TRÝỜNG ÐẠI HỌC THỦY LỢI
KHOA KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ
Bộ môn quản lý xây dựng
BÀI GIẢNG
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
(Dùng cho các lớp Cao học)
Hà Nội, 2012
i
MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: NHỮNG CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KINH TẾ HỌC NÔNG NGHIỆP ............................. 1
I. MỘT SỐ LÝ THUYẾT PHÁT TRIỂN VỀ NÔNG NGHIỆP. ..................................................... 1
1. Một số lý thuyết chung về phát triển kinh tế. ............................................................................ 1
2. Một số lý thuyết về kinh tế nông nghiệp. ...................................................................................... 3
II. NHỮNG QUAN HỆ CÓ TÍNH VẬT CHẤT ............................................................................... 8
1. Mối quan hệ giữa yếu tố sản xuất và lượng nông sản phẩm. .................................................... 8
2. Mối quan hệ giữa các yếu tố sản xuất. ........................................................................................ 12
3. Mối quan hệ giữa các sản phẩm ................................................................................................. 13
III. MỐI QUAN HỆ KINH TẾ ..................................................................................................... 15
1. Tối ưu hóa hiệu quả kinh tế trong mối quan hệ giữa yếu tố sản xuất và sản phẩm. ............... 16
2. Tối ưu hóa hiệu quả kinh tế trong mối quan hệ giữa yếu tố và yếu tố.................................... 16
3. Tối ưu hóa hiệu quả kinh tế trong mối quan hệ giữa các sản phẩm........................................ 21
CHƯƠNG 2: KINH TẾ SỬ DỤNG CÁC YẾU TỐ NGUỒN LỰC TRONG NÔNG NGHIỆP ........... 25
I. VAI TRÒ CÁC YẾU TỐ NGUỒN LỰC TRONG TĂNG TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG
NGHIỆP ............................................................................................................................................. 25
1. Bản chất và đặc điểm của các yếu tố nguồn lực trong nông nghiệp. ...................................... 25
2. Vai trò các yếu tố nguồn lực trong việc tăng trưởng và phát triển nông nghiệp. ................... 27
II. SỬ DỤNG YẾU TỐ NGUỒN LỰC RUỘNG ĐẤT .................................................................. 28
1. Vị trí của yếu tố nguồn lực ruộng đất. .................................................................................... 28
2. Đặc điểm của ruộng đất- tư liệu sản xuất chủ yếu trong nông nghiệp. ................................... 29
3. Những vấn đề có tính quy luật về vận động của ruộng đất trong nền kinh tế thị trường........ 31
4. Quỹ đất và những đặc trưng của quỹ ruộng đất. ..................................................................... 34
5. Những biện pháp chủ yếu để sử dụng đầy đủ và hợp lý đất nông nghiệp. ............................. 35
III. SỬ DỤNG YẾU TỐ NGUỒN NHÂN LỰC TRONG NÔNG NGHIỆP ............................... 40
1. Khái niệm và đặc điểm của nguồn nhân lực trong nông nghiệp. ............................................ 40
2. Xu hướng biến đổi nguồn nhân lực trong nông nghiệp .......................................................... 40
3. Phân bố và sử dụng nguồn nhân lực trong nông nghiệp nước ta. ........................................... 41
4. Tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động nông nghiệp. .............................................. 43
5. Phương hướng và biện pháp sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực trong NN nước ta. .......... 44
IV. SỬ DỤNG NGUỒN LỰC VỐN TRONG NÔNG NGHIỆP ................................................. 48
1. Vai trò và đặc điểm của vốn sản xuất trong nông nghiệp. ...................................................... 48
2. Vốn cố định trong nông nghiệp .............................................................................................. 49
3. Vốn lưu động trong nông nghiệp. ........................................................................................... 58
4. Biện pháp tạo vốn và sử dụng có hiệu quả vốn sản xuất trong nông nghiệp. ......................... 62
CHƯƠNG 3: SẢN XUẤT HÀNG HÓA VÀ CHUYÊN MÔN HÓA SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP .. 70
ii
I. BẢN CHẤT CỦA SẢN XUẤT HÀNG HOÁ VÀ CHUYÊN MÔN HOÁ SẢN XUẤT NÔNG
NGHIỆP. ............................................................................................................................................ 70
1. Sản xuất hàng hoá. .................................................................................................................. 70
2. Điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hoá. ................................................................. 71
3. Chỉ tiêu phản ánh trình độ của sản xuất hàng hoá. ................................................................. 72
4. Ưu thế của sản xuất hàng hoá. ................................................................................................ 73
5. Kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường. ...................................................................................... 74
6. Chuyên môn hoá sản xuất nông nghiệp. ................................................................................. 75
II. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SẢN XUẤT HÀNG HOÁ VÀ CHUYÊN MÔN
HOÁ SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP .................................................................................................. 77
1. Những nhân tố thuộc về điều kiện tự nhiên của sản xuất nông nghiệp. ................................. 77
2. Những nhân tố thuộc về điều kiện kinh tế - xã hội. ................................................................ 78
3. Các yếu tố thuộc về điều kiện kỹ thuật. .................................................................................. 80
III. CÁC VÙNG SẢN XUẤT CHUYÊN MÔN HOÁ TRONG NÔNG NGHIỆP CỦA VIỆT
NAM ..................................................................................................................................................82
1. Phân vùng kinh tế nông nghiệp. ............................................................................................. 82
2. Các vùng kinh tế - vùng chuyên môn hoá nông nghiệp ở Việt Nam. ..................................... 83
IV. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU THÚC ĐẨY CÁC VÙNG CHUYÊN MÔN HOÁ Ở VIỆT
NAM TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN. ....................................................................................................... 97
1. Hoàn chỉnh công tác qui hoạch các vùng chuyên môn hoá sản xuất nông nghiệp. ................ 98
2. Quản lý thực hiện qui hoạch. .................................................................................................. 98
CHƯƠNG 4: KINH TẾ HỌC CUNG CẦU VÀ SỰ CÂN BẰNG THỊ TRƯỜNG NÔNG SẢN ....... 103
I. CUNG SẢN PHẨM NÔNG NGHIỆP. .................................................................................... 103
1. Khái niệm và biểu diễn cung sản phẩm nông nghiệp. .......................................................... 103
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến cung nông sản trên thị trường. ................................................... 105
II. CẦU SẢN PHẨM NÔNG NGHIỆP ........................................................................................ 108
1. Khái niệm và biểu diễn cầu sản phẩm nông nghiệp. ............................................................ 108
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu nông sản tiêu dùng cuối cùng. ............................................. 111
III. SỰ CÂN BẰNG CUNG CẦU NÔNG SẢN PHẨM VÀ VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ .... 114
1. Sự cân bằng cung cầu nông sản phẩm. ................................................................................. 114
2. Sự mất cân bằng cung cầu nông sản và vai trò điều tiết của Chính phủ. .............................. 115
CHƯƠNG 5: KINH TẾ SẢN XUẤT NGÀNH TRỒNG TRỌT ......................................................... 120
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA NGÀNH TRỒNG TRỌT.................................................. 120
1. Ý nghĩa kinh tế và khả năng phát triển ngành trồng trọt ...................................................... 120
2. Cơ cấu sản xuất ngành trồng trọt .......................................................................................... 121
3. Xây dựng các vùng sản xuất chuyên môn hoá những cây trồng chủ yếu. ............................ 125
iii
4. Phương hướng và giải pháp phát triển ngành trồng trọt. ...................................................... 127
II. KINH TẾ SẢN XUẤT CÁC TIỂU NGÀNH TRỒNG TRỌT ................................................. 129
1. Kinh tế sản xuất cây lương
thực.
........................................................................................... 129
2. Kinh tế sản xuất cây công nghiệp. ........................................................................................ 135
3. Kinh tế sản xuất cây ăn quả. ................................................................................................. 139
4. Kinh tế sản xuất rau. ............................................................................................................. 141
CHƯƠNG 6: KINH TẾ SẢN XUẤT NGÀNH CHĂN NUÔI ............................................................ 148
I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA NGÀNH CHĂN NUÔI. ................................................... 148
1. Ý nghĩa kinh tế phát triển chăn nuôi. .................................................................................... 148
2. Đặc điểm kinh tế kỹ thuật của ngành chăn nuôi. .................................................................. 149
3. Thức ăn - nguồn nguyên liệu cơ bản của chăn nuôi. ............................................................ 151
4. Phương hướng và biện pháp đẩy mạnh phát triển chăn nuôi ở nước ta. ............................... 154
II. KINH TẾ SẢN XUẤT CÁC TIỂU NGÀNH CHĂN NUÔI CHỦ YẾU Ở NƯỚC TA .......... 158
1. Chăn nuôi trâu bò - ngành chăn nuôi quan trọng ở nước ta. ................................................. 158
2. Chăn nuôi lợn - ngành chăn nuôi lấy thịt chủ yếu ở nước ta. ............................................... 162
3. Chăn nuôi gia cầm, ngành chăn nuôi lấy trứng thịt và thịt quan trọng ở nước ta. ................ 166
1
CHƯƠNG 1: NHỮNG CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KINH TẾ HỌC NÔNG
NGHIỆP
I. MỘT SỐ LÝ THUYẾT PHÁT TRIỂN VỀ NÔNG NGHIỆP.
1. Một số lý thuyết chung về phát triển kinh tế.
Trong buổi đầu phôi thai của khoa học kinh tế, chúng ta có thể coi việc xuất bản sách:
"Của cải của các dân tộc" của Adam Smith (1723 - 1790), xuất bản năm 1776 là cái
mốc đánh dấu sự khai sinh của khoa học kinh tế. Các nhà kinh tế học trước A. Smith,
do họ còn ít hiểu biết cách thức hoạt động của một nền kinh tế thị trường, nên đã hăng
hái can thiệp vào thị trường. Cống hiến lớn nhất của A. Smith là ông đã nhìn thấy trong
thế giới xã hội của kinh tế học cái mà I. Newton đã nhận ra trật tự tự nhiên có tính chất
tự điều chỉnh trong thế giới vật chất và vũ trụ. A. Smith là người đầu tiên phân tích về
chủ nghĩa tư bản thị trường, Ông cho rằng hiệu quả cao và cân đối trong hệ thống kinh
tế có thể thực hiện được nếu để cho thị trường tự do cạnh tranh không có sự can thiệp
của Chính phủ. Quan điểm cơ bản của A. Smith là nếu để các cá nhân được tự do theo
đuổi các lợi ích cá nhân của mình, thì bàn tay vô hình của thị trường cạnh tranh có thể
làm cho họ có trách nhiệm về mặt xã hội, sản phẩm mong muốn của người tiêu dùng sẽ
được sản xuất phù hợp về chủng loại và khối lượng, cân bằng giữa người tiêu dùng và
người sản xuất có thể được hình thành tự động trên thị trường cạnh tranh. Nếu có sự
mất cân bằng giữa người sản xuất và tiêu dùng thì giá cả trên thị trường sẽ điều chỉnh
để đưa ra hai nhóm tác nhân kinh tế này tới điểm cân bằng. Lý thuyết về bàn tay vô
hình là cốt lõi chân lý trong học thuyết của A. Smith, là nền tảng lý thuyết của trường
phái kinh tế tự do thế kỷ 19.
T. R. Malthus (1776 - 1834) trong cuốn sách: Tiểu phẩm về nguyên tắc dân số
(1798)của mình, ông tán thành nhận xét B. Franklin rằng trong các thuộc địa của Mỹ
giàu tài nguyên, dân số có xu hướng tăng gấp đôi trong khoảng 25 năm. Từ đó T. R.
Malthus đã đưa ra định đề về xu hướng phổ biến của dân số là tăng theo cấp số nhân và
đưa ra quy luật thu nhập giảm dần. Ông ta lập luận rằng vì đất đai là cố định, trong khi
lực lao động cứ tăng mãi cho nên lương thực chỉ có thể tăng theo cấp số cộng chứ