Bài giảng phân tích kinh tế

Chia sẻ: Homnay 2 | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

146
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng phân tích kinh tế tập trung phân tích chung hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp công nghiệp mỏ; tổ chức công tác phân tích hoạt động sản xuất kinh doanh trong doanh nghiệp; phân tích tình hình sản xuất sản phẩm;... Cùng tìm hiểu để nắm bắt nội dung thông tin tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng phân tích kinh tế

Më ®Çu Bµi gi¶ng nµy ®îc biªn so¹n nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o hÖ ®¹i häc chuyªn ngµnh “Kinh tÕ - qu¶n trÞ doanh nghiÖp má” cña Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt, theo ®Ò c¬ng ®· ®îc Bé m«n Kinh tÕ - Qu¶n trÞ Doanh nghiÖp (Nay lµ Khoa Kinh tÕ - Qu¶n trÞ kinh doanh) th«ng qua. Néi dung cña Bµi gi¶ng bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp ngµnh c«ng nghiÖp má, cô thÓ lµ: - Ph©n tÝch chung ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má. - Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp. - Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. - Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp má. - Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt. - Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng. - Ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. - Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vµ lîi nhuËn. - Ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n t¸c gi¶ ®· cè g¾ng mét mÆt ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu chung cña mét cuèn Bµi gi¶ng ph©n tÝch kinh tÕ, mÆt kh¸c thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp má th«ng qua nh÷ng néi dung cã tÝnh ®Æc thï vµ c¸c vÝ dô minh ho¹. Bµi gi¶ng ch¾c ch¾n cßn cã nh÷ng thiÕu sãt. T¸c gi¶ mong muèn nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña ngêi ®äc ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn, vµ xin ch©n thµnh c¶m ¬n tríc. 1
Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má 1.1 ý nghÜa, ®èi tîng vµ nhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp. 1.1.1. ý nghÜa Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã c¨n cø khoa häc t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ã, trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thèng kª, h¹ch to¸n vµ t×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cô thÓ, nh»m ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, rót ra nh÷ng u khuyÕt ®iÓm, lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa lµ mét néi dung quan träng, ®ång thêi lµ c«ng cô ®¾c lùc trong qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c doanh nghiÖp nãi riªng. TÇm quan träng cña c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ tõ l©u ®· ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thõa nhËn. Trong t¸c phÈm “Bµn vÒ kÕ ho¹ch kinh tÕ thèng nhÊt” V.I. Lªnin viÕt: “CÇn ph¶i lµm sao cho c¸c nhµ kinh tÕ nghiªn cøu mét c¸ch tû mû viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña chóng ta, c¸c thiÕu sãt cña chóng ta vµ c¸ch söa ch÷a c¸c thiÕu sãt ®ã. Mét nhµ kinh tÕ lµnh nghÒ, thay cho c¸c luËn ®iÓm trèng rçng lµ ph¶i nghiªn cøu c¸c sù kiÖn, c¸c con sè, tµi liÖu, ph©n tÝch chóng trªn c¬ së kinh nghiÖm b¶n th©n, råi chØ ra: sai lÇm ë ®©u, vµ söa ch÷a chóng nh thÕ nµo.” (V.I. Lªnin Toµn tËp, NXB TiÕn bé- Moskva 1977, TËp 42, trang 133). Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c níc XHCN tríc ®©y, còng nh ë níc ta trong suèt thêi kú dµi cña c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®· kh«ng ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã. B¶n th©n c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu ý nghÜa cña c«ng t¸c ph©n tÝch, khiÕn cho nã chØ cßn mang tÝnh chÊt h×nh thøc lµ chñ yÕu. Ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng cã ý nghÜa thiÕt thùc ®· khiÕn c¸c nhµ qu¶n lý thÊy kh«ng cÇn quan t©m ®Õn nã, vµ chØ thùc hiÖn mét c¸ch miÔn cìng theo quy ®Þnh cña cÊp trªn. Nh÷ng mÆt tiªu cùc- hËu qu¶ cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò, còng thÓ hiÖn s©u s¾c 2
trong quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ. Ph©n tÝch kinh tÕ mang nÆng môc ®Ých xÐt tr×nh ®é hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch ®- îc giao, tõ ®ã ®Ó xÕp h¹ng thµnh tÝch, xÐt thi ®ua... Nh÷ng kÕt luËn rót ra nhiÒu khi mang tÝnh chñ quan, gi¶ t¹o, thiÕu tÝnh trung thùc vµ tÝnh khoa häc. Víi c«ng cuéc ®æi míi trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta, chuyÓn nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh thùc sù, th× c¸ch nh×n nhËn ®èi víi c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng ®· ®îc ®æi míi theo. Ngêi ta ®· nhËn thÊy r»ng ph©n tÝch kinh tÕ tríc hÕt lµ cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp, phôc vô cho lîi Ých cña chÝnh hä. ChÝnh ®iÒu ®ã lµm cho c«ng t¸c nµy ®îc tù gi¸c quan t©m h¬n, trë nªn thiÕt thùc, kh¸ch quan h¬n. ý nghÜa cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp, suy cho cïng, lµ ë chç nã gióp cho c¸c doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c thùc tr¹ng cña s¶n xuÊt kinh doanh ®ang ë tr×nh ®é nµo, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm, lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa tån t¹i nh mét néi dung ®éc lËp trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, võa cã liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c mÆt kh¸c cña ho¹t ®éng qu¶n lý. Mäi quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý kinh doanh, dï ë cÊp nµo vµ vÒ lÜnh vùc nµo, còng ®Òu ®îc ®a ra trªn c¬ së ph©n tÝch b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c vµ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Do vËy cã thÓ nãi r»ng ®Ó qu¶n lý doanh nghiÖp giái c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ kh«ng n¾m v÷ng c«ng cô ph©n tÝch kinh tÕ. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh g¾n liÒn chÆt chÏ tríc hÕt víi c«ng t¸c h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ trong doanh nghiÖp. §èi víi h¹ch to¸n kinh tÕ, ph©n tÝch chÝnh lµ c«ng cô gióp cho h¹ch to¸n ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã lµ s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶- lÊy thu bï chi vµ cã l·i. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, víi nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi vµ ph¬ng ph¸p thÝch hîp, cã thÓ gióp cho h¹ch to¸n kinh tÕ hiÖn nay kh¾c phôc ®- îc nh÷ng nhîc ®iÓm vèn cã ë thêi kú qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung 3
bao cÊp tríc kia nh tÝnh gi¶ t¹o, trïng lÆp, thiÕu kh¸ch quan, thiÕu trung thùc vµ ®Æc biÖt lµ thiÕu tù gi¸c quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ thùc sù cña s¶n xuÊt kinh doanh. §èi víi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ doanh nghiÖp, t¸c dông cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ b¶n th©n kÕ ho¹ch theo nh÷ng yªu cÇu cña tÝnh khoa häc ®ßi hái, nh tÝnh c©n ®èi vµ toµn diÖn, tÝnh tiªn tiÕn, tÝnh hiÖn thùc... Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nhê ®ã doanh nghiÖp cã c¬ së ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch ®Æt ra. Ph©n tÝch còng lµ mét bíc quan träng trong quy tr×nh x©y dùng chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong dµi h¹n cña doanh nghiÖp. Trong ph¹m vi réng h¬n, ch¼ng h¹n nh ®èi víi c¸c c«ng ty hoÆc ngµnh, ph©n tÝch kinh tÕ ngoµi nh÷ng ý nghÜa trªn cßn cã t¸c dông nh mét c«ng cô ®¸nh gi¸ so s¸nh c¸c ®¬n vÞ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ hiÖu qu¶; nã cßn cã ý nghÜa khi gióp c¸c nhµ qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt trong ngµnh vµ trong c¸c doanh nghiÖp. 1.1.2. §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp lµ thùc tr¹ng vµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹i doanh nghiÖp ph©n tÝch trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp bao gåm rÊt nhiÒu mÆt vµ c¸c kh©u, tõ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ®Õn s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, diÔn ra trong kh«ng gian vµ thêi gian. §èi tîng cña ph©n tÝch, xÐt mét c¸ch cô thÓ, lµ tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng ®ã, ®îc tæng hîp l¹i vµ thÓ hiÖn th«ng qua mét tæng thÓ c¸c chØ tiªu ph©n tÝch. ChØ tiªu ph©n tÝch lµ sù cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ ®èi tîng ph©n tÝch. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Tuú theo môc ®Ých yªu cÇu vµ 4
ph¹m vi ph©n tÝch mµ ngêi ta cã thÓ ¸p dông c¸c ph©n lo¹i kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét sè c¸ch ph©n lo¹i chØ tiªu thêng ®îc sö dông: ChØ tiªu sè lîng vµ chØ tiªu chÊt lîng. ChØ tiªu tæng hîp vµ chØ tiªu côc bé. ChØ tiªu hiÖn vËt vµ chØ tiªu gi¸ trÞ. ChØ tiªu tuyÖt ®èi vµ chØ tiªu t¬ng ®èi. ChØ tiªu theo c¸c mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ tiªu kÕ ho¹ch vµ chØ tiªu thèng kª, hoÆc dù b¸o Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, c¸c chØ tiªu cã thÓ ®îc lÊy trùc tiÕp tõ c¸c b¸o biÓu (thèng kª h¹ch to¸n hay kÕ ho¹ch), hoÆc ®îc tÝnh to¸n tõ c¸c chØ tiªu cã s½n, thËm chÝ cã thÓ ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t thùc tÕ ®Ó thu thËp. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch cßn ®îc chia thµnh chØ tiªu kÕt qu¶- lµ ®èi tîng ph©n tÝch, vµ chØ tiªu nh©n tè - lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu kÕt qu¶. C¸c chØ tiªu nh©n tè chÝnh lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Mçi khi c¸c chØ tiªu nh©n tè thay ®æi sÏ lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã t¸c ®éng lµm thay ®æi c¸c chØ tiªu kÕt qu¶. Gi÷a c¸c chØ tiªu kÕt qu¶ vµ chØ tiªu nh©n tè lu«n cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nhau c¶ vÒ chÊt vµ lîng. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã nhiÒu khi ngêi ta ph¶i chÊp nhËn tÝnh t¬ng ®èi cña sù ph©n lo¹i nµy. Trong mét trêng hîp, chØ tiªu nµo ®ã ®îc coi lµ chØ tiªu kÕt qu¶ vµ lµ ®èi tîng cô thÓ cña ph©n tÝch, chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu chØ tiªu nh©n tè kh¸c nhau, th× trong mét mèi quan hÖ kh¸c nã l¹i cã thÓ ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi mét chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c. Còng cã nh÷ng chØ tiªu hÇu nh lu«n lu«n ®îc coi lµ nh÷ng nh©n tè ban ®Çu ®èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ch¼ng h¹n nh c¸c ®iÒu kiÖn má- ®Þa chÊt ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh trong ngµnh c«ng nghiÖp má. Trong ph©n tÝch còng cã nh÷ng trêng hîp mét sè chØ tiªu ®îc coi lµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ®ßi hái ngêi ph©n tÝch ph¶i thËn träng trong khi ®a ra c¸c kÕt luËn. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c nh©n tè tËp hîp thµnh c¸c ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt kinh doanh vµ t¹o tiÒn ®Ò cho 5
qu¸ tr×nh ®ã. C«ng t¸c ph©n tÝch víi ®èi tîng lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng thÓ kh«ng xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. Tuú theo néi dung vµ yªu cÇu ph©n tÝch cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp theo nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nhau, nh: Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khã kh¨n. Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan. Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu vµ thø yÕu. Nh÷ng ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi. Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuéc m«i trêng kinh doanh (m«i trêng nÒn kinh tÕ vµ m«i trêng ngµnh) vµ ®iÒu kiÖn bªn trong doanh nghiÖp. §iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ph©n chia theo tÝnh chÊt 2 mÆt cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nhau, lµ mÆt vËt chÊt kü thuËt vµ mÆt kinh tÕ x· héi cña qu¸ tr×nh. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh gåm 2 nhãm chñ yÕu, lµ: Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt- kü thuËt, ®ã lµ: *0 C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu... §èi víi c¸c má khai th¸c th× ®ã cô thÓ lµ tr÷ lîng tµi nguyªn, t×nh tr¹ng cña kho¸ng sµng, ph©n bè ®Þa lý, ®iÒu kiÖn khÝ hËu... *1 C«ng nghÖ s¶n xuÊt: lo¹i h×nh c«ng nghÖ, tÝnh chÊt vµ møc ®é tiªn tiÕn cña ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n ®ã lµ ph¬ng ph¸p më vØa, hÖ thèng khai th¸c, sù bè trÝ c¸c kh©u trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ, tÝnh ®ång bé vµ tiªn tiÕn cña d©y chuyÔn s¶n xuÊt. *2 Kü thuËt s¶n xuÊt: sè lîng vµ chÊt lîng cña m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¬ giíi ho¸ vµ tù ®éng ho¸ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. *3 Tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng: gåm c¸c h×nh thøc vµ møc ®é hîp lý, tiªn tiÕn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng, sù phï hîp cña chóng víi xu thÕ ®æi míi hiÖn nay... 6
Nhãm thø hai lµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi, bao gåm: *4 Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi chung trong níc, trong ngµnh vµ ë ®Þa ph¬ng. *5 Tr×nh ®é cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh tÕ t¹i doanh nghiÖp. *6 Sù n¾m b¾t vµ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh míi, tiªn tiÕn vµ phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ. *7 C¸c chÕ ®é khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ tinh thÇn trong doanh nghiÖp. *8 C«ng t¸c tæng kÕt, phæ biÕn kinh nghiÖm lao ®éng tiªn tiÕn, tæ chøc c¸c phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n xuÊt. *9 Tr×nh ®é d©n chñ ho¸ trong qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp. Trong sè c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh kÓ trªn th«ng th- êng vai trß quyÕt ®Þnh thuéc vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n ®æi míi vÒ quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ nh nh÷ng n¨m võa qua vµ hiÖn nay, nh thùc tÕ ®· chØ ra, viÖc triÖt ®Ó tËn dông c¸c thuËn lîi trong c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi míi ®· ®em laÞo nh÷ng kÕt qu¶ to lín, kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ mµ §¶ng Céng s¶n ViÖt nam vµ chÝnh phñ ®ang thùc hiÖn trªn ®Êt níc ta. 1.1.3. NhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp  Nghiªn cøu toµn diÖn c¸c mÆt cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, tæng hîp l¹i ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ang ë tr×nh ®é nµo, tèt hay xÊu vµ t¹i sao.  §¸nh gi¸ møc ®é ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra trong c¸c kÕ ho¹ch (Tuú theo môc tiªu vµ kú ph©n tÝch mµ ®ã lµ kÕ ho¹ch g×)  §¸nh gi¸ tr×nh ®é tËn dông c¸c nguån tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt kinh doanh mh vèn, lao ®éng, n¨ng lùc s¶n xuÊt... Ph¸t hiÖn nh÷ng nguån lùc cha ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p tæ chøc - kü thuËt. 7
 Gióp cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh cña doanh nghiÖp.  Lµm c¬ së cho viÖc thêng xuyªn ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Þnh vµ cã hiªô qu¶ cao.  TÝch luü c¸c tµi liÖu vµ kinh nghiÖm phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ ë doanh nghiÖp. 1.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã thÓ hiÓu lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch. Lùa chän mét ph¬ng ph¸p ®óng ®¾n vµ thÝch hîp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ ph©n tÝch, khiÕn cho sau khi ph©n tÝch cã thÓ hiÓu ®îc, gi¶i thÝch ®îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c. C¬ së lý luËn chung cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ lµ c¸c luËn ®iÓm cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin, ®îc ¸p dông s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt nam khëi xíng vµ l·nh ®¹o nh©n d©n ta thùc hiÖn. Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn ®ã, khi ph©n tÝch c¸c hiÖn tîng kinh tÕ ph¶i ®Æt chóng trong nh÷ng mèi liªn hÖ qua l¹i; ph¶i thÊy ®- îc sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn tîng, sù ph¸t triÓn vµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña chóng; ph¶i t«n träng c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ; ph¶i nhËn thøc ®îc nh÷ng quan ®iÓm míi, tiÕn bé vµ ¸p dông chóng mét c¸ch s¸ng t¹o trong c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ. Mét c¸ch cô thÓ h¬n, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n tÝch kinh tÕ, ph¬ng ph¸p luËn chung ®ßi hái: ViÖc ph©n tÝch b¾t ®Çu tõ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t, sau ®ã ®i s©u vµo ph©n tÝch theo kh«ng gian vµ thêi gian. Lµm nh vËy võa ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n tæng thÓ, võa cã nh÷ng träng t©m vµ møc ®é s©u s¾c cÇn thiÕt. Ph¶i ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ, c¸c chØ tiªu ph©n tÝch, trong ®ã cÇn ph©n biÖt tÝnh chÊt t¸c ®éng cña c¸c mèi liªn hÖ ®ã. 8
CÇn nhËn biÕt vµ nghiªn cøu xu híng ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn tîng kinh tÕ còng nh ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ®ã. Ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ sù ho¹t ®éng cña chóng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. KÞp thêi nhËn thøc nh÷ng quan ®iÓm míi tiÕn bé vµ thÓ hiÖn chóng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Qua ph©n tÝch ph¶i rót ra nh÷ng kÕt luËn cô thÓ, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm vµ nguyªn nh©n, nh÷ng tiÒm n¨ng ch- a ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng. Ph¶i biÕt vËn dông lý luËn vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch mét c¸ch s¸ng t¹o, cã xÐt ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn riªng cña ®èi tîng ph©n tÝch. §èi víi ngêi lµm c«ng t¸c ph©n tÝch cÇn x¸c ®Þnh râ quan ®iÓm kh¸ch quan, khoa häc, trung thùc vµ toµn diÖn trong c¸c tÝnh to¸n vµ lËp luËn. Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn chung nh trªn, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ph¬ng ph¸p cô thÓ cã tÝnh nghiÖp vô. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p ®ã thµnh c¸c nhãm sau: Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ph¬ng ph¸p thèng kª. Chóng cã ®Æc ®iÓm chung lµ dùa trªn sù ph©n tÝch c¸c sè liÖu thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng. Mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª còng dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng, víi mét møc ®é gi¶ ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cha ®Ò cËp b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng thuéc nhãm nµy lµ: a) So s¸nh §©y lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt, dÔ thùc hiÖn th«ng qua viÖc so s¸nh ®èi chiÕu gi÷a c¸c con sè ®Ó cã mét kÕt luËn vÒ sù chªnh lÖch gi÷a chóng. Tuú theo ®èi tîng ph©n tÝch mµ c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh cã thÓ lµ gi÷a sè thùc tÕ vµ sè kÕ ho¹ch hoÆc lµ c¸c môc tiªu ®Ò ra, hoÆc lµ ®Þnh møc cña cïng mét thêi kú; cã thÓ so s¸nh gi÷a sè 9
thùc tÕ cña kú ph©n tÝch víi sè thùc tÕ cña kú gèc, so s¸nh gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt víi nhau hoÆc víi mét ®¬n vÞ ®iÓn h×nh nµo ®ã; so s¸nh víi chØ tiªu b×nh qu©n cña mét giai ®o¹n hoÆc cña ngµnh; so s¸nh gi÷a sè thùc tÕ ®¹t ®îc víi kh¶ n¨ng cã thÓ ®¹t ®îc... KÕt qu¶ cña phÐp so s¸nh lµ x¸c ®Þnh ®îc møc chªnh lÖch (b»ng sè t¬ng ®èi hoÆc tuyÖt ®èi) gi÷a c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh. §Ó thùc hiÖn phÐp so s¸nh cÇn ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn so s¸nh ®îc gi÷a c¸c chØ tiªu, ®ã lµ: *10 Thèng nhÊt vÒ néi dung kinh tÕ. §iÒu nµy rÊt cÇn ®îc lu ý cã nh÷ng sù thay ®æi vÒ quan ®iÓm kinh tÕ, nh÷ng quy ®Þnh vÒ tªn gäi vµ néi dung cña c¸c chØ tiªu v.v. Khi ®ã ®Ó so s¸nh cÇn tÝnh l¹i chØ tiªu theo quan ®iÓm hoÆc quy ®Þnh míi. *11 Thèng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ chç cã nh÷ng chØ tiªu cã thÓ ®îc tÝnh tõ nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau vµ v× vËy cho nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng gièng nhau. *12 Thèng nhÊt vÒ ®¬n vÞ tÝnh, thêi gian vµ quy m« so s¸nh. PhÐp so s¸nh cã thÓ lµ so s¸nh ®¬n gi¶n hoÆc so s¸nh cã ®iÒu chØnh, tøc lµ cã liªn hÖ ®Õn mét chØ tiªu thø ba. §©y chÝnh lµ sù quy ®æi vÒ cïng mét ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®- îc cña chØ tiªu. b) Chi tiÕt ho¸ Chi tiÕt ho¸ lµ nghiªn cøu hiÖn tîng theo nh÷ng thµnh phÇn chi tiÕt cña chóng. ViÖc chi tiÕt ho¸ cã thÓ thùc hiÖn theo kh«ng gian hoÆc thêi gian, vÝ dô: Chi tiÕt theo c¸c bé phËn cÊu thµnh chØ tiªu. C¸ch nµy thêng ®îc dïng trong ph©n tÝch s©u nh»m ®¸nh gi¸ c¬ cÊu hoÆc ¶nh hëng cña c¸c thµnh phÇn c¬ cÊu ®Õn chØ tiªu chung. Chi tiÕt ho¸ theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, nh c¸c ph©n xëng, tæ s¶n xuÊt, c¸c kh©u cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ... víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ ®ã trong chØ tiªu kÕt qu¶ chung, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ tiªn tiÕn hoÆc yÕu kÐm, tÝnh hîp lý vµ ®ång bé cña c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt. 10
Chi tiÕt theo thêi gian, nh»m theo dâi sù h×nh thµnh vµ biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. c) Gép nhãm Gép nhãm lµ ph¬ng ph¸p chän tõ tæng thÓ ra mét sè nhãm hoÆc bé phËn trªn c¬ së mét dÊu hiÖu chung nµo ®ã theo c¸c kho¶ng ph©n chia cña dÊu hiÖu ®ã. Ch¼ng h¹n cã thÓ sö dông ph- ¬ng ph¸p nµy khi ph©n tÝch tr×nh ®é hoµn thµnh møc lao ®éng, ph©n tÝch mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é nghÒ nghiÖp cña c«ng nh©n... C¸c kho¶ng sÏ cho thÊy sù ph©n bè cña chØ tiªu theo dÊu hiÖu ®îc nghiªn cøu. d) Ph¬ng ph¸p chØ sè §îc sö dông réng r·i khi ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu, hoÆc x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Cã nhiÒu lo¹i chØ sè ®îc ¸p dông trong ph©n tÝch kinh tÕ (cô thÓ h¬n cã thÓ tham kh¶o gi¸o tr×nh Thèng kª). e) Ph¬ng ph¸p ®å thÞ C¸c lo¹i biÓu ®å vµ ®å thÞ thêng dïng trong ph©n tÝch gåm cã: + BiÓu ®å ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu theo thêi gian: cho thÊy sù ph¸t triÓn cña chØ tiªu ph©n tÝch trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, ®ång thêi còng cã thÓ gióp cho viÖc dù ®o¸n chØ tiªu trong t¬ng lai (dù ®o¸n xu thÕ). + BiÓu ®å h×nh khèi: biÓu hiÖn c¸c chØ tiªu ph©n tÝch b»ng c¸c h×nh khèi. Trªn biÓu ®å c¸c khèi ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®îc. ¦u ®iÓm cña lo¹i biÓu ®å nµy lµ dÔ thÊy, dÔ nhËn biÕt. Tuy nhiªn tÝnh ®Þnh lîng cña biÓu ®å kh«ng cao. + BiÓu ®å ph©n tÝch kÕt cÊu: ®îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn tû lÖ c¸c bé phËn cÊu thµnh mét tæng thÓ nµo ®ã, ch¼ng h¹n kÕt cÊu tµi s¶n, kÕt cÊu lao ®éng hoÆc kÕt cÊu gi¸ thµnh s¶n phÈm. DiÖn tÝch c¸c phÇn trªn biÓu ®å ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ vµ ph¶n ¸nh phÇn kÕt cÊu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña chØ tiªu. 11
f) Ph¬ng ph¸p hÖ sè kÕt cÊu Ph¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c chØ tiªu nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch trong trêng hîp c¸c nh©n tè t¹o nªn chØ tiªu ph©n tÝch cã quan hÖ víi nhau díi d¹ng tÝch sè vµ bËc 1. VÝ dô: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè sè lîng c«ng nh©n s¶n xuÊt (N), sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ b×nh qu©n trong kú (T1), sè giê lµm viÖc b×nh qu©n trong ngµy cña 1 c«ng nh©n (T2) vµ n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 giê cña c«ng nh©n tÝnh b»ng gi¸ trÞ (P) ®Õn gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú (G) BiÓu thøc quan hÖ kinh tÕ cã d¹ng: G = N.T1.T2.P, ® (1-1) Sè liÖu vÝ dô vµ tÝnh to¸n ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1.1 B¶ng 1.1 ChØ ChØ HÖ sè Møc ChØ §¬n Kú gèc Kú ph©n sè sè kÕt ®é ¶nh tiªu vÞ tÝch thùc chªnh cÊu hëng tÝnh hiÖn lÖch N Ngêi 500 480 0.960 -0.040 -0.357 -35497 T1 Ngµy 23 22 0.957 -0.043 -0.384 -30182 T2 Giê 7.1 7.3 1.028 0.028 0.250 24858 P ng®. 12 14 1.167 0.167 1.491 140253 0.112 +99432 G ng.®. 97980 1079232 0 ∆G + 99432 TÝnh to¸n ®îc thùc hiÖn theo c¸c bíc sau: TÝnh chØ sè thùc hiÖn (NÕu ®èi tîng t¨ng th× chØ sè lµ kú ph©n tÝch /kú gèc. NÕu ®èi tîng gi¶m th× tÝnh ngîc l¹i: kú gèc/kú ph©n tÝch. 12
TÝnh chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu +, - , sau ®ã céng ®¹i sè ®Ó ®îc tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch. TÝnh hÖ sè kÕt cÊu cña tõng nh©n tè, b»ng tû sè gi÷a chØ sè chªnh lÖch cña nh©n tè ®ã víi tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu. TÝnh møc ®é ¶nh hëng cña tõng nh©n tè ®Õn ®èi tîng ph©n tÝch b»ng c¸ch lÊy hÖ sè kÕt cÊu (cã xÐt dÊu) nh©n víi tæng chªnh lÖch cña chØ tiªu ph©n tÝch (tøc lµ ®èi tîng ph©n tÝch). NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ®¹i sè c¸c ¶nh hëng tÝnh ®îc sÏ b»ng ®èi tîng ph©n tÝch. Trong vÝ dô trªn lµ 99432 ng.®. g) Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Khi ¸p dông phÐp thay thÕ liªn hoµn ngêi ta ®Æt ®èi tîng ph©n tÝch vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn gi¶ ®Þnh kh¸c nhau. C¸c nh©n tè trong biÓu thøc kinh tÕ ®îc lÇn lît thay thÕ tõ sè kú gèc sang sè thùc tÕ, qua mçi lÇn thay thÕ l¹i tÝnh l¹i chØ tiªu ph©n tÝch. HiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ ë lÇn tÝnh l¹i ®ã víi lÇn tríc (NÕu lµ lÇn thay thÕ thø nhÊt th× ®ã lµ sè gèc cña chØ tiªu) sÏ cho ¶nh hëng cña nh©n tè võa thay thÕ. NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh ®îc sÏ ®óng b»ng sè biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch. Khi sö dông phÐp thay thÕ liªn hoµn cÇn lu ý mét sè ®iÓm sau: C¸c nh©n tè ®îc s¾p xÕp trong biÓu thøc kinh tÕ tÝnh chØ tiªu kh«ng ph¶i lµ tuú tiÖn, mµ ®îc quy íc s¾p xÕp thø tù tríc sau theo møc ®é quan träng (xÐt vÒ b¶n chÊt) cña mçi nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c nh©n tè, ngoµi ra c¸c trÞ sè tuyÖt ®èi ®Æt tríc trÞ sè t¬ng ®èi, nh©n tè sè lîng ®Æt tríc nh©n tè chÊt lîng. Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông trong trêng hîp quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè trong biÓu thøc lµ d¹ng tÝch hoÆc th¬ng sè, vµ quan hÖ víi chØ tiªu lµ bËc 1. 13
Khi thay thÕ lÇn sau ph¶i gi÷ nguyªn c¸c thay thÕ lÇn tr- íc ®Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn hoµn. KÕt qu¶ cña phÐp thay thÕ liªn hoµn cho thÊy híng vµ møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song cã nhîc ®iÓm lµ tÝnh t¬ng ®èi vµ tÝnh gi¶ ®Þnh cao. NÕu ®¶o l¹i vÞ trÝ cña c¸c nh©n tè trong biÓu thøc, møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh ®îc sÏ kh¸c ®i vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (mÆc dï vÒ híng t¸c ®éng lµ kh«ng ®æi) vµ tæng ¶nh hëng lµ vÉn nh tríc. Do vËy, kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ cã thÓ ®îc coi nh mét tµi liÖu tham kh¶o. VÝ dô vÒ phÐp thay thÕ liªn hoµn: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè chiÒu dµi lß chî (L), tiÕn ®é dÞch chuyÓn th¸ng (V) vµ n¨ng suÊt vØa (q) ®Õn s¶n lîng khai th¸c (Q) trong th¸ng cña mét lß chî so víi th¸ng tríc. BiÓu thøc ®îc sö dông ®Ó ph©n tÝch lµ Q = L.V.q (tÊn) C¸c sè liÖu kú ph©n tÝch vµ kú tríc nh sau: Kú tríc: Qo = Lo.Vo.qo = 80.36.2,8 = 8064 Kú ph©n tÝch: Qtt = Ltt.Vtt.qtt = 75.31,2.3,0 = 7020 Thay thÕ lÇn thø nhÊt: thay Lo b»ng Ltt vµ tÝnh l¹i Q: Q1 = 75.36.2,8 = 7560 VËy chiÒu dµi trung b×nh cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng th¸ng gi¶m ®i lµ: Ql = Q1 - Qo = 7560 - 8064 = - 504 (tÊn) Thay thÕ lÇn thø hai: thay Vo b»ng Vtt, vÉn gi÷ nguyªn Ltt ®· thay Q2 = 75.31,2.2,8 = 6552 (tÊn) VËy tiÕn ®é th¸ng cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng gi¶m lµ: Qv = Q2 - Q1 = 6552 - 7560 = -1008 (tÊn) Thay thÕ lÇn thø ba: thay nèt qo b»ng qtt. §©y còng lµ lÇn thay thÕ cuèi cïng trong trêng hîp nµy, do vËy Q3 = Qtt = 7020 (tÊn) VËy n¨ng suÊt vØa t¨ng ®· lµm s¶n lîng t¨ng lµ: Qq = Q3 - Q2 = 7020 - 6552 = 468 (tÊn) Céng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè: 14
Ql + Qv + Qq = -504 - 1008 + 468 = -1044 So s¸nh kiÓm tra víi ®èi tîng ph©n tÝch: Q = Qtt - Qo = 7020 - 8064 = -1044 (tÊn) Ph¬ng ph¸p sè chªnh lÖch thùc chÊt lµ d¹ng ®¬n gi¶n ho¸ cña ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn. Thay cho c¶ 3 bíc tÝnh liªn hoµn ngêi ta chØ cÇn lÊy ngay sè chªnh lÖch cña nh©n tè cÇn x¸c ®Þnh ¶nh hëng thay vµo biÓu thøc. LÊy ngay vÝ dô trªn, sè chªnh lÖch cña c¸c nh©n tè lµ: Chªnh lÖch vÒ chiÒu dµi lß chî: L = Ltt - Lo = 75 - 80 = -5 (m) Chªnh lÖch vÒ tiÕn ®é th¸ng: V = Vtt - Vo = 31,2 - 36 = -4,8 (m/th¸ng) Chªnh lÖch vÒ n¨ng suÊt vØa: q = qtt - qo = 3,0 - 2,8 = +0,2 (tÊn/m2) Tõ ®ã tÝnh ®îc: Ql = L.Vo.qo = (-5).36.2,8 = -504 (tÊn) Qv = Ltt. V.qo = 75.(-4,8).2,8 = -1008 (tÊn) Qq = Ltt.Vtt.( q) = 75.31,2.(0,2) = 468 (tÊn) Nhãm thø hai: gåm c¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ øng dông trong nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. C¸c ph¬ng ph¸p nµy ngµy cµng ®îc ¸p dông réng r·i vµ cho phÐp trong nhiÒu trêng hîp gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p mµ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c kh«ng gi¶i quyÕt ®îc. §Æc biÖt ngµy nay víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh tin häc vµ nh÷ng thiÕt bÞ tÝnh to¸n hiÖn ®¹i, th× hiÖu qu¶ cña sö dông to¸n häc trong ph©n tÝch kinh tÕ cµng lín h¬n vµ thiÕt thùc h¬n. C¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong m«n häc “To¸n kinh tÕ”. V× vËy ë ®©y chØ nh¾c l¹i mét sè øng dông trong ph©n tÝch kinh tÕ cña chóng: a) Ph©n tÝch t¬ng quan: lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè vµ chØ tiªu ph©n tÝch. C¬ së cña nã lµ lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª vµ c¸c sè liÖu thùc tÕ thu thËp ®îc. KÕt qu¶ cña 15
ph©n tÝch t¬ng quan sÏ cho mét m« h×nh díi d¹ng c«ng thøc thùc nghiÖm, biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu ph©n tÝch víi mét nh©n tè nµo ®ã (t¬ng quan cÆp) hoÆc lµ mét sè nh©n tè (t¬ng quan béi). VÝ dô, qua nghiªn cøu thu thËp sè liÖu ë mét ®iÒu kiÖn cô thÓ ngêi ta ®· x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt xóc bèc ®Êt ®¸ trong lß chuÈn bÞ víi khèi lîng ®Êt ®¸ ph¶i xóc trong mét chu kú, thÓ hiÖn qua m« h×nh sau: V P 88,5. , m3 / g V 100 Cßn ®å thÞ m« t¶ mèi quan hÖ ®ã cã d¹ng (H×nh 1.1) P, m3/g V, m3 §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t¬ng quan lµ chØ ra ®- îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, song kh«ng cã t¸c dông ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vµ nh÷ng tiÒm n¨ng dù tr÷ cña chØ tiªu ph©n tÝch. Tuy nhiªn, nÕu biÕt kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c, víi sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ cña hiÖn tîng, th× cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã gi¸ trÞ kh¸ch quan, ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®óng ®¾n. b) Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch tuyÕn tÝnh: thêng ®îc sö dông trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ ph©n tÝch nh»m t×m ra c¸c gi¶i ph¸p tèi u trong ®iÒu kiÖn cã mét hÖ thèng c¸c rµng buéc cña ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c hµm môc tiªu thêng gÆp ë ®©y nh lµm cùc tiÓu chi phÝ s¶n xuÊt (gi¸ thµnh) hoÆc mét bé phËn cña nã, cùc ®¹i ho¸ lîi nhuËn, cùc ®¹i ho¸ doanh thu v.v... Cßn c¸c rµng buéc thêng gÆp lµ thÓ hiÖn c¸c giíi h¹n vÒ tiÒm n¨ng mµ doanh nghiÖp cã, c¸c ®iÒu kiÖn ph¶i tu©n theo vÒ mÆt kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi bªn ngoµi, ch¼ng h¹n víi c¸c thÞ tr- êng ®Çu vµo vµ ®Çu ra. Ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ dïng ®Ó kiÓm tra ph©n tÝch møc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp hoÆc ph©n tÝch hiÖu qu¶ ®Çu t. 16
c) Ph¬ng ph¸p s¬ ®å m¹ng: ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ trong ph©n tÝch ph¸t hiÖn c¸c dù tr÷ (vÒ thêi gian, hao phÝ lao ®éng v.v...) trong tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh thi c«ng x©y dùng, l¾p r¸p... nh»m ®¶m b¶o môc tiªu ®óng thêi gian vµ tiÕt kiÖm nhÊt. Nhãm thø ba: Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ kü thuËt §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng chØ dùa trªn c¸c sè liÖu thèng kª, mµ cßn ®i s©u ph©n tÝch c¸c kh©u, c¸c qu¸ tr×nh trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c¸c mèi liªn hÖ gi÷a chóng, nh»m x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn, tÝnh c©n ®èi, ®ång bé, c¸c tiÒm n¨ng cßn Èn n¸u vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña chóng. §©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt cÇn thiÕt, cã ý nghÜa quan träng trong viÖc thiÕt lËp tÝnh c©n ®èi nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh. Trªn ®©y tr×nh bµy mét sè ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã tÝnh chÊt “truyÒn thèng” vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn. Víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã vÉn tiÕp tôc ph¸t huy t¸c dông vµ cµng cã ý nghÜa thiÕt thùc h¬n n÷a. Ngoµi ra, c¸c nhµ kinh tÕ cßn ®a vµo ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p míi phï hîp víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ chÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ. Mét sè vÝ dô cã thÓ nªu nh c¸c ph¬ng ph¸p dïng trong ph©n tÝch chiÕn lîc kinh doanh, ph©n tÝch cung cÇu thÞ trêng, ph¬ng ph¸p t©m sinh lý, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng møc, ph©n tÝch biªn (trªn h¹n møc) v.v... C¸c ph¬ng ph¸p ®ã ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong c¸c m«n häc cã liªn quan. 17
Ch¬ng II Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp HiÖu qu¶ cña tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ë doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë chÊt lîng, néi dung cña ph©n tÝch lµ cao nhÊt, phï hîp víi môc tiªu ®· ®Ò ra, thêi gian tiÕn hµnh lµ ng¾n nhÊt, vµ chi phÝ vËt chÊt còng nh lao ®éng cho ho¹t ®éng ph©n tÝch lµ tiÕt kiÖm nhÊt. Tæ chøc ph©n tÝch trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: 2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ 2.1.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ lËp kÕ ho¹ch ph©n tÝch. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu râ rµng cho phÐp ®Çu t ph©n tÝch mét c¸ch cã híng träng ®iÓm, tr¸nh lan man, dµn tr¶i kh«ng cÇn thiÕt vµ l·ng phÝ vÒ lao ®éng vµ thêi gian. Tõ viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cÇn v¹ch ra nh÷ng néi dung cô thÓ sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch, råi trªn c¬ së ®ã lËp ®Ò c¬ng ph©n tÝch. §©y lµ mét kh©u rÊt quan träng ®Ó cã thÓ dù tÝnh nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm, sè liÖu cÇn thu thËp vµ ph¬ng ph¸p cÇn ¸p dông. Trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cÇn ®Þnh ra ph¹m vi ph©n tÝch, thêi gian tiÕn hµnh vµ c¸ch thøc tæ chøc, còng nh ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn. Ph¹m vi ph©n tÝch cã thÓ bao trïm toµn bé c¸c mÆt ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp (ph©n tÝch toµn diÖn) hoÆc chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè mÆt nµo ®ã (ph©n tÝch chuyªn ®Ò), hoÆc mét sè bé phËn nµo ®ã (ph©n tÝch bé phËn). Ph©n tÝch toµn diÖn thêng ®îc tiÕn hµnh ë c¸c dÞp s¬ kÕt, tæng kÕt cuèi quý, nöa n¨m, c¶ n¨m hoÆc mét dÞp nµo ®ã cã ý nghÜa liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ph©n tÝch chuyªn ®Ò hoÆc bé phËn thêng Ýt mang tÝnh ®Þnh kú, mµ xuÊt ph¸t tõ sù cÇn thiÕt cña doanh nghiÖp ë mét thêi ®iÓm bÊt kú. C¸c mÆt vµ c¸c bé phËn cÇn ph©n tÝch ë ®©y thêng lµ quan träng, cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc ®· ®ang lµ 18
mét kh©u yÕu cÇn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc; còng cã thÓ lµ mét mÆt tèt hoÆc ®¬n vÞ tiªn tiÕn nh»m nh©n réng kinh nghiÖm. ViÖc lùa chän ph©n tÝch toµn diÖn hay chuyªn ®Ò cßn phô thuéc c¶ vµo kh¶ n¨ng tæ chøc vµ giíi h¹n thêi gian mµ doanh nghiÖp cã ë mçi thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. VÒ thêi gian, cã thÓ ph©n biÖt 2 d¹ng ph©n tÝch lµ ph©n tÝch ®Þnh kú vµ ph©n tÝch thêng xuyªn. Ph©n tÝch ®Þnh kú ®îc tæ chøc vµo nh÷ng thêi ®iÓm cuèi kú th¸ng, quý, nöa n¨m vµ n¨m, dùa vµo c¬ së sè liÖu chñ yÕu lµ c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú, víi sè liÖu ®Ó so s¸nh lµ c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ cïng kú n¨m tríc v.v... ¦u ®iÓm cña ph©n tÝch ®Þnh kú lµ tÝnh bao qu¸t tæng hîp (thêng nã lµ ph©n tÝch toµn diÖn) vµ ®é tin cËy, tÝnh ph¸p lý vµ chÝnh x¸c do lÊy sè liÖu tõ c¸c b¸o biÓu chÝnh thøc theo mÉu thèng kª thèng nhÊt. Tuy nhiªn, nÕu chØ ph©n tÝch ®Þnh kú nhiÒu khi sÏ kh«ng ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong ®iÒu hµnh qu¶n lý. Do vËy cÇn ph¶i cã h×nh thøc ph©n tÝch thêng xuyªn. §ã lµ c«ng t¸c ph©n tÝch ®îc tiÕn hµnh song song víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cßn gäi lµ ph©n tÝch nghiÖp vô. Nã dùa trªn c¸c sè liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô thêng ngµy, t×nh h×nh biÕn ®éng thêng xuyªn cña s¶n xuÊt. NÕu nh ph©n tÝch ®Þnh kú cã t¸c dông chñ yÕu trong viÖc ®¸nh gi¸ tæng kÕt c¸c chÆng ®êng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh ra ®êng lèi chiÕn lîc ph¸t triÓn; th× ph©n tÝch thêng xuyªn cã ý nghÜa nh mét c«ng cô cho viÖc chØ ®¹o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kÞp thêi uèn n¾n c¸c lÖch l¹c nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra trong kú. Ngêi ta còng c¨n cø vµo thêi ®iÓm vµ sè liÖu ph©n tÝch ®Ó ph©n biÖt 3 d¹ng: Ph©n tÝch tríc (triÓn väng), ph©n tÝch thùc hiÖn vµ ph©n tÝch sau (ph©n tÝch b¸o c¸o). Ph©n tÝch tríc thêng ®îc tiÕn hµnh nh»m dù kiÕn kÕt qu¶ thùc hiÖn cña c¸c ph¬ng ¸n, nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña vèn ®Çu t, c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kü thuËt ®Þnh ¸p dông... gióp cho viÖc ra mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý. VÝ dô cã thÓ ph©n tÝch triÓn väng nhu cÇu thÞ trêng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã trong t¬ng lai, sù thay ®æi møc cung - cÇu trªn thÞ trêng; ¶nh hëng cña viÖc c¸c ®iÒu kiÖn má - ®Þa chÊt xÊu ®i ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng hoÆc gi¸ thµnh v.v... Ph©n tÝch thùc hiÖn thêng ®i 19
®«i víi kÕ ho¹ch thêng ngµy, phôc vô cho chØ ®¹o s¶n xuÊt, vÝ dô ph©n tÝch t×nh h×nh thu mua vµ dù tr÷ vËt t cho s¶n xuÊt, t×nh h×nh tiªu hao nguyªn vËt liÖu, tiÕn ®é dÞch chuyÓn cña c¸c g¬ng lß khai th¸c vµ chuÈn bÞ v.v... Cßn ph©n tÝch sau lµ ®Ó tæng kÕt t×nh h×nh, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, u khuyÕt ®iÓm vµ ph¬ng h- íng kh¾c phôc, vÝ dô nh ph©n tÝch tæng kÕt hµng kú, tæng kÕt mét c«ng tr×nh ®Çu t v.v... Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ ph¹m vi, thêi gian, trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cßn cÇn chØ râ h×nh thøc tæ chøc ph©n tÝch vµ ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn c¸c néi dung theo kÕ ho¹ch. 2.1.2. Thu thËp vµ kiÓm tra tµi liÖu ph©n tÝch a) Thu thËp tµi liÖu Sè lîng vµ néi dung c¸c tµi liÖu cÇn thu thËp phô thuéc vµo c¸c néi dung ph©n tÝch do kÕ ho¹ch ®Ò ra vµ thêng gåm c¸c lo¹i sau: Tµi liÖu ph¶n ¸nh c¸c chñ tr¬ng ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc trong c¸c lÜnh vùc cã liªn quan. C¸c v¨n b¶n cã tÝnh chÊt ph¸p lÖnh, c¸c quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn. C¸c tµi liÖu kÕ ho¹ch, gåm c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ c¸c b¸o biÓu kÕ ho¹ch, c¸c lo¹i biÓu ®å kÕ ho¹ch c«ng t¸c. C¸c tµi liÖu h¹ch to¸n, bao gåm tµi liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô, h¹ch to¸n kÕ to¸n vµ thèng kª. C¸c tµi liÖu ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t ®Ó cã vµ ®· ®Ò ra trong kÕ ho¹ch, vÝ dô nh sè liÖu vÒ thö nghiÖm mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi, mét s¬ ®å c«ng nghÖ míi, hay sè liÖu ®iÒu tra nguån nhËp vËt t, hay ph¶n øng cña thÞ trêng tiªu thô ®èi víi mét s¶n phÈm míi, mét c¸ch b¸n hµng míi v.v... C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn c¸c c¸c héi nghÞ vÒ s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn cña c¸c ®ît thanh tra, kiÓm tra, do c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn tiÕn hµnh hay do tæ chøc quÇn chóng trong doanh nghiÖp tæ chøc. C¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña quÇn chóng vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. 20