1
BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ:
SẢN KHOA: ĐẺ KHÓ
2
MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:
Sau khi học xong chuyên đề “Sản khoa: Đẻ khó”, người học nắm
được những kiến thức như:
- Sinh lý cơn co tử cung.
- Các nguyên nhân, hậu quả và cách xử trí các trường hợp đẻ khó
do cơn co tử cung.
- Các nguyên nhân, hậu quả và cách xử trí các trường hợp đẻ khó
do các nguyên nhân cơ giới.
3
NỘI DUNG
1. MỞ ĐẦU
Đẻ khó là cuộc đẻ cần có sự can thiệp của người thầy thuốc. Đẻ khó có
thể gây hậu quả bệnh tật, tử vong cho sản phụ và thai nhi. Để hạn chế đến
mức thấp nhất tai biến của các cuộc đẻ khó, người thầy thuốc sản khoa phải
nắm chắc các nguyên nhân gây đẻ khó, phân loại các nguy cơ trong quá trình
quản lý thai nghén 3 tháng cuối, lúc chuyển dạ, chẩn đoán được các nguyên
nhân gây đẻ khó để xây dựng phương án xử trí tốt nhất cho từng sản phụ.
2. ĐẺ KHÓ DO CƠN CO TỬ CUNG
2.1. Sinh lý cơn co tử cung
Trong thai kỳ, đặc tính của cơ tử cung thường tăng khả năng co bóp.
Người ta nhận thấy có sự gia tăng một số chất như oxytocin, prostaglandin,
angiotensin, serotonin, acethylcholin, adrenalin, noradrenalin..., đến quý 3 của
thai kỳ nên có một vài cơn co sinh lý bình thường không gây giãn cổ tử cung
xuất hiện. Chúng được gọi là cơn co Braxton - Hicks. Trong quá trình chuyển
dạ thực sự thì các cơn co tử cung thường xuất hiện một cách nhịp nhàng và
tăng dần về cường độ, tần số và biên độ và làm giãn cổ tử cung. Cơn co tử
cung thường được phát hiện bằng cảm giác đau của người mẹ. Lúc cường độ
cơn co tử cung ≥ 25 mm Hg, bất kể cơn co Braxton - Hicks ít khi hoặc không
gây ra cảm giác đau cho sản phụ. Ngoài cảm giác đau của sản phụ, muốn phát
hiện cơn co tử cung thì cần bắt cơn co bằng cách người thầy thuốc đặt tay lên
bụng sản phụ (lúc cơn co tử cung đạt trị số ≥ 20 mmHg). Hiện nay sau các
công trình nghiên cứu của Caldeyro - Barcia, Alvarez ở Montévideo
(Uruguay), người ta đánh giá cơn co tử cung bằng đơn vị Montévideo (U.M).
4
Đây cũng chính là đơn vị tính hoạt độ tử cung. Hoạt độ tử cung bằng
tích số của cường độ cơn co tử cung (mmHg) và tần số các cơn co tử cung
(trong 10 phút). Qua khảo sát các tác giả đều nhận thấy rằng:
- Đối với cơn co Braxton - Hicks thì hoạt độ tử cung < 50 U.M.
- Lúc có chuyển dạ thực sự thì cường độ cơn co tử cung trung bình là
28 mmHg, tần số là 3 cơn co trong 10 phút, hoạt độ tử cung khoảng 85 U.M.
- Khi cổ tử cung mở hết, hoạt độ tử cung thường là 187 U.M. Cường độ
mỗi cơn co tử cung khoảng 41 mmHg và tần số khoảng 4,2 cơn co trong 10
phút. Khi rặn sổ, cường độ cơn co khoảng 47 mmHg, tần số 5 cơn co tử cung
trong 10 phút, hoạt độ trong thời điểm này là khoảng 235 U.M.
Cơn co tử cung là động lực chính của cuộc đẻ và thường chịu ảnh
hưởng bởi nhiều yếu tố:
- Tình trạng sức khoẻ chung của sản phụ, thai nhi và phần phụ của thai
nhi.
- Các thuốc tăng co, giảm co sử dụng trong chuyển dạ.
- Tư thế nằm ngửa, tần số cơn co tử cung thường tăng hơn tư thế nằm
nghiêng, tuy nhiên cơn co tử cung thường mạnh hơn ở tư thế nghiêng.
Cơn co tử cung xuất phát từ 2 sừng tử cung, thường bắt đầu ở sừng
phải, đi từ đáy tử cung xuống dưới, càng xuống dưới càng giảm về cường độ
và biên độ. Khi có sự bất thường dẫn truyền cơn cothì dẫn đến rối loạn co bóp
tử cung.
Vào thời điểm bắt đầu cuộc chuyển dạ trương lực cơ bản của cơ tử cung
khoảng 8 mmHg, tăng lên khoảng 12 mmHg khi cổ tử cung mở hết. Trong
trường hợp trương lực cơ tử cung tăng bất thường có thể làm chậm quá trình
xoá mở cổ tử cung, gây nên đẻ khó. Tăng trương lực cơ tử cung thường xảy ra
sau cơn co tử cung cường tính, tuy nhiên cũng có thể xuất hiện đơn lẻ.
5
Một cuộc chuyển dạ tiến triển bình thường khi cơn co tử cung bình
thường nghĩa là phải nhịp nhàng có lúc nghỉ, không mạnh quá và không yếu
quá, trương lực của tử cung không cao, nhịp độ và cường độ của các cơn co
ngày càng tăng, khoảng cách giữa hai cơn co ngày càng ngắn lại.
Có 2 loại đẻ khó do rối loạn cơn co tử cung:
- Đẻ khó do tăng trương lực cơ bản của tử cung (chú ý: loại này cũng
đồng nghĩa với đẻ khó do cơn co tử cung tăng).
- Đẻ khó do cơn co tử cung giảm.
2.2. Đẻ khó do cơn co tử cung tăng
Khi có sự tăng co bóp cơ tử cung quá mức bình thường tức là thời gian
co dài hơn bình thường, cường độ cơn co mạnh hơn, khoảng cách giữa hai
cơn co ngắn làm sản phụ kêu la, đau nhiều. Trong khi đó, trương lực cơ bản
vẫn bình thường giữa các cơn co.
2.2.1. Nguyên nhân
Thường gặp là nhóm nguyên nhân cơ học như:
- Bất tương xứng giữa thai nhi và khung chậu.
- Khối u tiền đạo.
- Cổ tử cung khó mở (do viêm cổ tử cung, đốt cổ tử cung, phẫu thuật
Manchester, khoét chóp cổ tử cung, sẹo cổ tử cung do rách cũ, phù nề cổ tử
cung do thăm khám âm đạo nhiều lần trong chuyển dạ...).
- Tử cung kém phát triển, tử cung xơ hoá (thường ở sản phụ lớn hơn 35
tuổi), dị dạng tử cung (tử cung đôi...).
- Rau bong non.
- Đa ối, đa thai làm cho thể tích tử cung tăng lên bất thường.
- Đoạn dưới tử cung kém phát triển.
