http://www.ebook.edu.vn 229
CHƯƠNGVIII
HỢP TÁC XÃ
Th.s Nguyễn Thị Thanh Lê
1. Những vấn đề chung về hợp tác xã
Hợp tác xã là hình thức tổ chức kinh tế tập thể được Đảng và Nhà
nước ta quan tâm và khuyến khích phát triển ngay từ những năm
đầu thực hiện công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc.
Khác với các lọai hình doanh nghiệp được pháp lụât nước ta ghi
nhận, hợp tác xã là một tổ chức kinh tế mang tính hợp tác và xã
hội cao. Hơn 50 năm kể từ ngày hợp tác xã đầu tiên được thành
lập, qua nhiều giai đọan phát triển, các hợp tác xã ở Việt Nam luôn
tự đổi mới với qui mô ngày càng ở rộng và phạm vi họat động
ngày càng phong phú để đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển
của nền kinh tế. Đặc biệt với sự ra đời của Luật hợp tác xã năm
1996 đã tạo cơ cở pháp lý quan trọng cho việc tổ chức và họat
động của các hợp tác xã kiểu mới ở nước ta.
“Tuy nhiên, trong trong thời gian thực hiện Luật hợp tác xã đã có
nhiều thay đổi về khung pháp lý đối với các lọai hình tổ chức kinh
tế khác theo hướng ngày càng thông thóang hơn nhằm tạo điều
kiện cho các doanh nghiệp và tổ chức kinh tế thuộc mọi thành
phần được quyền tự do kinh doanh và phát triển trong các lĩnh vực
mà pháp luật không cấm”1. Mặt khác, một số qui định của Luật
hợp tác xã: định nghĩa hợp tác xã; về đối tượng tham gia hợp tác
xã; thủ tục đăng ký kinh doanh; tổ chức quản lý hợp tác xã … đã
bộc lộ nhiều hạn chế. Chính vì lẽ đó, ngày 26 tháng 11 năm 2003
Quốc hội nước ta đã thông qua Luật hợp tác xã sửa đổi, bổ sung
Luật hợp tác xã hiện hành.
http://www.ebook.edu.vn 230
1.1. Khái niệm và đặc điểm của hợp tác xã
1.1.1 Khái niệm
“ Hợp tác xã là một tổ chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia
đình, pháp nhân (gọi chung là xã viên) có nhu cầu, lợi ích chung,
tự nguyện góp vốn góp sức lập ra theo quy định của Luật này để
phát huy sức mạnh tập thể của từng xã viên tham gia hợp tác xã,
giúp nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh
doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, góp phần phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước.
Hợp tác xã họat động như một lọai hình doanh nghiệp, có tư cách
pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm các nghĩa vụ tài chính trong
phạm vi vốn điếu lệ, vốn tích lũy và các nguồn vốn khác của hợp
tác xã theo qui định của pháp luật”.2
Khác với Luật hợp tác xã năm 1996, xem hợp tác xã là tổ chức
kinh tế tập thể của những người lao động, Luật hợp tác xã năm
2003 khẳng định hợp tác xã cũng là một tổ chức kinh tế tập thể
nhưng họat động như một lọai hình doanh nghiệp. Điều đó được
hiểu là mặc dù hợp tác xã cũng là một tổ chức kinh tế nhưng nó có
điểm khác biệt so với các lọai hình doanh nghiệp khác, sự khác
biệt này được thể hiện ở chỗ: mục đích họat động của hợp tác xã
không chỉ là tương trợ, hợp tác mà phải họat động sản xuất kinh
doanh, dịch vụ có hiệu và phải chịu trách trách nhiệm đối với các
khỏan nợ và nghĩa vụ tài sản bằng tài sản của hợp tác xã.
1.1.2 Đặc điểm của hợp tác xã
Từ khái niệm trên, có thể nhận thấy hợp tác xã có các đặc điểm
sau:
http://www.ebook.edu.vn 231
- Hợp tác xã là một tổ chức kinh tế mang tính hợp tác, tính tương
trợ và tính xã hội.
Là một tổ chức kinh tế nên hợp tác xã được thành lập chủ yếu để
tiến hành các họat động kinh doanh, có đầy đủ quyền và nghĩa vụ
của một chủ thể kinh doanh theo qui định của pháp luật như các
lọai hình doanh nghiệp khác.
Tuy nhiên, khác với các lọai hình doanh nghiệp khác (công ty
trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần), ngòai chức năng tiến hành
các họat động kinh doanh, dịch vụ, hợp tác xã mang tính hợp tác
và tính cộng động cao. Hợp tác xã là tổ chức kinh tế do các thành
viên tự nguyện liên kết với nhau vì nhu cầu, mục đích chung,
thông qua họat động của hợp tác xã, xã viên giúp đỡ, hỗ trợ nhau
thực hiện các họat động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và thực hiện
các chính sách xã hội của Nhà nước.
- Sở hữu trong hợp tác xã là sở hữu tập thể.
Theo qui định tại điều 208 Bộ luật dân sự năm 2005, điều 35 và
điều 36 Luật hợp tác xã năm 2003 thì tài sản của hợp tác xã thuộc
sở hữu tập thể. Theo đó, tài sản được hình thành từ nguồn vốn góp
của xã viên, thu nhập hợp pháp từ họat động sản xuất, kinh doanh,
dịch vụ, được hỗ trợ từ từ các nguồn khác phù hợp với qui định
của pháp luật là tài sản thuộc sở hữu tập thể.
Như vậy, mặc dù tài sản của hợp tác xã và công ty đều được hình
thành từ phần vốn góp của xã viên, của thành viên công ty, nhưng
tính chất sở hữu trong công ty và hợp tác xã là không giống nhau.
Sở hữu trong công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần là sở
hữu chung theo phần.
- Hợp tác xã là một tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân.
http://www.ebook.edu.vn 232
Hợp tác xã hội đủ các điều kiện của một pháp nhân được qui định
tại điều 84 Bộ luật dân sự và tư cách pháp nhân của hợp tác xã đã
được khẳng định tại điều 1 Luật hợp tác xã: “ Hợp tác xã họat
động như một lọai hình doanh nghiệp, có tư cách pháp nhân …”.
Cụ thể:
+ Hợp tác xã tiến hành đăng ký kinh doanh tại cơ quan nhà
nước có thẩm quyền theo qui định của pháp luật.
+ Hợp tác xã có cơ cấu tổ chức chặt chẽ
+ Hợp tác xã có tài sản độc lập với các cá nhân, tổ chức khác
+ Hợp tác xã nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp
luật một cách độc lập
1.2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã
Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã là một nội dung
cơ bản để phân biệt với những lọai hình doanh nghiệp khác. Các
hợp tác xã trên thế giới (trong đó có Việt Nam) đều được tổ chức
và họat động theo 7 nguyên tắc mà Đại hội liên minh hợp tác xã
quốc tế (ICA) lần thứ 31 tứ ngày 19 đến ngày 23 tháng 9 năm
1995 đề ra. Đó là:
- Tự nguyện và rộng mở đối với những người muốn trở thành
xã viên hợp tác xã
- Xã viên kiểm sóat một cách dân chủ
- Xã viên tham gia vào họat động kinh tế của hợp tác xã
- Độc lập và tự chủ
- Giáo dục, đào tạo thông tin
- Hợp tác giữa các hợp tác xã
- Quan tâm đến cộng đồng
http://www.ebook.edu.vn 233
Trong 7 nguyên tắc trên thì 6 nguyên tắc đầu được đề ra từ năm
1966, nguyên tắc thứ 7 được bổ sung thêm vào năm 1995 cho phù
hợp với vai trò của hợp tác xã là : góp phần vào sự phát triển của
cả công đồng.
Trên tinh thần tiếp thu các nguyên tắc mà Đại hội liên minh hợp
tác xã quốc tế đề ra, điều 5 Luật hợp tác xã năm 2003 qui định hợp
tác xã Việt Nam được tổ chức quản lý bởi các nguyên tắc sau:
1.2.1. Nguyên tắc tự nguyện
Nội dung của nguyên tắc này ghi nhận: mọi công dân Việt nam
thỏa mãn các điều kiện theo qui định của Luật hợp tác xã, tán
thành Điều lệ hợp tác xã và có nhu cầu đều có thể trở thành xã
viên, đồng thời khi thấy không cần tham gia hợp tác xã nữa thì xã
viên có quyền xin ra khỏi hợp tác xã theo các điều kiện được qui
định tại Điều lệ của hợp tác xã .
1.2.2. Nguyên tắc dân chủ, bình đẳng và công khai
Mọi xã viên đều có quyền tham gia quản lý, kiểm tra, giám sát
hợp tác xã. Những người quản lý hợp tác xã là những người được
bầu thông qua bỏ phiếu tín nhiêm.
Trong hợp tác xã, người góp vốn nhiều hay góp vốn ít đều có
quyền kiểm tra, giám sát họat động của hợp tác xã và bình đẳng
với nhau trong biểu quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của Đại
hội xã viên. Điều đó có nghĩa là quyền biểu quyết của xã viên
trong Đại hội xã viên không phụ thuộc vào phần vốn góp của họ
trong hợp tác xã, tức là khi biểu quyết mỗi xã viên chỉ có một lá
phiếu.