Để nhận rõ hơn Ảnh nghệ thuật Việt Nam
Trên báo Tuổi Trẻ , trang Văn hoá – nghệ thuật – giải trí phát hành từ
ngày 21 đến 24 -7 năm 2010, có đăng loạt bài “Nhiếp ảnh Việt Nam và
những ngộ nhận” cùng trích một số ý kiến của bạn đọc. Góp phần vào
việc biện chứng nhằm thúc đẩy sáng tạo là cần thiết nhưng cực đoan
hoá vấn đề để đi đến kết luận thì có nên không? Ở góc độ chuyên
ngành, bài viết dưới đây có ý kiến trình bày cho rõ như sau:
Vai trò của Liên đoàn Nghệ thuật nhiếp ảnh quốc tế FIAP)
FIAP được thành lập từ năm 1947, việc tham gia tổ chức này mang
tính hoàn toàn tự nguyện. Hàng năm nhiều quốc gia hội viên FIAP khi
tổ chức thi ảnh ở tầm quốc tế có thể gửi công văn liên hệ với tổ chức
này làm hồ sơ bảo trợ và mua Huy chương FIAP (Vàng, Bạc, Đồng) về
trao giải. Việc đánh giá kết quả của cuộc thi vẫn do các giám khảo
thuộc quốc gia đó thẩm định (Theo quy chế bảo trợ, kết quả cuộc thi sẽ
được Ban tổ chức gửi sang FIAP để được công nhận và tính điểm xét
tước hiệu). Nghĩa là các giải thưởng hoàn toàn do quốc gia tổ chức
đánh giá theo nhận thức và quan điểm riêng. Như vậy, một bức ảnh
được giải ở cuộc thi do quốc gia A tổ chức khi tác giả gửi sang dự thi ở
quốc gia B đã do hai Ban Giám khảo khác nhau thẩm định và có giá trị
riêng biệt. Xin nói thêm là việc bảo trợ cuộc thi ảnh của FIAP được
quy định rất chặt chẽ từ phương phức tổ chức đến phương thức chấm
điểm (xem trang web: fiap.net)
Trong lĩnh vực nhiếp ảnh ranh giới giữa “nghiệp dư” và “chuyên
nghiệp” rất mong manh. Một người lấy máy ảnh làm thú vui với
phương tiện kỹ thuật tương đối vẫn có thể tạo nên bức ảnh tốt, có giá
trị nghệ thuật cao. Ngược lại một người chuyên nghiệp có trang thiết bị
kỹ thuật hiện đại bậc nhất nếu lười suy nghĩ – kém sáng tạo vẫn tạo nên
bức ảnh chất lượng nghệ thuật tầm thường. Vấn đề cuối cùng là sản
phẩm làm ra của người cầm máy ảnh có sức thuyết phục đến đâu và
được mọi người đồng cảm ở mức độ nào, tác động đến đời sống xã hội
ra sao? Bức ảnh “ Ngày hội ngộ” của cố nghệ sĩ Lâm Hồng Long được
Đại hội lần thứ 21 FIAP trao bằng Tuyên dương danh dự năm 1991 là
một minh chứng.
Với con số đông đảo người tham dự, FIAP vẫn có một giá trị nhất định
trong đời sống văn hoá ảnh toàn cầu. Việc tham dự các cuộc thi do
FIAP bảo trợ là một trong nhiều kênh thị giác bằng ảnh nhằm góp phần
giới thiệu được văn hoá của mỗi nước với quốc gia bạn. Thông qua
FIAP, có nhiều nhà nhiếp ảnh đã kết bạn, thường xuyên giao lưu
nghiệp vụ và hỗ trợ lẫn nhau trong các chuyến đi thực tế sáng tác.
Các tác giả Việt Nam đã tham gia thi ảnh quốc tế như thế nào?
Không thể phủ nhận do FIAP là một tổ chức quy tụ được hơn 100 quốc
gia hội viên và có một hệ thống tước hiệu mang tầm toàn cầu theo trình
tự từ thấp đến cao: A, E, ES, …nên một số tác giả chơi ảnh nước ta có
tâm lý phấn đấu đạt được các tước hiệu của tổ chức này. Các học viên
mới ra nghề, chụp rập theo “mẫu” một số tác phẩm đã đoạt giải để
mong sớm có ảnh được triển lãm và được giải…là có thực. Nhưng kèm
trong tư liệu của mỗi nhà nhiếp ảnh, ngoài bộ ảnh chụp về các người
già Tây Nguyên vẫn còn đó hàng trăm, hàng ngàn bức ảnh với các đề
tài khác về con người đất nước Việt Nam. Và đã từ lâu lắm các hình
tượng nhái khuôn theo kiểu bức ảnh nổi tiếng “Bà cháu” của Đỗ Ngọc
đã vắng bóng trên các triển lãm ảnh Việt Nam.
Ở TP.HCM và cả nước có những nghệ sĩ nhiếp ảnh vừa tham dự cuộc
thi do FIAP bảo trợ, vẫn có lối đi riêng, thầm lặng đầu tư vào những
dự án dài hơi như nghệ sĩ Trần Thế Phong với triển lãm “Bão
ChanChu” tháng 5-2006, “Những nẻo đường tuổi thơ” tháng 6-2008,
Nguyễn Á có bộ ảnh “Họ đã sống như thế” triển lãm tháng 8 năm 2009
đã làm xúc động và tạo sự đồng cảm cao nơi người xem, nhiều phụ
huynh lấy làm tấm gương cho con em phấn đấu học tập, Trần Thanh
Sang lập trang Web: phongnhawonder.com, Halongwonder.com với
hơn 1000 ảnh Panorama chuyển động để quảng bá du lịch Việt Nam.
Tác giả Trần Bích tuy chưa là hội viên vẫn có cuộc triển lãm chuyên đề
về “ Hoa Sen” tại TP.HCM và Festival Huế, đã nhận được nhiều lời
khen của công chúng và đóng góp trên 500 trăm triệu đồng tiền bán
ảnh làm từ thiện giúp trẻ em nghèo. . .Có mấy ai đã thấy được việc
làm của họ?
Ngoài các cuộc thi ảnh do FIAP bảo trợ về mặt nghệ thuật, các tác giả
Việt Nam hàng năm vẫn thường xuyên tham dự các cuộc thi độc lập
khác như ACCU (Asia-Pacific Cultural Centre for Unesco), Hasselblad
(Ao), Ashahi Shimbun (Nhật Bản), Nikon Prizer. . . được giải thưởng
cao. Đơn cử: Nghệ sĩ Lê Tùng Khanh nhận Giải thưởng lớn (Grand
Prix) cuộc thi Nikon Photo Contest International năm 2006 -2007 trị
giá giải thưởng 10.000 USD với 47.000 tác phẩm, 16.000 tác giả thuộc
135 quốc gia tham dự.
Riêng hai cuộc thi ảnh Báo chí Thế giới là World Press Photo (Hà Lan)
và Pulizer (Mỹ) lại thuộc về phạm trù của ảnh báo chí, lĩnh vực không
thuộc Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam phụ trách. Điều quan trọng hơn
là bức ảnh muốn tham dự cuộc thi ảnh World Press Photo chỉ hợp lệ
khi đã được đăng trên trang báo của nước sở tại trước khi gửi dự thi.
Thí dụ: Bức ảnh đoạt giải “World Press Photo of the Year 2007” của
phóng viên Spencer Platt (hãng Getty Images) đã đăng trước đó trên tờ
Paris Match tháng 8 -2006. Điều lệ tham dự giải thưởng Pulizer (Mỹ)
khoanh vùng người dự thi phải là phóng viên của một tờ báo hoặc hãng
thông tấn quản lý thuộc nước Mỹ quản lý và ảnh đoạt giải là đem vinh
quang trước hết về cho toà soạn sau đó mới tới phóng viên của tờ báo.
Vậy các nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam không phải là phóng viên báo chí
muốn dự thi cũng không thể thi được!
Ở thời đại thế giới phẳng hiện nay, việc ngộ nhận về vị thế của FIAP
chỉ tồn tại nơi một số ít người, Hội Nhiếp ảnh TP.HCM hoàn toàn
không có sự ngộ nhận nào về vị thế của FIAP. Trong nhiệm kỳ VI
(2010 -2015) của Hội, chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật là nghệ sĩ Nguyễn
Mạnh Sinh (chưa hề có tước hiệu FIAP), nghệ sĩ Hoàng Quốc Tuấn
(M.FIAP) chỉ là uỷ viên của Hội đồng.
Hoàn cảnh “Giải thưởng quốc tế và… chồng tôi” của một bạn nữ quả
là một trường hợp cá biệt và đáng tiếc. Ở mọi lĩnh vực sự thái quá đều
dẫn đến kết quả không hay! Tương tự: nghiện rượu bia, thuốc lá,
games online ai cũng biết là xấu, vấn đề thuộc bản lĩnh sống của mỗi
người và mỗi gia đình. Thực tế, có nhiều đôi vợ chồng cùng chơi ảnh
vẫn làm nên danh phận, cuộc sống gia đình sung túc và còn khuyến
khích các con học nhiếp ảnh.
Tóm lại, việc nêu lên một số thực trạng hiện có ở Nhiếp ảnh Việt Nam
là cần thiết nhưng cũng không quá cực đoan hoá một số vấn đề do hiểu
chưa rõ nhiều mặt về tình hình nhiếp ảnh Việt Nam và thế giới. Bên
cạnh những mặt yếu cần hoàn chỉnh, nhiếp ảnh Việt Nam vẫn có những
mặt thành tựu cần phải được đánh giá đúng. Tiền đề của hoàn chỉnh là
chưa hoàn chỉnh, nhiếp ảnh Việt Nam cần phải hiểu rõ được mình để
có phương hướng phát triển phù hợp với tình hình mới nhưng cũng
không phải quá tự ti với những thành tựu trong quá khứ. Ngày nay, dù
cực đoan đến mấy mọi người đều công nhận khả năng kỳ diệu của
chiếc máy ảnh thông qua khoé nhìn của người cầm máy. Ảnh là một
cách nhận thức thế giới và một cách để yêu thế giới! Thách thức lớn
nhất các nhà nhiếp ảnh cần vượt qua là phải thông qua hình thức mỹ
cảm bên ngoài diễn đạt được giá trị nội tại của sự vật trong đời sống
vốn đang thiên lệch về lý trí hôm nay. Mỗi bức ảnh tốt phải đánh động
được nhiều điều sâu thẳm nơi trái tim nhỏ bé của mỗi con người, trong
đó con người đẹp hơn, được quý trrọng hơn. Nơi đây thông điệp và sức
mạnh của nghệ thuật nhiếp ảnh mới hoàn thành được thiên sứ và trách
nhiệm! Quan trọng hơn nữa, sáng tạo ảnh dù ở góc độ nào, hiện đại đến
đâu nếu muốn tồn tại lâu dài với thời gian vẫn phải bám sát vào giá trị
nhân bản “Chân-thiện-mỹ” của văn hoá dân tộc.
