- 59
ẢNH HƯỞNG CỦA BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP ĐẾN
TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở CẤP ĐỘ ĐỊA PHƯƠNG TẠI VIỆT NAM
ThS Nguyễn Thị Quý*
TÓM TẮT
Bài viết sử dụng bộ dữ liệu điều tra của Tổng cục thống kê năm 2018 và 2019 về mức sống
dân cư của Việt Nam với 126 quan sát nhằm mục đích đánh giá mức độ ảnh hưởng của bất
bình đẳng thu nhập đến mức độ tăng trưởng kinh tế của các tỉnh, thành ở Việt Nam trên cơ
sở tổng hợp các nghiên cứu trước đó ở trong và ngoài nước. Kết quả hồi quy cho thấy hệ
số bất bình đẳng thu nhập (Gini), mức thu nhập bình quân đầu người và lĩnh vực y tế được
tính bằng số giường bệnh trung bình/ triệu dân có ảnh hưởng ngược chiều đối với tốc độ
tăng trưởng kinh tế của địa phương. Ngược lại vốn đầu tư và tỷ lệ người dân có việc làm
có ảnh hưởng tích cực đến tốc độ tăng trưởng kinh tế. Từ kết quả nghiên cứu đó, tác giả đề
xuất một số giải pháp giúp đảm bảo kinh tế ở mỗi tỉnh, thành của Việt Nam phát triển theo
hướng bền vững: tăng trưởng GRDP đi liền với xóa đói, giảm nghèo.
Từ khóa: Bất bình đẳng thu nhập, GRDP, tăng trưởng kinh tế.
1. Đặt vấn đề
Bất bình đẳng thu nhập là một vấn đề luôn nhận được nhiều sự quan tâm và tranh luận
trong thời gian gần đây và trở thành tâm điểm trong các diễn đàn quốc tế nói chung và các
quốc gia nói riêng với mục đích tìm những giải pháp hữu hiệu. Thật vậy, nhiều nghiên cứu
đã chỉ ra rất nhiều bằng chứng cho thấy ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập đến cuộc
sống hàng ngày của người dân
Thật vậy, nhiều tác giả và nhà bình luận cho rằng bất bình đẳng thu nhập là một trong
những vấn đề cấp bách nhất hiện nay. Kết quả nghiên cứu của Rohác (2012); Wilkinson
và Pickett (2010) đã cung cấp rất nhiều bằng chứng cho thấy rằng sự bất bình đẳng về thu
nhập có tác động lớn đến cuộc sống hàng ngày của mọi người. Bất bình đẳng lớn hơn có thể
dẫn đến rối loạn chức năng xã hội nói chung; tỉ lệ phạm tội giết người và tỉ lệ trẻ em ít bị
bạo lực hơn trong các xã hội bình đẳng hơn; còn đối với xã hội mà bất bình đẳng trong thu
nhập lớn khiến mọi người ít tin tưởng nhau hơn, hoạt động chăm sóc sức khỏe, giáo dục và
mức độ hạnh phúc nói chung người dân sẽ kém hơn rất nhiều (Wilkinson và Pickett, 2010).
* Khoa Kinh tế – Luật, Trường Đại học Tài chính – Marketing.
60 -
Vấn đề bất bình đẳng trong thu nhập không chỉ là vấn đề quan trong đối với những
nước có tỉ lệ dân số nghèo cao mà nó cũng rất cần thiết cho cho một nền kinh tế ổn định.
Nhiều nhà kinh tế hàng đầu coi bất bình đẳng thu nhập ngày càng tăng là một trong những
nguyên nhân chính của các cuộc khủng hoảng tài chính. Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã công bố
bằng chứng cho thấy bất bình đẳng thu nhập đã dẫn đến các khoản nợ khổng lồ sau cuộc
khủng hoảng tài chính năm 2008 khủng hoảng. Bên cạnh đó Rajan (2010) lại lập luận
rằng bất bình đẳng thu nhập ngày càng tăng là yếu tố chính dẫn đến khủng hoảng tài chính
và suy thoái kinh tế hiện tại. Do đó, không phải ngẫu nhiên mà cả hai cuộc khủng hoảng
lớn hiện đại – cuộc đầu tiên bắt đầu vào năm 1929, cuộc khủng hoảng thứ hai trong năm
2008 – trùng với mức độ bất bình đẳng trong lịch sử. Van Treeck và Sturn (2012) khảo sát
bằng chứng cho thấy bất bình đẳng thu nhập là nguyên nhân của cuộc Đại suy thoái gần
đây. Ngoài ra, Greenspan (2007), cựu Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ, nói rằng bất
bình đẳng ngày càng tăng có hại cho kinh doanh trong khi Thủ tướng Anh, David Cameron
(2009), lưu ý rằng các quốc gia bất bình đẳng hơn làm tệ hơn theo mọi chỉ số chất lượng
cuộc sống. Mặc dù bất bình đẳng thu nhập là vấn đề riêng của nó, nhưng nó cũng là chìa
khóa để giảm nghèo nàn.
Vì vậy, bài viết “Ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ở
cấp độ địa phương tại Việt Nam” được thực hiện với các mục tiêu: (a) thống kê các nghiên
cứu trong nước và trên thế giới và tác động của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng
kinh (b) đánh giá mức độ ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập đối với sự phát triển xã
hội quan trọng, cụ thể là tăng trưởng kinh tế ở cấp độ địa phương tại Việt Nam. (c) Trên cơ
sở đó tác giả đưa ra một số các khuyến nghị và hàm ý về chính sách nhằm phát triển kinh
tế địa phương một cách bền vững.
2. Cơ sở lý thuyết về ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng
kinh tế
Có rất nhiều kết quả nghiên cứu khác nhau về ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập
đến tăng trưởng kinh tế theo cả hướng tích cực và tiêu cực. Về ảnh hưởng tích cực của bất
bình đẳng thu nhập đối với tăng trưởng kinh tế được đề cập trong kết quả nghiên cứu của
Aghion và Bolton (1990),bất bình đẳng thu nhập cao hơn sẽ đưa ra mức thuế cao hơn, làm
tăng chi tiêu cho các chương trình giáo dục công, dẫn đến đầu tư công cao hơn vào vốn con
người, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Cùng với đó Delbianco (2014) cho rằng có hai cách
tiếp cận để hiểu ảnh hưởng của thu nhập đến tăng trưởng kinh tế. Theo cách tiếp cận kinh
điển, tỷ lệ tiết kiệm tăng lên cùng với mức độ giàu có ngày càng tăng. Bất bình đẳng dẫn
đến sự gia tăng thu nhập cho phần dân số giàu có hơn, đó là được đặc trưng bởi tỷ lệ tiết
kiệm cao hơn. Từ đó cho phép tích lũy nguồn vốn lớn hơn giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh
tế. Đối với cách tiếp cận dưới góc độ kinh tế chính trị, sự gia tăng bất bình đẳng dẫn đến
- 61
gánh nặng lớn hơn đối với cơ chế phân phối thu nhập. Điều này, đến lượt nó lại dẫn đến sự
biến dạng, ảnh hưởng có tính chất bất lợi đến quá trình tích lũy vốn vật chất và con người.
Trong nghiên cứu của mình, các tác giả đã nghiên cứu dữ liệu trên 20 quốc gia Nam Mỹ
và Caribe trong giai đoạn từ 1980 đến 2010. Theo phát hiện của họ, mối quan hệ giữa bất
bình đẳng thu nhập và tăng trưởng kinh tế phụ thuộc vào mức thu nhập ở mỗi quốc gia.
Nói cách khác, một sự gia tăng bất bình đẳng ở các nước nghèo có thể dẫn đến bất ổn chính
trị, điều này buộc việc sử dụng các cơ chế phân phối lại thu nhập. Tuy nhiên, ở các nước
có mức thu nhập cao, những tác động tiêu cực do bất bình đẳng gây ra sẽ không còn nữa
(Delbianco, 2014). Bên cạnh đó Forbes (2000), Stroeva và cộng sự (2015) xác định rằng
sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập là động lực dẫn đến kinh tế tăng trưởng. Liên hợp quốc
đã ghi trong chương trình phát triển trong trường hợp chỉ số Gini nhỏ hơn 0,3, sự gia tăng
trong bất bình đẳng thu nhập là một yếu tố ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng kinh tế. Tuy
nhiên, nếu giá trị lớn hơn 0,45, sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập dẫn đến âm ảnh hưởng
và làm chậm tăng trưởng kinh tế (LHQ, 2013).
Mặt khác, về mặt tiêu cực, bất bình đẳng tạo ra bất ổn chính trị – xã hội, có xu hướng
giảm hiệu quả và mức đầu tư, và sau đó là tăng trưởng Alesina và Perotti (1996). Các nhà
nghiên cứu khác cũng lập luận rằng nếu thu nhập được phân phối không đồng đều, nó sẽ
mang lại sự bất ổn cho xã hội, làm giảm khả năng các chính phủ để ứng phó với các cú sốc
bên ngoài, dẫn đến tần suất chính phủ thay đổi (Rodrik, 1997). Do đó, khi khoảng cách giàu
nghèo ngày càng lớn thì người nghèo có thể tham gia vào các hoạt động gây rối mà người
giàu thường phải trả giá (Benabou, 1996). Bên cạnh đó kết quả nghiên cứu của Persson và
Tabellini (1994) cho rằng mức đóng góp vốn khác nhau đối với nền kinh tế của người dân
phản ánh sự gia tăng trong bất bình đẳng về thu nhập, thuế cao sẽ không khuyến khích đầu
tư và cuối cùng là làm giảm sự phát triển kinh tế. Herzer và Vollmer (2012) kết luận rằng sự
gia tăng bất bình đẳng thu nhập có tác động tiêu cực đến sự phát triển tổng sản phẩm quốc
nội (GDP). Hơn nữa, kết quả gia tăng của bất bình đẳng không phụ thuộc vào trình độ phát
triển kinh tế và loại chế độ chính trị.
Tuy nhiên cũng có rất nhiều nghiên cứu chỉ ra hầu như không có mối quan hệ rõ ràng
giữa bất bình đẳng thu nhập với tăng trưởng kinh tế. Kuznets (1955) đã điều tra mối quan
hệ giữa thu nhập bình quân đầu người và bất bình đẳng ở nhiều quốc gia. Ông đã tìm thấy
một mô hình chữ U ngược trong đó sự bất bình đẳng đầu tiên tăng và sau đó giảm, khi thu
nhập bình quân đầu người tăng lên. Động lực được giả định là thay đổi cơ cấu trong bối
cảnh nền kinh tế kép, trong đó lao động được chuyển từ mức năng suất thấp hơn (lương
thấp) và từ khu vực kinh tế truyền thống – nơi không có khác biệt nhiều trong thu nhập
(nông thôn), sang một khu vực năng suất cao hơn (lương cao) và khu vực kinh tế hiện đại
mà có sự khác biệt tương đối lớn trong thu nhập (khu vực thành thị).Tuy nhiên Ravallion
và Chen (1997) hay Rehme (2007) lại không tìm thấy bất kỳ mối quan hệ hệ thống nào
62 -
giữa tốc độ tăng trưởng và bất bình đẳng. Goudie và Ladd (1999) kết luận rằng hiệu ứng có
thể đi theo một trong hai cách, phụ thuộc vào một số yếu tố, và có rất ít bằng chứng thuyết
phục cho thấy tăng trưởng làm thay đổi phân phối thu nhập một cách có hệ thống. Shin
(2012) chỉ ra rằng về mặt lý thuyết, trong giai đoạn đầu của sự phát triển, tác động của bất
bình đẳng về tăng trưởng kinh tế ở mức âm; tuy nhiên, nó là tích cực trong giai đoạn sau
của phát triển. Ogus Binatli (2012) ủng hộ kết quả lý thuyết này bằng cách cung cấp bằng
chứng thực nghiệm.Nghiên cứu đã tách dữ liệu thành hai giai đoạn, 1970 – 1985 và 1985 –
2012, kết quả nghiên cứu cho thấy tác động của bất bình đẳng đối với tăng trưởng kinh tế là
tiêu cực trong giai đoạn đầu và tích cực trong sau này. Fawaz và cộng sự (2014) cũng phát
hiện ra rằng tác động của bất bình đẳng đối với tăng trưởng kinh tế là tích cực ở các nước
đang phát triển có thu nhập cao và tiêu cực ở các nước đang phát triển có thu nhập thấp.
Như vậy cho đến nay cũng chưa có một kết quả thống nhất về ảnh hưởng của bất bình
đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế do phương pháp tiếp cận, nghiên cứu, nguồn dữ liệu
khác nhau với sự đa dạng về mặt kinh tế ở mỗi vùng, mỗi quốc gia.
3. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
3.1. Dữ liệu nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng dữ liệu trong 2 năm 2018 và 2019 cho 63 tỉnh thành Việt Nam
được đề cập trong Niên giám thống kê và bộ dữ liệu điều tra về mức sống dân cư của Tổng
cục Thống kê.
3.2. Phương pháp nghiên cứu
Kế thừa các nghiên cứu trước, bài viết sử dụng phương pháp thống kê mô tả và
phương pháp phân tích định lượng bằng mô hình hồi quy tuyến tính dạng Logarith để phân
tích ảnh hưởng của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ở các tỉnh thành tại Việt
Nam. Mô hình nghiên cứu cụ thể như sau:
lngi = β0 + β1lnGini + β2lnEmp + β3lnEdu + β4lnInc + β5lnMed + β6Inv + u
Bảng 1. Giải thích các biến trong mô hình
Tên biến Giải thích nội dung biến Nguồn số liệu Kỳ vọng
hệ số hồi quy
Biến phụ thuộc
lng Logarit tốc độ tăng trưởng tổng sản
phẩm trên địa bàn (GRDP)/năm (%) Tổng cục Thống kê
- 63
Tên biến Giải thích nội dung biến Nguồn số liệu Kỳ vọng
hệ số hồi quy
Biến độc lập
lnGini Logarit Hệ số đo lường bất bình đẳng
trong phân phối Tổng cục Thống kê .-
lnEmp
Logarit tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở
lên đang làm việc trong nền kinh tế
so với dân số tại địa phương (%)
Tổng cục Thống kê .+
lnEdu Logarit tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên
biết chữ (%) Tổng cục Thống kê .+/-
lnInc
Logarit thu nhập bình quân đầu
người/tháng tại địa phương (ngàn
đồng)
Tổng cục Thống kê .-
lnMed Logarit số giường bệnh trên 1 triệu
dân theo địa phương (chiếc) Tổng cục Thống kê .+/-
lnInv
Logarit số vốn đầu tư nước ngoài
được cấp phép phân theo địa phương
(triệu USD)
Tổng cục Thống kê .+
Nguồn: Tác giả tự tổng hợp
4. Kết quả và thảo luận kết quả nghiên cứu
4.1. Thống kê mô tả và hệ số tương quan
Kết quả thống kê mô tả các biến được trình bày ở bảng 2, các biến nghiên cứu biến
thiên tương đối đồng đều với độ lệch chuẩn nhỏ hơn 1, ngoại trừ biến lnInv có độ biến thiên
mạnh từ 0,405 đến 10,76 với độ lệch chuẩn 2,32.
Bảng 2. Thống kê mô tả các biến
Kết quả kiểm tra ma trận hệ số tương quan cho thấy hệ số tương quan của các cặp
biến giải thích trong mô hình < 0,8 nên ta có thể kết luận vấn đề đa cộng tuyến trong mô