Bài giảng Điều tra xã hội học: Chương 1

HỌC PHẦN

ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

THÔNG TIN GIẢNG VIÊN

Ths. Nguyễn Thị Xuân Mai Khoa Thống kê - ĐHKTQD Handphone: 0983.608.295 Email: mainx@neu.edu.vn

NỘI DUNG HỌC PHẦN

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

1 PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG TIN

2 ĐO LƯỜNG VÀ XÂY DỰNG THANG ĐO

3 KỸ THUẬT CÂU HỎI VÀ BẢNG HỎI

4 PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ TRÌNH BÀY KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

5 Chương I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

I II

I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

1. Khái niệm về điều tra xã hội học

2. Đối tượng của điều tra xã hội học

3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra

1. Khái niệm về điều tra xã hội học

Điều tra xã hội học là phương pháp thu thập thông tin về các hiện tượng và quá trình xã hội trong điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể nhằm phân tích và đưa ra những kiến nghị đúng đắn đối với công tác quản lý xã hội

Các loại điều tra xã hội học

Phân theo phạm vi

Điều tra toàn bộ

Điều tra không toàn bộ

Các loại điều tra xã hội học

Phân theo thời gian

Điều tra thường xuyên

Điều tra không thường xuyên

Các loại điều tra xã hội học

Phân theo nội dung

Điều tra cơ bản

Điều tra chuyên đề

I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

1. Khái niệm về điều tra xã hội học

2. Đối tượng của điều tra xã hội học

3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra

2. Đối tượng của điều tra xã hội học

Là những hiện tượng và quá trình xã hội trong

những điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể.

Đó là những hiện tượng và quá trình thể hiện mối

quan hệ tác động qua lại (tương tác) giữa con

người với con người, giữa con người với xã hội và

ngược lại

Lĩnh vực nghiên cứu

- Dân số, lao động và việc làm.

- Dư luận xã hội.

- Mức sống vật chất của dân

- Đạo đức xã hội.

cư, phân tầng xã hội.

- Khuyết tật xã hội.

- Bảo hiểm và bảo trợ xã hội.

- Vị thế xã hội của cá nhân.

- Hôn nhân và gia đình.

- Cấu trúc xã hội: Địa giới hành

- Lối sống, trào lưu và thị hiếu.

chính, các đoàn thể, tổ chức kinh

- Giáo dục và đào tạo.

tế xã hội, cấu trúc giai cấp, cấu trúc

-Y tế và chăm sóc sức khoẻ.

thế hệ (lứa tuổi), cấu trúc giới tính..

- Văn hoá, nghệ thuật, thể thao

- Các thiết chế xã hội: chế độ

và giải trí.

chính sách, luật pháp....

- Tôn giáo tín ngưỡng và phong

- Môi trường sinh thái.

tục tập quán.

Đặc điểm của các hiện tượng

• là các hiện tượng đa dạng, phức tạp. • gồm nhiều chỉ tiêu phi lượng hoá. • khó thu thập tài

liệu, kết hợp nhiều

phương pháp.

I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

1. Khái niệm về điều tra xã hội học

2. Đối tượng của điều tra xã hội học

3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra

3. Cơ sở lựa chọn phương pháp điều tra

Mục đích nghiên cứu

Nội dung nghiên cứu

Đối tượng điều tra

Khả năng của người tổ chức nghiên cứu

Phương pháp điều tra

Chương I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

I II

II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC

1. Xây dựng phương án điều tra

2. Thực hiện thu thập thông tin

3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả

1. XÂY DỰNG PHƯƠNG ÁN ĐIỀU TRA THỐNG KÊ

Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra

Nội dung 7

Chọn mẫu điều tra

Nội dung 6

Soạn thảo bảng hỏi

Nội dung 5

Chọn phương pháp thu thập thông tin

Nội dung 4

Xác định nội dung điều tra

Nội dung 3

Xác định phạm vi, đối tượng và đơn vị điều tra

Nội dung 2

Xác định mục đích nghiên cứu

Nội dung 1

1.1. Xác định mục đích nghiên cứu

- Tìm hiểu vấn đề gì? - Phục vụ cho yêu cầu nghiên cứu nào?

Mục đích nghiên cứu là một trong những căn cứ quan trọng để xác định: - Đối tượng điều tra - Đơn vị điều tra - Xây dựng nội dung điều tra

1.2. Xác định phạm vi, đối tượng và đơn vị điều tra

- Đối tượng điều tra là đối tượng chứa đựng

thông tin cần thu thập.

- Đơn vị điều tra là đơn vị cung cấp thông tin,

nơi phát sinh các tài liệu ban đầu, điều tra viên

cần tiếp cận đơn vị đó để thu thập trong mỗi

cuộc điều tra.

- Phạm vi điều tra là toàn bộ các đơn vị thuộc

đối tượng nghiên cứu.

1.3. Xác định nội dung điều tra

Nội dung điều tra là danh mục các thông tin cần thu thập phục vụ cho mục đích nghiên cứu.

1.3. Xác định nội dung điều tra

Trình tự thực hiện - Xây dựng giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết là sự giả định của người tổ chức điều tra về thực trạng, mối liên hệ của vấn đề được nghiên cứu mà chưa được kiểm chứng (giả thuyết là sự khẳng định chủ quan của người điều tra). - Mô hình lý luận, thao tác hoá khái niệm + Mô hình lý luận chính là hướng tiếp cận đến vấn đề được nghiên cứu. + Thao tác hoá khái niệm là quá trình chuyển các khái niệm phức tạp thành các khái niệm đơn giản.

1.4. Lựa chọn phương pháp thu thập thông tin

Mỗi loại phương pháp thu thập thông tin có ưu điểm,

hạn chế riêng nên việc lựa chọn phương pháp nào

phải căn cứ vào tình huống của cuộc điều tra, cụ

thể: căn cứ vào mục đích đặt ra ban đầu và khả

năng vật chất sẵn có.

Một phương pháp được gọi là tốt nếu như nó cung

cấp đầy đủ, chính xác thông tin theo yêu cầu của đề

tài đặt ra.

1.5. Soạn thảo bảng hỏi

Bảng hỏi là phương tiện thu thập thông tin theo

từng đề tài nghiên cứu.

Bảng hỏi là tổ hợp các câu hỏi đã được vạch ra

nhằm cung cấp dữ liệu cho việc kiểm định các giả

thuyết hoặc các vấn đề cần tìm kiếm.

1.6. Chọn mẫu điều tra

Mẫu điều tra là một số đối tượng điều tra được

chọn ra để tiến hành thu thập thông tin thực tế.

Các phương pháp tổ chức chọn mẫu

- Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản

- Chọn mẫu hệ thống (máy móc)

- Chọn mẫu phân tổ (phân loại)

- Chọn mẫu chùm (cả khối)

- Chọn mẫu phân tầng (nhiều cấp)

Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản

Là phương pháp tổ chức chọn mẫu một cách ngẫu nhiên không

qua một sự sắp xếp nào bằng cách bốc thăm, chọn theo bảng

số ngẫu nhiên hay chọn bất kỳ.

* Ưu điểm: đơn giản, dễ làm.

* Nhược điểm: gặp khó khăn khi tổng thể chung có quy mô lớn

hoặc kết cấu phức tạp. Các đơn vị có thể phân bố không đều,

tập trung vào một chỗ làm cho các đơn vị được lựa chọn có tính

đại biểu không cao.

* Điều kiện vận dụng: chỉ thích hợp với những tổng thể tương

đối đồng đều hoặc số đơn vị trong tổng thể tương đối ít.

Chọn mẫu hệ thống (máy móc)

Mỗi đơn vị được chọn căn cứ vào từng khoảng cách nhất định từ danh sách đã được sắp xếp sẵn của tổng thể chung. Các đơn vị được chọn lần lượt, đơn vị sau cách đơn vị trước một khoảng xác định d = N/n. * Ưu điểm: thủ tục đơn giản, rút ngắn được thời gian cũng như chi phí; các đơn vị rải đều ra trong toàn bộ tổng thể nên tính chất đại biểu của mẫu cao. * Nhược điểm: có khả năng xảy ra sai số hệ thống (sai số luôn lệch về một phía đối với số thực tế -> thấp hơn hoặc cao hơn). * Điều kiện vận dụng: Trước khi tiến hành chọn phải sắp xếp các đơn vị trong tổng thể theo danh sách một thứ tự nào đó theo tiêu thức nghiên cứu hoặc tiêu thức bất kỳ.

Chọn mẫu phân tổ (phân loại)

Tiến hành chọn các đơn vị mẫu khi tổng thể chung đã được phân chia thành các tổ theo tiêu thức liên quan trực tiếp đến mục đích nghiên cứu. Việc chọn các đơn vị từ các tổ được tiến hành theo phương pháp chọn ngẫu nhiên. Số đơn vị của mỗi tổ được chọn vào mẫu có thể tỷ lệ với quy mô tổ (chọn theo tỷ lệ) hoặc không tỷ lệ với quy mô tổ (chọn không theo tỷ lệ). * Ưu điểm: Chọn được tổng thể mẫu có kết cấu gần giống với kết cấu của tổng thể chung (trong trường hợp chọn theo tỷ lệ) nên tính đại biểu cao, sai số chọn mẫu nhỏ. * Nhược điểm: phức tạp; phải có thông tin để phân tổ. * Điều kiện vận dụng: Thường sử dụng mẫu phân tổ khi tổng thể phức tạp, phân bố không đồng đều.