Bài Giảng Phân tích chính sách Nông nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------- Bài giảng PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

TS. PHAN VĂN HOÀ phanhoa70@gmail.com Huế, 2011

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................................................................. IV

CHƢƠNG 1 CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ......................................................................................................... 1

1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ......................................................................... 1 1.1.1. TẦM QUAN TRỌNG CỦA CHÍNH SÁCH ................................................................................................... 1 1.1.2. KHÁI NIỆM, VAI TRÒ, MỤC TIÊU, RÀNG BUỘC VÀ CÔNG CỤ CỦA CHÍNH SÁCH ........................... 1 1.1.3. PHÂN LOẠI CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP .............................................................................................. 5 1.2 TỔ CHỨC XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ....................................................... 6 1.2.1 HỆ THỐNG TỔ CHỨC XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ......................................................... 6 1.2.2. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ..................................................... 7 1.2.3 HỆ THỐNG TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ....................................................... 9 1.2.4. QUÁ TRÌNH TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ................................................................................. 9 1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔN HỌC ....................................................................... 11 1.3.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU CỦA MÔN HỌC ......................................................................................... 11 1.3.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA MÔN HỌC ................................................................................... 11

CHƢƠNG 2

PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ................................................................................ 13

2.1 KHÁI NIỆM PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH .......................................................................................................... 13 2.1.1 Tầm quan trọng của phân tích chính sách ................................................................................................... 13 2.1.2 Khái niệm và đặc trƣng của phân tích chính sách ....................................................................................... 13 2.2. QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH ......................................................................................................... 14 2.2.1. CÁC CÁCH TIẾP CẬN TRONG PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH ................................................................... 14 2.2.2. QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP ...................................................................... 15 2.3 PHƢƠNG PHÁP PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH .................................................................................................... 17

CHƢƠNG 3

PHÂN TÍCH PHÚC LỢI KINH ĐIỂN ............................................................................................ 18

3.1. PHÂN TÍCH CÁC CHÍNH SÁCH TÁC ĐỘNG TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ ................................................... 18 3.1.1. Trƣờng hợp chi phí cá nhân thấp hơn chi phí xã hội ................................................................................. 18 3.1.2. Trƣờng hợp chi phí cá nhân lớn hơn chi phí xã hội ................................................................................... 20 3.1.3. Trƣờng hợp lợi ích cá nhân nhỏ hơn lợi ích xã hội .................................................................................... 20 3.1.4. Trƣờng hợp lợi ích cá nhân lớn hơn lợi ích xã hội ..................................................................................... 21 3.1.5. Trƣờng hợp hàng hóa công cộng ............................................................................................................... 23 3.1.6. Trƣờng hợp gia nhập WTO thực hiện tự do hoá thƣơng mại ..................................................................... 24 3.2 PHÂN TÍCH CÁC CHÍNH SÁCH TÁC ĐỘNG LÀM GIẢM KINH TẾ ............................................................. 25 Trƣờng hợp chính sách sản xuất, tiêu dùng theo kiểu pháp lệnh ......................................................... 25 3.2.1 3.2.2. Trƣờng hợp chính sách trợ giá mà không kiểm soát sản xuất .................................................................... 27 3.2.3. Trƣờng hợp chính sách trợ giá đầu vào trong sản xuất nông nghiệp ......................................................... 28 3.2.4. Trƣờng hợp chính sách đánh thuế nhập khẩu ............................................................................................ 29 3.2.5. Độc quyền bán ............................................................................................................................................ 30 3.2.6. Độc quyền mua. .......................................................................................................................................... 30

CHƢƠNG 4 MA TRẬN PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH - PAM ............................................................................. 32

4.1 KHÁI NIỆM VÀ NỘI DUNG PAM ..................................................................................................................... 32 4.2. CÁC CHỈ SỐ ....................................................................................................................................................... 33 4.2.1. Tỷ lệ chi phí cá nhân - PCR. ....................................................................................................................... 33 4.2.2. Hệ số chi phí tài nguyên/nguồn lực trong nƣớc - DRC .............................................................................. 34 4.2.3. Kết hợp PCR và DRC ................................................................................................................................. 36 4.2.4. Hệ số bảo hộ danh nghĩa - NPC ................................................................................................................. 36 4.2.5. Tỷ lệ bảo hộ hữu hiệu - ERP. ...................................................................................................................... 36 4.2.6. Hệ số sinh lời - PC : ................................................................................................................................... 37 4.3. MỘT SỐ VÍ DỤ TÍNH GIÁ XÃ HỘI CỦA CÁC YẾU TỐ ĐẦU VÀO. ............................................................. 37 4.3.1. Nhập khẩu phân bón hóa học ..................................................................................................................... 37 4.3.2. Xuất khẩu cà phê. ....................................................................................................................................... 38 4.3.3. Tính giá xã hội của tiền lƣơng .................................................................................................................... 38 4.3.4. Tính giá bóng của vốn cố định. .................................................................................................................. 38

CHƢƠNG 5. CÁC CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP CHỦ YẾU ............................................................................... 39

5.1. CHÍNH SÁCH ĐẤT ĐAI .................................................................................................................................... 39 5.1.1. Mục tiêu của chính sách đất đai ................................................................................................................. 39 5.1.2. Nội dung cơ bản của chính sách đất đai..................................................................................................... 39 5.1.3. Tác động của chính sách đất đai ................................................................................................................ 41 5.1.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách đất đai ......................................................................................... 41 5.2. CHÍNH SÁCH VỐN, TÍN DỤNG TRONG NÔNG NGHIỆP ............................................................................. 41 5.2.1. Mục tiêu của chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp ......................................................................... 41 5.2.2. Nội dung chủ yếu của chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp ........................................................... 42 5.2.3. Tác động của chính sách vốn, tín dụng đối với phát triển nông nghiệp ..................................................... 43 5.2.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp ................................................. 43 5.3. CHÍNH SÁCH GIÁ CẢ TRONG NÔNG NGHIỆP ............................................................................................ 43 5.3.1. Mục tiêu của chính sách giá cả trong nông nghiệp .................................................................................... 43 5.3.2. Nội dung của chính sách giá cả trong nông nghiệp ................................................................................... 43 5.3.3. Tác động của chính sách giá cả trong nông nghiệp ................................................................................... 44 5.4. CHÍNH SÁCH KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ ..................................................................................................... 45 5.4.1. Mục tiêu của chính sách khoa học - công nghệ .......................................................................................... 45 5.4.2. Nội dung của chính sách khoa học công nghệ ............................................................................................ 45 5.4.3. Tác động của chính sách khoa học công nghệ ........................................................................................... 45 5.4.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách khoa học công nghệ .................................................................... 46 5.5. CHÍNH SÁCH MARKETING ............................................................................................................................ 46 5.5.1. Mục tiêu của chính sách marketing ............................................................................................................ 46 5.5.2. Nội dung và những tác động của chính sách marketing trong nông nghiệp .............................................. 46

-------------6. PHÂN TÍCH TÌNH HUỐNG ................................................................................................................... 47

6.1. TÌNH HUỐNG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ, GIA NHẬP WTO VÀ THỰC HIỆN TỰ DO HOÁ THƢƠNG MẠI .......... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 6.2. TÌNH HUỐNG SỬ DỤNG VÀ PHÂN BỔ NGUỒN TÀI NGUYÊN HỢP LÝ, TRƢỜNG HỢP NHÀ MÁY LỌC HOÁ DẦU DUNG QUỐC, QUẢNG NGÃI ............................................................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 6.3. TÌNH HUỐNG CHÍNH SÁCH THUẾ VAT ............................................................ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 6.4. TÌNH HUỐNG CHÍNH SÁCH ĐÀO TẠO HIỆN NAY ............................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 6.5. TÌNH HUỐNG CHÍNH SÁCH LƢƠNG LAO ĐỘNG ................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

iii

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Giáo trình Phân tích chính sách nông nghiệp, nông thôn. PGS. TS. Ngô Đức Cát, Nxb Thống kê, Hà nội, 2001. 2. Giáo trình Phân tích chính sách nông nghiệp, nông thôn. PGS. TS. Ngô Đức Cát, Nxb Nông nghiệp, Hà nội, 1996. 3. Chính sách nông nghiệp trong các nƣớc đang phát triển. Frank Ellis, Cambridge University Press, TS. Phạm Thị Mỹ Dung dịch, Nxb Nông nghiệp, Hà nội, 1995. 4. Phƣơng pháp phân tích chính sách kinh tế trong nông nghiệp, FAO và UBKH Nhà nƣớc, 1993. 5. Chính sách kinh tế và vai trò của nó đối với phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn Việt Nam. TS. Nguyễn Văn Bích, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà nội, 1996. 6. Giáo trình chính sách kinh tế - xã hội. TS. Đoàn Thị Thu Hà, Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà nội, 2000. 7. Agricultural Management Economics - Activity Analysis and Decision Making. Allan N. Rae, Cab International Press, 1994. 8. Giáo trình chính sách trong quản lý kinh tế - xã hội. GS. TS. Đỗ Hoàng Toàn, Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà nội, 1998. 9. Các chính sách kinh tế trên thế giới. MBA. Nguyễn Tiến Hùng, Nxb Thống kê, 1997. 10. Chính sách tiền lƣơng mới. Nxb Lao động, 2002. 11. Chính sách cơ cấu vùng, kinh nghiệm quốc tế và sự vận dụng ở Việt Nam. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. 12. Chiến lƣợc giá bảo hộ nông dân. Nguyễn Tiến Thoả, Hà Nội, 1992. 13. Nguyên lý kinh tế nông nghiệp. David Colman and Trevor Young, Cambridge University Press, Lê Ngọc Dƣơng dịch, Nxb Nông nghiệp, 1994. 14. Kinh tế Nông nghiệp. TS. Vũ Đình thắng, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 1996. 15. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc các khoá. 16. Công báo. 17. Tạp chí kinh tế trong nƣớc, tạp chí nông nghiệp nông thôn. 18. Tài liệu dƣới dạng file điện tử và internet

CHƢƠNG 1 CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.1.1. TẦM QUAN TRỌNG CỦA CHÍNH SÁCH

- Trong nền kinh tế thị trƣờng phát triển nhƣ hiện nay, nguy cơ diễn ra những thất bại của thị trƣờng là rất lớn. Nhằm tránh những tổn thất này cần có sự định hƣớng của Nhà nƣớc, đó là những chính sách mà Nhà nƣớc sử dụng.

- Phát triển đất nƣớc hiện nay là sự phát triển nhiều lĩnh vực với quan hệ mật thiết nhau trong sự phát triển bền vững. Một đất nƣớc phát triển đó là đất nƣớc có nền kinh tế phát triển, chính trị - xã hội ổn định và môi trƣờng đƣợc bảo vệ. Chính sách của Nhà nƣớc giữ vai trò quan trọng trong việc hƣớng đến mục tiêu trên.

- Nông nghiệp là ngành sản xuất ra nông sản phẩm đáp ứng nhu cầu thiết yếu cho toàn xã hội. Ổn định nông nghiệp là cơ sở quan trọng thực hiện ổn định vĩ mô của đất nƣớc. - Nông sản là sản phẩm đầu tiên của chuỗi hàng lấy nông sản đó làm nguyên liệu. Vì thế, nông nghiệp phát triển kéo theo phát triển hệ thống ngành hàng liên quan, góp phần tăng giá trị hàng hóa, giải quyết việc làm và tăng thu nhập, tăng trƣởng kinh tế.

- Sản xuất nông nghiệp còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên nên thƣờng gặp nhiều rủi ro, thu nhập thấp, trình độ dân trí không cao nên khả năng tiếp cận với kinh tế thị trƣờng kém và hiện nay nghèo đói vẫn là một thách thức ở nhiều vùng nông thôn. Chính phủ muốn phát triển kinh tế đất nƣớc thì phải từng bƣớc nâng cao mức sống cho ngƣời dân, đặc biệt là những ngƣời sống bằng nghề nông.

1.1.2. KHÁI NIỆM, VAI TRÒ, MỤC TIÊU, RÀNG BUỘC VÀ CÔNG CỤ CỦA CHÍNH SÁCH

1.1.2.1 Khái niệm chính sách - Khái niệm chính sách: Cho đến nay, có nhiều khái niệm khác nhau về "chính sách" nói chung và "chính sách nông nghiệp" nói riêng:

+ Theo Frank Ellis: "Chính sách đƣợc xác định nhƣ là đƣờng lối hành động mà Chính phủ lựa chọn đối với một lĩnh vực của nền kinh tế, kể cả các mục tiêu mà Chính phủ tìm kiếm và sự lựa chọn các phƣơng pháp để theo đuổi các mục tiêu đó".1

+ Theo GS. PTS. Đỗ Hoàng Toàn: "Chính sách quản lý nói chung, chính sách kinh tế - xã hội nói riêng là tổng thể các quan điểm, các chuẩn mực, các biện pháp, các thủ thuật mà chủ thể quản lý (trong phạm vi quốc gia đó là Nhà nƣớc) sử dụng nhằm tác động lên đối tƣợng và khách thể quản lý để đạt đến những mục tiêu trong tổng số các mục tiêu chiến lƣợc chung của đất nƣớc một cách tốt nhất sau một thời gian đã định".2

+ Theo PGS. TS. Lê Đình Thắng: "Chính sách nông nghiệp đƣợc hiểu là tổng thể các biện pháp kinh tế hoặc phi kinh tế có liên quan đến nông nghiệp và các ngành có liên quan, nhằm tác động vào nông nghiệp theo những mục tiêu nhất định, trong một thời hạn nhất định".3 1 Frank Ellis: Chính sách nông nghiệp trong các nƣớc đang phát triển, Nxb Nông nghiệp, 1995, tr. 23 2 Đỗ Hoàng Toàn: Giáo trình chính sách trong quản lý kinh tế - xã hội, Nxb KH và Kỹ thuật, 1998, tr. 21 3 Lê Đình Thắng: Đổi mới và hoàn thiện một số chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn, Nxb Nông nghiệp, 1995, tr. 8

+ Theo Paul Samuelson cho rằng phạm trù "chính sách kinh tế" đƣợc sử dụng tƣơng đối rộng rãi với nội dung "rộng" và "hẹp" rất đa dạng, tùy thuộc vào mục tiêu cần đạt tới và đối tƣợng tác động của chính sách, thậm chí ngay cả khi Chính phủ không đƣa ra một chính sách cụ thể nào trong bối cảnh "bất đắc dĩ", để thực hiện một ý đồ sách lƣợc nào đó, thì đó cũng là một cách tác động của chính sách. Ông gọi đó là trạng thái " thoả hiệp" của chính sách kinh tế".4

+ Theo TS. Đoàn Thị Thu Hà: "Chính sách kinh tế - xã hội là tổng thể các quan điểm, tƣ tƣởng, các giải pháp và công cụ mà Nhà nƣớc sử dụng để tác động lên các chủ thể kinh tế - xã hội nhằm giải quyết vấn đề chính sách, thực hiện những mục tiêu nhất định theo định hƣớng mục tiêu tổng thể của đất nƣớc".5

+ Từ những khái niệm trên về chính sách, ta có thể khái niệm "chính sách nông nghiệp" nhƣ sau: "Chính sách nông nghiệp là tổng thể các biện pháp kinh tế hoặc phi kinh tế mà Chính phủ sử dụng để tác động vào nông nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp theo những mục tiêu nhất định trong những thời hạn nhất định".

Các quan niệm về chính sách, chính sách nông nghiệp trên đây là đứng trên các góc độ nghiên cứu, tiếp cận khác nhau, nhƣng nhìn chung đều thống nhất ở những nội dung cơ bản và cùng nhằm vào mục đích phát triển nền kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng. Từ những khái niệm chính sách nông nghiệp trên, ta có thể thấy chính sách nông nghiệp có một số đặc trƣng sau:

1) Chính sách thể hiện sự can thiệp của Nhà nƣớc. Nhà nƣớc ở đây là Chính phủ, do Chính phủ xây dựng và ban hành. Điều đó đƣợc quy định tại Điều 109 của Hiến pháp nƣớc ta: "Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính Nhà nƣớc cao nhất của nƣớc ta". Điều đó có nghĩa, Chính phủ là tập thể ngƣời thừa hành việc quản lý đất nƣớc và chịu trách nhiệm về việc hoạch định chính sách.

Trong khuôn khổ môn học này, chúng ta hiểu Chính phủ là tập thể ngƣời thừa hành việc quản lý đất nƣớc từ địa phƣơng đến Trung ƣơng. Chính phủ cấp địa phƣơng đƣợc hiểu là Uỷ ban nhân dân các địa phƣơng, gồm UBND xã, UBND huyện, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng. Chính phủ cấp Trung ƣơng bao gồm các Bộ, Ngành cấp Trung ƣơng và Chính phủ trung ƣơng, tập thể ngƣời do Quốc hội bầu ra. Nhƣ vậy, Chính phủ đƣợc đề cập ở đây là hệ thống gồm UBND xã, UBND huyện, UBND tỉnh, Bộ Ngành và Chính phủ trung ƣơng. UBND xã là chính phủ địa phƣơng cơ sở (cấp thấp nhất); Chính phủ trung ƣơng là cơ quan Nhà nƣớc cao nhất trong việc hoạch định và ban hành chính sách. Do vậy, chính sách mang tính pháp lý, tính cƣỡng chế và bắt buộc đối với đối tƣợng mà chính sách điều tiết. 2) Chính sách nói chung, chính sách nông nghiệp nói riêng là những biện pháp. Các biện pháp ở đây có thể là các biện pháp kinh tế hoặc biện pháp phi kinh tế.

Các biện pháp kinh tế là những biện pháp điều chỉnh tác động trực tiếp đến nền kinh tế ví dụ các biện pháp điều chỉnh đất đai, vốn tín dụng, lãi suất ngân hàng, thuế, lƣơng lao động, giá cả vật tƣ, giá cả sản phẩm đầu ra...

Các biện pháp phi kinh tế là những biện pháp gián tiếp tác động đến nền kinh tế nhƣ biện pháp về lao động việc làm, xoá đói giảm nghèo, bảo vệ và cải tạo môi trƣờng, an ninh quốc phòng, trật tự xã hội, y tế, giáo dục, đào tạo...

4 Paul Samuelson: Kinh tế học, Viện kinh tế học - Bộ ngoại giao, T. 1, tr. 117 5 Đoàn Thị Thu Hà: Giáo trình chính sách kinh tế - xã hội, Nxb KH và kỹ thuật, 2000, tr. 25

3) Chính sách nông nghiệp phải tuân thủ các quy luật khách quan và tính tất yếu trong nông nghiệp. Chính phủ sử dụng chính sách tác động vào nông nghiệp, hƣớng nông nghiệp theo các ý đồ chủ quan của Chính phủ, mà nông nghiệp là ngành sản xuất phức tạp, chịu tác động của nhiều yếu tố: tự nhiên, kinh tế, xã hội nên chính sách của Chính phủ phải tuân thủ các quy luật và tính tất yếu của nông nghiệp.

4) Chính sách do Chính phủ hoạch định và ban hành tác động phát triển nông nghiệp theo những mục tiêu nhất định. Mục tiêu của chính sách vừa là cơ sở để Chính phủ xây dựng và ban hành chính sách nhƣng cũng vừa là kết quả để kiểm tra việc thực hiện của chính sách.

Mỗi một mục tiêu thƣờng có một hoặc nhiều chính sách đƣợc xây dựng và ban hành để triển khai thực hiện. Đồng thời, mỗi một chính sách có thể sẽ điều tiết để đạt đƣợc một hoặc nhiều mục tiêu.

5) Mỗi chính sách có một thời hạn nhất định. Do nền kinh tế hay ngành nông nghiệp luôn thay đổi, vì vậy chính sách cũng phải thay đổi theo để phù hợp. Hay nói cách khác, ở mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau, chính sách cũng khác nhau. Vì vậy, để chính sách luôn phù hợp với thực tế, sự cần thiết phải sửa đổi, bổ sung, thay thế và hoàn thiện chính sách.

1.1.2.2. Vai trò của chính sách nông nghiệp - Chính sách nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc định hƣớng phát triển nông nghiệp, nông thôn. Thứ nhất, định hƣớng chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế nói chung và cơ cấu ngành nông nghiệp nói riêng.

Thứ hai, định hƣớng điều tiết sự mất cân đối trong nông nghiệp. Trong nông nghiệp, chính sách nông nghiệp định hƣớng cân bằng các lĩnh vực: sản xuất - tiêu dùng, đầu vào - đầu ra, tích luỹ - đầu tƣ, xuất khẩu - nhập khẩu, thu - chi ngân sách… - Chính sách nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển cân đối các vùng lãnh thổ: gò đồi miền núi, đồng bằng và đầm phá ven biển

- Chính sách nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc khai thác có hiệu quả các tiềm năng trong nông nghiệp, đó là đất đai và lao động và đây cũng là hai nguồn lực quan trọng của đất nƣớc nói chung và nông nghiệp nói riêng. - Chính sách nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc cải thiện và bảo vệ môi trƣờng sinh thái, đảm bảo phát triển bền vững.

- Chính sách nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc tác động đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Trong thời gian dài nƣớc ta áp dụng cơ chế quản lý kinh tế kế hoạch hoá tập trung đã phát sinh ra nhiều tiêu cực, ảnh hƣởng không tốt đến phát triển kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng, đặc biệt là hiện tƣợng quan liêu bao cấp. Trong giai đoạn hiện nay, chính sách nông nghiệp phải có vai trò to lớn trong việc tác động đổi mới cơ chế này, từng bƣớc xoá bỏ hiện tƣợng quan liêu bao cấp trong nền kinh tế.

1.1.2.3. Mục tiêu của chính sách nông nghiệp Trong giai đoạn hiện nay, để đảm bảo nền kinh tế - xã hội ổn định và phát triển, chính sách nông nghiệp cần đạt đƣợc những mục tiêu tổng quát sau:

- Chính sách nông nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp, nông thôn đạt mục tiêu bền vững: về kinh tế, ổn định xã hội và cân bằng môi trƣờng sinh thái. - Chính sách nông nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp, nông thôn đạt mục tiêu toàn diện: đa lĩnh vực, đa ngành, đa mục tiêu.

- Chính sách nông nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp đạt mục tiêu hiệu quả kinh tế

cao. - Chính sách nông nghiệp nhằm phát triển nông nghiệp đạt mục tiêu an toàn lƣơng thực, ổn định kinh tế vĩ mô. Để đạt các mục tiêu tổng quát trên, các mục tiêu cụ thể trong giai đoạn hiện nay của chính sách nông nghiệp nhƣ sau:

+ Phát triển nông nghiệp theo hƣớng SX hàng hóa, công nghiệp hóa và hiện đại hóa. + Phát triển nông nghiệp theo hƣớng xuất khẩu và tự do hoá thƣơng mại. + Đảm bảo tăng thu nhập, cải thiện đời sống nhân dân, trƣớc hết là nông dân, tăng nguồn nguyên liệu cho công nghiệp đặc biệt là công nghiệp chế biến nông sản.

+ Khuyến khích thu hút vốn đầu tƣ nƣớc ngoài vào phát triển nông nghiệp. + Giải quyết việc làm cho lực lƣợng lao động dôi thừa ở nông thôn, khai thác hợp lý

các nguồn lực khác của nông nghiệp. + Bảo vệ môi trƣờng sinh thái.

1.1.2.4. Các ràng buộc của chính sách nông nghiệp

Các ràng buộc của chính sách nông nghiệp chính là những yếu tố hạn chế mà chính sách gặp phải, làm giảm tác dụng của chính sách hoặc làm cho chính sách của Chính phủ không đủ mạnh nhƣ mong muốn của Chính phủ. Bao gồm: - Về mặt chính trị: các ràng buộc nhƣ thể chế chính trị, an ninh quốc gia, hệ thống hoặc bộ máy của Nhà nƣớc...

- Về mặt kinh tế: các ràng buộc nhƣ số lƣợng và chất lƣợng các yếu tố nguồn lực và tài nguyên của quốc gia nhƣ ngân sách, lực lƣợng lao động, đất đai, khả năng về ngoại hối, giá cả đầu ra, đầu vào của nông nghiệp, trình độ phát triển kinh tế, trình độ phát triển nông nghiệp, trình độ lao động...

- Về mặt tự nhiên: các ràng buộc nhƣ các quy luật khách quan của tự nhiên nhƣ thời tiết khí hậu, vị trí địa lý, địa hình; quy luật sinh trƣởng phát triển của cây trồng, con vật nuôi trong nông nghiệp… - Về mặt xã hội: các ràng buộc nhƣ các quy luật khách quan của xã hội, dân số, phong tục tập quán, trình độ dân trí, an toàn xã hội, ... Trong kinh tế học phúc lợi ứng dụng, khả năng hiện có của nguồn lực và kỹ thuật sản xuất hiện hành đƣợc coi là những ràng buộc cơ bản nhất.

1.1.2.5. Các công cụ chính sách nông nghiệp Công cụ của chính sách chính là những yếu tố cần thiết mà Chính phủ sử dụng trong các chính sách để tác động, điều chỉnh nhằm đạt đƣợc mục tiêu của chính sách. Bao gồm: - Các công cụ cơ bản là những công cụ đƣợc nhiều chính sách sử dụng nhƣ ngân sách, quỹ, thuế, lãi suất, giá cả, tiền lƣơng, tiền thƣởng, bảo hiểm, tỷ giá hối đoái, ... - Các công cụ hành chính - tổ chức: Mô hình các tổ chức, bộ máy và đội ngũ cán bộ công chức, kế hoạch, quy hoạch của Nhà nƣớc, thể chế,... - Các công cụ tuyên truyền, giáo dục: Hệ thống thông tin đại chúng, thông tin chuyên ngành, hệ thống giáo dục và đào tạo, hệ thống các tổ chức chính trị và đoàn thể,...

- Các công cụ kỹ thuật, nghiệp vụ đặc trƣng cho từng chính sách.

1.1.3. PHÂN LOẠI CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

Để quản lý nền kinh tế - xã hội, mỗi thời điểm Chính phủ phải thực hiện hàng loạt các mục tiêu, do đó Chính phủ phải ban hành nhiều chính sách điều tiết nền kinh tế xã hội nói chung, nông nghiệp nói riêng. Để hệ thống đƣợc các loại chính sách của Chính phủ, ngƣời ta căn cứ vào các tiêu thức khác nhau, phân chính sách nông nghiệp thành nhiều loại.

1.1.3.1. Căn cứ vào tính chất của chính sách:

Căn cứ vào tính chất của chính sách, phân hệ thống chính sách thành 3 loại gồm: - Chính sách mục tiêu: là những chính sách nhằm đảm bảo cho nông nghiệp đạt đƣợc các mục tiêu lớn, lâu dài. Đây là loại chính sách định hƣớng cho các loại chính chính sách khác. Chính sách mục tiêu trong nông nghiệp nƣớc ta hiện nay nhƣ chính sách an ninh lƣơng thực, chính sách nông nghiệp sản xuất hàng hoá và công nghiệp hoá, chính sách nông nghiệp hƣớng xuất khẩu, chính sách bảo vệ môi trƣờng trong nông nghiệp, chính sách cơ cấu trong nông nghiệp...

- Chính sách cơ bản: là những chính sách cơ bản làm nền tảng cho các loại chính sách khác nhƣ chính sách đầu tƣ, chính sách vốn tín dụng, chính sách đất đai, chính sách thuế trong nông nghiệp, chính sách đào tạo nguồn nhân lực...

- Chính sách hỗ trợ: là các chính sách tác động nhằm phát triển nông nghiệp theo chính sách mục tiêu trên cơ sở các chính sách cơ bản. Thƣờng chính sách hỗ trợ mang tính điều chỉnh tạm thời, giải quyết các khó khăn trƣớc mắt trong nông nghiệp. Trong thực tế các chính sách hỗ trợ trong nông nghiệp nhƣ chính sách giá trần (đầu vào), chính sách giá sàn (đầu ra), chính sách hỗ trợ giá đầu vào, chính sách hạn ngạch, chính sách miễn giảm thuế theo mùa vụ hoặc theo cơ chế thị trƣờng, chính sách kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm, chính sách tỷ giá...

1.1.3.2. Căn cứ vào lĩnh vực tác động:

- Chính sách kinh tế: là các chính sách trực tiếp tác động đến các lĩnh vực hoạt động kinh tế nông nghiệp, gồm nhóm chính sách tác động đến việc khai thác các nguồn lực (đất đai, thuế sử dụng tài nguyên, lƣơng, vốn tín dụng,...); nhóm chính sách tác động đến thị trƣờng sản xuất và tiêu thụ nông sản (chính sách giá cả, chính sách marketing, vệ sinh an toàn thực phẩm),...

- Chính sách văn hóa - xã hội: là các chính sách tác động lên các lĩnh vực khác thuộc văn hóa, xã hội nhƣ giải quyết việc làm, dân số kế hoạch hoá gia đình, xoá đói giảm nghèo, văn hoá phong tục tập quán... - Chính sách khác: nhƣ chính sách thể chế, chính sách an ninh quốc phòng, chính sách đối ngoại, chính sách bảo vệ môi trƣờng, ...

1.1.3.3. Căn cứ vào thời gian:

- Chính sách ngắn hạn: là những chính sách mang tính ngắn hạn từ 1 đến 2 năm. Đó là những chính sách nhằm điều tiết những mục tiêu ngắn hạn và giải quyết các vấn đề vƣớng mắc, ách tắc trong quá trình phát triển và ổn định kinh tế.

- Chính sách trung hạn: là những chính sách có thời hạn từ 2 đến 5 năm. Đó là những chính sách có tính kế hoạch hóa trong thời gian dài, nhằm đảm bảo những cân đối nhất định trong nền kinh tế nhƣ cân đối cung cầu, cân đối đầu tƣ, cân đối sản xuất tiêu dùng, cân đối xuất nhập khẩu,...

- Chính sách dài hạn: là những chính sách có thời hạn dài hơn 5 năm. Đây là những chính sách đƣợc áp dụng lâu dài, nhằm thực hiện những mục tiêu chiến lƣợc của nền kinh tế và của quốc gia.

1.1.3.4. Căn cứ vào cấp ứng dụng: - Cấp cơ sở: đó là những chính sách tác động trực tiếp đến các trang trại, các hộ nông dân, ngƣời tiêu dùng... - Cấp thị trƣờng: đó là các chính sách điều chỉnh trên phạm vi nhiều đối tƣợng hơn cho cả ngƣời sản xuất, phân phối và ngƣời tiêu dùng... - Cấp biên giới quốc gia: đó là các chính sách có phạm vi điều chỉnh không những trong nƣớc mà còn vƣợt ra ngoài biên giới quốc gia.

1.2 TỔ CHỨC XÂY DỰNG VÀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.2.1 HỆ THỐNG TỔ CHỨC XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.2.1.1 Chính phủ trung ƣơng

Chính phủ trung ƣơng là cơ quan cao nhất có đủ thẩm quyền tổ chức xây dựng và ban hành các chính sách nông nghiệp đồng thời là cơ quan cao nhất trong việc sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các chính sách nông nghiệp.

Chính phủ trung ƣơng là cơ quan thẩm quyền chung, xây dựng và ban hành những chính sách mang tính mục tiêu, chiến lƣợc và mang tầm vĩ mô lớn có liên quan đến các lĩnh vực, các ngành trong nền kinh tế quốc dân và qui định những mục tiêu kinh tế xã hội, những cân đối lớn của nền kinh tế trong đó có nông nghiệp. Chính phủ xác định hƣớng chiến lƣợc của nền kinh tế nhƣ cơ cấu các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế ...

Chính phủ ban hành các chính sách thể chế qui định trách nhiệm của các Ngành, các Bộ và các địa phƣơng trong việc hƣớng dẫn và ban hành các chính sách, các qui định để thực hiện.

1.2.1.2. Các Bộ, Ngành trung ƣơng - Các Bộ, Ngành trung ƣơng là cơ quan thẩm quyền riêng phụ trách một lĩnh vực nào đó trong nền kinh tế xã hội đƣợc Chính phủ trung ƣơng giao. - Các Bộ, Ngành trung ƣơng là cơ quan trung ƣơng vừa tiếp xúc với các địa phƣơng

nhƣng cũng vừa trực tiếp với Chính phủ trung ƣơng.

- Chính vì thế, chính sách của các Bộ, Ngành trung ƣơng: + Tham mƣu giúp Chính phủ trung ƣơng xây dƣng và ban hành các chính sách cho phù hợp với lĩnh vực mà Bộ, Ngành phụ trách; + Chính sách triển khai, chi tiết hoá, cụ thể hoá chính sách của Chính phủ trung ƣơng cho phù hợp với mục tiêu và lĩnh vực Bộ, Ngành phụ trách;

+ Đại diện Chính phủ trung ƣơng xây dựng và ban hành các chính sách điều tiết, phát triển các lĩnh vực đƣợc giao theo các mục tiêu đƣợc Chính phủ trung ƣơng xây dựng, đặc biệt là các chính sách kinh tế vĩ mô điều tiết chung để phát triển toàn ngành và những chính sách thuộc liên Bộ, liên Ngành...

+ Ngoài ra, Bộ ngành cũng ban hành các chính sách thể chế quy định trách nhiệm của các cơ quan thuộc Bộ ngành quản lý trong việc triển khai, thực hiện chính sách của Chính phủ và của Bộ ngành.

1.2.1.3. UBND các địa phƣơng: tỉnh, huyện, xã. Trên cơ sở các chính sách của Chính phủ, các Bộ ngành, các địa phƣơng ban hành các văn bản chính sách phát triển kinh tế xã hội ở địa phƣơng.

Đối với các địa phƣơng, UBND tỉnh là cơ quan chủ yếu ban hành và thực hiện các chính sách trên tất cả các lĩnh vực cho cả địa phƣơng. Các chính sách do UBND tỉnh ban hành phải mang tính điều tiết vĩ mô trên phạm vi cả tỉnh.

Thông thƣờng Chính phủ có chính sách gì thì địa phƣơng tỉnh có các chính sách đó. Chính sách của UBND tỉnh ban hành phải đúng ý đồ của Chính phủ và phải phù hợp với địa phƣơng. Do vậy, UBND tỉnh là cơ quan chuyển tiếp các chính sách của Chính phủ nhƣng lại là cơ quan trực tiếp ban hành chính sách phát triển địa phƣơng.

Chính sách của các địa phƣơng thông thƣờng bao gồm chính sách triển khai thực hiện chính sách của Chính phủ và các Bộ ngành dƣới hình thức hƣớng dẫn, cụ thể hoá, chi tiết hoá và chính sách phát triển địa phƣơng.

Ngoài ra, UBND tỉnh cũng ban hành các chính sách thể chế quy định quyền hạn trách nhiệm của các cơ quan tham mƣu cấp địa phƣơng trong việc ban hành, triển khai và thực hiện chính sách.

1.2.2. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.2.2.1. Phân tích tình hình thế giới

Xem xét tình hình chính trị và kinh tế của đất nƣớc với thế giới, xem xét các hiểm hoạ bên ngoài, xem xét trong dòng chảy của lịch sử nhân loại, lịch sử phát triển đất nƣớc sẽ gặp những trở lực nào cản phá, sẽ đƣợc các hợp lực nào hỗ trợ. Tức là tất cả những gì có lợi có thể gặp và những gì có hại có thể phải đƣơng đầu.

Phân tích thế giới cần phân tích các nƣớc có liên quan, các cƣờng quốc có thế lực quốc tế, các cƣờng quốc có thế lực kinh tế, các nƣớc giáp ranh, các nƣớc trong khu vực, các nƣớc đặc thù, các cƣờng quốc chi phối thị trƣờng đầu vào và đầu ra nông sản,... đồng thời cần phân tích các vấn đề phát sinh và chiều hƣớng biến động của nó nhƣ các vấn đề về công nghệ đặc biệt tạo ra các bƣớc tiến vƣợt bậc của xã hội, của nông nghiệp, các vấn đề về tự nhiên, thiên nhiên và môi trƣờng, ...

Trong nông nghiệp, khi phân tích thế giới cần quan tâm phân tích sản lƣợng cung – cầu và giá cả của thế giới về một loại sản phẩm nông nghiệp nào đó, đặc biệt các cƣờng quốc về sản lƣợng. Ví dụ khi phân tích lúa gạo cần nghiên cứu lƣợng cung lúa gạo của Thái Lan, Việt Nam, Mỹ...; lƣợng cầu lúa gạo của các nƣớc Đông Nam Á, Châu Phi, Trung Quốc, Ấn Độ... Khi phân tích cà phê cần phân tích lƣợng cung cà phê của các nƣớc Mỹ La Tinh nhƣ Brazil, Achentina, Việt Nam... và lƣợng cầu cà phê của Châu Âu, Bắc Mỹ...

1.2.2.2. Phân tích thực trạng đất nƣớc và địa phƣơng

Phân tích thực trạng đất nƣớc làm việc nghiên cứu phân tích các yếu tố nguồn lực của đất nƣớc đáp ứng cho loại sản phẩn nông nghiệp cần quan tâm nhƣ đất đai, nguồn nhân lực, trình độ quản lý, phát triển sản xuất khoa học công nghệ, trình độ chế biến,... của đất nƣớc so với các quốc gia cung cấp loại sản phẩm đó.

Phân tích thực trạng của địa phƣơng là việc phân tích các yếu tố nguồn lực và tình hình, thực trạng của địa phƣơng. Điều quan trọng phải xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức ... của địa phƣơng so với các địa phƣơng khác và so với các nƣớc khác

trên thế giới về loại sản phẩm cần tác động. Trên cơ sở đó đƣa ra các thông tin, các nhận định và hình thành các ý đồ để xây dựng các mục tiêu.

1.2.2.3. Xây dựng các mục tiêu

Từ các thông tin, các nhận định đƣợc rút ra ở các phân tích trên, các mục tiêu trong nông nghiệp nói chung và các sản phẩm cụ thể cần phát triển nói riêng đƣợc hình thành. Có thể có nhiều mục tiêu khác nhau, tuy nhiên cần xác định các mục tiêu chính, cơ bản hoặc mục tiêu cốt yếu để đáp ứng.

Xây dựng mục tiêu cần đạt là hết sức quan trọng. Nếu mục tiêu sai hoặc không hợp lý sẽ dẫn đến hệ thống chính sách tác động không đúng. Nhƣ vậy có thể có nhiều hậu quả khó lƣờng về sau.

1.2.2.4. Xây dựng các phƣơng án đạt mục tiêu và lựa chọn phƣơng án tối ƣu

Từ mục tiêu đƣợc chọn, các nhà hoạch định chính sách tiến hành nghiên cứu, phân tích các phƣơng án khác nhau nhằm thực hiện để đạt mục tiêu đặt ra. Trong thực tế, để đạt mục tiêu đặt ra có thể có nhiều phƣơng án khác nhau; mỗi phƣơng án sử dụng một số công cụ nhất định với những ràng buộc cụ thể. Các phƣơng án khác nhau cũng cho ra các kết quả khác nhau, mức độ ảnh hƣởng tích cực, tiêu cực, trực tiếp, gián tiếp cũng khác nhau. Tuỳ thuộc loại mục tiêu: kinh tế, văn hoá, xã hội ... các phƣơng án đƣa ra khác nhau, gồm:

- Phƣơng án mang tính thể chế, hành chính tổ chức. Đây là những phƣơng án mang tính pháp lý và cƣỡng chế nhiều hơn hỗ trợ. Các phƣơng án này thƣờng đƣợc sử dụng để đáp ứng các mục tiêu mang tính chính trị, an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội... Trong điều kiện hiện nay, do yêu cầu cạnh tranh cao của sản phẩm quốc gia nên phƣơng án này cũng đƣợc sử dụng nhiều nhƣ các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm (ví dụ sản phẩm nhiễm bẩn buộc phải tiêu huỷ), tiêu chuẩn chất lƣợng sản phẩm nhập khẩu...

- Phƣơng án mang tính kinh tế sử dụng các công cụ kinh tế cơ bản. Các phƣơng án này thƣờng sử dụng các công cụ kinh tế cơ bản nhƣ đầu tƣ, chi ngân sách, lãi suất, lƣơng, thuế... Thƣờng đƣợc sử dụng để đáp ứng các mục tiêu kinh tế. Trong nông nghiệp, nông thôn đây là phƣơng án đƣợc sử dụng nhiều nhất do tính định hƣớng, hỗ trợ của chính sách nông nghiệp trong nƣớc. Ví dụ để đạt mục tiêu cải tạo giống mới công nghệ cao, phƣơng án hỗ trợ giá giống; phát triển cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao, phƣơng án tín dụng ƣu đãi, miễn giảm thuế sử dụng đất, thuế xuất khẩu; phƣơng án ổn định giá đầu ra...

- Phƣơng án mang tính động viên, tuyên truyền. Các phƣơng án này nhằm tác động vào tâm lý tình cảm của đối tƣợng điều tiết, đặc biệt những vấn đề nhạy cảm nhƣ nghèo đói, sinh kế hoặc quyền con ngƣời, tập quán phong tục...

Việc xây dựng các phƣơng án chính sách là nhằm tìm ra tất cả các phƣơng án khác nhau để thực hiện mục tiêu chính sách. Mỗi phƣơng án đều đạt mục tiêu ở các mức độ khác nhau, ảnh hƣởng tiêu cực, tích cực khác nhau. Dựa trên cơ sở này, các nhà hoạch định chính sách phân tích các phƣơng án và lựa chọn ra phƣơng án tối ƣu hay hợp lý nhất. Về mặt lý thuyết, phƣơng án chính sách đƣợc coi là phƣơng án có ích nếu nó đạt đƣợc hiệu quả Pareto.6

6 Hiệu quả Pareto: "Sự thay đổi chính sách là điều xã hội mong muốn, nếu nhƣ kết quả của sự thay đổi đó có thể làm cho mọi ngƣời tốt lên hoặc ít nhất một ngƣời nào đó tốt lên trong khi không làm cho ngƣời khác xấu đi". Kinh tế nông nghiệp, Nxb Nông nghiệp, 1996, tr. 184

Về mặt thực tiễn, phƣơng án chính sách đƣợc coi là phƣơng án tốt nếu nó đáp ứng

đƣợc mục tiêu đề ra, lợi ích đem lại lớn hơn chi phí hay lớn hơn tổn thất.

Khi lựa chọn phƣơng án chính sách, cần đáp ứng các tiêu chuẩn sau: - Phƣơng án đó phải đạt hoặc có ảnh hƣởng lớn nhất tới mục tiêu đề ra. - Phƣơng án đó phải tác động vào nguyên nhân của vấn đề mà không chỉ đơn thuần ngăn chặn những triệu chứng của vấn đề.

- Phƣơng án đó phải có chi phí thấp nhất - Phƣơng án đó phải tối đa hoá những ảnh hƣởng tích cực và giảm thiểu những ảnh hƣởng tiêu cực.

1.2.3 HỆ THỐNG TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

1.2.3.1. Các tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh nông nghiệp - Đây là đối tƣợng trực tiếp chịu sự tác động của chính sách. Vì thế, chính sách phải xuất phát từ đối tƣợng này để hoạch định. - Đây là đối tƣợng trực tiếp thi hành chính sách. Do vậy, chính sách phải phục vụ lại đối tƣợng này.

1.2.3.2. Các Bộ, Ngành, UBND các địa phƣơng tỉnh, huyện, xã

Đây là đối tƣợng trực tiếp hay gián tiếp thực hiện các chính sách của Chính phủ. Các Bộ, Ngành, UBND các địa phƣơng vừa thực hiện chính sách của Chính phủ nhƣng cũng vừa ban hành chính sách để cho các đơn vị, các cơ sở trực thuộc thực hiện, do vậy, đây là bộ phận quan trọng trung gian giúp Chính phủ xây dựng, ban hành và đổi mới chính sách phù hợp thực tế phát triển ở địa phƣơng.

Đối với các tỉnh, với bộ máy của mình, các tỉnh triển khai thực hiện chính sách trên phạm vi địa phƣơng mình quản lý, đồng thời phát hiện ra những bất hợp lý của chính sách, nhằm giúp Chính phủ, các Bộ Ngành kịp thời điều chỉnh, đổi mới cho phù hợp với địa phƣơng.

1.2.4. QUÁ TRÌNH TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH

1.2.4.1 Chuẩn bị triển khai chính sách

Xây dựng bộ máy tổ chức thực thi chính sách Trƣớc khi triển khai thực hiện chính sách, Chính phủ tiến hành lựa chọn và chỉ định cơ quan thực thi chính sách và các cơ quan liên quan cùng phối hợp thực thi chính sách. Cơ quan thực thi chính sách phải có đặc điểm: đảm bảo về mặt chính trị, pháp luật; có đủ nguồn nhân lực, vật lực; đƣợc quản lý và phân bổ ngân sách...

Khi có nhiều cơ quan cùng phối hợp thực hiện chính sách thì Chính phủ phải xác định một cơ quan chủ chốt. Cơ quan chủ chốt là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc thực hiện chính sách, có nhiệm vụ quản lý chung và chủ trì toàn bộ quá trình thực hiện chính sách đó.

Xây dựng chƣơng trình hành động Cơ quan thực thi chính sách căn cứ vào nhiệm vụ đƣợc giao để xây dựng chƣơng trình hành động nhằm đƣa chính sách vào thực tế. Chƣơng trình hành động cần xác định rõ thời gian triển khai chính sách; mục tiêu cụ thể trong từng giai đoạn thực hiện chính sách; danh mục các công việc cần phải thực hiện; sự phân bổ các nguồn lực để thực hiện từng mục tiêu cụ thể của chính sách trong từng giai đoạn.

Xây dựng các văn bản hƣớng dẫn

Cơ quan tổ chức thực hiện chính sách ban hành văn bản hƣớng dẫn và cụ thể hoá

chính sách cho các cấp, các đơn vị và các đối tƣợng của chính sách biết và thực hiện.

Tổ chức tập huấn Tiến hành tổ chức tập huấn cho các cán bộ chịu trách nhiệm thực hiện chính sách và cho các đối tƣợng chủ yếu của chính sách.

1.2.4.2 Triển khai thực hiện chính sách

Hệ thống thông tin đại chúng Thông qua công tác tuyên truyền, hệ thống thông tin đại chúng giúp cho mọi ngƣời hiểu biết về nội dung chính sách, hiểu rõ nghĩa vụ và lợi ích của họ trong việc thực hiện chính sách.

Xây dựng các chƣơng trình, dự án của chính sách Các chính sách sẽ đƣợc triển khai thông qua các chƣơng trình, dự án. Các chƣơng trình, dự án sẽ giúp cho việc tập trung các nguồn lực vào khâu xung yếu nhất của chính sách và nâng cao hiệu quả của chính sách.

Triển khai thực hiện điểm và mở rộng Việc phối hợp các Ban ngành, các địa phƣơng và các tổ chức quần chúng nhân dân là rất cần thiết và quan trọng trong việc thực hiện chính sách. Thực chất đối tƣợng trực tiếp thi hành chính sách của Chính phủ là hộ nông dân, các doanh nghiệp, công ty sản xuất nông nghiệp. Họ vừa là đối tƣợng trực tiếp chịu sự tác động của chính sách nhƣng cũng vừa là đối tƣợng trực tiếp thi hành các chính sách.

1.2.4.3. Kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh và tổng kết chính sách Thu thập thông tin về việc thực hiện chính sách Thông tin thực hiện chính sách đƣợc thu thập từ: - Báo cáo của các cơ quan tổ chức thực hiện chính sách từ cấp cơ sở đến cấp cao hơn - Hoạt động kiểm tra của các cán bộ ở các cấp tổ chức thực hiện chính sách. - Thanh tra của các cơ quan pháp luật, hành chính và thanh tra nhân dân - Giám sát của Chính phủ đối với quá trình kiểm tra chính sách - Cơ quan kiểm sát và toà án. - Điều tra xã hội học về việc thực hiện chính sách và nhu cầu của đối tƣợng chịu sự tác động của chính sách và dân cƣ.

Đánh giá việc thực hiện chính sách - Đánh giá hiệu lực của chính sách đối với đời sống kinh tế xã hội của dân cƣ - Đánh giá hiệu quả của chính sách, cần xác định: + Hiệu quả về kinh tế: Lợi ích ròng của chính sách + Hiệu quả về sản xuất: Sản lƣợng đầu ra, qui mô sử dụng các yếu tố đầu vào,... + Hiệu quả về giá: Tác động đến giá cả thị trƣờng đầu vào và đầu ra trong nông nghiệp cũng nhƣ giá cả trong các thị trƣờng khác nhau.

+ Hiệu quả về tiêu dùng: Nhu cầu và lƣợng tiêu dùng các sản phẩm nông nghiệp. + Hiệu quả về thƣơng mại: Nhập khẩu, xuất khẩu, cán cân thanh toán, dự trữ ngoại hối và tỷ giá,...

+ Hiệu quả về ngân sách: Nguồn thu chi ngân sách của Chính phủ. + Hiệu quả về thu nhập: Phân phối công bằng thu nhập + Hiệu quả về phúc lợi xã hội: Đối tƣợng đƣợc lợi và đối tƣợng bị thiệt do sự can thiệp của chính sách.

+ Hiệu quả về môi trƣờng: Cải thiện môi trƣờng sinh thái. + Hiệu quả về quy mô: quy mô và số lƣợng các công ty, các doanh nghiệp, các xí nghiệp, hộ nông dân,...

Điều chỉnh chính sách Thực tế sản xuất và đời sống luôn biến đổi không ngừng, trong quá trình phát triển nhiều yếu tố mới xuất hiện đồng thời có những yếu tố không còn phát huy tác dụng. Vì vậy việc điều chỉnh chính sách có một ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Tuy nhiên việc điều chỉnh chính sách khi thật cần thiết mà không đƣợc điều chỉnh một cách tuỳ tiện, chủ quan. Thông thƣờng có các loại điều chỉnh sau: - Điều chỉnh mục tiêu cần đạt của chính sách khi mục tiêu đặt ra từ ban đầu có thể chƣa sát, chƣa phù hợp. - Điều chỉnh các giải pháp, các công cụ do việc lựa chọn các giải pháp và công cụ chƣa đúng hay không hợp lý. - Điều chỉnh việc tổ chức thực hiện chính sách nhƣ thời gian, cơ quan, cán bộ thực

hiện chính sách chƣa phù hợp. - Điều chỉnh ngân sách. - Xoá bỏ việc thực hiện chính sách khi chính sách không phù hợp gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Tổng kết việc thực hiện chính sách Tổng kết việc thực hiện chính sách là nhằm đánh giá lại toàn bộ ý đồ và tiến trình triển khai chính sách. Thông thƣờng cần đánh giá các mặt sau:

- Đánh giá những tác động tích cực của chính sách trên tất cả các phƣơng diện. - Đánh giá những mặt tiêu cực của chính sách trên tất cả các phƣơng diện. - Đánh giá các tiềm năng chƣa đƣợc huy động - Đƣa ra các kết luận sau chính sách và bài học rút kinh nghiệm. Nên tiếp tục duy trì chính sách hay thay thế chính sách bằng các chính sách khác.

1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔN HỌC

1.3.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU CỦA MÔN HỌC - Nghiên cứu các mối quan hệ kinh tế, xã hội của sản xuất nông nghiệp, trên cơ sở đó nó nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển của chính sách nông nghiệp. - Nghiên cứu cơ sở, căn cứ của các chính sách cũng nhƣ những vấn đề phát sinh

trong quá trình thực hiện chính sách.

- Nghiên cứu qui luật của thị trƣờng, cung cầu, sự cân bằng, những ảnh hƣởng qua lại giữa các ngành đối với nông nghiệp và trong nội bộ ngành nông nghiệp, những tác động và ảnh hƣởng trực tiếp và gián tiếp của chính sách đến các ngành, các doanh nghiệp, hộ nông dân... và những ảnh hƣởng phi kinh tế đối với sản xuất, đời sống nông dân nông thôn.

1.3.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA MÔN HỌC

Để thực hiện các nhiệm vụ của mình, phân tích chính sách nông nghiệp sử dụng một hệ thống các phƣơng pháp khác nhau. Những phƣơng pháp cơ bản thƣờng dùng là phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phƣơng pháp lý thuyết hệ thống, phƣơng pháp điều tra, phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp phân tích tổng hợp, phƣơng pháp toán kinh tế,... Trong đó đặc biệt chú ý nghiên cứu lý luận phải gắn chặt với nghiên cứu và tổng kết thực tiễn.

Kết hợp các phƣơng pháp trên, lịch sử phân tích chính sách sử dụng hai phƣơng pháp cụ thể sau để phân tích chính sách nông nghiệp là phƣơng pháp nghiên cứu truyền thống và phƣơng pháp nghiên cứu hiện đại. Phƣơng pháp nghiên cứu truyền thống dựa trên cơ sở thu thập thông tin, tài liệu có sẵn và khảo sát thực địa, trên cơ sở đó sử dụng phƣơng pháp thống kê mô tả để xem xét các vấn đề và hoạch định chính sách. Phƣơng pháp nghiên cứu hiện đại dựa trên cơ sở phƣơng pháp nghiên cứu truyền thống nhƣng sử dụng nhiều mô hình toán kinh tế để phân tích định lƣợng, sử dụng nhiều phƣơng pháp mới phân tích ảnh hƣởng của chính sách.

------------------------

CHƢƠNG 2 PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

2.1 KHÁI NIỆM PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH

2.1.1 Tầm quan trọng của phân tích chính sách

- Trong quá trình quản lý xã hội, Chính phủ phải đƣa ra nhiều chính sách khác nhau nhằm tác động nền kinh tế - xã hội theo những mục tiêu nhất định, do vậy chính sách mang tính chủ quan của con ngƣời trong khi đó thực tế xã hội lại rất khách quan. Để ban hành và thực hiện chính sách một có hợp lý nhất, cần thiết phải có quá trình phân tích chính sách vì nó làm cơ sở cho sự hoạch định chính sách đƣợc phù hợp và có những biện pháp thích hợp để hoàn thiện chính sách.

- Phân tích chính sách giúp cho các nhà hoạch định chính sách lựa chọn phƣơng án chính sách tối ƣu nhất, giúp cho các cơ quan quản lý và thực hiện chính sách có biện pháp tổ chức thực hiện tốt chính sách, giúp cho đối tƣợng trực tiếp thi hành chính sách nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm và quyền lợi khi thực hiện chính sách đồng thời giúp cho Chính phủ đánh giá đƣợc thực trạng thực hiện chính sách.

- Có phân tích chính sách mới thấy đƣợc những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình thực hiện chính sách, từ đó giúp cho Chính phủ có biện pháp sửa đổi, bổ sung, thay thế để hoàn thiện chính sách.

- Có phân tích chính sách mới thấy đƣợc phản ứng và mức độ phản ứng của các đối tƣợng trực tiếp thi hành chính sách, trên cơ sở đó xem xét chính sách có phù hợp thực tế hay không, có đi vào lòng dân hay không.

2.1.2 Khái niệm và đặc trƣng của phân tích chính sách

Có nhiều khái niệm khác nhau về phân tích chính sách: - GS. TS. Đỗ Hoàng Toàn: "Phân tích chính sách là việc phối hợp các phân tích riêng lẻ về hiệu lực và hiệu quả chính sách để đƣa ra kết quả tổng hợp về chính sách".7

- Walter Williams: "Phân tích chính sách là công cụ tổng hợp thông tin nhằm tạo ra các phƣơng án cho quyết định chính sách, đồng thời cũng là công cụ để xác định thông tin cần thiết cho chính sách trong tƣơng lai".8

- William N. Dunn: "Phân tích chính sách là ngành khoa học xã hội ứng dụng, sử dụng một tập hợp các phƣơng pháp điều tra và biện luận nhằm tạo ra và truyền đạt những thông tin liên quan đến chính sách có thể sử dụng đƣợc trong các quá trình chính trị để giải quyết những vấn đề chính sách".9

- PGS. TS. Ngô Đức Cát: "Phân tích chính sách nông nghiệp là một môn khoa học dựa trên cơ sở các lý thuyết về kinh tế vĩ mô, kinh tế vi mô và mối quan hệ giữa chúng nhằm thực hiện cân bằng ổn định, giúp cho các nhà hoạch định chính sách lựa chọn phƣơng án có hiệu quả để đạt đƣợc mục tiêu đề ra".10

- Từ những khái niệm trên, ta có thể hiểu: "Phân tích chính sách nông nghiệp là quá trình phân tích xây dựng mục tiêu, nội dung và ảnh hƣởng của các phƣơng án nhằm lựa

7 Đỗ Hoàng Toàn: Giáo trình chính sách trong quản lý kinh tế - xã hội, Nxb KH và kỹ thuật, 1998 8 Walter Williams: Social Policy Research anh Analysis, New York American Elsevier Publishing Company, 1971 9 William N. Dunn: Public Policy Analysis, Prentical Hall, 1981 10 Ngô Đức Cát: Phân tích chính sách nông nghiệp nông thôn, Nxb Nông nghiệp, 1996, tr. 43

chọn phƣơng án tối ƣu để ban hành thành chính sách hoặc đƣa ra các biện pháp sửa đổi, bổ sung, thay thế để hoàn thiện chính sách”.

Nhƣ vậy, phân tích chính sách có một số đặc trƣng sau: - Phân tích chính sách là một quá trình. Quá trình đó có điểm khởi đầu và điểm kết thúc. Nó là hoạt động diễn ra trong tất cả các giai đoạn của quá trình chính sách kể cả giai đoạn trƣớc khi chính sách đƣợc ban hành (phân tích chính sách tạo cơ sở về mặt thông tin cho quyết định lựa chọn phƣơng án chính sách tối ƣu và tổ chức thực hiện chính sách) và giai đoạn sau khi chính sách đã kết thúc (phân tích chính sách nhằm tổng kết đánh giá quá trình thực hiện chính sách).

- Phân tích chính sách thƣờng đƣợc tổ chức thực hiện trƣớc khi ban hành chính sách, tức là phân tích nhằm mục đích lựa chọn chính sách để ban hành hoặc đƣa ra các biện pháp nhằm sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế để hoàn thiện chính sách. Điều đó cũng có nghĩa là, mục đích của phân tích chính sách là đƣa ra phƣơng án chính sách tối ƣu để ban hành chính sách mới hoặc biện pháp tốt nhất để sửa đổi, bổ sung hay thay thế chính sách.

- Phân tích chính sách sử dụng nhiều phƣơng pháp phân tích, nhiều tiêu chuẩn và thƣớc đo khác nhau để xây dựng các mục tiêu, nội dung và các ảnh hƣởng của chính sách đối với việc ổn định và phát triển ngành nông nghiệp.

+ Các phƣơng pháp phân tích thƣờng dùng là phƣơng pháp thống kê mô tả, phƣơng pháp phân tích kinh tế vi mô trong nông nghiệp, phƣơng pháp ma trận phân tích chính sách, phƣơng pháp phân tích phúc lợi kinh điển, phƣơng pháp phân tích ngành hàng, phƣơng pháp phân tích lợi ích chi phí, phƣơng pháp phân tích tài chính dự án,...

+ Các tiêu chuẩn đánh giá sự ảnh hƣởng của chính sách chủ yếu theo mục tiêu của chính sách. Tuỳ thuộc vào mục tiêu khác nhau mà tiêu chuẩn đánh giá khác nhau. Ví dụ mục tiêu xóa đói giảm nghèo thì tiêu chuẩn quan trọng là vấn đề xã hội, bao nhiêu hộ hoặc ngƣời đƣợc xoá đói, tỷ lệ hộ hoặc ngƣời nghèo giảm đi... mà các tiêu chuẩn kinh tế ít đặt ra hơn. Các tiêu chuẩn thƣờng sử dụng trong phân tích chính sách là tiêu chuẩn về kinh tế, xã hội và môi trƣờng. Tiêu chuẩn kinh tế quan trọng mà chính sách thƣờng sử dụng là mức độ tăng trƣởng kinh tế (gia tăng GDP hoặc phúc lợi xã hội ròng) hoặc các lợi ích mang lại so với những thiệt hại do chính sách gây ra.

Trong nông nghiệp cần coi trọng lợi ích của xã hội, lợi ích môi trƣờng, lợi ích của ngƣời sản xuất và lợi ích của ngƣời tiêu dùng nông sản hàng hoá. Tiêu chuẩn về mặt xã hội chủ yếu nhƣ an ninh lƣơng thực, đáp ứng nhu cầu của ngƣời tiêu dùng, ổn định nền kinh tế vĩ mô, ổn định xã hội, giải quyết việc làm, xoá đói giảm nghèo... Các tiêu chuẩn về môi trƣờng nhƣ bảo vệ môi trƣờng, cân bằng sinh thái, hạn chế thiệt hại do thiên tai gây ra...

+ Các thƣớc đo sử dụng là thƣớc đo về mặt giá trị hoặc mặt hiện vật. Thƣớc đo về mặt giá trị đó là tiền, thƣớc đo về mặt hiện vật đó là những hiện vật có liên quan đến nhu cầu các nguồn lực, sự thay đổi về mặt khối lƣợng kết hợp với sự can thiệp bằng chính sách của Nhà nƣớc nhƣ thay đổi đầu ra, đầu vào, lƣợng cung cấp, lƣợng tiêu dùng...

2.2. QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH

2.2.1. CÁC CÁCH TIẾP CẬN TRONG PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH

2.2.1.1. Phân tích chính sách trên bình diện vĩ mô

Mục tiêu của phân tích chính sách trên bình diện vĩ mô là xem xét, đánh giá ảnh hƣởng của chính sách lên tất cả nền kinh tế, cả ngành nông nghiệp và cả các chủ thể hoạt

động trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh nông nghiệp với các mục tiêu phát triển trong nông nghiệp nhƣ tăng trƣởng, ổn định, lạm phát, thất nghiệp, cơ cấu kinh tế, công bằng, dân chủ, an sinh xã hội, tiến bộ xã hội và đảm bảo độc lập chủ quyền của đất nƣớc,... Cách tiếp cận này thƣờng đƣợc áp dụng trong quá trình phân tích các chính sách vĩ mô. Một số vấn đề cần chú trọng trong phân tích chính sách trên bình diện vĩ mô:

- Chiến lƣợc: Chiến lƣợc của đất nƣớc bao gồm tổng thể các mục tiêu và các chính sách kinh tế vĩ mô để phát triển đất nƣớc, phát triển nông nghiệp nông thôn. Cần xác định các mục tiêu trong phát triển nông nghiệp, mục tiêu nào là mục tiêu ƣu tiên hàng đầu. Các chính sách kinh tế vĩ mô đƣợc quan tâm nhất là các chính sách tác động lên quá trình tạo ra, huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực. - Bối cảnh: bao gồm các yếu tố về nguồn lực, những chủ thể kinh tế - xã hội chịu sự tác động của chính sách và thực hiện chính sách và các quy tắc để thực hiện chính sách.

Các nguồn lực quan trọng nhƣ con ngƣời, vốn, tài nguyên và công nghệ. Các chủ thể kinh tế xã hội chịu sự tác động của chính sách và thực hiện chính sách gồm hộ nông dân, các doanh nghiệp, các công ty, các xí nghiệp sản xuất nông nghiệp, các tổ chức trong và ngoài nƣớc có liên quan đến nông nghiệp. Các quy tắc thực hiện chính sách gồm các quy tắc chính thức và các quy tắc không chính thức. Hệ thống các quy tắc chính thức đƣợc thể hiện trong hệ thống các quy phạm pháp luật và các chính sách đang có hiệu lực. Hệ thống các quy tắc không chính thức đó là tập quán, phong tục, ý đồ địa phƣơng và của cá nhân,... Ngoài ra môi trƣờng quốc tế cũng là một trong các yếu tố quan trọng trong việc phân tích bối cảnh phân tích chính sách.

- Các chỉ tiêu thực hiện: Các chỉ tiêu đƣợc xây dựng nhằm đo lƣờng khả năng thực hiện mục tiêu của chính sách. Có các nhóm chỉ tiêu quan trọng: nhóm chỉ tiêu kinh tế gồm các chỉ tiêu huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và các chỉ tiêu kết quả (Các chỉ tiêu huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực gồm số lƣợng, quy mô các nguồn lực đƣợc huy động, phân bổ các nguồn lực huy động đƣợc nhƣ thế nào và hiệu quả của nó. Các chỉ tiêu kết quả gồm GDP, ngân sách, giá cả, tiền lƣơng, lạm phát, thất nghiệp, ...), nhóm chỉ tiêu xã hội (phân phối thu nhập, các chỉ tiêu dân trí, tốc độ phát triển dân số, các chỉ tiêu về mặt xã hội khác nhƣ trợ cấp, giúp đỡ, giảm tỷ lệ thất nghiệp, giảm tỷ lệ tệ nạn xã hội, ...), nhóm các chỉ tiêu chính trị (ổn định chính trị, an ninh quốc phòng,... ), nhóm các chỉ tiêu quốc tế (cán cân thanh toán, tỷ giá hối đoái, thuế quan, hạn ngạch, ...), nhóm các chỉ tiêu khác nhƣ cải thiện môi trƣờng sinh thái, đa dạng hoá sinh học, bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc,...

2.2.1.2. Phân tích chính sách trên bình diện vi mô

Mục tiêu của phân tích chính sách trên bình diện vi mô là xem xét, đánh giá ảnh hƣởng của chính sách lên hoạt động của những chủ thể kinh tế - xã hội chịu sự tác động của chính sách. Cách tiếp cận này đƣợc sử dụng trong quá trình phân tích chính sách cụ thể có ảnh hƣởng trực tiếp đến đối tƣợng chịu sự tác động của chính sách về lợi ích của họ, gồm: nông hộ, hợp tác xã, công ty, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dịch vụ nông nghiệp, ngƣời tiêu dùng nông sản, các đối tƣợng gián tiếp đƣợc hƣởng lợi từ chính sách nông nghiệp, ...

2.2.2. QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

Phân tích chính sách đƣợc thực hiện ngay từ khi thu thập thông tin, xác định mục tiêu để xây dựng và hoạch định chính sách. Trong quá trình xây dựng và hoạch định chính sách đã có quá trình phân tích chính sách. Phân tích chính sách thực chất là quá trình phân

tích nguồn thông tin thu đƣợc, xác định các lĩnh vực, phạm vi cần điều tiết, xây dựng và phân tích các phƣơng án khác nhau để lựa chọn phƣơng án tối ƣu ban hành thành chính sách và xác định các biện pháp cụ thể để sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện chính sách. Để đạt đƣợc mục đích này, quá trình phân tích chính sách đƣợc thực hiện nhƣ sau:

2.2.2.1 Phân tích thông tin, xác định mục tiêu cần đạt

Nền kinh tế xã hội của một đất nƣớc, một địa phƣơng hay một lĩnh vực luôn luôn thay đổi theo thực tế khách quan. Sự thay đổi đó có thể theo ý đồ chủ quan của Chính phủ nhƣng cũng có thể không theo hoặc ngƣợc lại ý đồ chủ quan của bộ máy nhà nƣớc. Nhằm đảm bảo nền kinh tế xã hội luôn luôn thay đổi theo đúng những ý đồ sẵn có của mình, các nƣớc phải đặt ra các điểm đích cụ thể theo từng giai đoạn để nền kinh tế xã hội phải hƣớng tới, các điểm đích đó chính là các mục tiêu cần đạt. Nhƣ vậy mục tiêu chính là những cái đích mà nền kinh tế xã hội phải đạt đến.

Trong thực tế có những mục tiêu tổng quát, dài hạn nhƣng cũng có những mục tiêu cụ thể, ngắn hạn tuỳ thuộc từng giai đoạn, từng lĩnh vực cụ thể. Mục tiêu tổng quát, dài hạn bao giờ cũng bao trùm các mục tiêu cụ thể, ngắn hạn.

2.2.2.2 Phân tích xây dựng các phƣơng án chính sách khác nhau

Để đạt đƣợc mục tiêu đề ra, có thể có một hoặc hàng loạt nhiều biện pháp khác nhau. Mỗi một biện pháp tác động đều đạt đƣợc những mức độ mục tiêu nhất định và cũng tạo ra nhiều ảnh hƣởng khác nhau. Mỗi biện pháp nhƣ vậy chính là một phƣơng án chính sách cần xây dựng. Việc xây dựng nhiều phƣơng án chính sách khác nhau là để phát hiện hết tất cả các biện pháp tác động nhằm lựa chọn biện pháp thật phù hợp với điều kiện của đất nƣớc, mục tiêu vẫn đạt cao có hiệu quả nhất với việc giảm thiểu các tiêu cực.

2.2.2.3 Phân tích các công cụ, giải pháp cho từng phƣơng án

Để đạt đƣợc các mục tiêu của chính sách, bao giờ chính sách cũng phải có một hệ thống các công cụ và giải pháp nhất định. Trên cơ sở thực trạng của đất nƣớc, địa phƣơng, phân tích chính sách đi sâu phân tích hệ thống công cụ và giải pháp của chính sách. Phân tích hệ thống công cụ là việc xác định khi sử dụng từng công cụ và giải pháp cụ thể trong từng giai đoạn, những công cụ và giải pháp này sẽ tác động nhằm đạt đƣợc những mức độ nhất định mục tiêu đề ra và những ảnh hƣởng trực tiếp, gián tiếp, tích cực, tiêu cực của từng công cụ đó là gì, mức độ ảnh hƣởng của chúng đến tình hình kinh tế xã hội của đất nƣớc.

Phân tích hệ thống công cụ và giải pháp không đơn thuần là xác định kết quả từng công cụ hay giải pháp tạo ra mà phải xác định một cách tổng hợp hệ thống các công cụ và giải pháp. bởi lẽ, có những công cụ, giải pháp tác động tạo ra tích cực ít hơn tiêu cực nhƣng mức độ đạt mục tiêu cao, trong khi đó có những giải pháp, công cụ tác động ngƣợc lại mức độ đạt mục tiêu thấp nhƣng khắc phục đƣợc nhƣợc điểm cảu công cụ giải pháp kia, làm giảm thiếu các tiêu cực do nhóm giải pháp công cụ kia tạo ra.

2.2.2.4 Phân tích cách tổ chức thực hiện từng phƣơng án

Sau khi lựa chọn đƣợc phƣơng án chính sách tối ƣu để điều tiết đạt mục tiêu đề ra, các nhà phân tích phải phân tích và xây dựng các hình thức tổ chức để thực hiện chính sách. Mỗi một chính sách có thể có nhiều hình thức tổ chức thực hiện khác nhau. Phân tích tình hình tổ chức thực hiện chính sách thực chất là phân tích các bƣớc tiến hành trong quá trình tổ chức thực hiện chính sách. Trên cơ sở đó xác định ƣu nhƣợc điểm từng bƣớc cụ thể, đƣa

ra các biện pháp chủ yếu để hoàn thiện quá trình tổ chức thực hiện góp phần quan trọng triển khai thực hiện chính sách thành công.

2.2.2.5 Phân tích các ảnh hƣởng phát sinh trong quá trình thực hiện phƣơng án

Việc ban hành và tổ chức thực hiện các chính sách trong thực tế sẽ phát sinh nhiều vấn đề khác nhau có thể là thuận lợi nhƣng cũng có thể và bất thuận, gây tác động không nhỏ đến hệ thống chính sách. Vì vậy, luôn luôn phải phân tích tinh thần, công cụ, các giải pháp và quá trình thực hiện chính sách nhằm kịp thời xác định các ảnh hƣởng phát sinh trong quá trình thực hiện chính sách, từ đó có biện pháp hợp lý nhằm sửa đổi, bổ sung hay thay thế để hoàn thiện chính sách.

2.2.2.6 Lựa chọn phƣơng án tối ƣu, ban hành thành chính sách

Căn cứ việc phân tích các công cụ, giải pháp của các phƣơng án, các nhà hoạch định chính sách lựa chọn phƣơng án chính sách tối ƣu để tổ chức thực hiện. Phƣơng án chính sách tối ƣu là phƣơng án chính sách đạt mục tiêu đề ra, có nhiều tích cực nhất và tối thiểu tiêu cực trong hiện tại và tƣơng lai.

2.3 PHƢƠNG PHÁP PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH

- Phƣơng pháp phân tích truyền thống: phƣơng pháp thống kê mô tả phân tích dữ liệu chuỗi thời gian. Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để mô tả tình hình hay thực trạng các nguồn lực, trình độ sử dụng các nguồn lực hiện tại... Kết quả của phƣơng pháp này có thể khái quát thành bức tranh toàn cảnh của đất nƣớc về vấn đề cần phân tích.

- Phƣơng pháp phân tích tân cổ điển: phân tích kinh tế vi mô trong nông nghiệp. Phƣơng pháp này tập trung phân tích hành vi của ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng nông sản lựa chọn mức sản xuất hay tiêu dùng tối ƣu. Trên cơ sở đó, Chính phủ có những biện pháp, chính sách cụ thể tác động nhằm điều chỉnh sản xuất và tiêu dùng đạt hiệu quả cao.

- Các phƣơng pháp phân tích hiện đại: Hiện nay, phân tích chính sách sử dụng nhiều phƣơng pháp khác nhau nhƣ phân tích thông qua các mô hình: mô hình cân bằng tổng thể (GEM), mô hình cân bằng cục bộ, mô hình cân bằng không gian, ma trận phân tích chính sách PAM11, phân tích phúc lợi kinh điển WEA12, phân tích ngành hàng CCA13, phân tích lợi ích chi phí BCA14, phân tích tài chính dự án,...

Phân tích chính sách là vấn đề phức tạp, trong điều kiện hiện nay, để có những biện pháp cụ thể, hợp lý và ƣớc lƣợng đƣợc, các nhà nghiên cứu đã sử dụng nhiều phƣơng pháp khác nhau, đặc biệt là phƣơng pháp phân tích kinh tế lƣợng bằng các mô hình nhƣ mô hình cân bằng tổng thể, mô hình cân bằng cục bộ, mô hình cân bằng không gian, phân tích tác động đến môi trƣờng... Tuỳ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu, điều kiện cụ thể của ngƣời nghiên cứu, địa phƣơng và phƣơng tiện kỹ thuật sử dụng mà lựa chọn phƣơng pháp nghiên cứu cho phù hợp, đảm bảo tính hợp lý và hiệu quả cao. -----------------

11 PAM - Policy Analysis Matrix 12 WEA- Welfare Economic Analysis 13 CCA - Commodity Chain Analysis 14 BCA - Benefit - Cost Analysis

PHÂN TÍCH PHÚC LỢI KINH ĐIỂN

CHƢƠNG 3 Phƣơng pháp phân tích phúc lợi kinh điển là phƣơng pháp nghiên cứu kinh tế dựa vào quan hệ cung - cầu để quyết định phân phối lợi nhuận cũng nhƣ tổn thất kinh tế giữa ngƣời sản xuất, tiêu dùng, nhà nƣớc và xã hội do những thay đổi trong chính sách gây ra.

Trong phần này chúng ta chủ yếu sử dụng phƣơng pháp phân tích để nghiên cứu, phân tích một số trƣờng hợp cụ thể của các chính sách kinh tế cụ thể mà không đi sâu nghiên cứu về mặt lý luận của phƣơng pháp. Tuy nhiên, việc áp dụng phƣơng pháp này phân tích một số trƣờng hợp cụ thể nó cũng phần nào thể hiện đƣợc ý nghĩa của phƣơng pháp phân tích phúc lợi kinh điển trong phân tích chính sách kinh tế của nhà nƣớc.

3.1. PHÂN TÍCH CÁC CHÍNH SÁCH TÁC ĐỘNG TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ

3.1.1. Trƣờng hợp chi phí cá nhân thấp hơn chi phí xã hội

Tình huống giả định, trƣờng hợp sản xuất khai thác trực tiếp tài nguyên thiên nhiên mà không đầu tƣ nên gây thiệt hại môi trƣờng. Kiểu sản xuất này thƣờng thấy trong nông nghiệp nhƣ sản xuất theo lối canh tác du canh du cƣ, đốt nƣơng làm rẫy sử dụng dinh dƣỡng tự nhiên mà không đầu tƣ, đánh bắt khai thác thuỷ sản tự nhiên trên đầm phá, biển,... trong công nghiệp nhƣ công nghiệp khai khoáng theo công nghệ thô sơ, trong ngành dịch vụ khai thác tài nguyên tự nhiên nhƣng không đầu tƣ tôn tạo... vì thế chi phí sản xuất rất thấp và thấp hơn chi phí xã hội bình quân.

Giả định kiểu sản xuất này có chi phí thấp và gây thiệt hại môi trƣờng mà xã hội phải chịu. Chi phí chi trả để bảo vệ môi trƣờng chính bằng thiệt hại do môi trƣờng gây ra nhƣ lũ lụt, hạn hán, ô nhiễm môi trƣờng...

Ss Giá Trong khi đó sản xuất theo công nghệ mới, tiên tiến giả định không gây tác hại đến môi trƣờng tuy nhiên phải đầu tƣ chi phí lớn. Giả sử ban đầu chính phủ không sử dụng chính sách này, sau đó sử dụng chính sách này và ta phân tích xem những ích lợi và tác hại của chính sách. Giả định nhƣ mô hình sau:

 Sp

E’   

 E Ps  Pp   



0 Sản lƣợng Qs Qp

Trong đó: - Ss là đƣờng cung xã hội (giả định sản xuất xã hội theo công nghệ tiên tiến không

gây thiệt hại môi trƣờng)

- Sp là đƣờng cung cá nhân kiểu sản xuất khai thác tài nguyên hay công nghệ thô sơ - Ds là đƣờng cầu xã hội về sản phẩm này - Ps là giá bình quân chung của xã hội

- Pp là giá do kiểu sản xuất khai thác tài nguyên tạo ra - Qs là sản lƣợng sản phẩm do sản xuất xã hội với công nghệ tiên tiến - Qp là sản lƣợng sản phẩm sản xuất kiểu khai thác tài nguyên Mô hình trên giả định rằng để sản xuất ra một khối lƣợng sản phẩm Q, chí phí xã hội phải trả theo đƣờng Ss. Và sản xuất theo kiểu khai thác trực tiếp tài nguyên có sản lƣợng là Qp (>Qs do chi phí thấp hơn), tuy nhiên nhƣ giả định chi phí sản xuất theo kiểu này vẫn theo đƣờng Ss, nhƣng chia thành 2 phần, phần chi phí trực tiếp những ngƣời sản xuất phải trả là Sp (tức +) và chi phí gián tiếp xã hội phải trả do cách sản xuất Sp là ++++, đây là những chi phí cải tạo môi trƣờng do kiểu sản xuất Sp gây ra.

Vấn đề là chính phủ sử dụng hoặc không sử dụng chính sách cấm khai thác trực tiếp tài nguyên thiên nhiên. Từ chính sách không cấm đến cấm khai thác trực tiếp tài nguyên thiên nhiên, ta có thể lƣợng hóa sự tác động của chính sách này nhƣ sau:

Mục tiêu của chính sách: (1) Tăng trƣởng kinh tế, tức GDP tăng (2) Giảm thiểu thiệt hại đến môi trƣờng (3) Sản xuất khai thác hợp lý nguồn lực và tài nguyên quốc gia (4) Tăng sản lƣợng sản phẩm đáp ứng nhu cầu xã hội (5) Giảm và ổn định giá cả đầu ra (6) Công bằng xã hội, công bằng giữa ngƣời sản xuất, tiêu dùng và xã hội

* Nếu chính phủ không sử dụng chính sách cấm sản xuất kiểu khai thác trực tiếp tài nguyên. Nhƣ vậy, do chi phí sản xuất trực tiếp thấp, ngƣời sản xuất xã hội sẽ sản xuất theo kiểu Sp và không sản xuất theo kiểu Ss.

Đƣờng cung thị trƣờng hiện tại là Sp, đƣờng cầu thị trƣờng là Ds, lƣợng sản phẩm sản xuất là Qp với giá là Pp.

- Doanh thu tính chung cho cả xã hội sẽ là ++++. - Chi phí sản xuất [++++]+[+] (bao gồm chi phí sản xuất trực tiếp là +, chi phí gián tiếp xã hội phải bỏ ra để cải tạo môi trƣờng theo lý thuyết để khắc phục tác hại do sản xuất Sp tạo ra là ++++).

+ Thặng dƣ sản xuất xã hội bằng doanh thu trừ chi phí, bằng: -(++). + Thặng dƣ của ngƣời tiêu dùng bằng +++. + GDP của xã hội bằng thặng dƣ sản xuất + thặng dƣ tiêu dùng, bằng (++)-. *Nếu chính phủ sử dụng chính sách cấm sản xuất kiểu khai thác trực tiếp tài nguyên. Nhƣ vậy, sẽ không có sản xuất theo kiểu Sp và xã hội sẽ sản xuất theo Ss.

Đƣờng cung hiện tại là Ss, đƣờng cầu vẫn là Ds, giá Ps và sản lƣợng là Qs. + Thặng dƣ của ngƣời sản xuất bằng +. + Thặng dƣ của ngƣời tiêu dùng bằng . + GDP của xã hội bằng ++. So sánh sau khi áp dụng chính sách với trƣớc khi áp dụng chính sách: - Ngƣời tiêu dùng xã hội bị thiệt: ++ - Ngƣời sản xuất xã hội đƣợc lợi: +++. - Tính chung GDP xã hội đƣợc lợi vì số lợi lớn hơn số bị thiệt: . Kết luận, khi sử dụng chính sách cấm khai thác trực tiếp tài nguyên các mục tiêu đạt đƣợc là (1), (2), (3), (6). Các mục tiêu không đạt là (4) và (5). Tuỳ thuộc vào điều kiện của quốc gia mà chính phủ sử dụng chính sách này hoặc không hoặc sử dụng ở mức độ nào.

3.1.2. Trƣờng hợp chi phí cá nhân lớn hơn chi phí xã hội

Giá

Giả định xem xét trƣờng hợp chi phí bảo quản trong việc dự trữ nông sản. Nếu từng cá nhân dự trữ thì tổng số của nó sẽ có chi phí rất cao vì phải chịu một lƣợng vốn xây dựng kho tàng lớn và một tỷ lệ hao hụt cộng dồn lớn. Nhƣng nếu dự trữ tập trung toàn xã hội thì vốn đầu tƣ sẽ nhỏ hơn, tỷ lệ hao hụt cũng nhỏ hơn. Giả định ban đầu chính phủ không áp dụng chính sách dự trữ tập trung, sau đó chính phủ sử dụng chính sách dự trữ tập trung. Ta sẽ phân tích trƣờng hợp này.





E’

    

Sản lƣợng

Mục tiêu áp dụng chính sách dự trữ tập trung: (1) Tăng trƣởng kinh tế, tức GDP xã hội tăng (2) Tăng sản lƣợng sản phẩm đáp ứng nhu cầu xã hội (3) An ninh lƣơng thực, thực phẩm (4) Giảm và ổn định giá cả đầu ra (5) Tăng thu ngân sách nhờ dự trữ hàng hoá Từ đồ thị ta thấy, nếu chính phủ không sử dụng chính sách dự trữ tập trung mà để dự trữ cá nhân thì GDP xã hội bằng diện tích ++, nhƣng nếu chính phủ sử dụng chính sách dự trữ tập trung thì GDP xã hội bằng diện tích ++++++.

So sánh kết quả trƣớc và sau khi áp dụng chính sách dự trữ tập trung: + Chênh lệch thặng dƣ ngƣời dự trữ là +-. Nếu mạng dấu âm là giảm, mang dấu dƣơng là tăng.

+ Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng tăng ++ + GDP xã hội tăng +++ Tóm lại, sử dụng chính sách dự trữ tập trung chính phủ đạt đƣợc một số mục tiêu (1),

(2), (3), (4), (5). Ngân sách thặng dƣ bằng ++

3.1.3. Trƣờng hợp lợi ích cá nhân nhỏ hơn lợi ích xã hội

Ta xét trƣờng hợp về đào tạo. Đối với các gia đình lợi ích của việc cho con em đi học là không rõ ràng, vì thực tế cho thấy đi học phải bỏ ra một lƣợng chi phí rất lớn nhƣng tỷ lệ kiếm đƣợc việc làm và có thu nhập cao là rất thấp. Tuy nhiên, đối với toàn xã hội thì khi tỷ lệ ngƣời đƣợc đào tạo cao, sẽ là cơ sở quan trọng cho sự phát triển kinh tế và toàn xã hội. Giả định ban đầu chính phủ không áp dụng chính sách khuyến khích ngƣời đi học và sau đó áp dụng chính sách khuyến khích ngƣời đi học.

Một số mục tiêu đặt ra đối với chính sách khuyến khích ngƣời đi học là: (1) Tăng trƣởng kinh tế, tức GDP xã hội tăng

(2) Tăng số ngƣời đi học nhằm tăng kiến thức cộng đồng và phát triển xã hội (3) Tăng số ngƣời đƣợc đào tạo đáp ứng nhu cầu lao động cho xã hội

* Chính phủ không sử dụng chính sách khuyến khích ngƣời đi học, để ngƣời dân tự giác cho con em đi học Từ đồ thị ta thấy, do lợi ích cá nhân của mỗi ngƣời đi học không cao Dp, nên số ngƣời đi học sẽ ít đi Qp, tuy nhiên lợi ích xã hội vẫn theo đƣờng Ds.

- Thặng dƣ của nhà nƣớc hoặc công ty sử dụng ngƣời đi học ra trƣờng  - Thặng dƣ ngƣời đi học ra trƣờng nhận việc làm là +++, gồm 2 phần: phần thặng dƣ do chính ngƣời đi học ra trƣờng mang lại là + và phần thặng dƣ do xã hội mang lại là + - GDP của xã hội là ++++

* Chính phủ sử dụng chính sách khuyến khích ngƣời đi học Nếu chính phủ sử dụng chính sách khuyến khích ngƣời đi học thì số ngƣời đi học sẽ đạt mức Qs và GDP xã hội tƣơng ứng bằng ++++++ Nhƣ vậy nhờ có chính sách can thiệp của nhà nƣớc đã làm cho GDP xã hội tăng lên

một khoản bằng diện tích + Chi phí

 

 Ps    Ds 

Qp Qs Số lƣợng 0

Pp Kết luận, sau khi sử dụng chính sách khuyến khích để phát triển đào tạo, quốc gia sẽ đạt đƣợc các mục tiêu (1), (2), (3). Tuy nhiên tổng chi phí đào tạo tăng từ Pp lên Ps và mang lại công bằng cho nhà nƣớc, công ty và ngƣời đƣợc đào tạo.

3.1.4. Trƣờng hợp lợi ích cá nhân lớn hơn lợi ích xã hội

Khi lợi ích cá nhân lớn hơn lợi ích xã hội thì đƣờng cầu cá nhân nằm trên đƣờng cầu xã hội. Ví dụ do một điều kiện nào đó mà ngƣời tiêu dùng tiêu dùng sản phẩm với giá cao hơn giá xã hội hoặc trƣờng hợp xã hội tồn tại 2 hay nhiều giá đối với một sản phẩm nhất định nào đó. Bình thƣờng chúng ta không thấy tác hại gì tuy nhiên phân tích trƣờng hợp này cho ta kết luận chính xác hơn.

Một số mục tiêu của chính sách: (1) Tăng trƣởng kinh tế, tức tăng GDP (2) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất, buôn bán và ngƣời tiêu dùng (3) Giảm và ổn định giá cả đầu ra (4) Sử dụng có hiệu quả nguồn lực và tài nguyên của quốc gia

* Chính phủ không sử dụng chính sách 1 giá mà để tồn tại 2 hay nhiều giá

Ta giả định, phần lớn ngƣời dân trong xã hội mua sản phẩm này với lƣợng là Qs và giá là Ps. Đồng thời với đó có 1 số ngƣời do những điều kiện khác nhau mua sản phẩm hàng hoá với giá Pp cao hơn giá xã hội với 1 lƣợng ít là (Qp-Qs). Nhƣ vậy ta có:

Giá Ss

  Dp

  PP PS    

Ds - Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng chung là +--- - Tổng GDP xã hội là ++--   Qs Qp Sản lƣợng 0

* Chính phủ sử dụng chính sách 1 giá là giá Ps và sản lượng là Qs

Trƣớc hết ta giả định với giá Ps thì sản lƣợng xã hội đạt hiệu quả tại Qs. Với giá và sản lƣợng này ta có:

- Thặng dƣ sản xuất là  - Thặng dƣ tiêu dùng là + - Tổng GDP xã hội là ++ So sánh sau khi sử dụng chính sách: - Thặng dƣ sản xuất giảm  - Thặng dƣ tiêu dùng tăng ++ - GDP xã hội tăng + Nhƣ vậy, nếu áp dụng chính sách 1 giá và đƣa sản lƣợng về sản lƣợng tối ƣu Qs thì

các mục tiêu (1), (2), (3) (4) sẽ đạt đƣợc, ngoài ra còn sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên. * Chính phủ sử dụng chính sách 1 giá là giá Ps và sản lượng là Qp

- Thặng dƣ sản xuất là - - Thặng dƣ tiêu dùng là +- - Tổng GDP xã hội là ++-- So sánh sau khi sử dụng chính sách: - Thặng dƣ sản xuất giảm + - Thặng dƣ tiêu dùng tăng + - GDP xã hội không tăng cũng không giảm. Nhƣ vậy, nếu áp dụng chính sách 1 giá và đƣa sản lƣợng về sản lƣợng Qp thì các mục tiêu (1), (2), (3) (4) sẽ không đạt đƣợc và có thể lợi ích bị bóp méo, tài nguyên sử dụng không hợp lý.

3.1.5. Trƣờng hợp hàng hóa công cộng

Hàng hoá công cộng là những hàng hoá mà sự tiêu dùng của ngƣời này không làm giảm khả năng tiêu dùng của ngƣời khác. Hàng hoá công cộng không có tính đối đầu nên thông thƣờng tƣ nhân không đầu tƣ mà nhà nƣớc phải đầu tƣ.

Kinh phí đầu tƣ các hàng hoá này là từ ngân sách nhà nƣớc. Ngân sách nhà nƣớc có đƣợc từ thuế thu của ngƣời dân, vì thế dùng ngân sách đầu tƣ công trình phúc lợi nên không tính chi phí để khấu hao, nên chi phí đƣợc xem bằng 0, đƣờng cung S trùng với trục hoành. Thông thƣờng thị trƣờng hoạt động tốt nhất khi hàng hóa có tính chất đối đầu và loại trừ lẫn nhau. Trong trƣờng hợp hàng hóa công cộng nhƣ đƣờng sá, cầu cống, các cơ sở hạ tầng, phúc lợi xã hội thì ngƣợc lại, vì hàng hóa đó không có tính đối đầu. Ta xét trƣờng hợp chính phủ sử dụng chính sách thu phí cầu đƣờng và chính sách không thu phí cầu đƣờng.

Mục tiêu sử dụng chính sách thu phí cầu đƣờng: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Tăng thu ngân sách (3) Công bằng giữa nhà nƣớc và ngƣời dân sử dụng hàng hoá công cộng (4) Tăng phúc lợi xã hội đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội của dân cƣ

* Chính phủ sử dụng chính sách thu phí cầu đường t = P

Khi xác định phí là P thì số lƣợng xe qua cầu sẽ là Q, phí bằng P. - Thặng dƣ nhà nƣớc (XD cầu đƣờng) thu phí là  - Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng là  - GDP xã hội là +

* Chính phủ sử dụng chính sách không thu phí cầu đường hoặc t =0

Giá D

 P

 

Q Qs sản lƣợng 0

Số lƣợng xe qua cầu đƣờng là Qs, phí bằng 0. - Thặng dƣ nhà nƣớc (XD cầu đƣờng) thu phí là 0 - Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng là ++ - GDP xã hội là ++ So sánh sau khi áp dụng chính sách: - Ngân sách nhà nƣớc giảm  - Thặng dƣ ngƣời dân tăng + - Kinh tế tăng  Kết luận, nếu áp dụng chính sách thu phí cầu đƣờng các mục tiêu (1), (3) (4) không đạt đƣợc mà ngƣợc lại, giảm GDP xã hội, số lƣợng ngƣời đi qua cầu đƣờng thấp, không đáp ứng nhu cầu xã hội, có thể nhiều tiêu cực khác xảy ra.

3.1.6. Trƣờng hợp gia nhập WTO thực hiện tự do hoá thƣơng mại

Ta xét trƣờng hợp ban đầu chính phủ sử dụng chinh sách cấm nhập khẩu, sau đó vào WTO mở cửa hoàn toàn thực hiện tự do hoá thƣơng mại, trao đổi hàng hoá tự do trên thị trƣờng thế giới.

Mục tiêu của chính sách tự do hoá thƣơng mại: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Tăng sản lƣợng hàng hoá đáp ứng nhu cầu trong nƣớc (3) Trao đổi công nghệ, phát triển trong nƣớc (4) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng * Chính phủ sử dụng chính sách cấm nhập khẩu, tức không thực hiện tự do

hoá thương mại



Ps  PW   

0 Qi Qs Qe Sản lƣợng

Nếu cấm nhập khẩu, giá nội địa bằng Ps - Thặng dƣ sản xuất bằng +; - Thặng dƣ tiêu dùng bằng ; - GDP xã hội là ++. Giá * Chính phủ sử dụng chính sách mở cửa thị trường tự do, tham gia WTO,

thực hiện tự do hoá thương mại

Nếu mở cửa thị trƣờng tự do, giá nội địa bằng giá thế giới Pw - Thặng dƣ sản xuất bằng ; - Thặng dƣ tiêu dùng bằng +++; - GDP xã hội là ++++ So sánh trƣớc và sau sử dụng chính sách tự do hoá thƣơng mại: - Thặng dƣ sản xuất giảm ; - Thặng dƣ tiêu dùng tăng ++; - GDP xã hội tăng + Nhƣ vậy, áp dụng chính sách tự do hoá thƣơng mại sẽ đạt đƣợc mục tiêu (1), (2), (3), (4). Tuy nhiên, tự do hoá thƣơng mại sẽ bóp chết ngành sản xuất trong nƣớc do cạnh tranh không nổi với hàng hoá thế giới. Vì thế có thể dẫn đến thất nghiệp trong nƣớc cao, thu nhập ngƣời dân giảm và mức sống ngƣời dân nghèo giảm, khoảng cách giàu nghèo tăng.

3.2 PHÂN TÍCH CÁC CHÍNH SÁCH TÁC ĐỘNG LÀM GIẢM KINH TẾ

Trƣớc hết, ta xét trƣờng hợp (1), chỉ tiêu pháp lệnh nhỏ hơn sản lƣợng cân bằng biểu

Mục tiêu của chính sách chỉ tiêu pháp lệnh: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Phân phối và khai thác triệt để, hiệu quả các yếu tố nguồn lực (đất đai, lao động,

3.2.1 Trƣờng hợp chính sách sản xuất, tiêu dùng theo kiểu pháp lệnh Đối với nền kinh tế chỉ huy hay nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, nhà nƣớc là ngƣời quyết định các vấn đề kinh tế cơ bản, trong đó giao chỉ tiêu pháp lệnh cho các tác nhân trong nền kinh tế thực hiện sản xuất và tiêu dùng sản phẩm. Ở đây, ta xét trƣờng hợp nhà nƣớc giao chỉ tiêu pháp lệnh trong sản xuất và nhƣ vậy, sẽ có 3 trƣờng hợp xảy ra là (1) chỉ tiêu pháp lệnh nhỏ hơn sản lƣợng cân bằng; (2) chỉ tiêu pháp lệnh đúng bằng sản lƣợng cân bằng và (3) chỉ tiêu pháp lệnh lớn hơn sản lƣợng cân bằng. Tuy nhiên trong thực tế, trƣờng hợp (2) chỉ tiêu pháp lệnh đúng bằng sản lƣợng cân bằng của nền kinh tế là rất khó đạt đƣợc, thông thƣờng sẽ rơi vào trƣờng hợp (1) hoặc (2). hiện ở đồ thị dƣới. tiền vốn, máy móc công nghệ...) (3) Đảm bảo cung cấp đủ sản lƣợng (không thiếu, không thừa) đáp ứng nhu cầu (4) Giảm và ổn định giá cả sản phẩm đầu ra (5) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng... * Chính phủ không sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh sản xuất Qpl Giá

S  Ppl  

 Ps 

0 Qpl Qs Sản lƣợng Đồ thị trường hợp chỉ tiêu pháp lệnh nhỏ hơn sản lượng cân bằng (Qpl < Qs) Nếu chính phủ không sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh Qpl thì sản lƣợng cân bằng tại Qs và giá cân bằng tại Ps.

- Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng là ++ - GDP xã hội là ++++

* Chính phủ sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh sản xuất Qpl

Nếu chính phủ sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh Qpl thì sản lƣợng sản xuất tại

Qpl (QplPs). - Thặng dƣ sản xuất là +

- Thặng dƣ tiêu dùng là  - GDP xã hội là ++ So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Chênh lệch thặng dƣ sản xuất là - (nếu dƣơng thì tăng, âm thì giảm) + Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng giảm + + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm + Nhƣ vậy, áp dụng các chính sách này, tất cả các mục tiêu đặt ra đều không đạt.

Trƣờng hợp (2), chỉ tiêu pháp lệnh lớn hơn sản lƣợng cân bằng biểu hiện ở đồ thị dƣới. tiền vốn, máy móc công nghệ...) (3) Đảm bảo cung cấp đủ sản lƣợng (không thiếu, không thừa) đáp ứng nhu cầu (4) Giảm và ổn định giá cả sản phẩm đầu ra (5) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng... * Chính phủ không sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh sản xuất Qpl

Giá

D S

 



  Ps Ppl

    0

Qs QpL Sản lƣợng

Đồ thị trường hợp chỉ tiêu pháp lệnh lớn hơn sản lượng cân bằng (Qpl > Qs) Nếu chính phủ không sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh Qpl thì sản lƣợng cân

bằng tại Qs và giá cân bằng tại Ps.

- Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng là  - GDP xã hội là ++

* Chính phủ sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh sản xuất Qpl (Qpl >Qs)

Nếu chính phủ sử dụng chính sách chỉ tiêu pháp lệnh Qpl thì sản lƣợng sản xuất tại Qpl (Qpl>Qs) và giá Ppl (Ppl

- Thặng dƣ sản xuất là --- - Thặng dƣ tiêu dùng là +++ - GDP xã hội là ++- So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Thặng dƣ sản xuất giảm ---- + Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng giảm ++

+ Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm  Nhƣ vậy, áp dụng các chính sách này có thể đạt đƣợc mục tiêu (4), còn các mục tiêu khác đặt ra đều không đạt.

3.2.2. Trƣờng hợp chính sách trợ giá mà không kiểm soát sản xuất

Trong thực tế có một số nƣớc gặp phải khó khăn là: Mức giá cân bằng trên thị trƣờng tự do tỏ ra vừa quá thấp để ngƣời sản xuất có thế tự vƣợt qua khó khăn và giảm nghèo đói, vừa tỏ ra quá cao gây khó khăn cho đời sống của ngƣời tiêu dùng. Trong trƣờng hợp này nhà nƣớc hay chọn giải pháp trợ cấp. Trợ cấp cho ngƣời sản xuất để họ sản xuất, trợ cấp cho ngƣời tiêu dùng để giảm bớt khó khăn và để tiêu thụ hết sản phẩm. Đồ thị biểu diễn trƣờng hợp trợ cấp này của nhà nƣớc mà không kiểm soát sản xuất nhƣng có kiểm soát tiêu dùng.

Giá

 

 

P1     Ps P2   D 15 13

Mục tiêu: (1) Trợ giá để ngƣời sản xuất có lãi, để sản xuất (2) Khuyến khích sản xuất, sử dụng triệt để nguồn tài nguyên (3) Tăng sản lƣợng sản xuất đáp ứng nhu cầu (4) Trợ giá để ngƣời tiêu dùng đảm bảo mức sống dân cƣ 0 Q1 Qs Q2 Sản lƣợng

* Chính phủ không sử dụng chính sách trợ giá, sản lượng cân bằng Qs, giá Ps

Nếu chính phủ không sử dụng chính sách trợ giá. 12 - Thặng dƣ sản xuất là ++ - Thặng dƣ tiêu dùng là ++ - Ngân sách nhà nƣớc 0 (không chi và cũng không thu thêm) - GDP xã hội là +++++

+ Trợ giá sản xuất P1, do giá cao P1 nên ngƣời sản xuất tăng đầu tƣ sản lƣợng sản

12 * Chính phủ sử dụng chính sách trợ giá sản xuất P1 và trợ giá tiêu dùng P2 xuất đạt Q2, tức sản xuất sản lƣợng Q2, bán giá P1. - Thặng dƣ sản xuất là ++++++ + Trợ giá tiêu dùng P2, do giá thấp P2 nên sản lƣợng tiêu dùng là Q2 - Thặng dƣ tiêu dùng là ++++++ + Chính phủ dùng ngân sách trợ giá sản xuất P1 và trợ giá tiêu dùng P2 nên: - Ngân sách thâm hụt là +++++++++ - GDP của xã hội là +++++ -- 12 So sánh sau khi sử dụng chính sách này:

+ Thặng dƣ sản xuất tăng +++ + Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng tăng +++ + Ngân sách nhà nƣớc giảm +++++++++ + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm + Nhƣ vậy, áp dụng các chính sách này có thể đạt đƣợc mục tiêu (1), (2), (3), (4). Tuy nhiên sử dụng chính sách này đã vô tình làm cho GDP nền kinh tế giảm bằng việc ngân sách nhà nƣớc bỏ ra ++++ hỗ trợ cho ngƣời sản xuất, nhƣng ngƣời sản xuất chỉ nhận đƣợc +++ và không nhận đƣợc ; đồng thời ngân sách nhà nƣớc cũng bỏ ra ++++ hỗ trợ cho ngƣời tiêu dùng nhƣng ngƣời tiêu dùng chỉ nhận đƣợc +++ và không nhận đƣợc . 11

Ta xét trƣờng hợp chính phủ hay sử dụng chính sách trợ giá đầu vào trong sản xuất 3.2.3. Trƣờng hợp chính sách trợ giá đầu vào trong sản xuất nông nghiệp nông nghiệp nhằm hỗ trợ phát triển nông nghiệp. Đồ thị sau:

Mục tiêu của chính sách trợ giá đầu vào: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Dùng ngân sách trợ giá để tăng sản lƣợng sản xuất; (3) Hỗ trợ nhằm giảm bớt chi phí cho ngƣời sản xuất, để họ có lãi (4) Giảm khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị (tiêu dùng) và nông thôn (sản xuất) (5) Giảm giá đầu ra nhằm đảm bảo mức sống dân cƣ

* Chính phủ không sử dụng chính sách trợ giá



S’ Sw



   D Pe  Pt  

Nếu chính phủ không sử dụng chính sách trợ giá, đƣờng cung S, đƣờng cầu D - Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng là  - Ngân sách nhà nƣớc 0 (không chi và cũng không thu thêm) - GDP xã hội là ++ P  0 Qs Qe Qd Q

* Chính phủ sử dụng chính sách trợ giá đầu vào (giống, phân bón, thuốc BVTV...) là chi phí sản xuất của người dân giảm từ S xuống S' Do trợ giá, sản lƣợng sản xuất là Qd và giá là Pt. Trợ giá đầu vào làm giảm chi phí sản xuất của ngƣời dân từ S xuống S' nhƣng thực chất chi phí sản xuất vẫn giữ nguyên, tức chi phí sản xuất vẫn là S nhƣng phần S' là phần ngƣời sản xuất trực tiếp phải bỏ ra, còn phần giữa từ S-S' là phần ngân sách trợ cấp.

- Thặng dƣ sản xuất là +++

- Thặng dƣ tiêu dùng là +++ - Ngân sách thâm hụt là +++++ - GDP của xã hội là ++- So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Thặng dƣ sản xuất tăng ++- + Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng tăng ++ + Ngân sách nhà nƣớc giảm +++++ + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm  Nhƣ vậy, do trợ giá, các mục tiêu không đạt là (1), (3) và (4). Mục tiêu (3) không đạt vì (++) < .

3.2.4. Trƣờng hợp chính sách đánh thuế nhập khẩu

Giả định nền kinh tế mở cửa nhƣng chính phủ sử dụng chính sách đánh thuế nhập khẩu. Vậy ta xét nếu không đánh thuế nhập khẩu thì thế nào và đánh thuế nhập khẩu có lợi ích, thiệt hại gì?

Giá

 

Ds Mục tiêu của chính sách trợ giá đầu vào: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Tăng nguồn thu ngân sách; (3) Hạn chế hàng ngoại nhập, tăng sản lƣợng sản xuất trong nƣớc (4) Tiết kiệm ngoại tệ (5) Đảm bảo mức sống dân cƣ Pi  Pw      0 Qi Qp Qe Qs Sản lƣợng

* Chính phủ không sử dụng chính sách đánh thuế nhập khẩu, giá nội địa bằng giá thế giới Pw

- Thặng dƣ sản xuất là  - Thặng dƣ tiêu dùng là ++++++ - Ngân sách nhà nƣớc bằng 0 vì không có thuế - GDP xã hội là +++++++

* Chính phủ sử dụng chính sách đánh thuế nhập khẩu với mức thuế t = Pi-Pw, giá nội địa là Pi

- Thặng dƣ sản xuất là ++ - Thặng dƣ tiêu dùng là + - Ngân sách tăng thu từ thuế là  - GDP của xã hội là +++++

So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Thặng dƣ sản xuất tăng + + Thặng dƣ ngƣời tiêu dùng giảm ++++ + Ngân sách nhà nƣớc tăng  + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm + Nhƣ vậy, do đánh thuế nhập khẩu các mục tiêu không đạt là (1), (5). Tuy nhiên do đánh thuế nhập khẩu sản lƣợng cung cấp giảm không đáp ứng nhu cầu tiêu dùng xã hội, đồng thời có thể dẫn đến độc quyền và vì thế chất lƣợng sản phẩm giảm, giá cả tăng, giảm mức sống dân cƣ.

3.2.5. Độc quyền bán

Mục tiêu của chính sách trợ giá đầu vào: (1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Tăng sản lƣợng sản xuất đáp ứng nhu cầu xã hội (3) Giảm và ổn định giá cả đầu ra (4) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất và tiêu dùng * Chính phủ sử dụng chính sách chống độc quyền bán, sản lượng Qs

- Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng là ++ - GDP xã hội là ++++

* Chính phủ không sử dụng chính sách chống độc quyền, để độc quyền bán Qđ

- Thặng dƣ sản xuất là + - Thặng dƣ tiêu dùng là  - GDP xã hội là ++ So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Thặng dƣ sản xuất tăng - + Thặng dƣ tiêu dùng giảm + + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm + Nhƣ vậy, độc quyền bán làm giảm GDP, giảm sản lƣợng cung cấp, tăng giá và mất công bằng trong sản xuất và tiêu dùng.

 Sđ Ss

Giá Pđ   Ps  

0 Qđ Qs Sản lƣợng

3.2.6. Độc quyền mua. Mục tiêu của chính sách trợ giá đầu vào:

(1) Tăng trƣởng kinh tế (2) Tăng sản lƣợng tiêu thụ đáp ứng nhu cầu sản xuất (3) Ổn định giá cả đầu ra cho ngƣời sản xuất (4) Đảm bảo công bằng giữa ngƣời sản xuất và tiêu dùng

* Chính phủ sử dụng chính sách chống độc quyền mua, sản lượng sản xuất tiêu thụ Qs

- Thặng dƣ sản xuất là ++ - Thặng dƣ tiêu dùng là + - GDP xã hội là ++++

* Chính phủ không sử dụng chính sách chống độc quyền mua, để độc quyền mua Qđ

- Thặng dƣ sản xuất là  - Thặng dƣ tiêu dùng là + - GDP xã hội là ++ So sánh sau khi sử dụng chính sách này: + Thặng dƣ sản xuất giảm + + Thặng dƣ tiêu dùng tăng - + Thặng dƣ xã hội (GDP) giảm + Nhƣ vậy, độc quyền mua làm giảm GDP, giảm sản lƣợng tiêu thụ, giảm giá bất hợp lý và mất công bằng trong sản xuất và tiêu dùng.

Giá  Ps    Pđ 

0 Qđ Qs Sản lƣợng

------------------------

CHƢƠNG 4 MA TRẬN PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH - PAM15

4.1 KHÁI NIỆM VÀ NỘI DUNG PAM

Ma trận phân tích chính sách là bảng chiết tính các chỉ tiêu kinh tế trong một ngành sản phẩm tùy theo nguồn gốc của chúng xuất phát từ lợi nhuận tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc hay lợi nhuận tính theo giá thế giới.

Sự khác nhau giữa lợi nhuận theo giá thị trƣờng trong nƣớc và lợi nhuận tính theo giá thế giới là do tác động của giá cả. Ma trận phân tích chính sách là công cụ hữu hiệu để xác định nguồn gốc của sự chuyển dịch các nguồn tài nguyên cũng nhƣ nguyên nhân của sự thiếu hiệu quả và định lƣợng đƣợc hiệu quả tổng quát của toàn ngành sản phẩm. Cách tính lợi nhuận theo giá thị trƣờng trong nƣớc là dựa vào giá thị trƣờng trong nƣớc đối với các loại nguồn lực đƣợc đƣa vào sản xuất và sản phẩm đầu ra.

Cách tính lợi nhuận theo giá thế giới là phân tích đánh giá những nguồn lực mà những hoạt động kinh tế sử dụng hoặc sản xuất và sản phẩm đầu ra theo giá lựa chọn của thị trƣờng thế giới.

Lợi nhuận = Doanh thu - Chi phí

π = Pq.Q - [Pt.Qt + Pn.Qn]

Pt là giá cả của vật tƣ hàng hóa; Pn là giá cả của các yếu tố tài nguyên trong nƣớc;

Q là khối lƣợng sản phẩm đầu ra; Qt là khối lƣợng vật tƣ hàng hóa đầu vào; Qn là số lƣợng các yếu tố tài nguyên trong nƣớc.

Các yếu tố của bảng ma trận phân tích chính sách dựa trên phƣơng trình cơ bản: Phƣơng trình này có thể đƣợc viết lại: Trong đó: Pq là giá cả của sản phẩm đầu ra; Phƣơng trình này đƣợc sử dụng trong ma trận phân tích chính sách dƣới hai cách tính theo hai loại giá cả khác nhau, phân tích trong nƣớc dựa theo giá cả thị trƣờng, còn phân tích thế giới dựa theo giá cả của thị trƣờng thế giới, hay là giá xã hội (giá bóng).

Giá thị trƣờng thế giới của một vật tƣ hàng hóa làm đầu vào cho sản xuất hoặc sản phẩm làm ra đƣợc tính bằng giá quá biên, tức là giá tại biên giới của chúng. Đối với các vật tƣ hàng hoá làm đầu vào cho sản xuất, giá thế giới đƣợc tính theo giá nhập khẩu, giá CIF16, còn giá thế giới của sản phẩm đầu ta đƣợc tính theo giá xuất khẩu, giá FOB17. Chênh lệch giữa giá thị trƣờng thế giới của sản phẩm cuối cùng tại nơi tiêu thụ hay tại cảng xuất khẩu và tổng chi phí đầu vào trong sản xuất sẽ bằng tổng lợi nhuận hoặc tổng thâm hụt tạo ra trong mỗi giai đoạn của hệ thống ngành hàng.

Trong ma trận trên, hai hàng đầu phân tích trong nƣớc và phân tích thế giới, đó chính là nội dung của phƣơng trình trên tính theo hai loại giá khác nhau. Hàng chênh lệch là hiệu số của phân tích trong nƣớc và phân tích thế giới.

15 PAM - Policy Analysis Matrix 16 Giá CIF là giá giao hàng tại biên giới nƣớc nhập khẩu, bao gồm giá của bản thân hàng hoá, chi phí bảo hiểm và chi phí vận chuyển hàng hoá tới địa điểm nhập khẩu nhƣng không bao gồmn chi phí dỡ hàng từ phƣơng tiện chuyên chở. 17 Giá FOB là giá giao hàng tại biên giới nƣớc xuất khẩu, bao gồm giá của bản thâm hàng hoá, chi phí đƣa hàng đến địa điểm xuất khẩu và chi phí bốc hàng lên phƣơng tiện chuyên chở.

Ma trận phân tích chính sách PAM

Chỉ tiêu

Phân tích trong nƣớc Phân tích thế giới Chênh lệch Doanh thu (Pq.Q) A E I Chi phí vật tƣ hàng hóa (Pt.Qt) B F J Chi phí tài nguyên trong nƣớc (Pn.Qn) C G K Lợi nhuận (π) D H L

Từ ma trận phân tích chính sách trên, ta có thể thấy: - Khi A > E: doanh thu tính theo giá trong nƣớc lớn hơn doanh thu tính theo giá thế giới. Đó là trƣờng hợp doanh nghiệp có thể định giá thị trƣờng nội địa cao hơn giá quốc tế của cùng một sản phẩm. Xuất hiện điều này là do nhiều nguyên nhân nhƣng chủ yếu là do chính sách của nhà nƣớc: (1) chính sách cấm nhập khẩu, đánh thuế nhập khẩu hoặc sử dụng chỉ tiêu hạn ngạch nhập khẩu; (2) chính sách độc quyền bán trong nƣớc đẩy giá lên cao; (3) cũng có thể do hệ thống chính sách không rõ ràng, hệ thống kiểm soát kém, đã dẫn đến trƣờng hợp ngƣời bán đầu cơ, gim hàng, đẩy giá lên cao. Vì thế nhà nƣớc cần xem xét lại chính sách nhập khẩu hàng hoá hoặc trao đổi công nghệ đối với sản phẩm này. Ngƣợc lại, nếu A

- Khi B > F: Chi phí vật tƣ hàng hoá tính theo giá trong nƣớc lớn hơn chi phí vật tƣ hàng hoá tính theo giá thế giới. Điều này cho thấy chi phí sản xuất trong nƣớc cho loại hàng hoá này là cao hơn so với giá thế giới. Đây là vấn đề thƣờng gặp đối với các nƣớc kém và đang phát triển do công nghệ sản xuất lạc hậu và trình độ sản xuất kém phát triển. Vì thế các sản phẩm sản xuất ra thƣờng có giá thành cao và chất lƣợng thấp. Trong trƣờng hợp này trao đổi công nghệ là vấn đề quan trọng.

- Khi C < G: Chi phí trong nƣớc về tài nguyên nhỏ hơn chi phí thế giới về tài nguyên trong nƣớc. Các nhà sản xuất trong nƣớc thƣờng trả cho một yếu tố tài nguyên trong nƣớc với giá thấp hơn giá lựa chọn của nó trên thế giới.

4.2. CÁC CHỈ SỐ 4.2.1. Tỷ lệ chi phí cá nhân - PCR18.

Tỷ lệ chi phí cá nhân là tỷ lệ các chi phí nhân tố trong nƣớc tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc (đất, lao động, vốn) đối với giá trị gia tăng tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc.

Hệ số này phản ảnh mức độ sử dụng tài nguyên trong nƣớc để sản xuất sản phẩm và tiêu dùng trong nƣớc với chính sách của chính phủ về nhập khẩu loại sản phẩm này.

- Nếu tỷ lệ chi phí cá nhân PCR = 1 thể hiện tình trạng hoàn toàn hòa vốn trong việc sử dụng tài nguyên trong nƣớc để sản xuất sản phẩm tiêu dùng trong nƣớc. Trong trƣờng hợp này, chính sách của chính phủ có thể khuyến khích sản xuất tiêu dùng trong nƣớc thay

18 PCR - Private Cost Ratio

vì nhập khẩu hoặc nhập khẩu thay vì sản xuất tiêu dùng trong nƣớc, điều này là hoàn toàn hoà vốn, không lợi mà cũng không thiệt.

- Nếu PCR < 1, tức là chi phí tài nguyên trong nƣớc tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc nhỏ hơn giá trị gia tăng tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc. Điều này cho phép chính phủ sử dụng chính sách khuyến khích sản xuất tiêu dùng loại sản phẩm này trong nƣớc và hạn chế hoặc cấm nhập khẩu. Vì sản xuất tiêu dùng trong nƣớc mang lại giá trị gia tăng cao. - Nếu PCR > 1, tức là chi phí tài nguyên trong nƣớc tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc lớn hơn giá trị gia tăng tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc. Điều này cho phép chính phủ sử dụng chính sách nhập khẩu sản phẩm để thay thế sản xuất tiêu dùng trong nƣớc, và để tài nguyên này lựa chọn sản xuất sản phẩm khác có lợi thế hơn. 4.2.2. Hệ số chi phí tài nguyên/nguồn lực trong nƣớc - DRC19

Hệ số chi phí tài nguyên trong nƣớc là tỷ lệ các chi phí nhân tố trong nƣớc tính theo giá thế giới (đất, lao động, vốn đƣợc đánh giá theo chi phí cơ hội kinh tế) đối với giá trị gia tăng đƣợc tính theo giá thế giới (giá trị gia tăng đƣợc tính bằng cách sử dụng giá thế giới của các đầu vào và đầu ra), đo lƣờng hệ số so sánh nguồn lực của quốc gia (Tsakoka, 1990).

Hệ số chi phí tài nguyên trong nƣớc định lƣợng hiệu quả tổng hợp của một hệ thống bằng cách so sánh chi phí thế giới sử dụng một tài nguyên trong nƣớc G với nguồn thu thực tế từ ngoại thƣơng của hệ thống đƣợc tính bằng giá thế giới của chúng (E - F).

- Nếu DRC = 1 thể hiện tình trạng hoàn toàn hòa vốn khi sử dụng tài nguyên này để sản xuất sản phẩm xuất khẩu. Trong trƣờng hợp này, chính phủ có thể sử dụng chính sách sản xuất để xuất khẩu hoặc không.

- Nếu DRC < 1, tức chi phí tài nguyên trong nƣớc tính theo giá thế giới nhỏ hơn giá trị gia tăng tính theo giá thế giới, nên thể hiện lợi thế so sánh. Trong trƣờng hợp này, sản phẩm có lợi thế so sánh và tính cạnh tranh cao trên thị trƣờng thế giới. Chính phủ cần sử dụng chính sách khuyến khích sản xuất sản phẩm để xuất khẩu.

- Nếu DRC > 1 thể hiện sự thiệt hại về kinh tế (không có lợi thế so sánh), tức chi phí cơ hội sử dụng một tài nguyên trong nƣớc vƣợt quá giá trị tăng thêm so với giá quốc tế. Trong trƣờng hợp này, chính phủ sử dụng chính sách cấm hoặc hạn chế sản xuất sản phẩm để xuất khẩu.

Hệ số DRC là số đo hệ số đặc biệt quan trọng, vì nó có thể đo hiệu quả kinh tế cho từng giai đoạn trong ngành sản phẩm. Hệ số DRC là thƣớc đo lợi thế so sánh của một nƣớc trên thị trƣờng thế giới. Nói cách khác nó xác định khả năng tạo ra ngoại tệ của một hoạt động kinh tế.

Cũng có thể xác định DRC nhƣ là tỷ số giữa chi phí nguồn lực trong nƣớc cùng các đầu vào không thể trao đổi đƣợc với thị trƣờng quốc tế (tính theo giá xã hội) để sản xuất sản phẩm và ngoại tệ thu đƣợc hoặc tiết kiệm đƣợc khi sản xuất sản phẩm này thay thế nhập khẩu. Công thức DRC đƣợc xác định nhƣ sau:

19 DRC - Domestic Resouce Cost

Trong đó:

Nguồn lực trong nƣớc (đất đai, lao động và tiền vốn) và các yếu tố sản xuất trong nƣớc (không phải nhập khẩu) đƣợc định giá theo chi phí cơ hội hoặc giá mờ

Ngoại tệ kiếm đƣợc hay tiết kiệm đƣợc từ sản xuất

trong nƣớc

Các yếu tố sản xuất nội địa tính theo giá xã hội

DRC =

Doanh thu trừ các yếu tố nhập lƣợng đƣợc mua từ - aj [j=(k+1)÷n]: Khối lƣợng đầu vào j trong nƣớc dùng để sản xuất sản phẩm. Bao gồm lƣợng nguồn lực trong nƣớc (đất đai, lao động, tiền vốn) và lƣợng các yếu tố đƣợc sản xuất trong nƣớc (không phải nhập khẩu, kể cả của nông hộ sản xuất) dùng để sản xuất sản phẩm. - Sj [j=(k+1)÷n]: Giá xã hội (giá mờ) của đầu vào j trong nƣớc dùng để sản xuất sản phẩm. - P: Giá sản phẩm xuất khẩu (giá FOB) quy ra đồng nội tệ. - bj (j=1÷k): Khối lƣợng đầu vào j nhập khẩu để sản xuất sản phẩm. - Pj (j=1÷k): Giá nhập khẩu đầu vào j (giá CIF) quy đổi ra đồng nội tệ. Công thức trên có thể đƣợc giải thích nhƣ sau: DRC = Theo Monke (1989), DRC đƣợc tính theo công thức sau: nhập khẩu tính theo giá xã hội

Theo công thức trên, DRC đƣợc hiểu nhƣ là "tỷ lệ tự trao đổi" của nguồn lực trong nƣớc dùng để sản xuất sản phẩm xuất khẩu để lấy ngoại tệ. Theo công thức dƣới, DRC đƣợc hiểu nhƣ là lợi ích xã hội tăng thêm (hay giảm xuống) khi quyết định sản xuất sản phẩm này trong nƣớc thay vì nhập khẩu. Cả 2 công thức đều đo lƣờng lợi thế so sánh của sản xuất trong nƣớc bằng cách so sánh chỉ tiêu chi phí nội nguồn DRC với tỷ giá hối đoái chính thức (OER) và tỷ giá hối đoái mờ (SER).

- Trƣờng hợp DRC/SER < 1, tức DRC < SER: sản phẩm có lợi thế so sánh. Sản xuất sản phẩm trong nƣớc có hiệu quả hơn so với nƣớc ngoài, bởi vì có thể tiết kiệm đƣợc ngoại tệ bằng việc sản xuất sản phẩm trong nƣớc thay nhập khẩu. Chính vì vậy, sản xuất sản phẩm trong nƣớc có lợi thế so sánh.

- Trƣờng hợp DRC/SER > 1, tức DRC > SER: sản phẩm không có lợi thế so sánh. Sản xuất sản phẩm trong nƣớc không có hiệu quả do chi phí nguồn lực trong nƣớc cao hơn giá trị do sản phẩm tạo ra (hoặc chi phí để nhập khẩu), do vậy sản xuất sản phẩm trong nƣớc không có lợi thế so sánh mà sẽ có lợi hơn nếu nhập khẩu sản phẩm để tiêu dùng.

- Trƣờng hợp DRC/SER = 1, tức DRC = SER: sản phẩm trao đổi ngang bằng, tức sản xuất sản phẩm trong nƣớc không có lợi mà cũng không bị thiệt nếu sản xuất sản phẩm trong nƣớc hay nhập khẩu để tiêu dùng.

4.2.3. Kết hợp PCR và DRC

- Nếu PCR <1 và DRC <1, tức sản xuất sản phẩm này hoàn toàn có lợi thế so sánh cả thị trƣờng trong nƣớc lẫn thị trƣờng thế giới. Trong trƣờng hợp này, chính phủ cần có chính sách ƣu tiên nhằm khuyến khích sản xuất sản phẩm này để tiêu dùng trong nƣớc và xuất khẩu. Đồng thời cũng sử dụng kết hợp chính sách hạn chế hoặc cấm nhập khẩu sản phẩm này để tiêu dùng trong nƣớc.

- Nếu PCR<1 và DRC >1, tức sản xuất sản phẩm này chỉ có lợi thế cạnh tranh ở thị trƣờng trong nƣớc mà không có lợi thế cạnh tranh trên thị trƣờng thế giới. Vì thế chính sách của chính phủ là khuyến khích sản xuất tiêu dùng trong nƣớc và hạn chế hoặc cấm nhập khẩu cũng nhƣ xuất khẩu sản phẩm này.

- Nếu PCR>1 và DRC <1, tức sản phẩm này chỉ có lợi thế so sánh và khả năng cạnh tranh cao trên thị trƣờng thế giới nhƣng không có lợi thế ở thị trƣờng trong nƣớc. Vì thế chính sách của chính phủ là khuyến khích sản xuất xuất khẩu, hạn chế sản xuất tiêu dùng trong nƣớc và nhập khẩu sản phẩm để tiêu dùng có lợi hơn.

- Nếu PCR>1 và DRC>1, trƣờng hợp này chính sách cấm sản xuất tiêu dùng trong nƣớc và xuất khẩu vì không có lợi thế so sánh cả thị trƣờng trong nƣớc lẫn thế giới. Để tiêu dùng trong nƣớc chính phủ khuyến khích nhập khẩu vì có lợi hơn. 4.2.4. Hệ số bảo hộ danh nghĩa - NPC20

Hệ số bảo hộ danh nghĩa NPC là tỷ lệ giữa doanh thu tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc và doanh thu tính theo giá thế giới, nghĩa là với giá quốc tế chuyển sang nội tệ thông qua tỷ giá hối đoái chính thức.

Có hai hệ số bảo hộ danh nghĩa, một cho đầu ra và một cho các đầu vào. Đối với sản phẩm đầu ra: - Nếu NPC = 1 thì giá trong nƣớc bằng giá thế giới và sẽ không có bảo hộ. - Nếu NPC > 1, tức sản phẩm này đƣợc bảo hộ hoặc độc quyền ở trong nƣớc. - Nếu NPC < 1, sản phẩm đầu ra không đƣợc bảo hộ và có khả năng cạnh tranh đƣợc

với thị trƣờng thế giới nhƣng không chắc chắn.

Đối với yếu tố đầu vào: - Nếu NPC = 1 thì giá trong nƣớc bằng giá thế giới và sẽ không có bảo hộ. - Nếu NPC > 1 các yếu tố đầu vào không đƣợc bảo hộ. - Nếu NPC < 1 các yếu tố đầu vào đƣợc bảo hộ tích cực.

4.2.5. Tỷ lệ bảo hộ hữu hiệu - ERP21. Tỷ lệ bảo hộ hữu hiệu là tỷ lệ của giá trị gia tăng tính theo giá thị trƣờng trong nƣớc so với giá trị gia tăng tính theo giá thế giới.

20 NPC - Nominal Protection Coefficient 21 ERP - Effective Rate of Protection

Hệ số này đo mức độ bảo hộ của một hệ thống đối với thị trƣờng bên ngoài. Khi không có giá nào bị bóp méo thì ERP = 1.

Nếu ERP > 1, điều này cho thấy sản xuất tiêu dùng trong nƣớc mang lại giá trị gia tăng lớn hơn sản xuất xuất khẩu. Vì thế, hƣớng của chính sách nhằm khuyến khích sản xuất tiêu dùng trong nƣớc có lợi hơn.

Nếu ERP < 1, điều này cho thấy sản xuất tiêu dùng trong nƣớc mang lại giá trị gia tăng nhỏ hơn sản xuất xuất khẩu. Vì thế, hƣớng của chính sách nhằm khuyến khích sản xuất xuất khẩu có lợi hơn. 4.2.6. Hệ số sinh lời - PC 22:

Chỉ tiêu này mở rộng chỉ tiêu tỷ lệ bảo hộ hữu hiệu ERP có tính đến sự bóp méo các thị trƣờng nhân tố trong nƣớc (đất, lao động, vốn). Nó đƣợc định nghĩa là tỷ lệ giữa lợi nhuận ròng theo giá thị trƣờng trong nƣớc so với lợi nhuận ròng theo giá thế giới. - Nếu PC = 1 sẽ không có sự bóp méo, hoặc bóp méo theo một hƣớng sẽ đƣợc bù lại bằng sự bóp méo theo hƣớng khác.

- Nếu PC >1, tức lợi nhuận thu đƣợc khi sản xuất tiêu thụ trong nƣớc lớn hơn lợi nhuận thu đƣợc khi sản xuất xuất khẩu. Vì thế khuyến khích sản xuất tiêu thụ trong nƣớc có lợi hơn.

- Nếu PC <1, tức lợi nhuận thu đƣợc khi sản xuất tiêu thụ trong nƣớc nhỏ hơn lợi nhuận thu đƣợc khi sản xuất xuất khẩu. Vì thế khuyến khích sản xuất xuất khẩu có lợi hơn. - PC không rõ ràng khi lợi nhuận trong nƣớc hoặc lợi nhuận thế giới âm vì dấu của cả hai loại phải đƣợc nhận biết để giải thích đúng tỷ lệ này.

4.3. MỘT SỐ VÍ DỤ TÍNH GIÁ XÃ HỘI CỦA CÁC YẾU TỐ ĐẦU VÀO.

4.3.1. Nhập khẩu phân bón hóa học

= 50 đ/kg = 200 đ/kg

(Chi phí ở cảng + chi phí lƣu thông) = 3.750 đ/kg = 250 đ/kg = 1.200 đ/kg

= 2.800 đ/kg = 1.200 đ/kg

Giá nhập khẩu phân bón = 250 USD/ tấn x 15.000 đ/USD = 3.750 đ/kg Chi phí ở cảng Chi phí lƣu thông Trong trƣờng hợp này, ta có: Giá nhập khẩu Chi phí tài nguyên Trợ giá của Nhà nƣớc Nhƣ vậy, Giá xã hội của phân bón là: = 4.000 đ/kg Giá thị trƣờng Chuyển dịch Khoản mục trợ giá hoặc thuế nằm trong khoản chuyển dịch, không phải là một chi phí, nó chính là hiệu số giữa giá xã hội và giá thị trƣờng của phân bón. Chuyển dịch này là chuyển dịch ở đầu vào, mang dấu âm, vì đã chuyển tài nguyên từ xã hội vào hệ thống sản xuất thông qua chính sách trợ giá.

22 PC - Profit Coefficient

= 3.700 USD x 15.000 đ/USD = 55.500 đ/kg

= 2.000 đ/kg = 500 đ/kg = 2.000 đ/kg = 2.500 đ/kg

= 57.500 đ/kg = 55.500 đ/kg 4.3.2. Xuất khẩu cà phê. Giá FOB tại cảng Giá thị trƣờng trong nƣớc = 55.000 đ/kg Chi phí lƣu thông Chi phí ở cảng Thuế xuất khẩu Kết quả là: Chi phí tài nguyên Giá cá thể Giá xã hội Chuyển dịch (thuế nhà nƣớc) = - 2.000 đ/kg

4.3.3. Tính giá xã hội của tiền lƣơng

Giả thiết lƣơng của lao động tạp vụ, không lành nghề là 500.000 đồng/tháng. So sánh mức lƣơng này với mức lƣơng xã hội của nó. Mức lƣơng xã hội đƣợc định nghĩa nhƣ là năng suất cận biên của lao động, tính theo giá quá biên, với chọn lựa tốt nhất.

= 500.000 đ/tháng

= 15.000 đ/USD

Giả thiết rằng ngƣời lao động tạp vụ này lao động trồng ngô, nay chuyển sang làm nhân viên tạp vụ, ƣớc tính rằng sản lƣợng ngô bị giảm đi 0,3 tấn/ tháng, với giá quá biên là 100 USD/tấn ngô. Ta có: Lƣơng hiện thời: Chi phí lựa chọn: = 100 USD/tấn x 0,3 tấn/ tháng = 30 USD/ tháng Tỷ giá hối đoái : Giá bóng của lƣơng = 30 USD/tháng x 15.000 đ/USD = 450.000 đ/tháng Nghĩa là mức lƣơng hiện tại cao hơn một cách nhân tạo so với năng suất ngƣời đó tạo ra cho nền kinh tế là 50.000 đ/tháng.

4.3.4. Tính giá bóng của vốn cố định.

Giá xã hội của vốn cố định là rất quan trọng đối với phƣơng pháp PAM. Cách tính toán ban đầu tƣởng nhƣ phức tạp, nhƣng thực ra nó chỉ dựa trên nguyên lý cơ bản của kế toán. Để tính chi phí khấu hao hàng năm từ vốn đầu tƣ ban đầu, cần qua các bƣớc sau:

= 2 ha = 1.000.000 đồng = 5 %

= 140.000 đồng

= 0,129 0,05.(1 + 0,05)10 = (1 + 0,05)10 - 1

Giả thiết: - Diện tích canh tác - Vốn đầu tƣ ban đầu - Lãi suất ngân hàng - Thời hạn dự kiến sử dụng = 10 năm - Dự kiến giá trị sau thanh lý - Vốn phải tính khấu hao = (1.000.000 - 140.000)/2 = 430.000 đồng/ha - Tính tỷ lệ thu hồi vốn - Tính giá xã hội của vốn = 430.000 x 0,129 = 55.900 đồng/ha/năm -------------

CHƢƠNG 5. CÁC CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP CHỦ YẾU

5.1. CHÍNH SÁCH ĐẤT ĐAI

5.1.1. Mục tiêu của chính sách đất đai - Chính sách đất đai phải nhằm mục tiêu khai thác đất đai có hiệu quả kinh tế cao kết hợp với bảo vệ, cải tạo và tăng cƣờng chất lƣợng đất; - Chính sách đất đai phải nhằm giải phóng đất đai và các nguồn lực sản xuất khác, bảo đảm cho việc chuyển nền nông nghiệp từ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hoá;

- Chính sách đất đai còn nhằm ổn định thời gian dài cho ngƣời sử dụng đất đai, tạo điều kiện cho ngƣời sử dụng yên tâm đầu tƣ thâm canh phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả sử dụng đất và góp phần ổn định tình hình kinh tế - xã hội nông thôn; - Chính sách đất đai phải đảm bảo hài hoà lợi ích trong sử dụng ruộng đất giữa các hộ nông dân, các thành phần kinh tế và các dân tộc. - Chính sách đất đai còn nhằm mục tiêu công bằng xã hội, tạo việc làm, tăng thu nhập và xoá đói giảm nghèo ở nông thôn.

5.1.2. Nội dung cơ bản của chính sách đất đai

Trƣớc năm 1945 chính sách đất đai của tầng lớp thống trị thực dân phộng kiến đặt ra nhằm bảo vệ lợi ích cho vua chúa phộng kiến, quan lại và thực dân. Trong những năm từ 1949- 1953, Chính phụ nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa đã thực hiện chính sách chia ruộng đất cho nông dân, giảm tô, giảm tức cho nông dân trong vùng giải phóng. Từ năm 1954 - 1957, Chính phủ đã tiến hành cuộc cải cách ruộng đất, tịch thu ruộng đất của địa chủ, cƣờng hào, phộng kiến chia cho nông dân. Từ năm 1958 - 1960 đã vận động và hƣớng dẫn nông dân góp ruộng đất và các tƣ liệu sản xuất khác vào HTX. Chế độ sở hữu đối với ruộng đất lúc này là toàn dân và tập thể. Từ khi có chính sách về cơ chế quản lý trong nông nghiệp đến nay, ruộng đất lại đƣợc giao về cho các hộ nông dân sử dụng.

Đất đai là nguồn tài nguyên của quốc gia, là nguồn lực cơ bản trong sản xuất. Chính vì thế, năm 1993, Quốc hội nƣớc CNXHCNVN đã ban hành Luật Đất đai, sau đó đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 1998 và năm 2003. Ngoài ra, một số văn bản dƣới luật cũng đƣợc ban hành nhằm mục đích tăng cƣờng quản lý đất đai.

Trên cơ sở văn bản pháp luật này, nội dung cơ bản của chính sách đất đai ở nƣớc ta hiện nay đƣợc thể hiện ở các Nghị định của Chính phủ nhƣ Nghị định 64 CP ngày 27/9/1993 về giao đất nông nghiệp cho hộ nông dân sử dụng ổn định, lâu dài; Nghị định 02 CP ngày 15/01/1994 về giao đất lâm nghiệp ổn định, lâu dài cho hộ nông dân; Nghị định 01 CP ngày 4/1/1995 về việc giao khoán đất sử dụng vào Mức đích sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản trong các doanh nghiệp Nhà nƣớc; Nghị định 04 CP ngày 10/1/1997 về xử phạt hành chính trong lĩnh vực quản lý và sử dụng đất đai và một số văn bản khác. Hiện nay, với chính sách khuyến khích nông dân dồn điền, đổi thửa, tập trung ruộng đất đã tạo ra các điều kiện cần thiết cho sự phát triển nông nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hoá. Các nội dung chính trong chính sách đất đai hiện nay:

* Các quyền lợi trong sử dụng đất đai Các hộ gia đình, cá nhân đƣợc Nhà nƣớc giao cho quyền sử dụng đất.

Ngƣời sử dụng đất sẽ đƣợc Nhà nƣớc xét cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâu dài, có quyền đƣợc hƣởng các thành quả lao động, bán thành quả lao động cũng nhƣ kết quả đầu tƣ trên đất đƣợc giao.

Ngƣời sử dụng đất đƣợc 9 quyền: (1) chuyển đổi; (2) chuyển nhƣợng; (3) cho thuê; (4) thừa kế; (5) thế chấp; (6) cho thuê lại; (7) góp vốn bằng giá trị sử dụng đất để hợp tác sản xuất, kinh doanh; (8) tặng cho và (9) bảo lãnh. Nhƣ vậy, quyền của ngƣời sử dụng đất đai là quyền sở hữu về mặt kinh tế hay gọi là quyền sở hữu tƣơng đối về đất đai.

Thời hạn giao đất ổn định lâu dài đối với cây hàng năm, nuôi trồng thuỷ sản là 20 năm, đối với cây lâu năm là 30 năm. Khi hết thời hạn, nếu ngƣời sử dụng đất có nhu cầu tiếp tục sử dụng đất, chấp hành đúng pháp Luật sẽ đƣợc Nhà nƣớc tiếp tục giao đất sử dụng. Chính sách đất đai còn quy định việc thu hồi đất và cấp có thẩm quyền đƣợc giao đất, cấm việc mua, bán đất trái phép.

Về mức hạn điền, Nghị định 64 CP ngày 27/9/1993 đã quy định nhƣ sau: đối với đất nông nghiệp trồng cây hàng năm, hạn mức đất nông nghiệp của mọi hộ gia đình cho một số tỉnh đồng bằng nhƣ: Cần thơ, Lổng An, An Giang... không quá 3 ha, các thành phố trực thuộc Trung ƣơng không quá 2 ha, đối với đất trồng cây lâu năm các xã vùng đồng bằng không quá 10 ha, các xã trung du, miền núi không quá 30 ha. Nếu sử dụng đất nông nghiệp vƣợt quá mức quy định sẽ phải chịu mức thuế suất bổ sung là 20% mức thuế sử dụng đất nông nghiệp.

* Các nghĩa vụ trong sử dụng đất đai Ngƣời sử dụng đất đai có trách nhiệm sử dụng đất đúng mục đích, có hiệu quả, gắn việc sử dụng đất với bồi bổ, cải tạo đất và sử dụng đất hợp lý; phải tuân theo quy định về bảo vệ môi trƣờng, không làm tổn hại đến lợi ích chính đáng của ngƣời sử dụng đất xung quanh và có nghĩa vụ đóng thuế sử dụng đất cho Nhà nƣớc.

Nghị định 74-CP ngày 25/10/1993 quy định những đất phải chịu thuế sử dụng đất nông nghiệp gồm đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm, đất trồng cỏ, đất mặt nƣớc nuôi trồng thuỷ sản, đất rừng trồng đã đƣợc giao cho tổ chức, cá nhân quản lý, chăm sóc, khai thác. Căn cứ để tính thuế là dựa vào chất lƣợng của đất, thông qua việc phân hạng đất. đối với đất trồng cây hàng năm và đất nuôi trồng thuỷ sản, mức thuế suất đƣợc tính theo 6 hạng đất. đối với đất trồng cây lâu năm, mức thuế suất đƣợc tính theo 5 hạng đất. Đối với cây ăn quả lâu năm trồng trên đất trồng cây hàng năm, mức thuế suất đƣợc tính bằng 1,3 lần thuế sử dụng đất trồng cây hàng năm cùng hạng nếu là đất hạng 1, hạng 2 và 3 và bằng thuế đất trồng cây hàng năm cùng hạng, nếu thuộc đất hạng 4, hạng 5 và 6. đối với đất trồng cây lâu năm thu hoạch một lần thì chịu mức thuế bằng 4% giá trị sản lƣợng khai thác.

Mục đích của thuế sử dụng đất đai là thu lại một phần lợi nhuận của ngƣời sử dụng đất để bổ sung cho ngân sách. Tuy nhiên, mức thuế cần đƣợc phân biệt để khuyến khích việc sử dụng đất đai vào sản xuất nông nghiệp ngày càng có hiệu quả cao, hạn chế việc sử dụng đất đai không đúng mục đích. Về hình thức thu thuế đƣợc linh hoạt bằng hiện vật hoặc bằng tiền. thời hạn thu thuế có thể theo mùa vụ của cây trồng hoặc một năm.

Nghị định 74 CP ngày 25/10/1993 còn quy định các loại đất không phải chịu thuế sử dụng đất nông nghiệp gồm: đất rừng tự nhiên, đất đồng cỏ tự nhiên chƣa giao cho ngƣời nào sử dụng, đất làm giao thông, thuỷ lợi, đất chuyên dùng, đất ở, đất xây dựng công trình chịu thuế nhà đất...

5.1.3. Tác động của chính sách đất đai

Chính sách giao quyền sử dụng ruộng đất lâu dài cho nông dân thời kỳ đổi mới đã gắn nông dân với ruộng đất và sản phẩm họ làm ra, đầu tƣ thâm canh nông nghiệp. Ngày nay, chính sách dồn điền, đổi thửa, tích tự ruộng đất trong nông nghiệp đang tạo ra cho nông nghiệp có điều kiện tập trung ruộng đất với quy mô sản xuất lớn hơn để sản xuất hàng hoá, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.

Nhìn chung, chính sách đất đai của Việt Nam ở mỗi thời kỳ đều mang tính lịch sử, làm cho nông dân gắn bó với ruộng đất, tạo ra động lực mạnh mẽ, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển. Chính sách đất đai còn tạo ra quá trình tập trung ruộng đất, tạo ra sự phân công lại lao động trong nông nghiệp, đáp ứng với yêu cấu của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.

5.1.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách đất đai

+ Cần xác định thời hạn cho thuê đất linh hoạt và phù hợp hơn, điều chỉnh lại mức hạn điền cho phù hợp với yêu cầu của quá trình tập trung, tích tụ ruộng đất, chuyển nền nông nghiệp sang sản xuất hàng hoá. đối với quỹ đất công 5% để lại, quỹ đất ao hồ, mặt nƣớc thì cần có những quy định cụ thể về chế độ quản lý, sử dụng để tránh sự tranh chấp, lấn chiếm, bán đất công... Cần tăng cƣờng sự quản lý giám sát của cơ quan Nhà nƣớc có thẩm quyền đối với đất đai và sự hình thành thị trƣờng đất đai có sự giám sát chặt chẽ của Nhà nƣớc.

+ Ruộng đất còn manh mún, phân tán, quy mô diện tích nhỏ, quá trình tập trung ruộng đất diễn ra chậm, chƣa kết hợp đƣợc giữa việc khai thác, sử dụng ruộng đất trƣớc mắt với việc cải tạo, bồi dƣỡng đất đai lâu dài, do đó năng suất cây trồng, vật nuôi còn thấp.

+ Quá trình giao đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất diễn ra còn chậm. Do vậy, phải triển khai nhanh việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đai cho các hộ nông dân và các đơn vị sản xuất, kinh doanh nông nghiệp. Tình trạng tranh chấp đất đai còn xảy ra ở nhiều địa phƣơng, thụ tục giải quyết còn nhiều phiền hà.

+ Bộ máy quản lý Nhà nƣớc chƣa phát huy tốt hiệu lực... với những biểu hiện tiêu cực trong quản lý, đội ngũ cán bộ chuyên môn trình độ thấp, sự hiểu biết về Luật và chính sách đất đai của nông dân chƣa sâu và rộng cho nên chính sách chƣa thực sự phát huy tác dụng một cách có hiệu quả trong thực tế.

5.2. CHÍNH SÁCH VỐN, TÍN DỤNG TRONG NÔNG NGHIỆP

5.2.1. Mục tiêu của chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp

- Huy động đƣợc các nguồn vốn trong nƣớc (vốn ngân sách, vốn tín dụng, vốn trong dân...) và nguồn vốn nƣớc ngoài (vốn liên doanh, liên kết, vốn vay, viện trợ...) để đáp ứng nhu cầu về vốn sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp, nông thôn; góp phần khai thác có hiệu quả các nguồn lực trong nông nghiệp nông thôn nhƣ đất đai, lao động... - Sử dụng các nguồn vốn, tín dụng trong nông nghiệp đạt hiệu quả kinh tế-xã hội cao, góp phần giải quyết việc làm nông thôn, tăng thu nhập và xóa đói giảm nghèo.

- Chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp hiện nay còn nhằm mục tiêu tăng cƣờng đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng, trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật, đổi mới khoa học công nghệ phục vụ sản xuất nông nghiệp hàng hoá hƣớng xuất khẩu ra thị trƣờng thế giới.

5.2.2. Nội dung chủ yếu của chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp

Nội dung chủ yếu của chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp đƣợc thể hiện ở Nghị định 14CP ngày 23/3/1993 chủ Chính phủ về việc cho hộ nông dân vay vốn phát triển sản xuất; Nghị định 390/CP về việc thành lập Quỹ tín dụng nhân dân; Nghị định 327/CP về việc vay vốn để thực hiện chƣơng trình phủ xanh đất trống đồi núi trọc; Quyết định 67Qđ/TTg ngày 30/3/1999 về chính sách tín dụng phát triển nông nghiệp nông thôn; Quyết định 423/Qđ/NH, ngày 22/9/2000 của Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển Nông thôn về chính sách tín dụng cho kinh tế trang trại; Chỉ thị 2024 ngày 28/6/1991 về cung cấp vốn tín dụng trực tiếp cho nông dân và một số văn bản khác. Một số nội dung chủ yếu trong chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp hiện nay:

• Đối tƣợng cho vay

Đối tƣợng cho vay vốn là các hộ nông dân (cá thể, tƣ nhân); công ty cổ phần; hợp tác xã; doanh nghiệp... hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, dịch vụ nông - lâm - ngƣ - diêm nghiệp và tiểu thủ công nghiệp ở nông thôn.

• Nguồn vốn cho vay

Nguồn vốn huy động bao gồm: a) Nguồn vốn đƣợc huy động trong nhân dân, các tổ chức kinh tế, các tổ chức xã hội trong và ngoài nƣớc bằng các hình thức thích hợp; b) Nguồn vốn cho vay hàng năm của Chính phủ đối với các dự án phát triển nông nghiệp, nông thôn; c) Vốn uỷ thác của các tổ chức phi Chính phủ trong và ngoài nƣớc, vốn tài trợ cho

phát triển nông nghiệp và nông thôn theo chƣơng trình; d) Nguồn vốn huy động từ các tổ chức tín dụng khác, từ tích luỹ của ngân hàng...

• Điều kiện, hình thức và phƣơng thức cho vay

Điều kiện trƣớc hết đối với các hộ nông dân đƣợc vay vốn là phải có đơn ghi rõ mục đích vay vốn và đƣợc chính quyền địa phƣơng xác nhận hoặc hộ phải có tài sản thế chấp. Đối với những hộ không có tài sản thế chấp thì có thể đƣợc vay vốn thông qua hình thức tín chấp, đƣợc các tổ chức, đoàn thể ở địa phƣơng đứng ra bảo lãnh và giới thiệu. Vốn cho vay có thể bằng tiền mặt, tiền nội tệ hay ngoại tệ hoặc có thể vay bằng ứng trƣớc vật tƣ, cây giống, con giống sử dụng trong quá trình sản xuất - kinh doanh.

Phƣơng thức vay vốn thông qua tổ liên doanh, liên đới, tổ tự nguyện của nông dân, thông qua nhóm phụ nữ, do chƣơng trình của Liên hiệp Phụ nữ triển khai; thông qua Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh, đoàn Thanh niên và các tổ chức khác... Ngoài ra, việc vay vốn còn thông qua tổ chức kinh tế trung gian nhƣ các hợp tác xã, các chƣơng trình, dự án...

• Thời hạn vay Thời hạn vay vốn tùy theo nguồn hình thành, mục tiêu cần đạt đƣợc... Nhìn chung có thể chia ra thời hạn vay vốn thành các loại vay dài hạn, trung hạn và ngắn hạn.

• Lãi suất cho vay

Lãi suất vay phải bảo đảm lợi ích cho cả bên vay và bên cho vay. Tuỳ theo nguồn vốn và các tổ chức tín dụng mà lãi suất vay đƣợc xác định khác nhau. Ngân hàng Nhà nƣớc quy định mức lãi suất cao hay thấp tuỳ thuộc vào thời gian vay vốn khác nhau và thời điểm vay vốn khác nhau. Ngân hàng và các tổ chức tín dụng công bố mức lãi suất cho từng đối tƣợng, từng vùng kinh tế trong từng thời gian phù hợp trên cơ sở quan hệ cung cầu về vốn.

5.2.3. Tác động của chính sách vốn, tín dụng đối với phát triển nông nghiệp

Chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp thời gian qua đã có tác động rất lớn đến sản xuất nông nghiệp. Chúng ta đã huy động đƣợc nguồn vốn khá lớn cho các nông hộ, trang trại, các doanh nghiệp sản xuất - kinh doanh nông nghiệp. Chính sách vốn tín dụng ở nƣớc ta đã thu hút đƣợc đầu tƣ khá lớn của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nƣớc. Chính sách vốn, tín dụng còn góp phần tạo ra nhiều việc làm trong nông thôn, giải quyết tình trạng thiếu việc làm trong lao động nông nghiệp. Chính sách tín dụng còn góp phần vào việc xoá đói giảm nghèo ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, khai thác tiềm năng, thế mạnh của vùng, từng bƣớc nâng cao đời sống cho nông dân.

5.2.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách vốn, tín dụng trong nông nghiệp

Nông nghiệp là lĩnh vực hoạt động rộng lớn nên cần nhiều vốn. Vì vậy, các chủ thể có vốn cần phải căn cứ vào đặc điểm của lĩnh vực hoạt động sản xuất, kinh doanh của các đối tƣợng vay mà xác định đối tƣợng nào đƣợc vay, số lƣợng vốn vay, thời gian vay và hình thức vay cho phù hợp. Về thụ tục vay, các tổ chức ngân hàng, kho bạc và tổ chức tín dụng cần giảm bớt các thụ tục gây phiền hà cho nông dân. Về lãi suất, nếu lãi suất tín dụng quá thấp sẽ khó có thể bảo đảm việc kinh doanh tiền có lãi và dễ tạo ra những tác động tiêu cực với cả ngƣời vay và ngƣời gửi.

Vấn đề hiệu quả sử dụng vốn vay cần phải đặc biệt đƣợc coi trọng. Vốn vay sẽ đem lại hiệu quả tốt và phát huy tác dụng nếu vốn đƣợc sử dụng đúng mục đích, đƣợc cung cấp đầy đủ, kịp thời với mức vay phù hợp. Ngƣợc lại, nếu vốn vay không đúng mục đích, không đƣợc cung cấp kịp thời phù hợp sẽ làm giảm hiệu quả sử dụng đồng vốn.

Đầu tƣ vào nông nghiệp với tính rủi ro cao là điều khó tránh khỏi. Vấn đề bảo toàn đƣợc vốn là vấn đề đƣợc đặt lên hàng đầu cho kho bạc, ngân hàng và các tổ chức tín dụng. Vì vậy, việc thế chấp tài sản khi vay vốn là việc làm cần thiết sổng trong thực tế nhiều ngƣời dân ở nông thôn khó có những tài sản tƣơng đƣơng giá trị tiền vay. Do vậy, ngoài việc sử dụng tài sản để thế chấp (kể cả đất đai) thì cũng cần mở rộng hình thức vay vốn bằng tín chấp, thông qua các tổ chức kinh tế, xã hội trong nông thôn.

Vốn đầu tƣ cho nông nghiệp cần tập trung lƣợng vốn lớn vào các vùng trọng điểm, khuyến khích phát triển các cây trồng, chăn nuôi gia súc, gia cầm, nuôi trồng thuỷ, hải sản nhằm vào việc chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp, nông thôn, đồng thời tạo điều kiện để áp dụng những tiến bộ khoa học, kỹ thuật, xây dựng nền nông nghiệp đa canh, bền vững.

5.3. CHÍNH SÁCH GIÁ CẢ TRONG NÔNG NGHIỆP

5.3.1. Mục tiêu của chính sách giá cả trong nông nghiệp

- Chính sách giá cả nhằm ổn định giá đầu vào cho sản xuất nông nghiệp, ổn định giá cả nông sản, nhất là giá lƣơng thực, thực phẩm cho ngƣời tiêu dùng, ổn định tình hình kinh tế - xã hội. - Chính sách giá cả nhằm mục tiêu giảm sự không chắc chắn trong sản xuất, từ đó tạo ra sự công bằng trong phân phối thu nhập, tăng thu nhập cho nông dân.

5.3.2. Nội dung của chính sách giá cả trong nông nghiệp

* Chính sách thƣơng mại Chính sách thƣơng mại bao gồm chính sách đánh thuế hàng hoá nhập khẩu hoặc xuất khẩu; chính sách giới hạn tối đa lƣợng sản phẩm nhập khẩu hoặc xuất khẩu (hạn ngạch), cho hàng hóa tự do lƣu thông hoặc đánh thuế hàng hoá lƣu thông trong nƣớc. Mức thuế suất

tùy thuộc vào tính chất quan trọng của hàng hóa đối với đời sống, phát triển kinh tế - xã hội mà Chính phủ quy định các mức thuế suất khác nhau.

* Chính sách kiểm soát thị trƣờng tiền tệ và tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái của một nƣớc là tỷ số giữa giá trị tiền tệ nƣớc này so với một đơn vị tiền tệ nƣớc kia. Tỷ giá hối đoái là mức giá mà tại đó hai đồng tiền của hai quốc gia có thể chuyển đổi đƣợc cho nhau. Tỷ giá này có ảnh hƣởng rất lớn tới sản xuất trong nƣớc. Chính phủ có thể tác động vào tỷ giá hối đoái, điều chỉnh lãi suất tiền gửi, tiền vay để điều khiển thị trƣờng tiền tệ.

* Chính sách trợ giá Giá cả sản phẩm nông nghiệp trên thị trƣờng đƣợc xác định bởi quy luật cung-cầu, nhƣng giá cả sản phẩm còn chịu ảnh hƣởng của chính sách thuế và trợ giá. Trợ giá đƣợc hiểu là phải chi ra một khoản trợ cấp để bù vào phần chênh lệch giữa giá sản xuất và giá thị trƣờng. Trợ giá xảy ra khi giá sản xuất thấp hơn giá thị trƣờng. Chính sách trợ giá của Chính phủ đƣợc thực hiện thông qua trợ giá vật tƣ đầu vào và trợ giá sản phẩm đầu ra cho sản xuất nông nghiệp.

• Chính sách trợ giá đầu vào

Để trợ giá đầu vào cho sản xuất nông nghiệp Chính phủ đã sử dụng biện pháp là giảm hoặc không đánh thuế đối với các đầu vào nhập khẩu, trợ giá cho các đầu vào sản xuất trong nƣớc hoặc giảm chi phí van chuyển... Tác dụng của chính sách trợ giá đầu vào cho sản xuất là làm cho giá đầu vào ổn định nên khuyến khích nông dân tiếp thu ứng dụng kỹ thuật mới, giúp nông dân tránh đƣợc những sai lầm trong lựa chọn và kết hợp đầu vào, từ đó làm tăng thu nhập cho nông dân thông qua việc sử dụng các yếu tố sản xuất đầu vào đƣợc trợ giá. Hạn chế của chính sách trợ giá đầu vào là tạo ra việc sử dụng không hợp lý các tài nguyên trong nƣớc. Sử dụng tài nguyên không hợp lý là do nông dân đƣa ra quyết định sản xuất không phù hợp với chi phí cơ hội của các tài nguyên đƣợc sử dụng. Trợ giá đầu vào sẽ là gánh nặng cho ngân sách Chính phủ. Đối với phạm vi nông trại thì trợ giá đầu vào sẽ làm cho việc sử dụng các nguồn lực kém hiệu quả cả về mặt kinh tế và cả về mặt xã hội và môi trƣờng.

• Chính sách trợ giá đầu ra

Để trợ giá đầu ra cho sản xuất, Chính phủ đã sử dụng biện pháp là mua sản phẩm của nông dân với giá cao rồi bán cho ngƣời tiêu dùng với giá thấp. Chính sách này đã có tác dụng khuyến khích ngƣời sản xuất sử dụng thêm đầu vào cho sản xuất nên lƣợng cung sản phẩm ra thị trƣờng tăng lên.

Tuy nhiên, chính sách này có những mặt hạn chế là khó có thể thực hiện đƣợc hệ thống phân phối định lƣợng. Chính sách này chỉ đƣợc thực hiện tốt khi có đội ngũ cán bộ làm việc công minh, nếu làm không tốt sẽ kích thích “chợ đen” phát triển.

• Lập quỹ bình ổn giá

Chính phủ bỏ ra một lƣợng tiền nhất định để xây dựng quỹ bình ổn giá. Khi đƣợc mùa, Chính phủ bỏ tiền ra để mua vào lƣợng sản phẩm dƣ thừa, nhằm tăng giá sản phẩm khi giá thấp. khi mất mùa, giá cả sản phẩm cao, Chính phủ bán lƣợng sản phẩm dự trữ với giá thấp nhằm đáp ứng nhu cầu ngƣời tiêu dùng và bình ổn giá cả đầu ra.

5.3.3. Tác động của chính sách giá cả trong nông nghiệp

Chính sách giá phù hợp có tác dụng ổn định, kích thích sản xuất phát triển, tăng lƣợng nông sản hàng hoá trao đổi trên thị trƣờng, tăng thu nhập của nông dân. Chính sách

giá còn làm giảm sự thua thiệt của ngƣời sản xuất ở khu vực nông nghiệp so với ngƣời sản xuất ở khu vực phi nông nghiệp, tăng khả năng tham gia vào thị trƣờng của một số hộ nông dân nghèo.

5.4. CHÍNH SÁCH KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ

5.4.1. Mục tiêu của chính sách khoa học - công nghệ - Ứng dụng mạnh mẽ tiến bộ khoa học công nghệ mới, tiên tiến vào sản xuất, phân phối trao đổi và tiêu thụ sản phẩm; - Khai thác có hiệu quả các nguồn lực khan hiếm trong sản xuất thông qua việc tăng năng suất cây trồng, vật nuôi. - Chính sách khoa học công nghệ còn nhằm làm tăng thu nhập của nông dân, giảm

tối đa số hộ nghèo, bảo đảm an ninh lƣơng thực, thực phẩm và tăng cƣờng xuất khẩu. - Tăng chất lƣợng sản phẩm tiêu dùng trong nƣớc và xuất khẩu. Góp phần vào công cuộc CNH, HĐH ngành nông nghiệp.

5.4.2. Nội dung của chính sách khoa học công nghệ

Nội dung của chính sách khoa học - kỹ thuật trong nông nghiệp là áp dụng mạnh mẽ các tiến bộ khoa học - kỹ thuật và công nghệ trong nƣớc và thế giới bằng việc đẩy mạnh nghiên cứu, triển khai ứng dụng và nhập khẩu các khoa học công nghệ tiên tiến nhƣ nghiên cứu, ứng dụng các giống cây trồng, vật nuôi cho năng suất cao, chất lƣợng tốt; ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp; đầu tƣ vốn nhằm cung cấp vật tƣ thiết bị, kỹ thuật cao cho sản xuất nông nghiệp; trao đổi, ứng dụng các quy trình công nghệ mới trong các khâu thu hoạch, bảo quản, chế biến và tiêu thụ nhằm tăng chất lƣợng và giá trị nông sản phẩm; khai thác tốt các tiềm năng trong nông nghiệp.

Trong nghiên cứu và chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp cần đặc biệt chú ý tới các sản phẩm nông nghiệp nhiệt đới có giá trị xuất khẩu cao nhƣ gạo, chè, cà phê, cao su, hải sản... Chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật cần tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế của vùng, nhanh chóng chuyển giao công nghệ sản xuất tiên tiến cho nông dân. Nâng cao trình độ đồng đều về kỹ thuật trong sản xuất giữa các ngành chủ yếu và các vùng trọng điểm, xoá dân sự chênh lệch về kinh tế - xã hội giữa các vùng đất nƣớc, giữa những ngƣời sản xuất nông nghiệp ở nông thôn.

5.4.3. Tác động của chính sách khoa học công nghệ

Chính sách khoa học - kỹ thuật có tác động đến cả thị trƣờng đầu vào và thị trƣờng đầu ra của nông sản phẩm. đối với thị trƣờng đầu vào của sản xuất, chính sách sẽ có tác động đến hệ thống trang bị, mua sắm các tƣ liệu sản xuất, đổi mới công nghệ sản xuất. Với hệ thống tƣ liệu sản xuất tiên tiến và công nghệ hợp lý, ngƣời ta sẽ tiết kiệm đƣợc nguyên vật liệu, sức lao động để làm ra nhiều sản phẩm hơn với một khối lƣợng đầu vào nhƣ cũ hoặc làm ra một lƣợng sản phẩm nhƣ cũ với khối lƣợng đầu vào ít hơn. Áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật cùng với công nghệ mới tiên tiến còn nâng cao đƣợc chất lƣợng sản phẩm, giảm chi phí sản xuất, tăng giá trị sản phẩm đầu ra và tăng khả năng cạnh tranh, mở rộng thị trƣờng tiêu thụ, đặc biệt thị trƣờng thế giới.

Tuy nhiên, mặt trái của việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong nông nghiệp là dễ dẫn đến dƣ cung sản phẩm nông nghiệp nên làm giảm giá nông sản. Khi đƣa hệ thống máy móc vào thay thế sức lao động sẽ dẫn đến hiện tƣợng dƣ thừa lao động. Do vậy, vấn đề đặt ra là phải phát triển ngành nghề, dịch vụ để thu hút lao động. Áp dụng tiến bộ kỹ thuật và đổi

mới công nghệ cũng là một trong những nguyên nhân làm tăng thêm sự phân hoá giàu nghèo trong nông thôn.

5.4.4. Một số vấn đề đặt ra đối với chính sách khoa học công nghệ

Chúng ta cần có sự đầu tƣ cao hơn cho nghiên cứu khoa học phục vụ ngành nông nghiệp. Hiện nay, hạn chế của nghiên cứu khoa học nông nghiệp là thiết bị đầu tƣ chủ yếu dựa vào sự trợ giúp của nƣớc ngoài, kinh phí nghiên cứu quá thấp, lƣơng cho cán bộ nghiên cứu thấp cho nên đã làm cho các cơ quan nghiên cứu, các nhà khoa học mất thời gian vào các hoạt động dịch vụ để nâng cao đời sống. Từ đó đã hạn chế phát minh, sáng chế, nghiên cứu cơ bản dài hạn. Từ các hạn chế trên, để đẩy mạnh công tác triển khai ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất cần có những biện pháp khuyến khích việc nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp theo từng lĩnh vực ƣu tiên. Thông qua việc lồng ghép các chƣơng trình trong nông nghiệp cần làm tốt công tác tổ chức và triển khai hoạt động theo tinh thần của Nghị định 13 CP ngày 2/3/1993 về công tác khuyến nông rút ngắn khoảng cách từ nghiên cứu đến triển khai trong thực tiễn.

5.5. CHÍNH SÁCH MARKETING

- Xây dựng chiến lƣợc sản xuất kinh doanh từng loại nông sản sao cho phù

5.5.1. Mục tiêu của chính sách marketing hợp với thị trƣờng tiêu thụ trong và ngoài nƣớc ; - Tăng chất lƣợng và giá trị nông sản thông qua các trung gian trong chuỗi sản phẩm, thông qua đó đáp ứng nhu cầu thị trƣờng và tăng thu nhập cho ngƣời sản xuất; - Tăng khả năng cạnh tranh của nông sản phẩm và tăng khối lƣợng tiêu thụ trên thị trƣờng trong và ngoài nƣớc.

5.5.2. Nội dung và những tác động của chính sách marketing trong nông nghiệp

Chính phủ thành lập các tổ chức marketing để thực hiện công việc marketing cho các sản phẩm nông nghiệp chủ yếu nhƣ gạo, cà phê, cao su, chè... Các tổ chức này chủ yếu tham gia vào các hoạt động nhƣ thực hiện quỹ bình ổn giá, can thiệp vào thị trƣờng khi giá nông sản tăng quá mức hoặc giảm xuống quá mức. Sự can thiệp này có thể dƣới hình thức trợ giá, cung cấp tín dụng... hay sử dụng quỹ dự trữ, quốc gia vào làm ổn định giá hàng nông sản.

Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia vào thị trƣờng, tránh tình trạng độc quyền trên thị trƣờng. Một môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh cho tất cả các thành phần kinh tế sẽ giúp cho cả ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng đạt đƣợc mục tiêu của mình.

Hình thành các tổ chức kinh tế hợp tác cho nông dân bán sản phẩm và mua vật tƣ, tạo nên đƣợc sức mạnh tập thể khi trao đổi hàng hoá dịch vụ trên thị trƣờng, hợp pháp hoá quyền kinh doanh của công ty kinh doanh hay cá nhân tham gia vào buôn bán nông sản hay vật tƣ kỹ thuật nông nghiệp. Hoàn thiện cơ sở hạ tầng cho marketing nhƣ giao thông, thông tin... Hoàn thiện cấu trúc thị trƣờng, xoá bỏ các hàng rào thuế quan trong nƣớc để cho hàng hoá có thể đƣợc vận chuyển dễ dàng và có hiệu quả từ nơi thừa sang nơi thiếu.

Chính sách marketing có tác động làm ổn định giá nông sản theo mùa vụ, theo vùng thông qua sự hoạt động của các cơ quan marketing Nhà nƣớc, làm giảm sự chênh lệch giữa giá ngƣời sản xuất nhận đƣợc với giá ngƣời tiêu dùng phải trả thông qua hoạt động marketing. Ở Việt Nam hệ thống bán buôn, bán lẻ vật tƣ và thu mua nông sản đã mở rộng tới tận thôn, xã. Hiện nay, đã xoá bỏ việc chia cắt thị trƣờng theo địa phƣơng, hình thành thị

trƣờng thống nhất trên phạm vi cả nƣớc. Nhà nƣớc cho phép tất cả các thành phần kinh tế tham gia vào hệ thống bán buôn, bán lẻ vật tƣ nông nghiệp và tham gia thu gom nông sản. Hàng hoá tiêu dùng đã trở nên đa dạng, phong phú, giá cả phải chăng, chất lƣợng khá bảo đảm, đời sống của cƣ dân nông thôn đã đƣợc cải thiện. Trong nông thôn số hộ giàu dần tăng lên, số hộ nghèo dần giảm xuống.