Bài giảng phân tích kinh tế [mới nhất]

Më ®Çu

Bµi gi¶ng nµy ®îc biªn so¹n nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o hÖ ®¹i häc chuyªn ngµnh “Kinh tÕ - qu¶n trÞ doanh nghiÖp má” cña Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt, theo ®Ò c¬ng ®· ®îc Bé m«n Kinh tÕ - Qu¶n trÞ Doanh nghiÖp (Nay lµ Khoa Kinh tÕ - Qu¶n trÞ kinh doanh) th«ng qua.

Néi dung cña Bµi gi¶ng bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp ngµnh c«ng nghiÖp má, cô thÓ lµ:

- Ph©n tÝch chung ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh

nghiÖp c«ng nghiÖp má.

- Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh

doanh trong doanh nghiÖp.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc

s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp má.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng.

- Ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vµ lîi nhuËn.

- Ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.

Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n t¸c gi¶ ®· cè g¾ng mét mÆt ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu chung cña mét cuèn Bµi gi¶ng ph©n tÝch kinh tÕ, mÆt kh¸c thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp má th«ng qua nh÷ng néi dung cã tÝnh ®Æc thï vµ c¸c vÝ dô minh ho¹.

Bµi gi¶ng ch¾c ch¾n cßn cã nh÷ng thiÕu sãt. T¸c gi¶ mong muèn nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña ngêi ®äc ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn, vµ xin ch©n thµnh c¶m ¬n tríc.

Ch

¬ng 1

C¬ së lý luËn cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña

doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má

1.1 ý nghÜa, ®èi tîng vµ nhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.

1.1.1. ý nghÜa

Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã c¨n cø khoa häc t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ã, trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thèng kª, h¹ch to¸n vµ t×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cô thÓ, nh»m ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, rót ra nh÷ng u khuyÕt ®iÓm, lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.

Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa lµ mét néi dung quan träng, ®ång thêi lµ c«ng cô ®¾c lùc trong qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c doanh nghiÖp nãi riªng. TÇm quan träng cña c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ tõ l©u ®· ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thõa nhËn. Trong t¸c phÈm “Bµn vÒ kÕ ho¹ch kinh tÕ thèng nhÊt” V.I. Lªnin viÕt: “CÇn ph¶i lµm sao cho c¸c nhµ kinh tÕ nghiªn cøu mét c¸ch tû mû viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña chóng ta, c¸c thiÕu sãt cña chóng ta vµ c¸ch söa ch÷a c¸c thiÕu sãt ®ã. Mét nhµ kinh tÕ lµnh nghÒ, thay cho c¸c luËn ®iÓm trèng rçng lµ ph¶i nghiªn cøu c¸c sù kiÖn, c¸c con sè, tµi liÖu, ph©n tÝch chóng trªn c¬ së kinh nghiÖm b¶n th©n, råi chØ ra: sai lÇm ë ®©u, vµ söa ch÷a chóng nh thÕ nµo.” (V.I. Lªnin Toµn tËp, NXB TiÕn bé- Moskva 1977, TËp 42, trang 133).

Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c níc XHCN tríc ®©y, còng nh ë níc ta trong suèt thêi kú dµi cña c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®· kh«ng ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã. B¶n th©n c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu ý nghÜa cña c«ng t¸c ph©n tÝch, khiÕn cho nã chØ cßn mang tÝnh chÊt h×nh thøc lµ chñ yÕu. Ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng cã ý nghÜa thiÕt thùc ®· khiÕn c¸c nhµ qu¶n lý thÊy kh«ng cÇn quan t©m ®Õn nã, vµ chØ thùc hiÖn mét c¸ch miÔn cìng theo quy ®Þnh cña cÊp trªn. Nh÷ng mÆt tiªu cùc- hËu qu¶ cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò, còng thÓ hiÖn s©u s¾c

trong quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ. Ph©n tÝch kinh tÕ mang nÆng môc ®Ých xÐt tr×nh ®é hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch ®- îc giao, tõ ®ã ®Ó xÕp h¹ng thµnh tÝch, xÐt thi ®ua... Nh÷ng kÕt luËn rót ra nhiÒu khi mang tÝnh chñ quan, gi¶ t¹o, thiÕu tÝnh trung thùc vµ tÝnh khoa häc.

Víi c«ng cuéc ®æi míi trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta, chuyÓn nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh thùc sù, th× c¸ch nh×n nhËn ®èi víi c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng ®· ®îc ®æi míi theo. Ngêi ta ®· nhËn thÊy r»ng ph©n tÝch kinh tÕ tríc hÕt lµ cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp, phôc vô cho lîi Ých cña chÝnh hä. ChÝnh ®iÒu ®ã lµm cho c«ng t¸c nµy ®îc tù gi¸c quan t©m h¬n, trë nªn thiÕt thùc, kh¸ch quan h¬n.

ý nghÜa cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp, suy cho cïng, lµ ë chç nã gióp cho c¸c doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c thùc tr¹ng cña s¶n xuÊt kinh doanh ®ang ë tr×nh ®é nµo, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm, lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.

Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa tån t¹i nh mét néi dung ®éc lËp trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, võa cã liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c mÆt kh¸c cña ho¹t ®éng qu¶n lý. Mäi quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý kinh doanh, dï ë cÊp nµo vµ vÒ lÜnh vùc nµo, còng ®Òu ®îc ®a ra trªn c¬ së ph©n tÝch b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c vµ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Do vËy cã thÓ nãi r»ng ®Ó qu¶n lý doanh nghiÖp giái c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ kh«ng n¾m v÷ng c«ng cô ph©n tÝch kinh tÕ.

Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh g¾n liÒn chÆt chÏ tríc hÕt víi c«ng t¸c h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ trong doanh nghiÖp.

§èi víi h¹ch to¸n kinh tÕ, ph©n tÝch chÝnh lµ c«ng cô gióp cho h¹ch to¸n ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã lµ s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶- lÊy thu bï chi vµ cã l·i. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, víi nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi vµ ph¬ng ph¸p thÝch hîp, cã thÓ gióp cho h¹ch to¸n kinh tÕ hiÖn nay kh¾c phôc ®- îc nh÷ng nhîc ®iÓm vèn cã ë thêi kú qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung

bao cÊp tríc kia nh tÝnh gi¶ t¹o, trïng lÆp, thiÕu kh¸ch quan, thiÕu trung thùc vµ ®Æc biÖt lµ thiÕu tù gi¸c quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ thùc sù cña s¶n xuÊt kinh doanh.

§èi víi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ doanh nghiÖp, t¸c dông cña ph©n

tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: (cid:0) Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ b¶n th©n kÕ ho¹ch theo nh÷ng yªu cÇu cña tÝnh khoa häc ®ßi hái, nh tÝnh c©n ®èi vµ toµn diÖn, tÝnh tiªn tiÕn, tÝnh hiÖn thùc...

(cid:0) Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nhê ®ã doanh nghiÖp cã c¬ së ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch ®Æt ra.

(cid:0) Ph©n tÝch còng lµ mét bíc quan träng trong quy tr×nh x©y dùng chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong dµi h¹n cña doanh nghiÖp.

Trong ph¹m vi réng h¬n, ch¼ng h¹n nh ®èi víi c¸c c«ng ty hoÆc ngµnh, ph©n tÝch kinh tÕ ngoµi nh÷ng ý nghÜa trªn cßn cã t¸c dông nh mét c«ng cô ®¸nh gi¸ so s¸nh c¸c ®¬n vÞ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ hiÖu qu¶; nã cßn cã ý nghÜa khi gióp c¸c nhµ qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt trong ngµnh vµ trong c¸c doanh nghiÖp.

1.1.2. §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt

kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp

§èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp lµ thùc tr¹ng vµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹i doanh nghiÖp ph©n tÝch trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh.

Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp bao gåm rÊt nhiÒu mÆt vµ c¸c kh©u, tõ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ®Õn s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, diÔn ra trong kh«ng gian vµ thêi gian. §èi tîng cña ph©n tÝch, xÐt mét c¸ch cô thÓ, lµ tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng ®ã, ®îc tæng hîp l¹i vµ thÓ hiÖn th«ng qua mét tæng thÓ c¸c chØ tiªu ph©n tÝch.

ChØ tiªu ph©n tÝch lµ sù cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ ®èi tîng ph©n tÝch. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Tuú theo môc ®Ých yªu cÇu vµ

ph¹m vi ph©n tÝch mµ ngêi ta cã thÓ ¸p dông c¸c ph©n lo¹i kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét sè c¸ch ph©n lo¹i chØ tiªu thêng ®îc sö dông:

(cid:0) ChØ tiªu sè lîng vµ chØ tiªu chÊt lîng. (cid:0) ChØ tiªu tæng hîp vµ chØ tiªu côc bé. (cid:0) ChØ tiªu hiÖn vËt vµ chØ tiªu gi¸ trÞ. (cid:0) ChØ tiªu tuyÖt ®èi vµ chØ tiªu t¬ng ®èi. (cid:0) ChØ tiªu theo c¸c mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh. (cid:0) ChØ tiªu kÕ ho¹ch vµ chØ tiªu thèng kª, hoÆc dù b¸o

Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, c¸c chØ tiªu cã thÓ ®îc lÊy trùc tiÕp tõ c¸c b¸o biÓu (thèng kª h¹ch to¸n hay kÕ ho¹ch), hoÆc ®îc tÝnh to¸n tõ c¸c chØ tiªu cã s½n, thËm chÝ cã thÓ ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t thùc tÕ ®Ó thu thËp.

C¸c chØ tiªu ph©n tÝch cßn ®îc chia thµnh chØ tiªu kÕt qu¶- lµ ®èi tîng ph©n tÝch, vµ chØ tiªu nh©n tè - lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu kÕt qu¶. C¸c chØ tiªu nh©n tè chÝnh lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Mçi khi c¸c chØ tiªu nh©n tè thay ®æi sÏ lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã t¸c ®éng lµm thay ®æi c¸c chØ tiªu kÕt qu¶. Gi÷a c¸c chØ tiªu kÕt qu¶ vµ chØ tiªu nh©n tè lu«n cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nhau c¶ vÒ chÊt vµ lîng.

Tuy nhiªn, trong thùc tÕ c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã nhiÒu khi ngêi ta ph¶i chÊp nhËn tÝnh t¬ng ®èi cña sù ph©n lo¹i nµy. Trong mét trêng hîp, chØ tiªu nµo ®ã ®îc coi lµ chØ tiªu kÕt qu¶ vµ lµ ®èi tîng cô thÓ cña ph©n tÝch, chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu chØ tiªu nh©n tè kh¸c nhau, th× trong mét mèi quan hÖ kh¸c nã l¹i cã thÓ ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi mét chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c. Còng cã nh÷ng chØ tiªu hÇu nh lu«n lu«n ®îc coi lµ nh÷ng nh©n tè ban ®Çu ®èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ch¼ng h¹n nh c¸c ®iÒu kiÖn má- ®Þa chÊt ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh trong ngµnh c«ng nghiÖp má. Trong ph©n tÝch còng cã nh÷ng trêng hîp mét sè chØ tiªu ®îc coi lµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ®ßi hái ngêi ph©n tÝch ph¶i thËn träng trong khi ®a ra c¸c kÕt luËn.

Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c nh©n tè tËp hîp thµnh c¸c ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt kinh doanh vµ t¹o tiÒn ®Ò cho

qu¸ tr×nh ®ã. C«ng t¸c ph©n tÝch víi ®èi tîng lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng thÓ kh«ng xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh.

Tuú theo néi dung vµ yªu cÇu ph©n tÝch cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp theo nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nhau, nh:

(cid:0) Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khã kh¨n.

(cid:0) Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan.

(cid:0) Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu vµ thø yÕu.

(cid:0) Nh÷ng ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi.

(cid:0) Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp.

(cid:0)

Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuéc m«i trêng kinh doanh (m«i trêng nÒn kinh tÕ vµ m«i trêng ngµnh) vµ ®iÒu kiÖn bªn trong doanh nghiÖp.

(cid:0)

§iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ph©n chia theo tÝnh chÊt 2 mÆt cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nhau, lµ mÆt vËt chÊt kü thuËt vµ mÆt kinh tÕ x· héi cña qu¸ tr×nh.

Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh

gåm 2 nhãm chñ yÕu, lµ:

Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt- kü thuËt, ®ã lµ:

*0 C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu... §èi víi c¸c má khai th¸c th× ®ã cô thÓ lµ tr÷ lîng tµi nguyªn, t×nh tr¹ng cña kho¸ng sµng, ph©n bè ®Þa lý, ®iÒu kiÖn khÝ hËu...

C«ng nghÖ s¶n xuÊt: lo¹i h×nh c«ng nghÖ, tÝnh chÊt vµ møc *1 ®é tiªn tiÕn cña ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n ®ã lµ ph¬ng ph¸p më vØa, hÖ thèng khai th¸c, sù bè trÝ c¸c kh©u trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ, tÝnh ®ång bé vµ tiªn tiÕn cña d©y chuyÔn s¶n xuÊt.

Kü thuËt s¶n xuÊt: sè lîng vµ chÊt lîng cña m¸y mãc thiÕt bÞ

*2 s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¬ giíi ho¸ vµ tù ®éng ho¸ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

*3 Tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng: gåm c¸c h×nh thøc vµ møc ®é hîp lý, tiªn tiÕn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng, sù phï hîp cña chóng víi xu thÕ ®æi míi hiÖn nay...

Nhãm thø hai lµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi, bao gåm:

Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi chung trong níc, trong ngµnh vµ ë

*4 ®Þa ph¬ng.

Tr×nh ®é cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh tÕ t¹i

*5 doanh nghiÖp.

Sù n¾m b¾t vµ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh

*6 míi, tiªn tiÕn vµ phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ.

C¸c chÕ ®é khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ tinh thÇn trong doanh

*7 nghiÖp.

C«ng t¸c tæng kÕt, phæ biÕn kinh nghiÖm lao ®éng tiªn tiÕn,

*8 tæ chøc c¸c phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n xuÊt.

Tr×nh ®é d©n chñ ho¸ trong qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt ë

*9 doanh nghiÖp.

Trong sè c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh kÓ trªn th«ng th- êng vai trß quyÕt ®Þnh thuéc vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n ®æi míi vÒ quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ nh nh÷ng n¨m võa qua vµ hiÖn nay, nh thùc tÕ ®· chØ ra, viÖc triÖt ®Ó tËn dông c¸c thuËn lîi trong c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi míi ®· ®em laÞo nh÷ng kÕt qu¶ to lín, kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ mµ §¶ng Céng s¶n ViÖt nam vµ chÝnh phñ ®ang thùc hiÖn trªn ®Êt níc ta.

1.1.3. NhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp

 Nghiªn cøu toµn diÖn c¸c mÆt cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, tæng hîp l¹i ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ang ë tr×nh ®é nµo, tèt hay xÊu vµ t¹i sao.

 §¸nh gi¸ møc ®é ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra trong c¸c kÕ ho¹ch

(Tuú theo môc tiªu vµ kú ph©n tÝch mµ ®ã lµ kÕ ho¹ch g×)

 §¸nh gi¸ tr×nh ®é tËn dông c¸c nguån tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt kinh doanh mh vèn, lao ®éng, n¨ng lùc s¶n xuÊt... Ph¸t hiÖn nh÷ng nguån lùc cha ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p tæ chøc - kü thuËt.

 Gióp cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh cña doanh

nghiÖp.

 Lµm c¬ së cho viÖc thêng xuyªn ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Þnh vµ cã hiªô qu¶ cao.

 TÝch luü c¸c tµi liÖu vµ kinh nghiÖm phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu

kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ ë doanh nghiÖp.

1.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã thÓ hiÓu lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch. Lùa chän mét ph¬ng ph¸p ®óng ®¾n vµ thÝch hîp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ ph©n tÝch, khiÕn cho sau khi ph©n tÝch cã thÓ hiÓu ®îc, gi¶i thÝch ®îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c.

C¬ së lý luËn chung cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ lµ c¸c luËn ®iÓm cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin, ®îc ¸p dông s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt nam khëi xíng vµ l·nh ®¹o nh©n d©n ta thùc hiÖn.

Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn ®ã, khi ph©n tÝch c¸c hiÖn tîng kinh tÕ ph¶i ®Æt chóng trong nh÷ng mèi liªn hÖ qua l¹i; ph¶i thÊy ®- îc sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn tîng, sù ph¸t triÓn vµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña chóng; ph¶i t«n träng c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ; ph¶i nhËn thøc ®îc nh÷ng quan ®iÓm míi, tiÕn bé vµ ¸p dông chóng mét c¸ch s¸ng t¹o trong c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ.

Mét c¸ch cô thÓ h¬n, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n tÝch

kinh tÕ, ph¬ng ph¸p luËn chung ®ßi hái:

(cid:0)

ViÖc ph©n tÝch b¾t ®Çu tõ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t, sau ®ã ®i s©u vµo ph©n tÝch theo kh«ng gian vµ thêi gian. Lµm nh vËy võa ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n tæng thÓ, võa cã nh÷ng träng t©m vµ møc ®é s©u s¾c cÇn thiÕt.

(cid:0)

Ph¶i ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ, c¸c chØ tiªu ph©n tÝch, trong ®ã cÇn ph©n biÖt tÝnh chÊt t¸c ®éng cña c¸c mèi liªn hÖ ®ã.

(cid:0)

CÇn nhËn biÕt vµ nghiªn cøu xu híng ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn tîng kinh tÕ còng nh ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ®ã.

(cid:0)

Ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ sù ho¹t ®éng cña chóng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ.

(cid:0)

KÞp thêi nhËn thøc nh÷ng quan ®iÓm míi tiÕn bé vµ thÓ hiÖn chóng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch.

(cid:0) Qua ph©n tÝch ph¶i rót ra nh÷ng kÕt luËn cô thÓ, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm vµ nguyªn nh©n, nh÷ng tiÒm n¨ng ch- a ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng.

(cid:0)

Ph¶i biÕt vËn dông lý luËn vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch mét c¸ch s¸ng t¹o, cã xÐt ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn riªng cña ®èi tîng ph©n tÝch.

(cid:0)

§èi víi ngêi lµm c«ng t¸c ph©n tÝch cÇn x¸c ®Þnh râ quan ®iÓm kh¸ch quan, khoa häc, trung thùc vµ toµn diÖn trong c¸c tÝnh to¸n vµ lËp luËn.

Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn chung nh trªn, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ph¬ng ph¸p cô thÓ cã tÝnh nghiÖp vô. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p ®ã thµnh c¸c nhãm sau:

Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ph¬ng ph¸p thèng kª. Chóng cã ®Æc ®iÓm chung lµ dùa trªn sù ph©n tÝch c¸c sè liÖu thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng. Mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª còng dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng, víi mét møc ®é gi¶ ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cha ®Ò cËp b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch.

Mét sè ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng thuéc nhãm nµy lµ:

a) So s¸nh

§©y lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt, dÔ thùc hiÖn th«ng qua viÖc so s¸nh ®èi chiÕu gi÷a c¸c con sè ®Ó cã mét kÕt luËn vÒ sù chªnh lÖch gi÷a chóng.

Tuú theo ®èi tîng ph©n tÝch mµ c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh cã thÓ lµ gi÷a sè thùc tÕ vµ sè kÕ ho¹ch hoÆc lµ c¸c môc tiªu ®Ò ra, hoÆc lµ ®Þnh møc cña cïng mét thêi kú; cã thÓ so s¸nh gi÷a sè

thùc tÕ cña kú ph©n tÝch víi sè thùc tÕ cña kú gèc, so s¸nh gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt víi nhau hoÆc víi mét ®¬n vÞ ®iÓn h×nh nµo ®ã; so s¸nh víi chØ tiªu b×nh qu©n cña mét giai ®o¹n hoÆc cña ngµnh; so s¸nh gi÷a sè thùc tÕ ®¹t ®îc víi kh¶ n¨ng cã thÓ ®¹t ®îc...

KÕt qu¶ cña phÐp so s¸nh lµ x¸c ®Þnh ®îc møc chªnh lÖch

(b»ng sè t¬ng ®èi hoÆc tuyÖt ®èi) gi÷a c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh.

§Ó thùc hiÖn phÐp so s¸nh cÇn ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn so

s¸nh ®îc gi÷a c¸c chØ tiªu, ®ã lµ:

*10 Thèng nhÊt vÒ néi dung kinh tÕ. §iÒu nµy rÊt cÇn ®îc lu ý cã nh÷ng sù thay ®æi vÒ quan ®iÓm kinh tÕ, nh÷ng quy ®Þnh vÒ tªn gäi vµ néi dung cña c¸c chØ tiªu v.v. Khi ®ã ®Ó so s¸nh cÇn tÝnh l¹i chØ tiªu theo quan ®iÓm hoÆc quy ®Þnh míi.

*11 Thèng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ chç cã nh÷ng chØ tiªu cã thÓ ®îc tÝnh tõ nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau vµ v× vËy cho nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng gièng nhau.

*12 Thèng nhÊt vÒ ®¬n vÞ tÝnh, thêi gian vµ quy m« so s¸nh.

PhÐp so s¸nh cã thÓ lµ so s¸nh ®¬n gi¶n hoÆc so s¸nh cã ®iÒu chØnh, tøc lµ cã liªn hÖ ®Õn mét chØ tiªu thø ba. §©y chÝnh lµ sù quy ®æi vÒ cïng mét ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®- îc cña chØ tiªu.

b) Chi tiÕt ho¸

Chi tiÕt ho¸ lµ nghiªn cøu hiÖn tîng theo nh÷ng thµnh phÇn chi tiÕt cña chóng. ViÖc chi tiÕt ho¸ cã thÓ thùc hiÖn theo kh«ng gian hoÆc thêi gian, vÝ dô:

(cid:0)

Chi tiÕt theo c¸c bé phËn cÊu thµnh chØ tiªu. C¸ch nµy thêng ®îc dïng trong ph©n tÝch s©u nh»m ®¸nh gi¸ c¬ cÊu hoÆc ¶nh hëng cña c¸c thµnh phÇn c¬ cÊu ®Õn chØ tiªu chung.

(cid:0)

Chi tiÕt ho¸ theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, nh c¸c ph©n xëng, tæ s¶n xuÊt, c¸c kh©u cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ... víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ ®ã trong chØ tiªu kÕt qu¶ chung, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ tiªn tiÕn hoÆc yÕu kÐm, tÝnh hîp lý vµ ®ång bé cña c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt.

(cid:0)

Chi tiÕt theo thêi gian, nh»m theo dâi sù h×nh thµnh vµ biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.

c) Gép nhãm

Gép nhãm lµ ph¬ng ph¸p chän tõ tæng thÓ ra mét sè nhãm hoÆc bé phËn trªn c¬ së mét dÊu hiÖu chung nµo ®ã theo c¸c kho¶ng ph©n chia cña dÊu hiÖu ®ã. Ch¼ng h¹n cã thÓ sö dông ph- ¬ng ph¸p nµy khi ph©n tÝch tr×nh ®é hoµn thµnh møc lao ®éng, ph©n tÝch mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é nghÒ nghiÖp cña c«ng nh©n... C¸c kho¶ng sÏ cho thÊy sù ph©n bè cña chØ tiªu theo dÊu hiÖu ®îc nghiªn cøu.

d) Ph¬ng ph¸p chØ sè

§îc sö dông réng r·i khi ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu, hoÆc x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Cã nhiÒu lo¹i chØ sè ®îc ¸p dông trong ph©n tÝch kinh tÕ (cô thÓ h¬n cã thÓ tham kh¶o gi¸o tr×nh Thèng kª).

e) Ph¬ng ph¸p ®å thÞ

C¸c lo¹i biÓu ®å vµ ®å thÞ thêng dïng trong ph©n tÝch gåm

cã:

+ BiÓu ®å ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu theo thêi gian: cho thÊy sù ph¸t triÓn cña chØ tiªu ph©n tÝch trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, ®ång thêi còng cã thÓ gióp cho viÖc dù ®o¸n chØ tiªu trong t¬ng lai (dù ®o¸n xu thÕ).

+ BiÓu ®å h×nh khèi: biÓu hiÖn c¸c chØ tiªu ph©n tÝch b»ng c¸c h×nh khèi. Trªn biÓu ®å c¸c khèi ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®îc. ¦u ®iÓm cña lo¹i biÓu ®å nµy lµ dÔ thÊy, dÔ nhËn biÕt. Tuy nhiªn tÝnh ®Þnh lîng cña biÓu ®å kh«ng cao.

+ BiÓu ®å ph©n tÝch kÕt cÊu: ®îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn tû lÖ c¸c bé phËn cÊu thµnh mét tæng thÓ nµo ®ã, ch¼ng h¹n kÕt cÊu tµi s¶n, kÕt cÊu lao ®éng hoÆc kÕt cÊu gi¸ thµnh s¶n phÈm. DiÖn tÝch c¸c phÇn trªn biÓu ®å ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ vµ ph¶n ¸nh phÇn kÕt cÊu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña chØ tiªu.

f) Ph¬ng ph¸p hÖ sè kÕt cÊu

Ph¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c chØ tiªu nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch trong trêng hîp c¸c nh©n tè t¹o nªn chØ tiªu ph©n tÝch cã quan hÖ víi nhau díi d¹ng tÝch sè vµ bËc 1.

VÝ dô: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè sè lîng c«ng nh©n s¶n xuÊt (N), sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ b×nh qu©n trong kú (T1), sè giê lµm viÖc b×nh qu©n trong ngµy cña 1 c«ng nh©n (T2) vµ n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 giê cña c«ng nh©n tÝnh b»ng gi¸ trÞ (P) ®Õn gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú (G)

BiÓu thøc quan hÖ kinh tÕ cã d¹ng:

(1-1) G = N.T1.T2.P, ®

Sè liÖu vÝ dô vµ tÝnh to¸n ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1.1

B¶ng 1.1

Kú gèc Kú ph©n

tÝch HÖ sè kÕt cÊu Møc ®é ¶nh hëng ChØ tiªu

500

480

§¬n vÞ tÝnh

-0.357

-35497

0.957

-0.043

-0.384

-30182

ChØ sè thùc hiÖn 0.960 ChØ sè chªnh lÖch -0.040 Ngêi N

7.1

7.3

1.028

0.028

0.250

24858

Ngµy T1

1.167

0.167

1.491

140253

Giê T2

0.112

+99432

1079232

ng®. P

97980 0

+ 99432

G ng.®.

TÝnh to¸n ®îc thùc hiÖn theo c¸c bíc sau:

D G

(cid:0)

TÝnh chØ sè thùc hiÖn (NÕu ®èi tîng t¨ng th× chØ sè lµ kú ph©n tÝch /kú gèc. NÕu ®èi tîng gi¶m th× tÝnh ngîc l¹i: kú gèc/kú ph©n tÝch.

(cid:0) TÝnh chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu +, - , sau ®ã céng

®¹i sè ®Ó ®îc tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch.

(cid:0)

TÝnh hÖ sè kÕt cÊu cña tõng nh©n tè, b»ng tû sè gi÷a chØ sè chªnh lÖch cña nh©n tè ®ã víi tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu.

(cid:0)

TÝnh møc ®é ¶nh hëng cña tõng nh©n tè ®Õn ®èi tîng ph©n tÝch b»ng c¸ch lÊy hÖ sè kÕt cÊu (cã xÐt dÊu) nh©n víi tæng chªnh lÖch cña chØ tiªu ph©n tÝch (tøc lµ ®èi tîng ph©n tÝch).

NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ®¹i sè c¸c ¶nh hëng tÝnh ®îc sÏ

b»ng ®èi tîng ph©n tÝch. Trong vÝ dô trªn lµ 99432 ng.®.

g) Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch

Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch.

Khi ¸p dông phÐp thay thÕ liªn hoµn ngêi ta ®Æt ®èi tîng ph©n tÝch vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn gi¶ ®Þnh kh¸c nhau. C¸c nh©n tè trong biÓu thøc kinh tÕ ®îc lÇn lît thay thÕ tõ sè kú gèc sang sè thùc tÕ, qua mçi lÇn thay thÕ l¹i tÝnh l¹i chØ tiªu ph©n tÝch. HiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ ë lÇn tÝnh l¹i ®ã víi lÇn tríc (NÕu lµ lÇn thay thÕ thø nhÊt th× ®ã lµ sè gèc cña chØ tiªu) sÏ cho ¶nh hëng cña nh©n tè võa thay thÕ.

NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh

®îc sÏ ®óng b»ng sè biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch.

Khi sö dông phÐp thay thÕ liªn hoµn cÇn lu ý mét sè ®iÓm

(cid:0)

C¸c nh©n tè ®îc s¾p xÕp trong biÓu thøc kinh tÕ tÝnh chØ tiªu kh«ng ph¶i lµ tuú tiÖn, mµ ®îc quy íc s¾p xÕp thø tù tríc sau theo møc ®é quan träng (xÐt vÒ b¶n chÊt) cña mçi nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c nh©n tè, ngoµi ra c¸c trÞ sè tuyÖt ®èi ®Æt tríc trÞ sè t¬ng ®èi, nh©n tè sè lîng ®Æt tríc nh©n tè chÊt lîng.

(cid:0)

Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông trong trêng hîp quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè trong biÓu thøc lµ d¹ng tÝch hoÆc th¬ng sè, vµ quan hÖ víi chØ tiªu lµ bËc 1.

(cid:0) Khi thay thÕ lÇn sau ph¶i gi÷ nguyªn c¸c thay thÕ lÇn tr-

íc ®Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn hoµn.

KÕt qu¶ cña phÐp thay thÕ liªn hoµn cho thÊy híng vµ møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song cã nhîc ®iÓm lµ tÝnh t¬ng ®èi vµ tÝnh gi¶ ®Þnh cao. NÕu ®¶o l¹i vÞ trÝ cña c¸c nh©n tè trong biÓu thøc, møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh ®îc sÏ kh¸c ®i vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (mÆc dï vÒ híng t¸c ®éng lµ kh«ng ®æi) vµ tæng ¶nh hëng lµ vÉn nh tríc. Do vËy, kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ cã thÓ ®îc coi nh mét tµi liÖu tham kh¶o.

VÝ dô vÒ phÐp thay thÕ liªn hoµn: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè chiÒu dµi lß chî (L), tiÕn ®é dÞch chuyÓn th¸ng (V) vµ n¨ng suÊt vØa (q) ®Õn s¶n lîng khai th¸c (Q) trong th¸ng cña mét lß chî so víi th¸ng tríc.

BiÓu thøc ®îc sö dông ®Ó ph©n tÝch lµ Q = L.V.q (tÊn)

C¸c sè liÖu kú ph©n tÝch vµ kú tríc nh sau:

Kú tríc: Qo = Lo.Vo.qo = 80.36.2,8 = 8064

Kú ph©n tÝch: Qtt = Ltt.Vtt.qtt = 75.31,2.3,0 = 7020

Thay thÕ lÇn thø nhÊt: thay Lo b»ng Ltt vµ tÝnh l¹i Q:

Q1 = 75.36.2,8 = 7560

VËy chiÒu dµi trung b×nh cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng th¸ng

gi¶m ®i lµ:

(cid:0) Ql = Q1 - Qo = 7560 - 8064 = - 504 (tÊn)

Thay thÕ lÇn thø hai: thay Vo b»ng Vtt, vÉn gi÷ nguyªn Ltt ®·

thay

Q2 = 75.31,2.2,8 = 6552 (tÊn)

VËy tiÕn ®é th¸ng cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng gi¶m lµ:

(cid:0) Qv = Q2 - Q1 = 6552 - 7560 = -1008 (tÊn)

Thay thÕ lÇn thø ba: thay nèt qo b»ng qtt. §©y còng lµ lÇn thay

thÕ cuèi cïng trong trêng hîp nµy, do vËy Q3 = Qtt = 7020 (tÊn)

VËy n¨ng suÊt vØa t¨ng ®· lµm s¶n lîng t¨ng lµ:

(cid:0) Qq = Q3 - Q2 = 7020 - 6552 = 468 (tÊn)

Céng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè:

(cid:0) Ql + (cid:0) Qv +(cid:0) Qq = -504 - 1008 + 468 = -1044

So s¸nh kiÓm tra víi ®èi tîng ph©n tÝch:

(cid:0) Q = Qtt - Qo = 7020 - 8064 = -1044 (tÊn)

Ph¬ng ph¸p sè chªnh lÖch thùc chÊt lµ d¹ng ®¬n gi¶n ho¸ cña ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn. Thay cho c¶ 3 bíc tÝnh liªn hoµn ngêi ta chØ cÇn lÊy ngay sè chªnh lÖch cña nh©n tè cÇn x¸c ®Þnh ¶nh hëng thay vµo biÓu thøc.

LÊy ngay vÝ dô trªn, sè chªnh lÖch cña c¸c nh©n tè lµ:

Chªnh lÖch vÒ chiÒu dµi lß chî:

(cid:0) L = Ltt - Lo = 75 - 80 = -5 (m)

Chªnh lÖch vÒ tiÕn ®é th¸ng:

(cid:0) V = Vtt - Vo = 31,2 - 36 = -4,8 (m/th¸ng)

Chªnh lÖch vÒ n¨ng suÊt vØa:

(cid:0) q = qtt - qo = 3,0 - 2,8 = +0,2 (tÊn/m2)

Tõ ®ã tÝnh ®îc:

(cid:0) Ql = (cid:0) L.Vo.qo = (-5).36.2,8 = -504 (tÊn)

(cid:0) Qv = Ltt. (cid:0) V.qo = 75.(-4,8).2,8 = -1008 (tÊn)

(cid:0) Qq = Ltt.Vtt.((cid:0) q) = 75.31,2.(0,2) = 468 (tÊn)

Nhãm thø hai: gåm c¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ øng dông trong nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. C¸c ph¬ng ph¸p nµy ngµy cµng ®îc ¸p dông réng r·i vµ cho phÐp trong nhiÒu trêng hîp gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p mµ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c kh«ng gi¶i quyÕt ®îc. §Æc biÖt ngµy nay víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh tin häc vµ nh÷ng thiÕt bÞ tÝnh to¸n hiÖn ®¹i, th× hiÖu qu¶ cña sö dông to¸n häc trong ph©n tÝch kinh tÕ cµng lín h¬n vµ thiÕt thùc h¬n.

C¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong m«n häc “To¸n kinh tÕ”. V× vËy ë ®©y chØ nh¾c l¹i mét sè øng dông trong ph©n tÝch kinh tÕ cña chóng:

a) Ph©n tÝch t¬ng quan: lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè vµ chØ tiªu ph©n tÝch. C¬ së cña nã lµ lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª vµ c¸c sè liÖu thùc tÕ thu thËp ®îc. KÕt qu¶ cña

ph©n tÝch t¬ng quan sÏ cho mét m« h×nh díi d¹ng c«ng thøc thùc nghiÖm, biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu ph©n tÝch víi mét nh©n tè nµo ®ã (t¬ng quan cÆp) hoÆc lµ mét sè nh©n tè (t¬ng quan béi).

VÝ dô, qua nghiªn cøu thu thËp sè liÖu ë mét ®iÒu kiÖn cô thÓ ngêi ta ®· x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt xóc bèc ®Êt ®¸ trong lß chuÈn bÞ víi khèi lîng ®Êt ®¸ ph¶i xóc trong mét chu kú, thÓ hiÖn qua m« h×nh sau:

.5,88

3 gm /

V 100

(cid:0) (cid:0)

P, m3/g

V, m3

Cßn ®å thÞ m« t¶ mèi quan hÖ ®ã cã d¹ng (H×nh 1.1)

§Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t¬ng quan lµ chØ ra ®- îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, song kh«ng cã t¸c dông ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vµ nh÷ng tiÒm n¨ng dù tr÷ cña chØ tiªu ph©n tÝch. Tuy nhiªn, nÕu biÕt kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c, víi sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ cña hiÖn tîng, th× cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã gi¸ trÞ kh¸ch quan, ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®óng ®¾n.

b) Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch tuyÕn tÝnh: thêng ®îc sö dông trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ ph©n tÝch nh»m t×m ra c¸c gi¶i ph¸p tèi u trong ®iÒu kiÖn cã mét hÖ thèng c¸c rµng buéc cña ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c hµm môc tiªu thêng gÆp ë ®©y nh lµm cùc tiÓu chi phÝ s¶n xuÊt (gi¸ thµnh) hoÆc mét bé phËn cña nã, cùc ®¹i ho¸ lîi nhuËn, cùc ®¹i ho¸ doanh thu v.v... Cßn c¸c rµng buéc thêng gÆp lµ thÓ hiÖn c¸c giíi h¹n vÒ tiÒm n¨ng mµ doanh nghiÖp cã, c¸c ®iÒu kiÖn ph¶i tu©n theo vÒ mÆt kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi bªn ngoµi, ch¼ng h¹n víi c¸c thÞ tr- êng ®Çu vµo vµ ®Çu ra.

Ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ dïng ®Ó kiÓm tra ph©n tÝch møc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp hoÆc ph©n tÝch hiÖu qu¶ ®Çu t.

c) Ph¬ng ph¸p s¬ ®å m¹ng: ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ trong ph©n tÝch ph¸t hiÖn c¸c dù tr÷ (vÒ thêi gian, hao phÝ lao ®éng v.v...) trong tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh thi c«ng x©y dùng, l¾p r¸p... nh»m ®¶m b¶o môc tiªu ®óng thêi gian vµ tiÕt kiÖm nhÊt.

Nhãm thø ba: Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ kü thuËt

§Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng chØ dùa trªn c¸c sè liÖu thèng kª, mµ cßn ®i s©u ph©n tÝch c¸c kh©u, c¸c qu¸ tr×nh trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c¸c mèi liªn hÖ gi÷a chóng, nh»m x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn, tÝnh c©n ®èi, ®ång bé, c¸c tiÒm n¨ng cßn Èn n¸u vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña chóng.

§©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt cÇn thiÕt, cã ý nghÜa quan träng trong viÖc thiÕt lËp tÝnh c©n ®èi nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

Trªn ®©y tr×nh bµy mét sè ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã tÝnh chÊt “truyÒn thèng” vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn. Víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã vÉn tiÕp tôc ph¸t huy t¸c dông vµ cµng cã ý nghÜa thiÕt thùc h¬n n÷a. Ngoµi ra, c¸c nhµ kinh tÕ cßn ®a vµo ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p míi phï hîp víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ chÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ. Mét sè vÝ dô cã thÓ nªu nh c¸c ph¬ng ph¸p dïng trong ph©n tÝch chiÕn lîc kinh doanh, ph©n tÝch cung cÇu thÞ trêng, ph¬ng ph¸p t©m sinh lý, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng møc, ph©n tÝch biªn (trªn h¹n møc) v.v... C¸c ph¬ng ph¸p ®ã ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong c¸c m«n häc cã liªn quan.

Ch

¬ng II

Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong

doanh nghiÖp c«ng nghiÖp

HiÖu qu¶ cña tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ë doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë chÊt lîng, néi dung cña ph©n tÝch lµ cao nhÊt, phï hîp víi môc tiªu ®· ®Ò ra, thêi gian tiÕn hµnh lµ ng¾n nhÊt, vµ chi phÝ vËt chÊt còng nh lao ®éng cho ho¹t ®éng ph©n tÝch lµ tiÕt kiÖm nhÊt.

Tæ chøc ph©n tÝch trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp gåm

nh÷ng néi dung chñ yÕu sau:

2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ

2.1.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ lËp kÕ ho¹ch ph©n

tÝch.

ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu râ rµng cho phÐp ®Çu t ph©n tÝch mét c¸ch cã híng träng ®iÓm, tr¸nh lan man, dµn tr¶i kh«ng cÇn thiÕt vµ l·ng phÝ vÒ lao ®éng vµ thêi gian. Tõ viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cÇn v¹ch ra nh÷ng néi dung cô thÓ sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch, råi trªn c¬ së ®ã lËp ®Ò c¬ng ph©n tÝch. §©y lµ mét kh©u rÊt quan träng ®Ó cã thÓ dù tÝnh nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm, sè liÖu cÇn thu thËp vµ ph¬ng ph¸p cÇn ¸p dông.

Trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cÇn ®Þnh ra ph¹m vi ph©n tÝch, thêi gian tiÕn hµnh vµ c¸ch thøc tæ chøc, còng nh ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn.

Ph¹m vi ph©n tÝch cã thÓ bao trïm toµn bé c¸c mÆt ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp (ph©n tÝch toµn diÖn) hoÆc chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè mÆt nµo ®ã (ph©n tÝch chuyªn ®Ò), hoÆc mét sè bé phËn nµo ®ã (ph©n tÝch bé phËn). Ph©n tÝch toµn diÖn thêng ®îc tiÕn hµnh ë c¸c dÞp s¬ kÕt, tæng kÕt cuèi quý, nöa n¨m, c¶ n¨m hoÆc mét dÞp nµo ®ã cã ý nghÜa liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ph©n tÝch chuyªn ®Ò hoÆc bé phËn thêng Ýt mang tÝnh ®Þnh kú, mµ xuÊt ph¸t tõ sù cÇn thiÕt cña doanh nghiÖp ë mét thêi ®iÓm bÊt kú. C¸c mÆt vµ c¸c bé phËn cÇn ph©n tÝch ë ®©y thêng lµ quan träng, cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc ®· ®ang lµ

mét kh©u yÕu cÇn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc; còng cã thÓ lµ mét mÆt tèt hoÆc ®¬n vÞ tiªn tiÕn nh»m nh©n réng kinh nghiÖm.

ViÖc lùa chän ph©n tÝch toµn diÖn hay chuyªn ®Ò cßn phô thuéc c¶ vµo kh¶ n¨ng tæ chøc vµ giíi h¹n thêi gian mµ doanh nghiÖp cã ë mçi thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.

VÒ thêi gian, cã thÓ ph©n biÖt 2 d¹ng ph©n tÝch lµ ph©n

tÝch ®Þnh kú vµ ph©n tÝch thêng xuyªn.

Ph©n tÝch ®Þnh kú ®îc tæ chøc vµo nh÷ng thêi ®iÓm cuèi kú th¸ng, quý, nöa n¨m vµ n¨m, dùa vµo c¬ së sè liÖu chñ yÕu lµ c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú, víi sè liÖu ®Ó so s¸nh lµ c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ cïng kú n¨m tríc v.v... ¦u ®iÓm cña ph©n tÝch ®Þnh kú lµ tÝnh bao qu¸t tæng hîp (thêng nã lµ ph©n tÝch toµn diÖn) vµ ®é tin cËy, tÝnh ph¸p lý vµ chÝnh x¸c do lÊy sè liÖu tõ c¸c b¸o biÓu chÝnh thøc theo mÉu thèng kª thèng nhÊt.

Tuy nhiªn, nÕu chØ ph©n tÝch ®Þnh kú nhiÒu khi sÏ kh«ng ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong ®iÒu hµnh qu¶n lý. Do vËy cÇn ph¶i cã h×nh thøc ph©n tÝch thêng xuyªn. §ã lµ c«ng t¸c ph©n tÝch ®îc tiÕn hµnh song song víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cßn gäi lµ ph©n tÝch nghiÖp vô. Nã dùa trªn c¸c sè liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô thêng ngµy, t×nh h×nh biÕn ®éng thêng xuyªn cña s¶n xuÊt.

NÕu nh ph©n tÝch ®Þnh kú cã t¸c dông chñ yÕu trong viÖc ®¸nh gi¸ tæng kÕt c¸c chÆng ®êng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh ra ®êng lèi chiÕn lîc ph¸t triÓn; th× ph©n tÝch thêng xuyªn cã ý nghÜa nh mét c«ng cô cho viÖc chØ ®¹o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kÞp thêi uèn n¾n c¸c lÖch l¹c nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra trong kú.

Ngêi ta còng c¨n cø vµo thêi ®iÓm vµ sè liÖu ph©n tÝch ®Ó ph©n biÖt 3 d¹ng: Ph©n tÝch tríc (triÓn väng), ph©n tÝch thùc hiÖn vµ ph©n tÝch sau (ph©n tÝch b¸o c¸o). Ph©n tÝch tríc thêng ®îc tiÕn hµnh nh»m dù kiÕn kÕt qu¶ thùc hiÖn cña c¸c ph¬ng ¸n, nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña vèn ®Çu t, c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kü thuËt ®Þnh ¸p dông... gióp cho viÖc ra mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý. VÝ dô cã thÓ ph©n tÝch triÓn väng nhu cÇu thÞ trêng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã trong t¬ng lai, sù thay ®æi møc cung - cÇu trªn thÞ trêng; ¶nh hëng cña viÖc c¸c ®iÒu kiÖn má - ®Þa chÊt xÊu ®i ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng hoÆc gi¸ thµnh v.v... Ph©n tÝch thùc hiÖn thêng ®i

®«i víi kÕ ho¹ch thêng ngµy, phôc vô cho chØ ®¹o s¶n xuÊt, vÝ dô ph©n tÝch t×nh h×nh thu mua vµ dù tr÷ vËt t cho s¶n xuÊt, t×nh h×nh tiªu hao nguyªn vËt liÖu, tiÕn ®é dÞch chuyÓn cña c¸c g¬ng lß khai th¸c vµ chuÈn bÞ v.v... Cßn ph©n tÝch sau lµ ®Ó tæng kÕt t×nh h×nh, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, u khuyÕt ®iÓm vµ ph¬ng h- íng kh¾c phôc, vÝ dô nh ph©n tÝch tæng kÕt hµng kú, tæng kÕt mét c«ng tr×nh ®Çu t v.v...

Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ ph¹m vi, thêi gian, trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cßn cÇn chØ râ h×nh thøc tæ chøc ph©n tÝch vµ ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn c¸c néi dung theo kÕ ho¹ch.

2.1.2. Thu thËp vµ kiÓm tra tµi liÖu ph©n tÝch

a) Thu thËp tµi liÖu

Sè lîng vµ néi dung c¸c tµi liÖu cÇn thu thËp phô thuéc vµo c¸c néi dung ph©n tÝch do kÕ ho¹ch ®Ò ra vµ thêng gåm c¸c lo¹i sau:

(cid:0) Tµi liÖu ph¶n ¸nh c¸c chñ tr¬ng ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc

trong c¸c lÜnh vùc cã liªn quan.

(cid:0) C¸c v¨n b¶n cã tÝnh chÊt ph¸p lÖnh, c¸c quy ®Þnh cña c¬

quan qu¶n lý cÊp trªn.

(cid:0) C¸c tµi liÖu kÕ ho¹ch, gåm c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ c¸c b¸o

biÓu kÕ ho¹ch, c¸c lo¹i biÓu ®å kÕ ho¹ch c«ng t¸c.

(cid:0) C¸c tµi liÖu h¹ch to¸n, bao gåm tµi liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô,

h¹ch to¸n kÕ to¸n vµ thèng kª.

(cid:0)

C¸c tµi liÖu ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t ®Ó cã vµ ®· ®Ò ra trong kÕ ho¹ch, vÝ dô nh sè liÖu vÒ thö nghiÖm mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi, mét s¬ ®å c«ng nghÖ míi, hay sè liÖu ®iÒu tra nguån nhËp vËt t, hay ph¶n øng cña thÞ trêng tiªu thô ®èi víi mét s¶n phÈm míi, mét c¸ch b¸n hµng míi v.v...

(cid:0) C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn c¸c c¸c héi nghÞ vÒ s¶n xuÊt kinh

doanh.

(cid:0)

C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn cña c¸c ®ît thanh tra, kiÓm tra, do c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn tiÕn hµnh hay do tæ chøc quÇn chóng trong doanh nghiÖp tæ chøc.

(cid:0) C¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña quÇn chóng vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn

chóng.

b- KiÓm tra tµi liÖu

C¸c tµi liÖu thu thËp råi ph¶i ®îc kiÓm tra xö lý s¬ bé theo c¸c

mÆt sau:

(cid:0)

TÝnh hîp ph¸p cña c¸c b¸o biÓu, nh ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt víi quy ®Þnh cña nhµ níc, thêi gian lËp, ch÷ ký cña ngêi cã tr¸ch nhiÖm...

(cid:0)

TÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu: cÇn xem c¸c con sè cã ®îc tÝnh ®óng vµ chÝnh x¸c kh«ng. CÇn lu ý sù thèng nhÊt gi÷a c¸c sè liÖu cã cïng néi dung vµ c¸c sè liÖu cã liªn quan ®Õn nhau trong c¸c nguån tµi liÖu kh¸c nhau. Trong trêng hîp ph¸t hiÖn sai sãt cÇn tiÕn hµnh ®iÒu chØnh l¹i sè liÖu.

(cid:0) TÝnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c cña c«ng t¸c thèng kª.

(cid:0)

TÝnh c¨n cø cña kÕ ho¹ch, tøc lµ kiÓm tra b¶n th©n c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch theo nh÷ng tiªu chuÈn vÒ tÝnh khoa häc, nh c©n ®èi, toµn diÖn, tiªn tiÕn, hiÖn thùc. NÕu kÕ ho¹ch ®· ®îc ®iÒu chØnh cÇn kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p cña nã, cÇn xem kÕ ho¹ch ®· ®îc ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn cha.

Trong nhiÒu trêng hîp, nÕu cã sù nghi vÊn vÒ sè liÖu, cÇn cã

kiÓm tra s©u h¬n, tõ c¸c sè liÖu gèc ban ®Çu.

2.2. TiÕn hµnh ph©n tÝch

Sau khi ®· lµm c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ, ®Ó b¾t tay vµo tiÕn hµnh ph©n tÝch cÇn x¸c lËp mét hÖ thèng chØ tiªu vµ lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thÝch hîp. ViÖc lùa chän hÖ thèng chØ tiªu vµ h×nh thøc thÓ hiÖn còng nh c¸c bíc tÝnh to¸n, ngoµi nh÷ng yªu cÇu vÒ néi dung nh ®· nªu ë trªn, cßn cÇn sao cho thuËn tiÖn nhÊt ®èi víi viÖc ph©n c«ng thùc hiÖn, tÝnh to¸n, vµ ®Æc biÖt cÇn xÐt ®Õn kh¶ n¨ng thiÕt lËp m« h×nh ®a vµo gi¶i b»ng m¸y tÝnh mµ ngµy nay ®ang b¾t ®©ï trë nªn phæ biÕn ®Õn tËn c¸c doanh nghiÖp.

Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh cña nhµ níc, gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm phô tr¸ch c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ. Tïy theo néi dung vµ yªu cÇu ph©n tÝch mµ gi¸m ®èc ph©n c«ng t¸c bé phËn vµ c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c néi dung nhÊt ®Þnh.

KÕ to¸n trëng cña doanh nghiÖp lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm

chÝnh gióp gi¸m ®èc tæ chøc thùc hiÖn ph©n tÝch kinh tÕ.

C¸c bé phËn, tïy theo chøc n¨ng c«ng t¸c, cã thÓ ®îc ph©n

c«ng c¸c phÇn viÖc cô thÓ. VÝ dô:

- Phßng kÕ ho¹ch vµ phßng kü thuËt s¶n xuÊt: ph©n tÝch chung t×nh h×nh thùc hiÖn s¶n xuÊt s¶n phÈm, t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, n¨ng lùc s¶n xuÊt.

- Phßng lao ®éng vµ tiÒn l¬ng: ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông

lao ®éng vµ tæ chøc tr¶ l¬ng.

- Phßng cung øng - tiªu thô: ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng

vËt t kü thuËt vµ tiªu thô s¶n phÈm.

- Phßng tµi chÝnh - kÕ to¸n: ph©n tÝch gi¸ thµnh s¶n phÈm, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

- C¸c bé phËn kh¸c, nh ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò trong ph¹m vi ®¬n vÞ m×nh, nh t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, sö dông lao ®éng, vËt t ...

Ngoµi ra, doanh nghiÖp cÇn ph¸t ®éng quÇn chóng ®ãng gãp c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ t×nh h×nh doanh nghiÖp, nªu kiÕn nghÞ, s¸ng kiÕn vµo viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.

Trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt cÇn thiÕt, ngêi ta cã thÓ lËp

c¸c ban thanh tra lµm nhiÖm vô ph©n tÝch.

Nh÷ng néi dung ph©n tÝch ®îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o tÝnh liªn hÖ thèng nhÊt gi÷a chóng vµ tÝnh kÕ thõa cña c¸c chØ tiªu. Ch¼ng h¹n víi môc tiªu ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m cã thÓ s¾p xÕp c¸c néi dung theo tr×nh tù nh sau:

1- §¸nh gi¸ chung t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua

c¸c chØ tiªu chñ yÕu.

2- Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm.

3- Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng.

4- Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt.

5- Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng

lùc s¶n xuÊt.

6- Ph©n tÝch gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ møc gi¶m gi¸ thµnh.

7- Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vµ lîi nhuËn.

8- Ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.

Trong mçi néi dung ph©n tÝch cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c bíc

nh sau:

Bíc thø I: §¸nh gi¸ tæng qu¸t vÊn ®Ò th«ng qua mét sè chØ tiªu chñ yÕu. Sau ®ã chi tiÕt hãa c¸c chØ tiªu thµnh c¸c bé phËn cÊu thµnh theo kh«ng gian vµ thêi gian nh»m thÊy nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ h¬n.

Bíc thø II: X¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn ph©n lo¹i chóng thµnh c¸c nh©n tè tÝch cùc vµ tiªu cùc, kh¸ch quan vµ chñ quan, chñ yÕu vµ thø yÕu... ®Ó cã kÕt luËn x¸c ®¸ng.

Bíc thø III: Ph©n tÝch b¶n th©n c¸c nh©n tè, vÝ dô sù biÕn ®éng cña chóng, nguyªn nh©n vµ xu thÕ, mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi nhau v.v... Bíc nµy thêng ®îc thùc hiÖn trong ph©n tÝch chuyªn ®Ò s©u hoÆc cã tÝnh chÊt nghiªn cøu.

Bíc thø IV: Kh¸i qu¸t, tæng hîp l¹i ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn,

kiÕn nghÞ vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p tæ chøc - kü thuËt cÇn thiÕt.

ViÖc lËp tr×nh tù vµ ph©n ra c¸c bíc nh vËy còng chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. Mçi ngêi ph©n tÝch ®Òu cã thÓ ®a ra nh÷ng ph¬ng ph¸p tæ chøc trong tõng trêng hîp cô thÓ nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt.

2.3. ViÕt b¸o c¸o vµ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch

B¸o c¸o ph©n tÝch lµ b¶n tr×nh bµy b»ng lêi v¨n cïng nh÷ng sè liÖu minh häa cÇn thiÕt vÒ nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch, nh÷ng kÕt luËn rót ra vµ nh÷ng kiÕn nghÞ, biÖn ph¸p cÇn ¸p dông.

Mét b¸o c¸o ph©n tÝch tèt cÇn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nh: ®Çy ®ñ song ®îc tr×nh bµy ng¾n gän, sóc tÝch, cã träng t©m; c¸c kÕt luËn ph¶i râ rµng, ph¶i chØ ra ®îc nh÷ng nguyªn nh©n cña tån t¹i vµ ph¬ng híng kh¾c phôc; B¸o c¸o ph¶i ®îc kÕt cÊu m¹ch l¹c, dÔ hiÓu khi ®äc còng nh khi tr×nh bµy t¹i héi nghÞ.

Héi nghÞ ph©n tÝch cã thÓ ®îc tæ chøc theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Ch¼ng h¹n cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch chung toµn doanh nghiÖp hoÆc tæ chøc tõ c¸c ®¬n vÞ ph©n xëng lªn, cã thÓ lµ më réng cho toµn thÓ c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp hoÆc trong mét ph¹m vi hÑp h¬n- cho c¸c c¸n bé qu¶n lý vµ c¸c chuyªn gia; cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch chuyªn ®Ò hoÆc ph©n tÝch toµn diÖn; cã thÓ tæ chøc thµnh mét buæi häp ®éc lËp hoÆc kÕt hîp víi c¸c dÞp tæng kÕt kú c«ng t¸c; trong mét vµi trêng hîp cÇn thiÕt cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ë cÊp qu¶n lý cao h¬n v.v...

Dï héi nghÞ ®îc tæ chøc díi h×nh thøc nµo ch¨ng n÷a, nã còng ph¶i ®¶m b¶o truyÒn ®¹t mét c¸ch ®Çy ®ñ, trung thùc c¸c néi dung vµ kÕt luËn cña b¸o c¸o ph©n tÝch. Ngêi tæ chøc ph¶i biÕt tãm t¾t c¸c vÊn ®Ò träng t©m, nªu ra nh÷ng khÝa c¹nh cÇn tham luËn, gãp ý. Vµ sau cïng lµ ph¶i ®¶m b¶o mét kh«ng khÝ d©n chñ, c«ng khai cho nh÷ng ngêi tham dù trªn tinh thÇn x©y dùng. C¸c ý kiÕn ®ãng gãp ph¶i ®îc ghi nhËn l¹i, xem xÐt mét c¸ch kh¸ch quan, cÇu thÞ.

C¸c kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ rót ra tõ ph©n tÝch ph¶i ®îc c¸c nhµ qu¶n lý tiÕp thu nghiªm tóc, ®a vµo thùc hiÖn nhanh chãng. Cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc kÕt qu¶ cña c«ng t¸c ph©n tÝch nh»m kh«ng ngõng c¶i tiÕn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao h¬n.

Ch

¬ng III

Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm

3.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch

Trong c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu bao cÊp tríc ®©y, cã thÓ nãi, s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc coi lµ ho¹t ®éng trung t©m, chñ yÕu vµ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh.

Ngµy nay, quan ®iÓm vÒ viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®· ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã h¬n - trong mét mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c mÆt kh¸c cña ho¹t ®éng kinh doanh, lµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. S¶n xuÊt ngµy cµng chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña thÞ trêng. Ngêi ta kh«ng chØ ®Æt c©u hái s¶n xuÊt ra bao nhiªu s¶n phÈm, mµ cßn ®ång thêi ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n phÈm g×? tiªu thô ra sao? vµ cuèi cïng lµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ hay kh«ng ?

Nãi nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hoÆc h¹ thÊp vai trß cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt s¶n phÈm ë c¸c doanh nghiÖp. Suy cho cïng, nÕu gi¶i quyÕt ®óng ®¾n "®Çu ra" vµ "®Çu vµo" phï hîp víi c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thÞ trêng råi, th× vÊn ®Ò cèt lâi ®Ó ®¹t c¸c môc tiªu kinh tÕ vµ x· héi lµ do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. ChÝnh trong kh©u s¶n xuÊt sÏ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khèi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ víi mÉu m·, chñng lo¹i, quy c¸ch vµ chÊt lîng sao cho phï hîp nhÊt, víi chi phÝ s¶n xuÊt nhá nhÊt. §ã lµ tiÒn ®Ò cho hiÖu qu¶ kinh tÕ. ChÝnh ë ®©y còng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sö dông lao ®éng, ph©n phèi thµnh qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §ã lµ hiÖu qu¶ x· héi. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ khiÕn cho s¶n xuÊt trë nªn linh ho¹t h¬n, cã tÝnh ®Þnh h- íng thiÕt thùc h¬n, vµ v× vËy dï bíc ®Çu cã nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i, song sÏ dÇn dÇn thÝch øng vµ ph¸t triÓn.

Ngoµi ra, s¶n xuÊt ë mçi doanh nghiÖp, mçi ngµnh vµ ®Þa ph¬ng cßn chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc nh»m ®¶m b¶o tÝnh c©n ®èi vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù ®iÒu tiÕt ®ã ®îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua c«ng cô kÕ ho¹ch hãa. Nh vËy, s¶n xuÊt s¶n phÈm ë mçi doanh nghiÖp cßn cã ý nghÜa to lín trong viÖc ®¶m b¶o thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña ngµnh vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu nªu trªn, viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ë doanh nghiÖp cã nhiÖm vô ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn c¸c mÆt s¶n xuÊt s¶n phÈm trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi thÞ trêng vµ víi kÕ ho¹ch nhµ níc, môc ®Ých nh»m:

(cid:0) §¸nh gi¸ quy m« s¶n xuÊt, sù c©n ®èi vµ phï hîp cña nã víi

t×nh h×nh thùc tÕ.

(cid:0) T×m ra nh÷ng tiÒm n¨ng cßn Èn n¸u vµ kh¶ n¨ng tËn dông

chóng.

(cid:0)

X¸c ®Þnh ph¬ng híng chiÕn lîc cho s¶n xuÊt kinh doanh trªn c¸c mÆt: lo¹i s¶n phÈm, sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm... nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt.

Néi dung ph©n tÝch ë ®©y bao gåm: ph©n tÝch khèi lîng s¶n xuÊt c¶ b»ng chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, ph©n tÝch theo lo¹i mÆt hµng vµ chÊt lîng s¶n phÈm, ph©n tÝch t×nh h×nh chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ, vËt t vµ lao ®éng ®Õn khèi lîng s¶n xuÊt; ph©n tÝch sù ®¸p øng cña s¶n xuÊt víi thÞ trêng vµ chiÕn lîc s¶n phÈm v.v...

Nh÷ng tµi liÖu chñ yÕu dïng cho ph©n tÝch bao gåm:

(cid:0) C¸c b¸o biÓu thèng kª vÒ khèi lîng s¶n phÈm, c¸c chØ tiªu gi¸

trÞ s¶n phÈm, chÊt lîng s¶n phÈm vµ mÆt hµng.

(cid:0) C¸c sè liÖu vÒ tiÕn tr×nh s¶n xuÊt ë c¸c ®¬n vÞ, bé phËn

trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ.

(cid:0) Nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ trêng

(cid:0)

C¸c b¸o biÓu kÕ ho¹ch nh biÓu 01 KH/CN (Nh÷ng chØ tiªu chñ yÕu), biÓu 02 KH/CN (gi¸ trÞ s¶n lîng), biÓu 03KH/CN (s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm), biÓu 04 KH/CN (b¶o ®¶m vµ n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm) v.v...

3.2. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng

C¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng ®îc sö dông ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp bao gåm: gi¸ trÞ tæng s¶n lîng, gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn. C¸c chØ tiªu trªn thêng ®îc tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh nh»m tiÖn cho viÖc so s¸nh tèc ®é ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú vµ so s¸nh c¸c doanh nghiÖp víi nhau.

Khi ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng cÇn n¾m v÷ng c¸c u nhîc ®iÓm cña chóng ®Ó cã kÕt luËn ®óng møc: Nãi chung vµ

nhÊt lµ khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ ph¶n ¸nh nh÷ng kÕt qu¶ gÇn gòi vµ tiÖn lîi h¬n cho viÖc tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tuy nhiªn c¸c chØ tiªu trªn, víi ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n nh hiÖn nay, cßn mang tÝnh trïng lÆp, bÞ ¶nh hëng nÆng cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, c¬ cÊu mÆt hµng. V× vËy trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch ph¶i biÕt kÕt hîp c¶ thíc ®o gi¸ trÞ vµ hiÖn vËt ®Ó bæ sung cho nhau, ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch cho phÐp lo¹i trõ ®- îc nh÷ng ¶nh hëng trªn khi so s¸nh.

Néi dung cña c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng nh sau:

- Gi¸ trÞ tæng s¶n lîng: Lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®· lµm trong kú, kh«ng kÓ c¸c s¶n phÈm vµ c«ng t¸c ®ã ®· hoµn thµnh xong cha. Nã bao gåm: gi¸ trÞ c¸c lo¹i s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, c«ng viÖc ®· hoµn thµnh, b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, s¶n phÈm tù chÕ tù dïng, c«ng cô tù chÕ v.v...

- Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸: gåm gi¸ trÞ c¸c thµnh phÈm vµ c«ng viÖc cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ®· hoµn thµnh trong kú ph©n tÝch, kh«ng kÓ chóng ®· ®îc b¾t ®Çu tõ bao giê. §ã lµ khèi lîng s¶n phÈm vµ c«ng viÖc mµ doanh nghiÖp cã thÓ cung cÊp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n díi c¸c d¹ng kh¸c nhau.

- Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn lµ khèi lîng s¶n phÈm vµ c«ng viÖc mµ thùc tÕ doanh nghiÖp tiªu thô ®îc. ChØ tiªu nµy cã u ®iÓm lµ võa ph¶n ¸nh mÆt s¶n xuÊt, võa ph¶n ¸nh mÆt tiªu thô.

Do nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng kÓ trªn vµ sù kh«ng phï hîp víi hÖ thèng c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ h¹ch to¸n kinh tÕ hiÖn hµnh, ngµy nay c¸c nhµ ph©n tÝch thêng dïng c¸c chØ tiªu kh¸c thay thÕ ®Ó ph©n tÝch nh:

- Gi¸ trÞ s¶n xuÊt s¶n phÈm trong n¨m

- Doanh thu, gåm c¶ chØ tiªu tæng doanh thu vµ doanh thu

thuÇn

- Gi¸ trÞ gia t¨ng.

Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c chØ tiªu sau nµy còng lµ t¬ng tù, v× vËy cã thÓ xÐt ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng qua vÝ dô díi ®©y, th«ng qua c¸c sè liÖu cho trong b¶ng 3.1:

C¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng (triÖu ®ång)

B¶ng 3.1.

Kú tríc Kú ph©n tÝch So víi kú tríc So víi KH ChØ tiªu ST T KH TH +/- % +/- %

15000 16000 17500 2500 116,67 1500 1. Gi¸ trÞ thµnh phÈm lµm b»ng NVL 109,37 cña doanh nghiÖp.

- - - - - - 2. Gi¸ trÞ chÕ biÕn NVL cña ngêi - ®Æt hµng

1800 1800 1900 100 105,55 100 3. Gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt 105,55 CN

Trong ®ã: Söa ch÷a lín tù lµm 1500 1500 1300 -200 86,67 -200 86,67

Gi¸ trÞ SLHH (1+2+3) 16800 17800 19400 2600 115,48 1600 108,99

- - - - - - -

30 30 45 15 150 15 150

tæng s¶n trÞ lîng 16830 17830 19445 2615 115,53 1615 109,05 I 4. Gi¸ trÞ NVL cña ngêi ®Æt hµng 5. Chªnh lÖch cuèi kú-®Çu kú cña b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, c«ng cô m« h×nh tù chÕ 6. Gi¸ trÞ s¶n phÈm tù chÕ tù dïng II Gi¸ (1+2+3+4+5+6)

Tríc tiªn ph©n tÝch chØ tiªu gi¸ trÞ tæng s¶n lîng vµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸: Sau khi ®¸nh gi¸ tæng qu¸t b»ng c¸ch so s¸nh c¸c gi¸ trÞ thùc tÕ ®¹t ®îc trong kú ph©n tÝch víi kú gèc (nh»m thÊy ®îc møc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt) vµ víi sè kÕ ho¹ch, cÇn ®i s©u nghiªn cøu tõng chØ tiªu bé phËn cÊu thµnh, bao gåm:

- Gi¸ trÞ thµnh phÈm s¶n xuÊt b»ng nguyªn vËt liÖu cña doanh nghiÖp: thêng chiÕm tû träng lín vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng. ChØ tiªu nµy cã thÓ ph©n tÝch s©u theo c¸c híng nh: Sù biÕn ®éng vÒ tû träng trong c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng, ¶nh hëng cña viÖc sö dông c¸c nguån tiÒm n¨ng s¶n xuÊt nh thiÕt bÞ, lao ®éng, vËt t, c«ng nghÖ v.v... ®Õn viÖc h×nh thµnh nªn chØ tiªu ®ã.

- Gi¸ trÞ chÕ biÕn s¶n phÈm b»ng nguyªn vËt liÖu cña ngêi ®Æt hµng: chØ tiªu nµy thêng kh«ng cã ë xÝ nghÖp khai th¸c má, song cã thÓ cã ë c¸c lo¹i doanh nghiÖp kh¸c trong ngµnh nh c¬ khÝ má (chÕ t¹o thiÕt bÞ), tuyÓn kho¸ng, x©y dùng má... Quy m« vµ sù biÕn ®éng cña chØ tiªu nµy cã thÓ ph©n tÝch trong mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp vµ b¹n hµng, nh nhu cÇu gia c«ng s¶n phÈm, kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ khèi lîng, chÊt lîng vµ thêi gian gia c«ng, ®¬n gi¸ gia c«ng v.v...

- Gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp: tuy tû träng chiÕm trong c¸c gi¸ trÞ s¶n lîng thêng kh«ng lín song rÊt cã ý nghÜa vÒ mÆt kÕt cÊu, ®Æc biÖt lµ gi¸ trÞ söa ch÷a lín m¸y mãc thiÕt bÞ do doanh nghiÖp tù lµm.

- Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu cña ngêi ®Æt hµng: ®èi víi doanh nghiÖp nãi chung chØ tiªu nµy mang tÝnh kh¸ch quan nhiÒu (do nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cña b¹n hµng) v× vËy còng cÇn kh¸ch quan khi ph©n tÝch. C¸c doanh nghiÖp khai th¸c má thêng kh«ng cã chØ tiªu nµy.

- Chªnh lÖch gi¸ trÞ gi÷a cuèi kú vµ ®Çu kú cña b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, c«ng cô m« h×nh tù chÕ... phô thuéc vµo tÝnh chÊt c«ng nghÖ s¶n xuÊt, nh ®é dµi chu kú. ViÖc ®¸nh gi¸ ph¶i tïy trêng hîp cô thÓ, víi yªu cÇu lµ sè d cuèi kú mét mÆt ph¶i ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ë kú sau ®îc liªn tôc, mét mÆt kh«ng qu¸ lín thÓ hiÖn sù kÐo dµi cña chu kú s¶n xuÊt hoÆc s¶n xuÊt mÊt c©n ®èi.

- Gi¸ trÞ s¶n phÈm tù chÕ tù dïng ®îc tÝnh theo quy ®Þnh ®Æc biÖt: vÒ nguyªn t¾c kh«ng tÝnh céng vµo gi¸ trÞ tæng s¶n l- îng (®Ó tr¸nh trïng lÆp trong ph¹m vi doanh nghiÖp). Tuy nhiªn nhµ níc quy ®Þnh hiÖn nay cho phÐp 4 lo¹i doanh nghiÖp ®îc tÝnh trïng lÆp, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp khai th¸c than. ChØ tiªu nµy ®îc ®¸nh gi¸ trªn nguyªn t¾c: Ýt nhÊt mµ vÉn ®¶m b¶o s¶n xuÊt. Lu ý lµ do c¸ch tÝnh nªn khi chØ tiªu nµy gi¶m, gi¸ trÞ tæng s¶n lîng gi¶m ë môc 6 song cã thÓ ®· t¨ng t¬ng øng ë môc 1, tøc lµ sè s¶n phÈm lµm ra ®Ó ®em b¸n nhiÒu h¬n, cßn dïng cho b¶n th©n Ýt h¬n.

Riªng chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn, theo quy ®Þnh cña UB KHNN (Nay lµ Bé KH vµ ®Çu t) kÌm theo quyÕt ®Þnh 217-H§BT, ®îc tÝnh theo gi¸ tiªu thô s¶n phÈm. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ quy m« cña chØ tiªu, cÇn ph¶i liªn hÖ víi c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan, nh t×nh h×nh tiªu thô vµ mÆt sè lîng hiÖn vËt, c¬ cÊu mÆt hµng, sù biÕn ®éng gi¸ c¶ tiªu thô (do kh¸ch quan hoÆc chÝnh doanh nghiÖp ®Þnh l¹i chÝnh s¸ch gi¸ c¶), gi¸ c¶ trong quan hÖ víi sè lîng vµ c¬ cÊu mÆt hµng v.v... Trong khi ph©n tÝch cÇn chó ý ®Õn chØ tiªu sè d gi¸ trÞ thµnh phÈm tån kho cha tiªu thô ®îc ë ®Çu vµ cuèi kú ph©n tÝch.

Cã thÓ ¸p dông biÓu thøc mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ ®Ó ph©n tÝch nh sau (Gi¶ ®Þnh chóng ®îc tÝnh theo cïng mét gi¸):

HHTH

SLTH

HHTH

TSL

SLHH

G (cid:0) G G x x G G G

Hay:

GHHTH = GTSL x KHH x KTT

Trong ®ã:

GHHTH, GSLHH, GTSL t¬ng øng lµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn, gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ tæng s¶n lîng.

KHH - hÖ sè s¶n xuÊt hµng ho¸. KTT - hÖ sè tiªu thô hµng ho¸.

3.3. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt vÒ mÆt khèi lîng hiÖn vËt

3.3.1. Ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng vµ kh¶ n¨ng

t¨ng trëng cña s¶n xuÊt

§©y lµ mét néi dung ph©n tÝch rÊt quan träng nh»m thÊy ®îc t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña s¶n xuÊt ®ang ë ®©u vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña nã sÏ tíi ®©u, vµ cuèi cïng lµ cÇn ®Þnh híng nã sao cho cã lîi nhÊt vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ cho doanh nghiÖp.

§Ó ph©n tÝch cã thÓ dïng c¸c chØ sè tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc vµ chØ sè tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn, nghiªn cøu c¸c d·y sè liÖu vÒ khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, khèi lîng s¶n phÈm ®· tiªu thô, hoÆc kÕt hîp víi c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng. ë ®©y nªn dïng c¶ ph- ¬ng ph¸p biÓu ®å ®Ó biÓu diÔn c¸c chØ tiªu theo thêi gian.

§èi víi mçi lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh, viÖc ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ph©n tÝch chu kú sèng cña s¶n phÈm. Nh ®· biÕt, mét s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ tiªu thô thêng tr¶i qua c¸c pha trong chu kú sèng cña nã lµ pha triÓn khai, pha t¨ng tr- ëng, pha b·o hßa vµ cuèi cïng lµ pha suy tho¸i. ViÖc ph©n tÝch ph¶i x¸c ®Þnh ®îc s¶n phÈm hiÖn nay ®ang n»m trong giai ®o¹n nµo ®Ó cã nh÷ng ®èi ph¸p thÝch hîp.

Riªng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má, c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cã kh¸c trªn do ®Æc ®iÓm lµ trong suèt thêi gian tån t¹i nã chØ s¶n xuÊt ra mét lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu. Do vËy kh«ng thÓ ®¬n gi¶n ®Æt vÊn ®Ò thay ®æi lo¹i s¶n phÈm. ë ®©y viÖc ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt sÏ ®îc liªn hÖ víi c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nãi chung trong nh÷ng hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt thêng còng tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n cã tÝnh chu kú, mµ ngêi ta gäi lµ chu kú kinh doanh. Nã còng bao gåm c¸c giai ®o¹n t¨ng trëng - phån thÞnh - suy tho¸i vµ phôc håi. ë mçi giai ®o¹n ®ã mçi chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ sù biÕn ®éng vµ xu thÕ biÕn ®éng. Cã thÓ ®i s©u h¬n ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm nµy trong phÇn ph©n tÝch hiÖu qu¶ vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn. Riªng ë ®©y, khi ph©n tÝch sù t¨ng trëng cña khèi lîng s¶n xuÊt, ngoµi viÖc x¸c ®Þnh ®iÓm tån t¹i cña nã, cßn cÇn ph©n tÝch xem ®©u lµ do xu thÕ kh¸ch quan cña hoµn c¶nh kinh tÕ x· héi nãi chung, cña quy luËt riªng trong chu kú kinh doanh cña doanh

nghiÖp ®©u lµ do nh÷ng u nhîc ®iÓm cña doanh nghiÖp trong nh÷ng giai ®o¹n kinh doanh võa qua.

ë ®©y, mét c©u hái rÊt cã ý nghÜa ®îc ®Æt ra lµ: VËy th× doanh nghiÖp cã nªn t¨ng cêng møc ®é s¶n xuÊt n÷a kh«ng, vµ t¨ng ®Õn bao nhiªu lµ tèt nhÊt trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i? §Ó tr¶ lêi c©u hái ®ã, cÇn ph¶i ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm hßa vèn cña s¶n xuÊt, mµ ë ®ã s¶n lîng s¶n xuÊt vµ tiªu thô cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ thu håi ®îc chi phÝ s¶n xuÊt ®· bá ra .

Ta biÕt r»ng, ®iÓm hßa vèn ®¹t ®îc khi doanh thu tiªu thô

b»ng tæng chi phÝ kinh doanh (tæng gi¸ thµnh), tøc lµ:

TDT = TCF

TriÓn khai c«ng thøc vµ sau mét vµi biÕn ®æi ta cã:

6® = G®/v . Q

Cc®

Qhv =

G®v - C®/v

b®

v/d

Cc® + C®/v

bdC - Chi phÝ biÕn ®æi tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm

Trong ®ã:

tiªu thô.

C«ng thøc trªn cho biÕt víi møc chi phÝ nhÊt ®Þnh vµ gi¸ b¸n dù ®Þnh lµ bao nhiªu th× ph¶i s¶n xuÊt Ýt nhÊt lµ bao nhiªu s¶n phÈm th× míi hßa vèn ®îc.

ChØ tiªu Ph¬ng ¸n

VÝ dô: §Ó ®¬n gi¶n ta lÊy vÝ dô mét doanh nghiÖp má dù kiÕn s¶n xuÊt vµ tiªu thô than nguyªn khai (xÐt trong ng¾n h¹n) víi 3 ph¬ng ¸n dù ®Þnh vÒ gi¸ b¸n b×nh qu©n nh sau (B¶ng 3.2):

PA1 PA2 PA3

Gi¸ b¸n, ®/tÊn 220.000 200.000 180.000

Chi phÝ biÕn ®æi, ®/tÊn 120.000 120.000 120.000

S¶n lîng tiªu thô, tÊn 450.000 560.000 780.000

45 45 45

Tæng chi phÝ cè ®Þnh, tû ®.

Tæng doanh thu, tû ®. 99 112 140,4

Tõ ®ã ta x¸c ®Þnh s¶n lîng øng víi ®iÓm hßa vèn ë c¸c møc

gi¸ nh sau:

- Víi møc gi¸ 220.000 ®/T:

45.109

= 450.000 tÊn Qhv = 220000 - 120000

- Víi møc gi¸ 200.000 ®/T

45.109

= 562.500 tÊn Qhv = 220000 - 120000

- Víi møc gi¸ 180.000 ®/T

45. 109 Qhv = 750.000 T = 180.000 - 120.000

Nh vËy ë trêng hîp thø nhÊt doanh nghiÖp sÏ võa hßa vèn. Tr- êng hîp thø hai lµ mét ph¬ng ¸n lç (Cã thÓ tÝnh ®îc møc lç lµ 0,2 tû ®ång). Ph¬ng ¸n 3 cã s¶n lîng dù kiÕn cao h¬n s¶n lîng hoµ vèn vµ sÏ cho møc l·i dù kiÕn lµ 1,8 tû ®ång.

NÕu tÝnh to¸n cho mét lo¹t gi¸ trong giíi h¹n thÞ trêng chÊp nhËn ®îc, vµ tÝnh l¹i lîi nhuËn, cã thÓ thÊy víi møc gi¸ vµ s¶n lîng ë ®©u sÏ cho lîi nhuËn lµ cao nhÊt. VÒ mÆt lý thuyÕt, ®ã chÝnh lµ n¬i thu nhËp biªn b»ng chi phÝ biªn cña kinh doanh.

§Ó gi¶i vµ t×m s¶n lîng tèi u, còng cã thÓ ¸p dông bµi to¸n quy ho¹ch tuyÕn tÝnh víi hµm môc tiªu lµm cùc ®¹i lîi nhuËn vµ mét hÖ thèng c¸c rµng buéc, cßn Èn trong hµm môc tiªu lµ s¶n lîng theo c¸c mÆt hµng hoÆc khu vùc s¶n xuÊt.

3.3.2. Ph©n tÝch khèi lîng s¶n xuÊt theo nguån

s¶n lîng vµ ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ.

§©y lµ mét ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp má. VÝ dô s¶n phÈm than nguyªn khai ®èi víi mét doanh nghiÖp má hiÖn nay cã thÓ gåm c¸c nguån sau:

+ Than khai th¸c hÇm lß, gåm:

 Khai th¸c tõ c¸c lß chî  LÊy trong qu¸ tr×nh ®µo lß chuÈn bÞ.

 LÊy trong qu¸ tr×nh söa ch÷a vµ b¶o dìng c¸c c«ng tr×nh ngÇm

vµ ®êng lß.

+ Khai th¸c lé thiªn (cã thÓ b»ng c«ng nghÖ khai th¸c lé thiªn

chÝnh quy hoÆc khai th¸c lé vØa).

+ Than tËn thu

+ Than mua gom v.v...

Môc ®Ých ph©n tÝch theo lo¹i nguån s¶n lîng lµ nh»m thÊy ®- îc tû träng cña c¸c nguån ®ã trong khèi lîng s¶n phÈm chung, ®¸nh gi¸ kÕt cÊu hîp lý vµ ¶nh hëng cña viÖc ph¸ vì kÕt cÊu ®ã ®Õn s¶n lîng chung, còng nh xu híng vÒ lo¹i nguån s¶n lîng trong t¬ng lai.

Ta cã thÓ kÕt cÊu b¶ng sè liÖu ph©n tÝch díi d¹ng sau (B¶ng

3.3)

B¶ng 3.3

KÕ ho¹ch Thùc tÕ Chªnh lÖch

Lo¹i s¶n lîng (Nguån)

Sè l- îng Tû träng Sè l- îng Tû träng Sè l- îng Tû träng

... ... ... ... ... ... ...

VÝ dô, khi ph©n tÝch mét má hÇm lß ta thÊy tû träng cña than ®µo lß qu¸ lín th× râ rµng ®©y lµ mét hiÖn tîng bÊt thêng. Nh÷ng lý do cã thÓ cã lµ do c«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt lµm cha tèt, thiÕu diÖn s¶n xuÊt dù tr÷, hoÆc do mÊt c©n ®èi gi÷a ®µo lß ®¸ vµ ®µo lß than...

Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch còng cÇn chØ ra ®îc xu híng chiÕm u thÕ cña c¸c nguån s¶n lîng nµo ®ã ®Ó cã híng ®Çu t thÝch ®¸ng.

Còng t¬ng tù, ta ph©n tÝch sù h×nh thµnh s¶n lîng chung ®îc s¶n xuÊt, chÕ t¹o theo nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n c¸c ph¬ng ph¸p khai th¸c ®èi víi doanh nghiÖp khai th¸c má, c«ng nghÖ ®µo lß víi doanh nghiÖp x©y dùng má, c«ng nghÖ tuyÓn víi doanh nghiÖp tuyÓn kho¸ng, ph¬ng ph¸p gia c«ng chÕ t¹o víi ngµnh c¬ khÝ v.v...

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nh»m nghiªn cøu tû träng s¶n lîng theo mçi ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ vµ triÓn

väng ¸p dông cña chóng trong doanh nghiÖp, t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ hîp lý nhÊt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ. §Ó ph©n tÝch, mét mÆt so s¸nh s¶n lîng vµ tû träng s¶n lîng cña mçi ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, mÆt kh¸c liªn hÖ chóng víi c¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt ®Æc trng. Nh÷ng con sè ®Ó so s¸nh cã thÓ lµ c¸c møc kinh tÕ kü thuËt, c¸c chØ tiªu t¬ng tù ë c¸c doanh nghiÖp kh¸c, c¸c sè liÖu thö nghiÖm vÒ c«ng nghÖ míi hoÆc c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn ®ang ®îc ¸p dông.

VÝ dô vÒ b¶ng ph©n tÝch (B¶ng 3.4 vµ 3.5):

B¶ng 3.4 Ph©n tÝch s¶n lîng theo ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ

S¶n lîng s¶n phÈm Tû träng

Ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ (cid:0)

... KH ... TT ... KH ... TT ... ...

B¶ng 3.5 - So s¸nh c¸c chØ tiªu KT-KT theo ph¬ng ph¸p c«ng

nghÖ

C¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt

Ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ Cêng ®é s¶n xuÊt N¨ng suÊt lao ®éng Gi¸ thµnh ph©n xëng

Hao phÝ vËt liÖu chñ yÕu

... ... ... ... ...

Còng cÇn lu ý r»ng nãi chung trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng, mét doanh nghiÖp kh«ng nªn ¸p dông ®ång thêi nhiÒu ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt ra mét lo¹i s¶n phÈm, v× nh vËy sÏ khã kh¨n cho qu¶n lý c¶ vÒ tæ chøc vµ kü thuËt.

3.3.3. Ph©n tÝch s¶n lîng theo c¸c ®¬n vÞ s¶n

xuÊt

Sù ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp

vµo s¶n lîng chung cã thÓ ë 2 d¹ng:

- Cïng song song s¶n xuÊt ra s¶n phÈm hµng ho¸.

- §¶m nhËn c¸c c«ng ®o¹n hoÆc s¶n xuÊt c¸c bé phËn, chi

tiÕt thµnh phÈm.

§èi víi 2 trêng hîp ®ã c¸ch ph©n tÝch cã nh÷ng nÐt gièng nhau vµ kh¸c nhau. Sù gièng nhau lµ qua ph©n tÝch ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é ®ãng gãp cña mçi ®¬n vÞ bé phËn trong thµnh qu¶ chung, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ tiªn tiÕn vµ yÕu kÐm nh»m cã biÖn ph¸p phæ biÕn kinh nghiÖm tiªn tiÕn vµ kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu. Cßn sù kh¸c nhau lµ trêng hîp thø nhÊt ph©n tÝch chñ yÕu b»ng so s¸nh khèi lîng s¶n xuÊt vµ tû träng s¶n phÈm cña c¸c ®¬n vÞ, cã liªn hÖ ®Õn c¸c tiÒm n¨ng mµ hä cã vµ ®· sö dông; trêng hîp thø hai phøc t¹p h¬n - cÇn so s¸nh s¶n phÈm cña mçi ®¬n vÞ ®ã víi møc yªu cÇu cña nhiÖm vô s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®¶m b¶o sù c©n ®èi ®ång bé cña toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt.

§èi víi c¸c doanh nghiÖp má hÇm lß, lÊy ®¬n vÞ ®Ó ph©n tÝch lµ c¸c ph©n xëng (khu vùc) khai th¸c vµ chØ tiªu ph©n tÝch lµ s¶n lîng cña c¸c khu vùc ®ã. ChØ tiªu ph©n tÝch cã thÓ ®îc chi tiÕt theo c¸c lß chî, theo nguån s¶n lîng vµ theo thêi gian.

§èi víi c¸c doanh nghiÖp má lé thiªn c¸c ph©n xëng s¶n xuÊt chÝnh (c«ng trêng) cã thÓ ®îc tæ chøc theo giai ®o¹n c«ng nghÖ (c«ng trêng khoan, xóc, vËn t¶i, b·i th¶i ...) hoÆc theo khu vùc ®Þa lý, trong ®ã mçi c«ng trêng cã tÊt c¶ c¸c kh©u s¶n xuÊt chÝnh. V× vËy tïy theo trêng hîp mµ ¸p dông c¸ch ph©n tÝch cho phï hîp.

C¸c doanh nghiÖp x©y dùng má hÇm lß cã thÓ ph©n thµnh c¸c khu vùc (ph©n xëng) ®µo lß, vËn t¶i, chuÈn bÞ vËt liÖu chèng v.v... T¬ng tù nh vËy ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tuyÓn kho¸ng hoÆc c¬ khÝ má. Riªng ®èi víi lo¹i doanh nghiÖp nh c¬ khÝ má, viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt theo c¸c ®¬n vÞ g¾n liÒn víi ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n phÈm.

TÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n xuÊt s¶n phÈm thÓ hiÖn ë sù c©n ®èi vÒ sè lîng vµ chÊt lîng c¸c chi tiÕt, bé phËn ®îc s¶n xuÊt, chÕ t¹o ë c¸c ph©n xëng, ®¬n vÞ kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Sù mÊt c©n ®èi sÏ dÉn ®Õn c¶ doanh nghiÖp cã thÓ kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô s¶n xuÊt, trong khi ë ®©u ®ã l¹i cã sù thõa gi¶ t¹o, ø ®äng cña c¸c bé phËn chi tiÕt s¶n phÈm, g©y ø ®äng vèn vµ phøc t¹p cho qu¸ tr×nh qu¶n lý s¶n xuÊt.

VÝ dô vÒ b¶ng sè liÖu ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n

xuÊt theo lo¹i chi tiÕt bé phËn (B¶ng 3.6)

Ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n xuÊt

B¶ng 3.6

Tªn

KÕ ho¹ch s¶n xuÊt (1000 ®/vÞ SP) Thùc tÕ (925 ®/vÞ SP)

chi

Dù tr÷ thùc tÕ cuèi kú

Sè cã thÓ dïng

tiÕt, bé phËn

Dù tr÷ cho kú sau Thùc tÕ SX trong kú Sö dông trong kú Sè l- îng Sè l- îng KÕ ho¹ch SX trong kú Sè chi tiÕt cÇn cho 1SP % so víi kÕ ho¹ch Tån kho ®Çu kú (Dù kiÕn) Tån kho thùc tÕ ®Çu kú % so víi sè cÇn cã +/- so víi kÕ ho¹ch Tæng sè chi tiÕt cÇn cho l¾p r¸p

(12/3).10

(2+3-

(1).KH

---- 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 5 12 13

(6+7) (8/2) (8-10)

(11- 3)

2000 150 60 2090 1800 50 1850 92,5 1850 0 -150 -100 2 A

3000 225 300 2925 4000 300 4300 143,3 2775 1525 1300 +577 3 B

v.v.. C

.. ..

Néi dung nµy cã thÓ më réng h¬n n÷a lµ cho c¸c lo¹i c«ng t¸c, c¸c kh©u cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ, ph©n tÝch tÝnh ®ång bé vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt s¶n phÈm... sÏ ®îc tr×nh bµy ë phÇn sau. Riªng ë ®©y cÇn t×m nguyªn nh©n mÊt c©n ®èi vÒ s¶n xuÊt bé phËn vµ chi tiÕt thµnh phÈm theo c¸c híng sau:

(cid:0) TÝnh ®ång bé cña viÖc cung øng vËt t kü thuËt.

(cid:0)

TÝnh c©n ®èi vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt bé phËn chi tiÕt.

(cid:0) ChÕ ®é c«ng t¸c, tæ chøc s¶n xuÊt vµ lao ®éng ë c¸c bé phËn

®ã.

3.3.4. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt theo lo¹i

mÆt hµng

Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung tõ trªn xuèng nh tríc kia, quan ®iÓm ph©n tÝch vÒ s¶n xuÊt theo mÆt hµng lµ nh sau: ®¶m b¶o mÆt hµng lµ nhiÖm vô b¾t buéc cña doanh nghiÖp; khi xÐt viÖc hoµn thµnh kÕ ho¹ch mÆt hµng, ngêi ta kh«ng lÊy mÆt hµng vît kÕ ho¹ch bï cho nh÷ng mÆt hµng kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch. VÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch - chØ so s¸nh c¸c mÆt hµng thùc tÕ ®· s¶n xuÊt víi sè kÕ ho¹ch ®· ®îc duyÖt.

Kh«ng ®i s©u ph©n tÝch nguyªn nh©n t¹i sao l¹i nh vËy, ta cã thÓ thÊy r»ng c¸ch ph©n tÝch nh trªn vÉn cßn cã thÓ ¸p dông trong mét sè trêng hîp, khi mét sè mÆt hµng lµ quan träng, thiÕt yÕu, ®îc nhµ níc ®Æt hµng vµ giao thµnh chØ tiªu ph¸p lÖnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp.

Cßn nãi chung, cÇn cã mét c¸ch nh×n ph¬ng ph¸p ph©n tÝch

mÆt hµng theo híng linh ho¹t h¬n, g¾n víi thÞ trêng h¬n.

Nh vËy, khèi lîng s¶n phÈm theo c¸c lo¹i mÆt hµng vµ c¬ cÊu cña chóng trong tæng sè s¶n phÈm hµng ho¸ thùc tÕ cÇn ®îc ph©n tÝch, so s¸nh víi nh÷ng con sè sau:

+ Sè lîng s¶n phÈm cña c¸c mÆt hµng vµ c¬ cÊu tèi u ®èi víi doanh nghiÖp, cã xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn rµng buéc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Lý do lµ trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ kú ph©n tÝch, bao giê doanh nghiÖp còng cã mét sè mÆt hµng nµo ®ã lµ cã lîi h¬n c¶ vÒ mÆt hiÖu qu¶ kinh tÕ. Râ rµng ®ã lµ nh÷ng mÆt hµng mµ doanh nghiÖp muèn s¶n xuÊt nhÊt. Tuy nhiªn, cha

xÐt tíi yÕu tè thÞ trêng, th× ngay trong lßng doanh nghiÖp ®· cã nh÷ng rµng buéc khiÕn doanh nghiÖp ph¶i h¹n chÕ møc mong muèn tèi u vÒ mÆt hµng cña m×nh l¹i. §ã lµ nh÷ng rµng buéc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc do c«ng nghÖ s¶n xuÊt t¹o nªn. VÝ dô mét doanh nghiÖp má dï rÊt mong muèn vµ cã thÞ trêng tiªu thô than côc xuÊt khÈu víi gi¸ cao h¬n h¼n c¸c mÆt hµng kh¸c, th× còng kh«ng thÓ kh«ng s¶n xuÊt c¸c lo¹i than c¸m b¸n víi gi¸ nhiÒu khi thÊp h¬n gi¸ thµnh. Do ®Æc ®iÓm tù nhiªn, bao giê chóng còng chiÕm mét tû träng nhÊt ®Þnh trong c¬ cÊu mÆt hµng.

+ Sè lîng s¶n phÈm cña c¸c mÆt hµng vµ c¬ cÊu theo kh¶ n¨ng tiªu thô trªn thÞ trêng. §©y lµ con sè so s¸nh cã ý nghÜa h¬n c¶, thÓ hiÖn khÈu hiÖu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng: "B¸n c¸i ngêi ta cÇn", chø kh«ng ph¶i chØ "B¸n c¸i mµ m×nh cã". Muèn cã ®îc c¸c sè liÖu nµy, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t cho c«ng t¸c nghiªn cøu vµ dù b¸o thÞ trêng. Ph¶i tæ chøc thu thËp c¸c th«ng tin kinh tÕ vµ tæ chøc xö lý ®Ó cã ®îc nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n. VÝ dô do trªn thÞ trêng gi¸ ®iÖn n¨ng t¨ng, nh©n d©n chuyÓn sang ®un nÊu b»ng than, ®· më réng thªm thÞ trêng tiªu thô than; hoÆc sù trë l¹i ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt cña c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn sÏ t¹o thªm kh¶ n¨ng tiªu thô cho mét sè mÆt hµng. §Ó x¸c ®Þnh mét c¬ cÊu s¶n phÈm phï hîp, cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i thÞ trêng ®Ó nghiªn cøu, ch¼ng h¹n cã thÓ ph©n ra: nh÷ng thÞ trêng truyÒn thèng vµ thÞ trêng míi, thÞ trêng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, thÞ trêng theo l·nh thæ ®Þa lý v.v...

+ Khèi lîng s¶n phÈm theo mÆt hµng vµ c¬ cÊu mÆt hµng kÕ ho¹ch. Muèn c¸c con sè so s¸nh nµy cã ý nghÜa thùc sù, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p kÕ ho¹ch hãa. KÕ ho¹ch mÆt hµng ph¶i lµ mét sù c©n ®èi tæng hîp, tÝnh to¸n khoa häc trªn c¸c mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Cô thÓ lµ kÕ ho¹ch mÆt hµng ph¶i c©n ®èi gi÷a kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp víi nhu cÇu cña thÞ trêng, víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c«ng nghÖ s¶n xuÊt, kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ vËt t kü thuËt v.v... KÕ ho¹ch ph¶i ®îc chØ ®¹o thùc hiÖn thêng xuyªn, cã biÖn ph¸p uèn n¾n c¸c sai lÖch, vµ ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt.

3.3.5. Ph©n tÝch ¶nh hëng cña chÊt lîng c«ng t¸c

®Õn khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt

ChÊt lîng c«ng t¸c hiÓu theo nghÜa réng bao gåm mäi ho¹t ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, cña mäi bé phËn vµ trong tÊt c¶ c¸c kh©u. ë ®©y ta chØ giíi h¹n ë viÖc ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña chÊt l- îng nh÷ng lo¹i c«ng t¸c phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. VÝ dô ë doanh nghiÖp má nh chÊt lîng c«ng t¸c ®µo lß, th«ng giã, cung cÊp n¨ng lîng, phôc vô c¬ ®iÖn, chÊt lîng c«ng t¸c ë c¸c g¬ng lß khai th¸c vµ chuÈn bÞ v.v...

ChÊt lîng c¸c lo¹i c«ng t¸c thÓ hiÖn b»ng nhiÒu chØ tiªu kh¸c nhau vµ khã cã thÓ lËp kÕ ho¹ch, v× vËy kh«ng cã sè liÖu kÕ ho¹ch cho ph©n tÝch. §Ó kh¾c phôc ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gi¸n tiÕp. Cô thÓ lµ chÊt lîng c«ng t¸c ®îc ph©n tÝch th«ng qua c¸c sù cè x¶y ra ngoµi tiÕn tr×nh b×nh thêng, g©y ¸ch t¾c cho s¶n xuÊt vµ ¶nh hëng ®Õn khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Nh vËy, ë ®©u chÊt lîng c«ng t¸c tèt, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ ®îc liªn tôc, nhÞp nhµng; vµ ngîc l¹i.

VÝ dô vÒ b¶ng ph©n tÝch c¸c sù cè (B¶ng 3.7):

B¶ng 3.7 Ph©n tÝch c¸c sù cè

Kú tríc Kú ph©n tÝch

Lo¹i sù cè

Sè lÇn x¶y ra sù cè Sè lÇn x¶y ra sù cè

¶nh h- ëng ®Õn s¶n lîng

Thêi gian ngõng s¶n xuÊt ¶nh h- ëng ®Õn s¶n l- îng Thêi gian ngõng s¶n xuÊt

Sù cè ®æ lß

Sù cè c¬ ®iÖn

Sù cè vËn t¶i

v.v...

Tæng céng

Qua ph©n tÝch nh vËy sÏ thÊy ®îc ë c¸c kh©u nµo, bé phËn nµo chÊt lîng c«ng t¸c lµ yÕu kÐm nhÊt ®Ó cã biÖn ph¸p tËp trung kh¾c phôc.

3.3.6. Ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm

Cïng víi lo¹i mÆt hµng, mÉu m· s¶n phÈm, th× chÊt lîng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng. Ngµy nay víi thÞ hiÕu tiªu dïng hiÖn ®¹i, ®ßi hái hµng ho¸ b¸n ra ph¶i cã chÊt lîng cao, th× ®iÒu nµy cµng cã ý nghÜa. Doanh nghiÖp thêng xuyªn quan t©m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm còng cã nghÜa lµ gi÷ v÷ng uy tÝn, duy tr× vµ t¨ng cêng søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn vµ n©ng cao doanh lîi. Trªn toµn x· héi, viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm cã ý nghÜa to lín trong viÖc gi¶m chi phÝ lao ®éng x· héi, n©ng cao møc sèng thùc tÕ cña nh©n d©n.

Sau ®©y lµ mét sè néi dung ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm:

a- Tû träng thø h¹ng s¶n phÈm

Ch¼ng h¹n cã b¶ng ph©n tÝch sau:

B¶ng ph©n tÝch thø h¹ng s¶n phÈm

B¶ng 3.8

Kú ph©n tÝch Kú tríc KÕ ho¹ch Thùc tÕ

Thø h¹ng s¶n phÈm

S¶n l- îng S¶n l- îng S¶n l- îng

Tû träng % Tû träng % Tû träng %

Lo¹i I

Lo¹i II

b- HÖ sè phÈm cÊp

HÖ sè phÈm cÊp b×nh qu©n c¸c s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh

theo biÓu thøc:

Hpc = (cid:0) Qi.gi

(cid:0) Qigo

Trong ®ã: Hpc - hÖ sè phÈm cÊp b×nh qu©n Qi - s¶n lîng s¶n phÈm thuéc cÊp i i = (1 (cid:0) n ) chØ sè lo¹i phÈm cÊp s¶n phÈm. gi - gi¸ b¸n ®¬n vÞ s¶n phÈm phÈm cÊp i go - gi¸ b¸n s¶n phÈm lo¹i I (cao nhÊt)

Nh vËy nÕu hÖ sè phÈm cÊp cµng gÇn 1 th× chøng tá chÊt l-

îng s¶n phÈm cµng cao.

Cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é gi¶m cña gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt

ra do chÊt lîng s¶n phÈm thÊp díi lo¹i 1 theo biÓu thøc:

tt pcH -

pcH ).Qtt.

, ®ång (cid:0) Gcl = (

Trong ®ã:

(cid:0) Gcl - møc ¶nh hëng cña chÊt lîng s¶n phÈm thay ®æi ®Õn

pcH vµ

pcH - t¬ng øng lµ hÖ sè phÈm cÊp thùc tÕ vµ theo kÕ

gi¸ trÞ s¶n lîng, ®ång.

kh pcH =1)

ho¹ch (

Qtt - tæng sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra go - gi¸ b¸n 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i I.

kh bqg ) .Qtt

( (cid:0) Gcl = Còng cã thÓ x¸c ®Þnh møc ¶nh hëng nµy th«ng qua gi¸ b¸n, bëi v× víi chÊt lîng s¶n phÈm thay ®æi, doanh nghiÖp cã thÓ ®¹t ®- îc møc gi¸ b¸n ®îc thÞ trêng chÊp nhËn còng kh¸c ®i: tt bqg -

Trong ®ã:

tt bqg vµ

kh bqg - t¬ng øng lµ gi¸ b¸n 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm thùc

(cid:0) Gcl , Qtt - ®· gi¶i thÝch

tÕ vµ theo kÕ ho¹ch (øng víi chÊt lîng tiªu chuÈn)

c- Ph©n tÝch s¶n phÈm háng

S¶n phÈm háng lµ nh÷ng s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®óng quy c¸ch, tiªu chuÈn kü thuËt, kh«ng ®¶m b¶o tÝnh n¨ng sö dông nh quy ®Þnh, ph¶i söa l¹i hoÆc hñy bá.

Th«ng thêng ngêi ta kh«ng lËp kÕ ho¹ch ®èi víi s¶n phÈm háng, trõ mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã ®Æc ®iÓm riªng, vÝ dô ngµnh thñy tinh, chÕ biÕn n«ng s¶n v.v... ChØ tiªu dïng ®Ó ph©n tÝch lµ tû lÖ s¶n phÈm sai háng, ®îc tÝnh b»ng tû lÖ gi÷a khèi lîng s¶n phÈm sai háng vµ tæng sè lîng s¶n phÈm lµm ra. Trong trêng hîp nhiÒu lo¹i s¶n phÈm cã thÓ dïng thíc ®o gi¸ trÞ:

(cid:0) T 100. %, C Z

Trong ®ã:

Tsh - tû lÖ sai háng s¶n phÈm Csh - chi phÝ vÒ s¶n phÈm sai háng, bao gåm c¶ s¶n phÈm

háng kh«ng söa ch÷a ®îc vµ söa ch÷a ®îc. Zhh - Gi¸ thµnh c«ng xëng cña s¶n phÈm hµng ho¸.

Ph©n tÝch s¶n phÈm sai háng ph¶i tiÕn hµnh cho tõng lo¹i s¶n phÈm vµ toµn bé, bëi v× nhiÒu khi do c¬ cÊu s¶n phÈm thay ®æi nªn cã thÓ cho kÕt luËn sai lÇm nÕu chØ xÐt riªng tõng lo¹i s¶n phÈm.

Qua sè liÖu vµ tÝnh to¸n tõ b¶ng sè liÖu 3.9. cho thÊy trªn ph¹m vi toµn doanh nghiÖp tû lÖ s¶n phÈm sai háng tÝnh b»ng chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng lªn mÆc dï tõng s¶n phÈm th× kh«ng thay ®æi. §ã lµ do c¬ cÊu mÆt hµng thay ®æi (ë ®©y tû träng s¶n phÈm B ®· t¨ng so víi kú tríc).

B¶ng 3.9 Ph©n tÝch s¶n phÈm sai háng

GTCX cña

Chi phÝ vÒ

Tû lÖ háng c¸

Tû lÖ háng b×nh

S¶n

SF hµng ho¸

s¶n phÈm

biÖt, %

qu©n (%)

phÈ

háng

Kú

Kú tríc Kú PT Kú tríc

Kú PT

§¬n vÞ: Ngh×n ®ång

6=(2/4)%

8=(4/2)% 9=(5/3)%

1 tríc 2

PT 3

tríc 4

PT 5

7=(5/3) %

1500 2000

3,3

2500 4500

100

180

4,0

4000 6500

150

246

3,75

3,78

§èi víi c¸c doanh nghiÖp má chÊt lîng s¶n phÈm hiÖn nay còng ®ang lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt sèng cßn cña s¶n xuÊt kinh doanh. Còng ph¶i nhËn thÊy mét khã kh¨n kh¸ch quan cña doanh nghiÖp má lµ chÊt lîng s¶n phÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh c¸c tÝnh chÊt cña kho¸ng s¶n ë vØa nguyªn khèi, ®iÒu kiÖn æn ®Þnh cña vØa vµ ®Êt ®¸ v©y quanh.

VÒ mÆt chñ quan, doanh nghiÖp má cã thÓ t¸c ®éng lµm

t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm theo nh÷ng híng nh:

- C¶i tiÕn ph¬ng ph¸p khai th¸c nh»m gi¶m ®é vì vôn khi t¸ch kho¸ng s¶n khái nguyªn khèi; khai th¸c riªng c¸c ph©n líp nh»m lo¹i trõ ®Êt ®¸ kÑp; tÝnh to¸n c¸c th«ng sè má hîp lý ®Ó mét mÆt vÉn tiÕt kiÖm tµi nguyªn, mÆt kh¸c ®¶m b¶o an toµn vµ vÉn cho tû lÖ ®Êt ®¸ lÉn nhá nhÊt.

- C¶i tiÕn c«ng nghÖ vËn chuyÓn ®Ó gi¶m tû lÖ vì vôn, v×

theo kinh nghiÖm ®©y lµ mét kh©u g©y nªn sù vì vôn kh¸ cao.

- Phèi hîp khai th¸c ë c¸c khu vùc, c¸c vØa cã chÊt lîng kh¸c nhau ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh chÊt lîng s¶n phÈm chung. TÊt nhiªn ®iÒu nµy ph¶i kh«ng ®îc ph¸ vì tuÇn tù khai th¸c hîp lý.

- §Æc biÖt chó träng c«ng t¸c sµng tuyÓn. §Çu t thÝch ®¸ng

cho trang bÞ kü thuËt vµ ¸p dông c«ng nghÖ sµng tuyÓn tiªn tiÕn.

- Thêng xuyªn tiÕn hµnh c«ng t¸c kiÓm tra, nghiÖm thu vµ ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm. ¸p dông c¸c chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vµ khuyÕn khÝch vËt chÊt, tinh thÇn nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.

ChÊt lîng s¶n phÈm ë c¸c doanh nghiÖp má than ®îc ®¸nh gi¸

th«ng qua c¸c chØ tiªu chñ yÕu sau:

 §é tro cña than s¹ch

 §é Èm

 Tû lÖ ®Êt ®¸ lÉn

 Tû lÖ lu huúnh

 Tû lÖ than cã cì h¹t kh«ng ®óng quy c¸ch so víi tiªu chuÈn hµng ho¸.

Trong nhiÒu trêng hîp cã thÓ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh chÊt lîng s¶n phÈm th«ng qua sè tiÒn mµ kh¸ch hµng thëng cho doanh nghiÖp v× chÊt lîng s¶n phÈm tèt, hoÆc sè tiÒn kh¸ch hµng ph¹t doanh nghiÖp do vi ph¹m hîp ®ång vÒ chÊt lîng s¶n phÈm. C¸ch ph©n tÝch nµy tuy lµ gi¸n tiÕp song kh¸ch quan, ph¶n ¶nh ®óng mèi quan hÖ thÞ trêng.

3.3.7. Ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh

s¶n xuÊt s¶n phÈm

Trong thêi kú ph©n tÝch, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc coi lµ nhÞp nhµng nÕu nh nã ®¶m b¶o thêng xuyªn nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm.

TÝnh nhÞp nhµng ®îc hiÓu theo nghÜa réng, chø kh«ng trïng lÆp víi nghÜa "®Òu ®Æn" mÆc dï nÕu s¶n xuÊt võa nhÞp nhµng võa ®Òu ®Æn th× ®ã lµ ®iÒu tèt (do vËy ngêi ta cßn gäi ®ã lµ nhÞp ®iÖu cña s¶n xuÊt).

§Ó ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt, cÇn ph©n kú ph©n tÝch ra thµnh c¸c kú nhá vµ xÐt møc ®é thùc hiÖn nhiÖm vô s¶n xuÊt trong c¸c kú ®ã. VÝ dô: chia n¨m thµnh c¸c th¸ng, th¸ng thµnh c¸c ngµy... cßn ®èi tîng ph©n tÝch cã thÓ lµ doanh nghiÖp, ph©n xëng, tæ, ®éi hoÆc c¸c kh©u trong d©y chuyÒn s¶n xuÊt.

Sè liÖu ph©n tÝch gåm s¶n lîng (khèi lîng c«ng t¸c) thùc tÕ vµ kÕ ho¹ch trong c¸c kú ®èi chiÕu víi nhau c¶ b»ng sè tuyÖt ®èi vµ t- ¬ng ®èi, råi dïng mét trong 2 ph¬ng ph¸p sau ®Ó ®¸nh gi¸:

1. Ph¬ng ph¸p biÓu ®å: Cã u ®iÓm lµ dÔ nhËn thÊy, b»ng c¸ch ®èi chiÕu sù sai lÖch gi÷a ®êng thùc tÕ vµ kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn c¸ch nµy kh«ng cho mét kÕt qu¶ ®Þnh lîng chÝnh x¸c.

Q,tÊn

Th¸ ng

KÕ ho¹ch

Thùc hiÖn

a. BiÓu ®å dïng sè tuyÖt ®èi (H×nh 3.1)

H×nh 3.1: BiÓu ®å ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng (dïng sè tuyÖt ®èi)

%, tû lÖ thùc hiÖn

100,%

12Th¸ng

KÕ ho¹ ch

Thùc hiÖn

b) BiÓu ®å dïng sè t¬ng ®èi (H×nh 3.2)

H×nh 3.2: BiÓu ®å ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng (dïng sè t¬ng ®èi)

Nãi chung c¸ch ®¸nh gi¸ trªn biÓu ®å lµ: ®êng s¶n lîng thùc tÕ

cµng s¸t ®êng kÕ ho¹ch cµng tèt.

2. Ph¬ng ph¸p dïng hÖ sè nhÞp nhµng.

TÝnh chÊt nhÞp nhµng cã thÓ ®¸nh gi¸ th«ng qua hÖ sè nhÞp

nhµng nh sau:

(cid:0) (cid:0) n.100 m (cid:0) (cid:0) H n.100

Trong ®ã:

no - sè ngµy trong th¸ng (hoÆc th¸ng trong n¨m) mµ doanh

nghiÖp hoµn thµnh vµ vît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt.

mi - Tû lÖ % ®¹t kÕ ho¹ch s¶n xuÊt ®èi víi nh÷ng ngµy (hoÆc th¸ng) mµ doanh nghiÖp kh«ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch.

n - Sè ngµy trong th¸ng theo chÕ ®é c«ng t¸c (hoÆc sè th¸ng

trong n¨m).

Víi c¸ch tÝnh nµy, hÖ sè nhÞp nhµng cµng gÇn 1 cµng chøng

tá tÝnh nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt lµ cao.

Còng cã thÓ tÝnh hÖ sè nhÞp nhµng theo mét d¹ng kh¸c cña

biÓu thøc trªn nh sau:

qn .0

q i qn .

(cid:0) (cid:0) (cid:0)

Trong ®ã:

(cid:0) qi -tæng s¶n lîng thùc tÕ cña nh÷ng ngµy (hoÆc th¸ng mµ

doanh nghiÖp kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch).

n0 vµ n - ®· gi¶i thÝch ë c«ng thøc trªn. qkh - s¶n lîng kÕ ho¹ch b×nh qu©n ngµy (hoÆc th¸ng).

3.4. Ph©n tÝch tÝnh chÊt c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ

s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp khai th¸c má

Trong phÇn nµy ta sÏ nghiªn cøu ph©n tÝch mét vÊn ®Ò mang tÝnh kh¸ ®Æc thï cña doanh nghiÖp khai th¸c má, ®ã lµ tÝnh c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt (khai th¸c) vµ c«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt.

ChuÈn bÞ s¶n xuÊt hiÓu theo nghÜa réng rÊt ®a d¹ng, bao gåm nhiÒu mÆt ho¹t ®éng, nh cung øng vµ dù tr÷ vËt t kü thuËt, tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh phôc vô nh»m ®¶m b¶o tËn dông thêi gian vµ c«ng suÊt thiÕt bÞ còng nh lao ®éng cña con ngêi, chuÈn bÞ vÒ vèn s¶n xuÊt v.v... ë ®©y ta sÏ giíi h¹n ph©n tÝch mét khÝa c¹nh trong ®ã. §ã lµ t×nh h×nh chuÈn bÞ th«ng qua c«ng t¸c ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸ cña c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má do thêng xuyªn ph¶i duy tr× vµ t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt th«ng qua c«ng t¸c ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸.

NhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ nghiªn cøu t×nh h×nh c«ng t¸c chuÈn bÞ, ®¸nh gi¸ sù ®¸p øng cña nã víi c«ng t¸c khai th¸c theo yªu

cÇu: c©n ®èi, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt liªn tôc, nhÞp nhµng tríc m¾t còng nh l©u dµi, vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.

3.4.1. Ph©n tÝch c«ng t¸c chuÈn bÞ vÒ mÆt khèi

lîng

Khèi lîng c«ng t¸c chuÈn bÞ ®èi víi má hÇm lß thÓ hiÖn ë sè mÐt lß ®µo ®îc trong kú. Sè liÖu ®Ó so s¸nh cã thÓ lµ sè kÕ ho¹ch, sè thùc tÕ kú tríc, sè cÇn thiÕt ®¶m c©n ®èi trong kú, sè cÇn thiÕt ®¶m b¶o c©n ®èi trong kú vµ kh¾c phôc mÊt c©n ®èi cña kú tríc.

§Ó ph©n tÝch, cÇn ph©n sè mÐt lß ®µo theo c«ng dông vµ

tÝnh chÊt. VÝ dô cã b¶ng ph©n tÝch sau (B¶ng 3.10)

B¶ng 3.10 Ph©n tÝch khèi lîng ®µo lß

So s¸nh Lo¹i ®êng lß (cid:0) Khèi lîng ®µo TT KH %

Lß ®µo theo than 5200 +1900 157,6 3300

Lß ®µo theo ®¸ 1450 -200 1650 87,9

Theo tÝnh chÊt Lß than + ®¸ 14650 12700 -1950 86,7

6100 90,2 5500 -600 Lß më vØa

5800 68,9 4000 -1800 Lß chuÈn bÞ

Theo c«ng dông 7700 9850 +2150 127,9 Lß khai th¸c

Tæng sè 19600 19350 -250 98,7

Qua sè liÖu cña b¶ng ph©n tÝch cho thÊy trong kú doanh nghiÖp xÊp xØ ®¹t kÕ ho¹ch ®µo lß tæng sè. Tuy nhiªn ®· cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c lo¹i ®êng lß. Cô thÓ lµ doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®µo lß chñ yÕu nhê ®µo c¸c ®êng lß theo than (vît kÕ ho¹ch 57,6%). §ã lµ mét biÖn ph¸p ®èi phã dÔ d·i trong viÖc thùc hiÖn, song còng cã thÓ sÏ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn mÊt c©n ®èi trong chuÈn bÞ s¶n xuÊt. §iÒu nµy còng cã thÓ thÊy râ khi ph©n tÝch c¸c ®êng lß theo c«ng dông: c¸c ®êng lß më vØa vµ chuÈn bÞ ®Òu kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch, trong khi c¸c ®êng lß khai th¸c vît kÕ ho¹ch víi sè mÐt lß lµ 2150 mÐt. Qua ®ã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Ph¶i ch¨ng doanh nghiÖp tuy ®· quan t©m tíi c«ng t¸c chuÈn bÞ, song míi ch¹y theo nhu cÇu tríc m¾t, cha chó träng chuÈn bÞ l©u dµi?

Cã nhiÒu nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn khèi lîng mÐt lß ®µo, nh ®iÒu kiÖn má ®Þa chÊt, nhu cÇu khai th¸c, c«ng nghÖ vµ kü thuËt ®µo lß v.v.... nÕu trong kú doanh nghiÖp tiÕn hµnh c¶i tiÕn hÖ thèng khai th¸c, bè trÝ c¸c ®êng lß hîp lý h¬n, gi¶m khèi lîng mÐt lß ®µo mµ s¶n xuÊt vÉn c©n ®èi, th× cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt. Trong trêng hîp nµy nªn ¸p dông ph¬ng ph¸p so s¸nh cã ®iÒu chØnh (®iÒu chØnh suÊt ®µo lß theo nhu cÇu ®µo lß míi).

Tæng sè mÐt lß ®µo cña doanh nghiÖp má thêng ®îc h¹ch to¸n theo 2 nguån vèn: Vèn kiÕn thiÕt c¬ b¶n vµ vèn s¶n xuÊt. Do vËy trong trêng hîp cÇn thiÕt còng ph¶i ph©n tÝch theo nguån vèn ®µo lß.

§Ó ph©n tÝch s©u h¬n cã thÓ ph©n c¸c ®êng lß theo khu vùc s¶n xuÊt, theo vØa vµ theo thêi gian trong kú ph©n tÝch ®Ó thÊy râ sù mÊt c©n ®èi trong ®µo lß x¶y ra ë ®©u vµ t¹i sao?

Cßn ®Ó nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè vÒ tæ chøc kü thuËt ®Õn khèi lîng lß ®µo, cã thÓ lÊy c¸c sè liÖu sau ®Ó ph©n tÝch: Sè g¬ng lß chuÈn bÞ b×nh qu©n (theo lo¹i lß, khu vùc vØa) tiÕn ®é b×nh qu©n ngµy ®ªm vµ th¸ng cña c¸c g¬ng lß v.v...

Khèi lîng c«ng t¸c chuÈn bÞ ë c¸c doanh nghiÖp má lé thiªn thÓ hiÖn ë sè lîng ®Êt ®¸ bãc trong kú. Néi dung ph©n tÝch lµ nghiªn cøu t×nh h×nh bãc ®Êt ®¸ theo c¸c vØa, c¸c khu vùc, c¸c tÇng. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn lu ý mét sè vÊn ®Ò sau.

- Khèi lîng ®Êt ®¸ bãc ph¶i ®¶m b¶o hÖ sè bãc ®îc tÝnh to¸n theo møc ®é khai th¸c. Cã sù phèi hîp gi÷a c¸c vØa vµ khu vùc ®Ó võa ®¶m b¶o hÖ sè bãc côc bé võa ®¶m b¶o hÖ sè bãc toµn má.

- C«ng t¸c bãc ®Êt ®¸ ph¶i ®¶m b¶o c¸c th«ng sè g¬ng tÇng

theo yªu cÇu vÒ c«ng nghÖ vµ an toµn s¶n xuÊt.

- Ph¶i tÝnh ®Õn t×nh tr¹ng "nî" vÒ khèi lîng ®Êt ®¸ bãc t¬ng ®èi phæ biÕn hiÖn nay. ViÖc ph©n tÝch ph¶i chØ ra ®îc nguy c¬ ph¶i dõng s¶n xuÊt ®Ó c¶i t¹o má hoÆc c¸c biÖn ph¸p ®Ó tr¸nh nguy c¬ ®ã.

- §Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n cÇn liªn hÖ gi÷a khèi lîng ®Êt ®¸ ®· bãc vµ khèi lîng d ®Êt ®¸ ®· ®îc khoan næ song cha xóc vµ vËn chuyÓn ra b·i th¶i.

3.4.2. Ph©n tÝch møc ®é ®¶m b¶o cña c«ng t¸c

chuÈn bÞ ®èi víi khai th¸c.

Tr×nh ®é ®¶m b¶o cña c«ng t¸c chuÈn bÞ cña doanh nghiÖp má thÓ hiÖn ë sù chuyÓn tiÕp c¸c g¬ng lß, khu vùc khai th¸c mét c¸ch nhÞp nhµng, hîp lý trong kú ph©n tÝch vµ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn c«ng t¸c má trong nh÷ng kú sau.

VÊn ®Ò thø nhÊt cã thÓ kÕt luËn qua ph©n tÝch khèi lîng ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸ nh phÇn trªn ®· tr×nh bµy. Sau ®©y sÏ ®i s©u ph©n tÝch vÊn ®Ò thø 2 víi c¸c néi dung sau:

1. Ph©n tÝch c¸c lo¹i tr÷ lîng tµi nguyªn vµ thêi h¹n cã thÓ

khai th¸c ®îc cña chóng.

KÕt qña cña c«ng t¸c ®µo lß, bãc ®Êt ®¸ ë doanh nghiÖp má lµ t¹o ra nh÷ng tr÷ lîng tµi nguyªn (gåm tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më, ®· chuÈn bÞ vµ tµi nguyªn s½n sµng) víi thêi h¹n khai th¸c hÕt chóng tÝnh tõ mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh (®Çu hoÆc cuèi kú v.v...), tuú theo cêng ®é khai th¸c ë c¸c khu vùc, vØa vµ toµn má.

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch chung lµ dùa vµo tr÷ lîng tµi nguyªn ë thêi ®iÓm cuèi kú (th¸ng, quý, n¨m), x¸c ®Þnh thêi gian cã thÓ khai th¸c ®îc cña chóng theo mét cêng ®é s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, so s¸nh c¸c thêi h¹n ®ã gi÷a sè thùc tÕ víi kÕ ho¹ch hoÆc víi trÞ sè kinh nghiÖm, hoÆc víi chØ tiªu theo quy ®Þnh khèng chÕ cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn.

VÝ dô: Ph©n tÝch thêi gian khai th¸c ®îc cña tr÷ lîng tµi nguyªn s½n sµng (tÝnh b»ng ®¬n vÞ th¸ng) cña mét doanh nghiÖp má nh sau:

B¶ng ph©n tÝch møc ®é ®¶m b¶o tr÷ lîng tµi nguyªn

B¶ng 3.11

Cuèi n¨m PT Chªnh lÖch TT so s¸nh

KH TT Cuèi n¨m tr- íc Tªn vØa N¨m tríc KÕ ho¹ch ChØ tiªu khèng chÕ ChØ tiªu khèng chÕ

(cid:0) 6 A 6 6 6,47 +0,47 +0,47 +0,47

(cid:0) 6 B 6 6,8 5,62 -0,38 -1,38 -1,18

(cid:0) 6 6 6,2 6,25 +0,25 +0,25 +0,05

Toµn má

Qua sè liÖu trªn cho thÊy nh×n chung toµn má ®¶m b¶o ®îc l- îng tr÷ lîng tµi nguyªn s½n sµng vÒ mÆt thêi gian. Tuy nhiªn xÐt c¸c vØa cã sù mÊt c©n ®èi. §iÒu nµy cÇn ph¶i ®i s©u t×m hiÓu ®Ó cã kÕt luËn cô thÓ.

§èi víi tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më vµ ®· chuÈn bÞ, c¸ch ph©n tÝch còng t¬ng tù, chØ kh¸c vÒ quy m« thêi gian. Ch¼ng h¹n theo mét nguån sè liÖu kinh nghiÖm, th× thêi h¹n hîp lý ®Ó khai th¸c hÕt tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më lµ 3 (cid:0) 5 n¨m, cßn tr÷ lîng tµi nguyªn ®· chuÈn bÞ lµ kho¶ng 1 n¨m.

Khi ph©n tÝch c¸c chØ tiªu nµy sÏ cho c¸c kÕt luËn vÒ tÝnh

c©n ®èi l©u dµi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt.

Trong kú ph©n tÝch, nÕu cêng ®é khai th¸c ë c¸c vØa, khu vùc vµ toµn má cã thay ®æi, th× cµn ph¶i xÐt ®Õn khi so s¸nh c¸c thêi h¹n khai th¸c tr÷ lîng.

2. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu kh¸c.

Ngoµi ph¬ng ph¸p võa nªu, sù c©n ®èi gi÷a khai th¸c vµ chuÈn bÞ cßn cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ qua mét sè chØ tiªu kh¸c cã liªn quan, nh tû suÊt ®µo lß (hoÆc hÖ sè bãc ®Êt ®¸), tû lÖ gi÷a tèc ®é ®µo lß vµ tèc ®é dÞch chuyÓn lß chî, tû lÖ vÒ sè lîng c«ng nh©n lµm c«ng t¸c chuÈn bÞ vµ sè lîng c«ng nh©n khai th¸c, sã g¬ng lß chuÈn bÞ vµ khai th¸c.

Trong thùc tÕ cã thÓ x¶y ra lµ c¸c chØ tiªu nµy kh«ng theo cïng mét híng ®¸nh gi¸. V× vËy cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh cô thÓ ®Ó kh«ng x¶y ra m©u thuÉn trong kÕt luËn.

Ch¼ng h¹n cã sè liÖu ph©n tÝch nh trong b¶ng sau (b¶ng

3.12)

B¶ng 3.12 Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt

Tû lÖ tèc Tû lÖ sè c«ng Sè g¬ng lß SuÊt ®µo ChØ tiªu

chî trªn sè g- ¬ng lß CB

lß, m/ng.T ®é lß chî so víi tèc ®é ®µo lß nh©n khai th¸c víi sè CN ®µo lß

351 1: 3,7 1: 0,57 1: 2

TrÞ sè kinh nghiÖm

Thùc tÕ 423 1: 4,8 1: 0,56 1: 2,1

So s¸nh 72 - - -

Cã thÓ thÊy: SuÊt ®µo lß cao h¬n trÞ sè kinh nghiÖm. Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng ®iÒu ®ã lµ tèt, trõ trêng hîp, vÝ dô, v× mét lý do nµo ®ã mµ s¶n lîng khai th¸c thùc tÕ gi¶m nhiÒu so víi dù kiÕn khiÕn suÊt ®µo lß t¨ng lªn gi¶ t¹o. Tû lÖ tèc ®é t¨ng vÒ híng ®µo lß chuÈn bÞ, trong khi tû träng c«ng nh©n ®µo lß l¹i gi¶m ®i, chøng tá n¨ng suÊt lao ®éng trong kh©u ®µo lß t¨ng h¬n so víi kh©u khai th¸c. Sè g¬ng lß chuÈn bÞ trªn sè g¬ng khai th¸c còng t¨ng. §ã lµ biÓu hiÖn tèt.

Ch

¬ng IV

Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt

cña DOANH NGHIÖP C«ng nghiÖp má

4.1 ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch.

Tµi s¶n cè ®Þnh lµ c¬ së vËt chÊt cña doanh nghiÖp, t¹o nªn thµnh phÇn chñ yÕu cña vèn s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, tµi s¶n cè ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n- íc phÇn lín vÉn lµ tµi s¶n thuéc së h÷u toµn d©n, ®îc Nhµ níc trao quyÒn sö dông cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÖm vô cña c¸c doanh nghiÖp lµ ph¶i sö dông sè tµi s¶n ®ã sao cho cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.

Trong nh÷ng n¨m qua, mÆc dï c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ë níc ta ®îc trang bÞ mét lîng tµi s¶n cè ®Þnh t¬ng ®èi lín, song hiÖu qu¶ sö dông chóng thêng cßn rÊt thÊp. Riªng trong ngµnh c«ng nghiÖp má, tuy ®îc trang bÞ bæ sung nhiÒu thiÕt bÞ cã n¨ng suÊt cao, song hÖ sè hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh l¹i cã chiÒu híng ®i xuèng. T×nh h×nh ®ã lµ do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp má ph¶i thêng xuyªn quan t©m ph©n tÝch, t×m c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh.

ViÖc ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh g¾n liÒn víi viÖc x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. V× nh ta biÕt n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¶n phÈm lín nhÊt mµ doanh nghiÖp cã thÓ ®¹t ®îc khi sö dông mét c¸ch ®Çy ®ñ (c¶ vÒ cêng ®é vµ thêi gian) m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt hiÖn cã, trong ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt hîp lý, tæ chøc s¶n xuÊt vµ lao ®éng khoa häc.

Tuy nhiªn, 2 néi dung ph©n tÝch trªn lµ kh¸c nhau. NÕu nh ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh nh»m ®¸nh gi¸ quy m« vµ hiÖu qu¶ cña toµn bé nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh mµ doanh nghiÖp sö dông, còng nh nh÷ng bé phËn cña chóng mét c¸ch t¬ng ®èi ®éc lËp; th× ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ nghiªn cøu chóng trong mèi liªn hÖ víi nhiÒu nh©n tè kh¸c.

NhiÖm vô cña ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh

vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ:

- §¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông chóng.

- X¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, ph©n tÝch tr×nh ®é tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt; t×m ra c¸c kh©u yÕu vµ ®Ò ra biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m tËn dông triÖt ®Ó h¬n n÷a c¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña s¶n xuÊt.

4.2. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh.

4.2.1. §¸nh gi¸ chung hiÖu suÊt sö dông cña vèn

cè ®Þnh.

HiÖu suÊt sö dông toµn bé vèn cè ®Þnh ®îc ®¸nh gi¸ qua 2 chØ tiªu tæng hîp lµ hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh vµ hÖ sè huy ®éng (cßn cã tªn gäi lµ hÖ sè ®¶m nhiÖm) vèn cè ®Þnh.

a. HÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh cho biÕt mét ®¬n vÞ gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh (vèn cè ®Þnh) trong mét ®¬n vÞ thêi gian ®· tham gia lµm ra bao nhiªu s¶n phÈm (®îc tÝnh b»ng hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ)

(cid:0) (cid:0) H hoÆc H (4.1) Q V G V

Trong ®ã:

Q - Khèi lîng s¶n phÈm lµm ra trong kú. G - Gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú. Vbq - Gi¸ trÞ b×nh qu©n cña vèn cè ®Þnh trong kú ph©n

tÝch.

§èi víi doanh nghiÖp má, s¶n phÈm thêng cã mét lo¹i chñ yÕu,

v× vËy khi ph©n tÝch thêng dïng c¶ chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ.

VÝ dô: Mét doanh nghiÖp má cã vèn cè ®Þnh lµ 12 tû ®ång, trong n¨m s¶n xuÊt ®îc 500 ngh×n tÊn than s¹ch, b¸n víi gi¸ b×nh qu©n lµ 115 ngh×n ®ång/tÊn.

500.000 = 41,67 T/tr.® Hhs = 12000.106

HoÆc lµ:

500000. 115000 = 4,79 ®vsf/®v Hhs = 12000.106

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ so s¸nh hÖ sè hiÖu suÊt ë c¸c thêi kú kh¸c nhau ®Ó thÊy sù biÕn ®éng vµ xu thÕ cña chØ tiªu. Ngoµi ra cã thÓ so s¸nh víi c¸c doanh nghiÖp cã nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t¬ng tù ®Ó thÊy møc ®é hiÖu qu¶.

HiÖn nay trong ngµnh c«ng nghiÖp má cã xu thÕ gi¶m sót hÖ

sè hiÖu suÊt sö dông vèn cè ®Þnh do nhiÒu nguyªn nh©n nh:

(cid:0) Do qu¶n lý cha tèt. §©y lµ hËu qu¶ cßn kÐo dµi cña thêi kú bao cÊp, khi mµ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña c¸c doanh nghiÖp cßn cha ®îc g¾n chÆt víi quyÒn lîi vËt chÊt vµ tinh thÇn cña hä.

(cid:0) M¸y mãc thiÕt bÞ trong ngµnh má níc ta ®îc cung cÊp tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, song nhiÒu khi kh«ng ®ång bé, thiÕu sù thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn má ®Þa chÊt ë c¸c má níc ta.

(cid:0) Nh÷ng khã kh¨n do thiÕu phô tïng thay thÕ vµ tæ chøc söa ch÷a còng khiÕn cho tµi s¶n cè ®Þnh nhiÒu khi lín vÒ quy m« song rÊt h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ sö dông.

(cid:0) C¸c ®iÒu kiÖn khai th¸c ngµy cµng trë nªn khã kh¨n h¬n: chiÒu s©u khai th¸c t¨ng, diÖn s¶n xuÊt ph©n t¸n h¬n, tr÷ lîng khai th¸c Ýt ®i v.v...

(cid:0) Nh÷ng khã kh¨n trong thêi kú chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng: tµi s¶n cè ®Þnh ph¶i mua s¾m víi gi¸ ®¾t h¬n nhiÒu, kÓ c¶ b»ng ngo¹i tÖ m¹nh; trong khi ®ã thÞ tr- êng tiªu thô vµ ®iÒu kiÖn tiªu thô s¶n phÈm l¹i kÐm ®i, khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp má kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc hÕt c«ng suÊt tµi s¶n cè ®Þnh.

NhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ ph¶i t×m ra nh÷ng ph¬ng híng

ng¨n chÆn xu híng gi¶m sót cña hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh.

b. HÖ sè huy ®éng vèn cè ®Þnh (cßn ®îc gäi lµ hÖ sè ®¶m nhiÖm vèn cè ®Þnh): lµ chØ tiªu nghÞch ®¶o cña hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh.

(4-2)

bq G

V (cid:0) (cid:0) H hoÆc H 1 H

ChØ tiªu nµy cho thÊy ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm trong kú (tÝnh b»ng hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ), doanh nghiÖp ph¶i huy ®éng mét lîng vèn cè ®Þnh lµ bao nhiªu. Nh vËy râ rµng Hh® cµng nhá cµng chøng tá hiÖu suÊt sö dông vèn cè ®Þnh cao.

Trong khi ph©n tÝch 2 chØ tiªu trªn cÇn lu ý mét sè ®iÓm sau:

(cid:0) Vèn cè ®Þnh ®îc tÝnh lµ sè b×nh qu©n trong kú. (cid:0) NÕu trong kú ®· cã ®ît ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n cè ®Þnh hoÆc cã sù thay ®æi lín vÒ gi¸ mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh th× cÇn so s¸nh quy vÒ mét gèc.

(cid:0) Khi x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu Hhs vµ Hh®, tuú theo tÝnh chÊt s¶n phÈm kinh doanh vµ môc ®Ých ph©n tÝch ®Ó chän ®¬n vÞ hiÖn vËt hay gi¸ trÞ cho phï hîp.

4.2.2. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh th«ng qua mét sè néi dung cô thÓ.

*13 Ph©n tÝch sè lîng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn cã.

Néi dung lµ so s¸nh sè lîng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn cã cña doanh nghiÖp, sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®· l¾p ®Æt vµ sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang ho¹t ®éng. NÕu sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang ho¹t ®éng nhiÒu vµ chiÕm tû träng lín trong tæng sè hiÖn cã th× cã lîi cho s¶n xuÊt vµ ngîc l¹i.

Ch¼ng h¹n cã sè liÖu vÒ sè lîng m¸y khoan ë mét má lé thiªn

nh sau: (B¶ng 4.1)

So s¸nh

STT

ChØ tiªu

KÕ ho¹ch

B¶ng 4.1

Thùc tÕ

Khèi lîng c«ng t¸c khoan, m 288.000

-25.500

91,14

262.50 0

Sè m¸y khoan hiÖn cã

100

Sè m¸y khoan ®· l¾p

103,7

-3

87,5

Sè m¸y khoan ®ang ho¹t ®éng

(cid:0)

12.000

12.500

+500

104,2

Khèi lîng c«ng t¸c cña 1 m¸y trong kú

Theo sè liÖu ta thÊy: doanh nghiÖp dù ®Þnh sö dông 88,9% sè m¸y khoan ®· l¾p r¸p (24/27), song thùc tÕ chØ sö dông ®îc 75% (21/28). MÆc dï sè m¸y khoan ®· l¾p nhiÒu h¬n so víi kÕ ho¹ch 1 chiÕc, song sè ho¹t ®éng thÊp h¬n kÕ ho¹ch 3 chiÕc lµm khèi lîng mÐt khoan gi¶m ®i lµ 3 x 12.000 = 36.000 mÐt

NÕu tÝnh theo tû lÖ kÕ ho¹ch th× sè m¸y khoan sö dông ph¶i

lµ:

(88,9/100)x 28 = 24,89 (cid:0) 25 m¸y

chø kh«ng ph¶i 21 m¸y. Nh vËy sè m¸y ho¹t ®éng gi¶m mét c¸ch t- ¬ng ®èi lµ 4 chiÕc (25 - 21) lµm sè mÐt khoan gi¶m t¬ng ®èi so víi kÕ ho¹ch lµ:

4 x 12.000 = 48.000 mÐt.

Tuy nhiªn tæng sè mÐt khoan trong kú chØ gi¶m 25.500m so víi kÕ ho¹ch lµ nhê phÇn bï ®¾p l¹i do t¨ng s¨ng suÊt cña mçi m¸y khoan ho¹t ®éng.

NÕu doanh nghiÖp thùc hiÖn ®îc kÕ ho¹ch vÒ sè lîng m¸y

khoan th× ®· cã thÓ hoµn thµnh kÕ ho¹ch sè mÐt khoan.

Nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ cña t×nh h×nh trªn lµ:

(cid:0) ThiÕu diÖn c«ng t¸c cho m¸y.

(cid:0) Kh«ng ®¶m b¶o vÒ söa ch÷a, thay thÕ phô tïng.

(cid:0) Do tæ chøc s¶n xuÊt kh«ng tèt.

§Ó cã thÓ cã kÕt luËn chÝnh x¸c h¬n, cÇn ®i s©u t×m hiÎu vµ

so s¸nh víi nhu cÇu thùc tÕ cña s¶n xuÊt trong kú.

b. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian lµm viÖc cña m¸y

mãc thiÕt bÞ.

C¸c chØ tiªu sö dông thêi gian lµm viÖc cña m¸y mãc thiÕt bÞ

cho phÐp ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông chóng theo chiÒu réng.

§Ó ph©n tÝch ngêi ta dïng c¸c hÖ sè sö dông thêi gian theo

lÞch, theo kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é.

(4-3) H (cid:0) l tg T tt T l

(4-4) H (cid:0) cd tg T tt T

(4-5) H (cid:0) kh tg T tt T

tgH , vµ

tgH - T¬ng øng lµ c¸c hÖ sè sö dông thêi gian theo lÞch, theo kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é cña m¸y mãc thiÕt bÞ

Trong ®ã kh l tgH ,

Ttt, Tl, TKH vµ Tc® - T¬ng øng lµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ, thêi gian lµm viÖc theo lÞch, theo kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é trong kú cña m¸y mãc thiÕt bÞ.

C¸c sè liÖu ph©n tÝch ®îc lÊy tõ biÓu thèng kª vÒ sö dông

thêi gian lµm viÖc cña m¸y mãc thiÕt bÞ chñ yÕu.

Gi¶ sö ta cã sè liÖu vÒ thêi gian lµm viÖc cña « t« vËn t¶i

b×nh qu©n cho 1 « t« nh sau (B¶ng 4.2)

B¶ng 4.2

STT

ChØ tiªu

KÕ ho¹ch

Thùc tÕ So s¸nh

Thêi gian lµm viÖc thùc tÕ, giê

4.400

3.840

-560

Thêi gian theo lÞch giê

8760

Thêi gian theo chÕ ®é, giê

4896

Thêi gian theo kÕ ho¹ch, giê

4.400

0,50

0,44

-0,06

H l

0,90

0,78

-0,12

H cd

0,87

-0,13

H KH

Trong b¶ng trªn c¸c sè liÖu ®· ®îc tÝnh b×nh qu©n cho mçi « t«, víi chÕ ®é c«ng t¸c n¨m lµ 300 x 2 x 8, thêi gian lµm viÖc cã hiÖu lùc b×nh qu©n mçi « t« trong n¨m theo kÕ ho¹ch lµ 4.400 giê vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ 3840 giê.

Thêi gian theo lÞch:

Tl = 365 x 24 = 8760 giê

Thêi gian c«ng t¸c theo chÕ ®é:

Tc® = 306 x 2 x 8 = 4896 giê

Nãi chung trong mäi trêng hîp ®Ó t¨ng hÖ sè sö dông thêi gian ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p t¨ng thêi gian lµm viÖc h÷u Ých; cÇn tæ chøc s¶n xuÊt víi chÕ ®é c«ng t¸c sao cho tËn dông thêi gian theo lÞch cao nhÊt, nh t¨ng sè ca lµm viÖc trong ngµy, ¸p dông chÕ ®é c«ng t¸c liªn tôc, gi¶m sè giê söa ch÷a m¸y mãc thiÕt bÞ víi ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chÊt lîng ®Ó kh«ng cã hiÖn tîng ph¶i söa ch÷a ngoµi kÕ ho¹ch nhiÒu.

c. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông n¨ng suÊt cña m¸y mãc

thiÕt bÞ.

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ theo chiÒu s©u. §©y lµ ph¬ng híng chñ yÕu hiÖn nay ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh nãi chung vµ m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt nãi riªng.

Sè liÖu ph©n tÝch chñ yÕu lÊy ë b¸o biÓu thèng kª vÒ n¨ng suÊt thùc tÕ cña m¸y mãc thiÕt bÞ, biÓu vÒ sè lîng vÒ hiÖn tr¹ng cña m¸y mãc thiÕt bÞ chñ yÕu. Ngoµi ra khi cÇn thiÕt cÇn kh¶o s¸t kü thuËt vÒ n¨ng suÊt thiÕt bÞ ®Ó cã sè liÖu.

VÝ dô: Ph©n tÝch theo sè liÖu sau: (B¶ng 4.3)

So s¸nh

ChØ tiªu

Thùc tÕ

KÕ ho¹ch

B¶ng 4.3

1 Khèi lîng c«ng t¸c b×nh

12.000

12.500

+500

104,16

qu©n 1 m¸y khoan trong kú, m

2 Sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶

5000

4900

-100

cña 1 m¸y, g

3 N¨ng suÊt giê b×nh qu©n 1

2,4

2,55

+0,15

106,25

m¸y, m/g

(cid:0)

Ta thÊy sè mÐt khoan cña m¸y trong kú t¨ng 500 mÐt so víi

kÕ ho¹ch lµ do 2 nh©n tè:

(cid:0) Do sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶ gi¶m lµm khèi lîng c«ng t¸c

gi¶m:

(-100) x 2,4 = - 240 mÐt

(cid:0) Do n¨ng suÊt giê b×nh qu©n t¨ng lµm khèi lîng c«ng t¸c

t¨ng:

(+0,151) x 4900 = 740 mÐt.

Nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt cña m¸y mãc

thiÕt bÞ cÇn ®i s©u ph©n tÝch lµ:

(cid:0) ChÊt lîng chÕ t¹o, gåm c¶ chÊt lîng vËt liÖu, thiÕt kÕ, gia

c«ng vµ l¾p r¸p.

(cid:0) ChÕ ®é c«ng t¸c vµ vËn hµnh. (cid:0) C«ng t¸c b¶o dìng vµ söa ch÷a.

Cã thÓ ph©n tÝch mét c¸ch tæng hîp chung c¸c nh©n tè vÒ tr×nh ®é sö dông tµi s¶n cè ®Þnh ®Õn khèi lîng s¶n xuÊt s¶n phÈm th«ng qua mèi quan hÖ sau:

cd tgH .P

(4-6) Q = N.Tc®.

Trong ®ã

Q - khèi lîng s¶n phÈm lµm ra (tÝnh b»ng chØ tiªu hiÖn vËt

hoÆc gi¸ trÞ).

N - Sè m¸y, thiÕt bÞ lµm viÖc trong kú.

P - N¨ng suÊt giê b×nh qu©n cña mçi m¸y, thiÕt bÞ trong kú.

Môc ®Ých ph©n tÝch nh»m thÊy ®îc sù biÕn ®éng cña tµi s¶n cè ®Þnh trong kú, liªn hÖ víi sù biÕn ®éng cña khèi lîng s¶n xuÊt ®Ó ®¸nh gi¸ sù hîp lý cña sù biÕn ®éng ®ã.

Sè liÖu ph©n tÝch ®îc lÊy tõ biÓu b¸o c¸o thèng kª vÒ t¨ng gi¶m tµi s¶n cè ®Þnh vµ quü khÊu hao, thèng kª thêi gian vµ n¨ng suÊt cña c¸c thiÕt bÞ chñ yÕu. Dùa vµo ®ã cã thÓ lËp b¶ng ph©n tÝch theo d¹ng b¶ng 4.4

B¶ng 4.4

ChØ tiªu

KÕ ho¹ch Thùc tÕ

Chªnh lÖch

1 Khèi lîng xóc trong kú, ngh×n m3

2760

1537,5

-1222,5

2 Sè m¸y xóc ho¹t ®éng

3 Sè giê theo chÕ ®é

24.480

4 Sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶

23.000

20.500

-2500

5 Sè giê theo chÕ ®é cña 1 m¸y xóc

4896

0,9395

0,8374

cd tgH

7 N¨ng suÊt giê cña m¸y xóc, m3/giê

120

-45

(cid:0) Do Htg gi¶m lµm Q gi¶m: 299.925 m3

(cid:0) Do P gi¶m lµm Q gi¶m: 922.475 m3

Vµ nh vËy Q gi¶m chñ yÕu lµ do P gi¶m.

d) Ph©n tÝch t×nh h×nh t¨ng gi¶m tµi s¶n cè ®Þnh

Môc ®Ých: - §¸nh gi¸ t×nh h×nh biÕn ®éng tµi s¶n cè ®Þnh

trong kú.

- Liªn hÖ víi t×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hîp

lý cña biÕn ®éng tµi s¶n cè ®Þnh

§Ó ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng cña tµi s¶n cè ®Þnh, cÇn dùa trªn c¸c

yªu cÇu sau:

(cid:0)

Sù t¨ng gi¶m cña tµi s¶n cè ®Þnh ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña s¶n xuÊt. Phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña tiÕn bé kü thuËt. Chó träng thÝch ®¸ng tû träng cña tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt, nhãm tµi s¶n cè ®Þnh cã t¸c ®éng tÝch cùc vµ trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt nh m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, dông cô s¶n xuÊt v.v...

(cid:0) Dù tr÷ tµi s¶n cè ®Þnh ë møc tèi thiÓu cÇn thiÕt.

(cid:0)

KÞp thêi bæ sung nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh cÇn thiÕt, song còng nhanh chãng thanh lý nh÷ng tµi s¶n xÐt thÊy kh«ng cßn sö dông ®îc hoÆc sö dông kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ n÷a.

(cid:0)

Chó träng vÒ chÊt lîng cña tµi s¶n cè ®Þnh h¬n lµ vÒ quy m« sè lîng cña chóng.

B¶ng 4.5

Sè ®Çu n¨m T¨ng trong n¨m Gi¶m trong n¨m Sè cuèi n¨m

Lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh

Nguyªn gi¸ Tû träng Nguyªn gi¸ Tû träng Nguyªn gi¸ Tû träng Nguyªn gi¸ Tû träng

A. Tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt

c«ng nghiÖp

1. Nhµ cöa 2. VËt kiÕn tróc 3. M¸y mãc thiÕt bÞ ®éng lùc 4. M¸y mãc thiÕt bÞ c«ng t¸c 5. ThiÕt bÞ truyÒn dÉn 6. Ph¬ng tiÖn vËn t¶i 7. Dông cô s¶n xuÊt 8. Tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c

B. Tµi s¶n cè ®Þnh dïng ngoµi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp C. Tµi s¶n cè ®Þnh chê thanh to¸n D. Tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng cÇn dïng E. §Êt vµ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng khÊu hao

Céng:

e. Ph©n tÝch tÝnh tr¹ng kü thuËt cña m¸y mãc thiÕt bÞ.

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ t×nh tr¹ng kü thuËt cña thiÕt bÞ so víi nhu cÇu s¶n xuÊt s¶n phÈm. §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc kÕ ho¹ch ho¸ t¸i s¶n xuÊt tµi s¶n cè ®Þnh.

T×nh tr¹ng kü thuËt ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua møc ®é hao mßn

cña tµi s¶n. Cã thÓ ®¸nh gi¸ møc hao mßn b»ng 1 trong 3 c¸ch:

+ §¸nh gi¸ theo t×nh tr¹ng kü thuËt cña c¸c chi tiÕt, bé phËn.

C¸n bé kü thuËt kiÓm tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kü thuËt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt, sau ®ã x¸c ®Þnh møc ®é hao mßn cña m¸y hoÆc thiÕt bÞ b»ng ph¬ng ph¸p tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn, víi träng sè lµ tû träng gi¸ trÞ cña c¸c bé phËn so víi gi¸ trÞ cña thiÕt bÞ.

XÐt vÝ dô víi c¸c sè liÖu trong b¶ng 4.6

B¶ng 4.6

Tû lÖ hao mßn

Tªn bé phËn TSC§

Gi¸ trÞ cña tõng bé phËn, ng.®

Tû träng gi¸ trÞ c¸c bé phËn (%)

(%)

100

200

III

250

300

150

100

1000

Toµn bé

25.10 + 10.20 +20.25+15.30+20.15

= 17 %

Thm =

100

Tû lÖ hao mßn cña thiÕt bÞ lµ:

Tõ tû lÖ hao mßn cña tõng m¸y vµ thiÕt bÞ, b»ng c¸ch t¬ng tù cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é hao mßn cña tõng lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó cã kÕt luËn chung.

+ §¸nh gi¸ møc ®é hao mßn theo khèi lîng c«ng t¸c thùc tÕ.

(cid:0) T ,%100. (4-7) T.Q tt tt T.Q dm

Trong ®ã:

Qtt vµ Q®m - khèi lîng c«ng t¸c thùc tÕ b×nh qu©n hµng n¨m vµ khèi lîng theo ®Þnh møc tiªu chuÈn cña thiÕt bÞ.

Ttt vµ T®m - sè n¨m ®· lµm viÖc thùc tÕ vµ sè n¨m lµm viÖc

theo ®Þnh møc.

VÝ dô: Qtt = 600.000 tÊn; Q®m = 800.000 tÊn

600000.7.100

= 31.1 %

Thm =

800000.15

Ttt = 7 n¨m, T®m = 15 n¨m

C«ng thøc tÝnh nh trªn cã nhîc ®iÓm lµ cha xÐt ®Õn thùc tÕ

t×nh h×nh vËn hµnh vµ söa ch÷a, b¶o dìng thiÕt bÞ.

Thm =

+ §¸nh gi¸ møc ®é hao mßn theo thêi gian phôc vô:

Ttt T®m

.100, % (4- 8)

Nh vÝ dô trªn th× Thm = (7/15).100 = 46,7%

Thm =

C¸ch ®¸nh gi¸ nµy chØ phï hîp víi nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ mµ ®é hao mßn phô thuéc chñ yÕu vµo thêi gian ho¹t ®éng. §Ó kh¾c phôc, trong thùc tÕ cã thÓ dïng mét d¹ng kh¸c cña c¸ch tÝnh trªn nh sau:

Ttt Ttt + Tcl

.100, % (4- 9)

Trong ®ã:

Tcl - Thêi gian phôc vô cßn l¹i cña thiÕt bÞ, ®îc x¸c ®Þnh

b»ng ph¬ng ph¸p chuyªn gia.

VÝ dô, còng theo sè liÖu trªn, song sau n¨m lµm viÖc thø 7 qua kiÓm nghiÖm x¸c ®Þnh thêi gian cßn l¹i mµ thiÕt bÞ cã thÓ lµm viÖc ®îc lµ 5 n¨m, khi ®ã tû lÖ hao mßn sÏ lµ:

Thm =

7. 100 = 58.3 % 7 + 5

Nh vËy, 3 c¸ch ®¸nh gi¸ cho 3 kÕt qu¶ cã thÓ lµ kh¸c nhau vÒ t×nh tr¹ng kü thuËt cña thiÕt bÞ. Chän ph¬ng ph¸p nµo lµ tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ yªu cÇu ph©n tÝch cho phï hîp.

+ §¸nh gi¸ møc ®é hao mßn v« h×nh cña m¸y mãc thiÕt bÞ:

Møc ®é hao mßn v« h×nh cã thÓ ®¸nh gi¸ qua gi¸ mua s¾m

tµi s¶n cè ®Þnh nh sau:

vh hm

bd G

(cid:0) G G (cid:0) T %,100. (4-10)

Trong ®ã:

Gbd - gi¸ trÞ ban ®Çu cña tµi s¶n cè ®Þnh (t¹i thêi ®iÓm

mua).

Gkp - Gi¸ trÞ kh«i phôc cña tµi s¶n cè ®Þnh cïng lo¹i (chÝnh

lµ gi¸ thÞ trêng ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i).

NÕu kh«ng biÕt gi¸ cña thiÕt bÞ cïng lo¹i ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i

th× cã thÓ tÝnh t¬ng ®èi nh sau:

Gi¸ trÞ kh«i phôc cña tµi s¶n cè ®Þnh cò ®îc ®¸nh gi¸ theo

c«ng thøc:

(4-11) Gkp = Gbd.(Pc/Ph®)

Trong ®ã Pc vµ Ph® t¬ng øng lµ n¨ng suÊt cña m¸y cò vµ m¸y

cïng lo¹i nhng hiÖn ®¹i.

VÝ dô:

hmT = 20%,

hmT = 25%

Gbd = 15.000.000®

Ta cã:

- Møc hao mßn v« h×nh

Mvh = 15.000.000 x (20/100) = 3.000.000 ®ång

- Gi¸ trÞ kh«i phôc:

Gkp = 15.000.000 - 3.000.000 = 12.000.000 ®ång

- Møc hao mßn h÷u h×nh:

Mhh = 12.000.000 x (25/100) = 3.000.000®ång

- Møc hao mßn chung (c¶ v« h×nh vµ h÷u h×nh)

M = 3.000.000 + 3.000.000 = 6.000.000 ®

- Tû lÖ hao mßn chung

Thm = (6 000 000/15 000 000) . 100 = 40%

C¸c ph¬ng ph¸p trªn thêng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kü thuËt cña tõng lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh. cßn ®Ó ®¸nh gi¸ chung cho toµn bé tµi s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp cã thÓ tÝnh theo tæng gi¸ trÞ ®· khÊu hao trªn gi¸ trÞ ban ®Çu cña tµi s¶n cè ®Þnh.

(4-12) Thm = (Mkh/Gb®) . 100, %

Trong ®ã

Mkh- Tæng møc khÊu hao ®· trÝch Gb® - Tæng gi¸ trÞ ban ®Çu cña tµi s¶n cè ®Þnh.

Ngoµi tû lÖ hao mßn, ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kü thuËt cña m¸y mãc thiÕt bÞ, ngêi ta cßn ph©n chóng thµnh c¸c nhãm theo thêi gian sö dông hoÆc ph©n lo¹i theo cÊp chÊt lîng kü thuËt (A, B, C...)

VÝ dô ph©n lo¹i theo thêi gian ®· sö dông (b¶ng4.7)

Thêi gian ®· sö dông, n¨m

1 (cid:0) 5 5(cid:0) 10 10(cid:0) 15 15(cid:0) 20 > 20

Lo¹i m¸y

1. ¤ t« vËn t¶i

B¶ng 4.7

HoÆc ph©n nhãm theo c¸ch kh¸c (B¶ng 4.8)

Trong ®ã

Tªn

Tæng

sè

v.v...

thiÕt bÞ

Cßn dïng ®îc

Hoµn toµn kh«ng dïng ®îc

ThiÕt bÞ thµnh bé

CÇn söa ch÷a lín

ThiÕt bÞ kh«ng thµnh bé

Cha cÇn söa ch÷a lín

...

B¶ng 4.8

Ngoµi ra trong ph©n tÝch cßn sö dông chØ tiªu tû suÊt ®æi míi tµi s¶n cè ®Þnh nh»m ®¸nh gi¸ tr×nh ®é c¶i tiÕn kü thuËt theo c«ng thøc:

(4-13) T®m = (Gm/Gcl ) . 100, %

Trong ®ã

Gm: Gi¸ trÞ ban ®Çu cña tµi s¶n cè ®Þnh míi mua s¾m vµ

®a vµo s¶n xuÊt trong kú.

Gcl - Gi¸ trÞ cña toµn bé tµi s¶n cè ®Þnh (theo nguyªn gi¸)

cßn l¹i ë cuèi kú ph©n tÝch.

g. Ph©n tÝch tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng.

Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng, n©ng cao tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt lµ tiÒn ®Ò cho t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. §Ó ph©n tÝch cã thÓ dïng c¸c chØ tiªu sau:

+ Tr×nh ®é trang bÞ chung tµi s¶n cè ®Þnh: lµ tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ ban ®Çu cña tµi s¶n cè ®Þnh víi sè c«ng nh©n trong ca lín nhÊt (së sÜ lÊy sè c«ng nh©n lín nhÊt trong 1 ca v× khi ®ã ®¹t ®îc møc huy ®éng c«ng suÊt cao nhÊt)

+ Tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng: lµ tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ cña c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt víi sè lîng c«ng nh©n trong ca lín nhÊt. C¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt ®îc tÝnh ë ®©y bao gåm thiÕt bÞ ®éng lùc, m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, thiÕt bÞ truyÒn dÉn, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, dông cô lµm viÖc vµ ®o lêng....

XÐt vÝ dô víi sè liÖu trong b¶ng 4.9

B¶ng 4.9

ChØ tiªu

§Çu n¨m

Cuèi n¨m

ST T

Chªn h lÖch

Gi¸ trÞ ban ®Çu cña TSC§, tr.®

+5000

30.00 0

35.00 0

Gi¸ trÞ c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt, tr.®

+4000

13.00 0

17.00 0

Sè c«ng nh©n trong ca lín nhÊt ngêi

1200

1250

+50

+3000

Tr×nh ®é trang bÞ chung vÒ tµi s¶n cè ®Þnh , ng®/ngêi

25.00 0

28.00 0

Trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng, ng.®/ngêi

10833 13600 +2767

Qua tÝnh to¸n ta thÊy tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt t¨ng, mÆc dï sè c«ng nh©n cã t¨ng h¬n tríc, ®ã lµ do gi¸ trÞ cña tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng so víi ®Çu n¨m. Tr×nh ®é trang bÞ chung vÒ tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng 12% (28.000 so víi 25.000), song trang bÞ kü thuËt t¨ng 25,5% (13600 so víi 10833). §ã lµ xu híng tèt.

h. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc n©ng cao tr×nh

®é c¬ giíi ho¸, ¸p dông tiÕn bé kü thuËt trong s¶n xuÊt.

C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ giíi ho¸ vµ ¸p dông tiÕn bé kü thuËt trong viÖc sö dông tµi s¶n cè ®Þnh ®· ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong gi¸o tr×nh kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ tæ chøc s¶n xuÊt. ë ®©y trªn gãc ®é ph©n tÝch kinh tÕ cÇn chó ý mét sè chØ tiªu sau:

- Møc t¨ng khèi lîng s¶n xuÊt. - T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. - Gi¶m gi¸ thµnh nhê gi¶m c¸c chi phÝ vÒ vËt liÖu, nhiªn

liÖu, ®iÖn n¨ng....

- N©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng sù thÝch øng víi thÞ tr-

êng.

4.3. Ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é tËn dông n¨ng

lùc s¶n xuÊt.

A. Nh÷ng vÊn ®Ò chung.

N¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt lín nhÊt khi tËn dông mét c¸ch ®Çy ®ñ m¸y mãc thiÕt bÞ c¶ vÒ c«ng suÊt vµ thêi gian, trong ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng hîp lý trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ.

ViÖc x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông n¨ng lùc s¶n xuÊt

cã ý nghÜa:

- §¸nh gi¸ quy m« s¶n xuÊt hîp lý nh»m ®¹t tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ

vÒ quy m« lµ tèt nhÊt.

- X¸c ®Þnh møc ®é tËn dông c¸c nguån tiÒm n¨ng vµ kh¶ n¨ng

tËn dông chóng.

- Lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh híng ph¸t triÓn theo quy m« cña doanh nghiÖp vµ lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh s¶n lîng kÕ ho¹ch.

N¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh tõ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c kh©u vµ qu¸ tr×nh cã xÐt ®Õn mèi quan hÖ vÒ c«ng nghÖ gi÷a chóng theo nguyªn t¾c chung lµ: Kh¶ n¨ng th«ng qua cña c¸c kh©u nèi tiÕp nhau sÏ b»ng kh¶ n¨ng cña kh©u cã trÞ sè nhá nhÊt; cßn kh¶ n¨ng th«ng qua c¸c kh©u song song b»ng tæng kh¶ n¨ng th«ng qua cña chóng.

§èi tîng ph©n tÝch bao gåm c¸c kh©u, c¸c qu¸ tr×nh cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp má lµ tõ giai ®o¹n t¸ch kho¸ng s¶n cã Ých khái vØa ®Õn khi ®a sang kh©u tiªu thô.

Ch¼ng h¹n ®Ó ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt cña mét má hÇm

lß cã thÓ xem xÐt c¸c kh©u vµ qu¸ tr×nh sau:

- Khai th¸c than trong lß chî, gåm c¸c qu¸ tr×nh khÊu than, söa g¬ng, chèng lß, ph¸ ho¶, vËn chuyÓn däc lß, th«ng giã vµ vËn t¶i díi ch©n lß...

- VËn t¶i khu vùc. - VËn t¶i ë ®êng lß vËn chuyÓn chÝnh. - S©n ga giÕng. - Trôc t¶i. - VËn t¶i mÆt b»ng má v.v....

§èi víi doanh nghiÖp má lé thiªn cã thÓ ph©n tÝch theo c¸c

kh©u nh:

- Khoan næ. - Xóc bèc. - VËn t¶i. - B·i th¶i. - Cung cÊp ®iÖn v.v...

C¸c má lé thiªn thêng ®îc t¸ch thµnh 2 d©y chuyÒn ®Ó ph©n

tÝch lµ d©y chuyÒn khai th¸c vµ d©y chuyÒn bãc ®Êt ®¸.

D©y chuyÒn c«ng nghÖ cña xÝ nghiÖp tuyÓn kho¸ng cã thÓ ph©n theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt tõ cÊp liÖu, sµng tuyÓn ph©n lo¹i s¶n phÈm ®Õn chÊt ®èng s¶n phÈm....

Tr×nh tù chung ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt gåm c¸c bíc nh

- Nghiªn cøu tæng qu¸t d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ph©n thµnh c¸c kh©u vµ qu¸ tr×nh. Nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ.

- X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè cña tõng kh©u vµ qu¸ tr×nh nh: sè l- îng m¸y mãc thiÕt bÞ, t×nh tr¹ng kü thuËt, c¸c biÓu ®å tæ chøc, chÕ ®é c«ng t¸c, tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng.

- TÝnh n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ c¸c chØ tiªu vÒ tr×nh ®é tËn

dông n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c kh©u

- §¸nh gi¸ tæng hîp cho toµn doanh nghiÖp, t×m c¸c kh©u

yÕu vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.

C¸c chØ tiªu chñ yÕu dïng ®Ó ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt

gåm cã:

- N¨ng lùc s¶n xuÊt trong mét ®¬n vÞ thêi gian (giê, ngµy

®ªm, n¨m), ta sÏ ký hiÖu lµ Pg, Png®, Pn.

(4-14)

Hcs =

Pg Pkn

- HÖ sè tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt vÒ mÆt c«ng suÊt.

Trong ®ã:

Ptt - Cêng ®é s¶n xuÊt ®¹t ®îc trªn thùc tÕ. Pkn - Cêng ®é s¶n xuÊt theo kh¶ n¨ng (n¨ng lùc s¶n xuÊt)

- HÖ sè tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt vÒ mÆt thêi gian (so víi

(4-15)

Htg =

Ttt Tc®

thêi gian theo chÕ ®é).

Trong ®ã:

Ttt - Thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña kh©u s¶n xuÊt. Tcd - Thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é c«ng t¸c quy ®Þnh

- HÖ sè tËn dông tæng hîp n¨ng lùc s¶n xuÊt.

Hth = Hcs x Htg

HoÆc cã thÓ triÓn khai:

(cid:0) (cid:0) H x (4-16) P tt P T tt T Q Q

Trong ®ã:

Qtt - S¶n lîng thùc tÕ kú ph©n tÝch Qkn - N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kú.

Nh vËy, tãm l¹i ®Ó ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt ta cÇn tÝnh

c¸c chØ tiªu Pg (hoÆc Png®, Pn), Hcs, Htg vµ Hth.

Trong nhiÒu trêng hîp cã thÓ ph©n tÝch c¶ chØ tiªu thêi gian cÇn thiÕt; ®ã lµ thêi gian cÇn ®Ó s¶n xuÊt ra lîng s¶n phÈm thùc tÕ víi gi¶ ®Þnh lµ cêng ®é s¶n xuÊt giê b»ng kh¶ n¨ng

(4-17) Q T (cid:0) ct P kn

Khi n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®îc tËn dông hÕt, cã thÓ x¸c

®Þnh ®îc c¸c dù tr÷ s¶n lîng nh sau:

- Dù tr÷ s¶n lîng do kh«ng tËn dông hÕt thêi gian

dtQ = Ptt (Tc® - Ttt)

(4-18)

- Dù tr÷ s¶n lîng do kh«ng tËn dông hÕt c«ng suÊt

dtQ = Ttt (Pkn - Ptt)

(4-19)

- Dù tr÷ s¶n lîng tæng hîp

dtQ = Pkn . Tc® - Ptt . Ttt = Qkn - Qtt

(4-20)

Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu trªn cã thÓ thÓ hiÖn trong biÓu

dtcs

dttg

Ttt

Tc®

®å sau:

H×nh 4.1: Dù tr÷ n¨ng lùc s¶n xuÊt

Møc ®é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ ph©n tÝch phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tr×nh ®é thèng kª c¸c sè liÖu tÝnh to¸n, nh c¸c th«ng sè lµm viÖc cña thiÕt bÞ (tèc ®é vËn hµnh, c¸c hÖ sè chÊt t¶i v.v...) ®Ó tÝnh c«ng suÊt thùc tÕ, thèng kª vÒ thêi gian lµm viÖc cña thiÕt bÞ. Trong trêng hîp kh«ng cã s½n sè liÖu thèng kª, cã thÓ ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t thùc tÕ ®Ó lÊy sè liÖu. NhiÒu trêng hîp sÏ ph¶i ®iÒu chØnh kÕt qu¶ tÝnh to¸n do khi tÝnh ®éc lËp c¸c hÖ sè Hcs, Htg vµ Hth sÏ kh«ng thu ®îc c©n b»ng Hth = Hcs x Htg. HoÆc cã thÓ tÝnh mét hÖ sè nµo ®ã tõ 2 hÖ sè tÝnh to¸n ®éc lËp (tuy c¸ch nµy cã thÓ dÉn ®Õn sai sè kÕ tiÕp). Cuèi cïng, trêng hîp xÊu nhÊt ngêi ta míi ph¶i giíi h¹n ë viÖc chØ ph©n tÝch hÖ sè tËn dông tæng hîp n¨ng lùc s¶n xuÊt Hth do kh«ng cã c¬ së sè liÖu ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c«ng suÊt vµ thêi gian.

Sau khi tÝnh to¸n, viÖc ph©n tÝch ®îc thùc hiÖn trªn c¸c biÓu

®å sau:

- BiÓu ®å ph©n tÝch c¸c chØ tiªu vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt ®îc x©y dùng m« pháng theo s¬ ®å d©y chuyÒn c«ng nghÖ, trªn ®ã ph©n tÝch c¸c chØ tiªu nh Pg, Png®, Qtt, Hcs, Htg, Hth.

- BiÓu ®å tæng hîp toµn doanh nghiÖp vÒ trÞ sè n¨ng lùc s¶n

xuÊt vµ c¸c hÖ sè Hcs, Htg vµ Hth.

Díi ®©y lµ mét vÝ dô vÒ s¬ ®å ph©n tÝch ®èi víi mét doanh

nghiÖp má hÇm lß (®· ®îc ®¬n gi¶n ho¸)

H×nh 4.2 S¬ ®å ph©n tÝch theo d©y chuyÒn c«ng nghÖ.

Khu vùc A Khu vùc B

Qtt Hcs Htg Hth

Pg Png

Qtt Hcs Htg Hth

Pg Png

(1)

®

20

430

250 0,89

0,65

0,58

15

161 0,70

0,5

0,71 4

322, 5

(2)

Pg Png

Qtt Hcs Htg Hth

Pg Png

Qtt Hcs Htg Hth

®

25

250 0,60

18

387

161 0,64

0,65

0,77 5

0,46 5

537, 5

0,41 6

Pg Png® Qtt

Hcs Htg

Hth

(3) 45

967,5

411 0,607

0,70

0,425

Pg Png® Qtt

Hcs Htg

Hth

(4)

40

860

411 0,796

0,60

0,478

Trong ®ã:

(1)- Khai th¸c trong lß chî; (2)- VËn t¶i ë lß song song

(3)- VËn t¶i ë lß nghiªng; (4)- VËn t¶i ë lß vËn chuyÓn

chÝnh

967.5

924.5

NLSX b/q ng®

860

752.5

NLSX tæng hîp

S¶n lîng thùc tÕ b/q ng®

(1)

(2)

(3)

(4)

BiÓu ®å d¹ng nµy cã u ®iÓm lµ cho thÊy t×nh h×nh sö dông n¨ng lùc s¶n xuÊt tõng kh©u, sù c©n ®èi gi÷a chóng. §Ó ®¸nh gi¸ tæng thÓ ta kÕt hîp víi biÓu ®å tæng qu¸t sau:

H×nh. 4.3 BiÓu ®å n¨ng lùc s¶n xuÊt toµn má theo c¸c kh©u:

ViÖc kÕt hîp c¸c biÓu ®å nµy cho phÐp võa ®¸nh gi¸ ®îc tæng thÓ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, võa thÊy nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng trong sù ph©n bè n¨ng lùc ®ã theo c¸c ®èi tîng cô thÓ.

Ch¼ng h¹n sù ph©n bè n¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u khai th¸c lµ kh«ng ®ång ®Òu vµ c¸c hÖ sè tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt còng kh¸c nhau nh ta thÊy trªn biÓu ®å.

Nh÷ng kÕt luËn cña ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt:

Sau khi tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu vµ cã c¸c biÓu ®å ph©n tÝch, kÕt hîp víi viÖc t×m hiÓu thùc tÕ s¶n xuÊt, cÇn rót ra c¸c kÕt luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò sau:

1. TÝnh c©n ®èi vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt gi÷a c¸c kh©u vµ c¸c

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

2. Sù ®¸p øng cña n¨ng lùc s¶n xuÊt ë tõng kh©u cña toµn

doanh nghiÖp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt.

3. Tr×nh ®é tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt; nh÷ng nguyªn nh©n kh«ng tËn dông vµ kh¶ n¨ng cã thÓ tËn dông. ë ®©y cÇn ph©n biÖt c¸c nguyªn nh©n tõ bªn trong hoÆc bªn ngoµi d©y chuyÒn c«ng nghÖ, nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan. C¸c nguyªn nh©n cã thÓ cã nh÷ng kh¶ n¨ng kh¾c phôc lµ kh¸c nhau.

4. X¸c ®Þnh c¸c kh©u cã n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp hoÆc cã dù tr÷ cao, nh÷ng kh©u k×m h·m viÖc tËn dông NLSX hoÆc k×m h·m t¨ng s¶n lîng cña doanh nghiÖp.

5. X¸c ®Þnh nhu cÇu t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt hoÆc t¨ng tr×nh

®é tËn dông vµ c¸c biÖn ph¸p tæ chøc kü thuËt.

B. Phô lôc ch¬ng:

C«ng thøc tÝnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c kh©u trong doanh

nghiÖp má.

§èi víi mäi kh©u vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n¨ng lùc s¶n xuÊt ®îc

tÝnh theo c«ng thøc chung nh sau:

- N¨ng lùc s¶n xuÊt giê

(cid:0) P g (4-21) (cid:0) 60 t t

Trong ®ã Tc lµ Tp t¬ng øng lµ hao phÝ thêi gian cho c¸c bíc c«ng viÖc chÝnh vµ phô tÝnh cho c¸c bíc c«ng viÖc chÝnh lµ phô tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, phót.

- N¨ng lùc s¶n xuÊt 1 ngµy ®ªm:

(4-22) Pngd = Pg . Nca. Tc®

Trong ®ã

Nca - sè ca lµm viÖc theo chÕ ®é trong mét ngµy ®ªm Tc® - thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é trong 1 ca, giê

- N¨ng lùc s¶n xuÊt n¨m

(4-23) Pn = Png® . Nng

Trong ®ã Nng - sè ngµy lµm viÖc cña doanh nghiÖp trong 1

n¨m theo chÕ ®é.

C«ng thøc tÝnh n¨ng lùc s¶n xuÊt giê ®îc cô thÓ ho¸ theo ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ cña kh©u hoÆc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt víi thiÕt bÞ cô thÓ. Riªng ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh thñ c«ng, n¨ng lùc s¶n xuÊt cã thÓ x¸c ®Þnh theo møc lao ®éng cã c¨n cø khoa häc, cã xÐt ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng hîp lý.

Ch¼ng h¹n n¨ng lùc s¶n xuÊt mét giê cña mét qu¸ tr×nh thñ

c«ng lµ:

(4-24) P (cid:0) g K.M.N T

Trong ®ã:

Ncn - Sè lao ®éng hîp lý nhÊt cã thÓ bè trÝ lµm viÖc M - Møc lao ®éng tæng hîp cña 1 lao ®éng tham gia vµo qu¸

tr×nh.

Kvm - HÖ sè vît møc lao ®éng Tc® - Thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é trong ca, giê.

Sau ®©y sÏ xem xÐt c¸c c«ng thøc cô thÓ tÝnh n¨ng lùc s¶n

xuÊt cña doanh nghiÖp má.

I. Doanh nghiÖp má hÇm lß:

1. Khai th¸c than trong lß chî.

a. KhÊu than:

+ KhÊu than b»ng ph¬ng ph¸p thñ c«ng

, T/g (4-25) T (cid:0) g K.M.N T

+ KhÊu than b»ng m¸y khai th¸c

(cid:0) P g , T/g (4-26) (cid:0) q.r.60 t t

Trong ®ã:

r - ChiÒu s©u khÊu h÷u Ých, m q - N¨ng suÊt vØa hoÆc n¨ng suÊt d¶i khÊu, T/m2

tc vµ tp hao phÝ thêi gian cho c¸c bíc c«ng viÖc chÝnh vµ phô

tÝnh cho mét mÐt dµi lß chî, phót/m.

C¸c tiªu chuÈn thêi gian tc vµ tp ®îc tÝnh tuú theo lo¹i m¸y khai

(cid:0) t th¸c, trong ®ã , Vc lµ tèc ®é c«ng t¸c cña m¸y, cßn tp gåm c¸c 1 c V

thêi gian nh dÞch chuyÓn cét tùa, thay r¨ng m¸y v.v...

b. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña lß chî theo c¸c qu¸ tr×nh cã liªn quan,

gåm.

+ Söa g¬ng lß chî:

, T/g (4-27) P (cid:0) g N.K.M.60 s T

+ Chèng lß chî:

, T/g (4-28) P (cid:0) g N.a.q.r.K.M.60 vm T

+ §µo æ m¸y (khi khai th¸c b»ng m¸y)

, T/g (4-29) P (cid:0) g L.N.K.M.60 vm 0 L.T cd

+ Chèng luång b¶o vÖ

' p

' c

(cid:0) P g , T/g (4-30) (cid:0) a.q.r.60 t t

+ VËn chuyÓn b»ng m¸ng cµo trong lß chî

(4-31) Pg = 3600.S.V. (cid:0) ' . K® . Kh , T/g

+ Theo ®iÒu kiÖn th«ng giã

Q , T/g (4-32) P (cid:0) g K.q.24 g

Víi ®iÒu kiÖn Qg (cid:0) 60 . Vmax . b. m. Kct

+ Theo ®iÒu kiÖn ph¸ ho¶

p t.(S)t 2

' 1

' )t 2

N.q.r.L.60 (cid:0) P g , T/g (4-33) (cid:0) (cid:0) (cid:0) t.(H p

Trong c¸c c«ng thøc trªn:

Ms, Mc, Mo - Møc lao ®éng cho c¸c qu¸ tr×nh t¬ng øng. Ns, Nc, No - Sè c«ng nh©n thùc hiÖn c¸c qu¸ tr×nh ®ã a - Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 v× chèng, m L, Lo - chiÒu dµi lß chî vµ æ m¸y, m Tc® - thêi gian chÕ ®é trong ca

(4-34) Tc® = Tca - Tck

a' - kho¶ng c¸ch gi÷a 2 v× chèng b¶o vÖ, m t'c, t'p - thêi gian chÝnh vµ phô cho viÖc chuyÓn mét côm v×

chèng b¶o vÖ, phót

(cid:0)

S. diÖn tÝch thiÕt diÖn ngang m¸ng cµo, m2 V - tèc ®é lµm viÖc cña xÝch m¸ng cµo, m/sec ' - träng lîng në rêi cña than, quÆng, T/m3 K® - hÖ sè chÊt ®Çy m¸ng cµo Kh - hÖ sè lµm viÖc kh«ng ®iÒu hoµ. Qg - lîng kh«ng khÝ s¹ch ®a vµo lß chî trong 1 phót, m3/phót. qg - møc giã s¹ch tÝnh cho 1T. s¶n lîng ngµy ®ªm trong 1

phót, m3/T.phót. Kg - hÖ sè tæn thÊt giã Vmax - tèc ®é giã tèi ®a cho phÐp trong lß chî, m/sec b- ChiÒu réng kho¶ng khai th¸c, m m - chiÒu cao líp khai th¸c, m Kct - hÖ sè c¶n giã trong lß chî. Np - sè lîng c«ng nh©n ph¸ ho¶ Hp - sè lîng cét ph¸ ho¶ trong 1 chu kú, cét Sp - diÖn tÝch ph¸ ho¶, m2 t'1, t'2 - thêi gian c¸c bíc c«ng viÖc chÝnh vµ phô tÝnh cho

1m2 ph¸ ho¶

N¨ng lùc s¶n xuÊt theo kh©u khai th¸c trong lß chî ®îc lÊy

b»ng trÞ sè nhá nhÊt trong c¸c c«ng viÖc trªn.

§èi víi qu¸ tr×nh khai th¸c thñ c«ng ¸p dông møc lao ®éng

tæng hîp th× kh«ng cÇn tÝnh theo c¸c qu¸ tr×nh riªng rÏ n÷a.

2. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u vËn t¶i trong má.

HÖ thèng vËn t¶i trong má thêng nhiÒu c«ng ®o¹n nèi tiÕp nhau. §Ó ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt tríc hÕt cÇn lËp s¬ ®å vËn t¶i cña dßng s¶n phÈm, sau ®ã nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ cña tõng c«ng ®o¹n, c¸c th«ng sè kü thuËt cña thiÕt bÞ vËn t¶i, h×nh thøc tæ chøc vËn hµnh v.v...

N¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña c¸c kh©u vËn t¶i x¸c dÞnh theo c¸c

c«ng thøc sau:

a. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña ®iÓm t¶i ch©n lß chî:

g k.)t 2

Q.N.60 (cid:0) , T/g (4-35) P g (cid:0) t(

Trong ®ã:

N - Sè toa goßng cña 1 ®oµn tµu Qy - T¶i träng cã Ých cña 1 toa goßng, T t1 - Thêi gian chÊt ®Çy 1 toa goßng, ph t2 - Thêi gian trao ®æi 1 toa goßng, ph K® - HÖ sè chë lÉn ®Êt ®¸

b. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña vËn t¶i khu vùc

+ Khi vËn t¶i b»ng tµu ®iÖn

Q.N.N. g , T/g (4-36) (cid:0) P g (cid:0) (cid:0) (cid:0) ( t t K.K). h L V 3600 L V Trong ®ã:

N®- sè ®Çu m¸y trªn tuyÕn ®êng Ng - sè toa trong ®oµn tÇu L - Kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn V1, V2 t¬ng øng lµ tèc ®é ®oµn tµu khi cã t¶i vµ kh«ng t¶i,

m/gi©y

tm1, tm2 - thêi gian trao ®æi (man¬) ë ®iÓm chÊt t¶i vµ dì t¶i,

gi©y

Kh - hÖ sè lµm viÖc kh«ng ®iÒu hoµ

Kd - hÖ sè chë ®Êt ®¸.

+ Khi vËn t¶i b»ng m¸ng cµo: xem c«ng thøc 4-31

+ VËn t¶i b»ng b¨ng chuyÒn

(4-37) Pg = 3600. B2 . v. (cid:0) ' . K1 . K2 . Kh , T/g

Trong ®ã:

B - ChiÒu réng b¨ng, m v - Tèc ®é ch¹y cña b¨ng, m/gi©y K1 - HÖ sè tÝnh ®Õn sù thay ®æi n¨ng suÊt cña b¨ng theo gãc ®æ tù nhiªn cña than (quÆng) vµ h×nh d¹ng b¨ng, x¸c ®Þnh theo b¶ng 4.10

B¶ng 4.10

B¨ng ph¼ng B¨ng lßng m¸ng HÖ sè, K1

Gãc ®æ tù nhiªn, (cid:0)

300 155 310

350 180 335

400 210 365

450 240 395

K2 hÖ sè thay ®æi n¨ng suÊt theo gãc nghiªng ®Æt b¨ng, ®îc

x¸c ®Þnh theo b¶ng 4.11

B¶ng 4.11

Gãc nghiªng (cid:0) HÖ sè K2

110 (cid:0) 150 0,95

160 (cid:0) 180 0,90

190 (cid:0) 220 0,80 (cid:0) 0,85

c. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña ®iÓm trao ®æi gi÷a vËn t¶i khu vùc vµ lß nghiªng: x¸c ®Þnh theo trÞ sè nhá nhÊt tÝnh theo thêi gian trao ®æi cña tµu ®iÖn vµ chu kú cña quang lËt.

Theo thêi gian man¬ (trao ®æi) cña tµu ®iÖn

, T/g (4-38) P (cid:0) g t Q.N.60 g K.K. h

Theo chu kú cña quang lËt

, T/g (4-39) P (cid:0) g Q.N.60 g K. t

Trong ®ã:

tm - thêi gian trung b×nh ®Çu tµu ®iÖn c«ng t¸c ë ®iÓm trao

®æi, thêng lÊy b»ng thêi gian man¬ lín nhÊt, phót

Nc - sè toa goßng lËt ®ång thêi. tck - chu kú lËt goßng, gi©y

d. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u vËn t¶i ë lß nghiªng

+ Khi vËn t¶i b»ng b¨ng t¶i: xem c«ng thøc ®· biÕt (c«ng thøc

4-37)

+ Khi vËn t¶i b»ng trôc t¶i 1 ®Çu

3600 Q.N. g (cid:0) P g (cid:0) (cid:0) , T/g (4-40) (cid:0) (cid:0) (cid:0) t (cid:0) (cid:0) K.K. h L2 V (cid:0) (cid:0)

+ Khi vËn t¶i b»ng trôc t¶i 2 ®Çu

3600 Q.N. g (cid:0) P g (cid:0) (cid:0) , T/g (4-41) (cid:0) (cid:0) (cid:0) t (cid:0) (cid:0) K.K. h L2 V (cid:0) (cid:0)

+ Khi vËn t¶i b»ng têi v« cùc

3600 , T/g (4-42) P (cid:0) g Q.V. tb K.K.a h

+ Khi vËn t¶i b»ng thïng kÝp

3600 Q. (cid:0) P g (cid:0) (cid:0) , T/g (4-43) (cid:0) (cid:0) (cid:0) t (cid:0) (cid:0) K.K. h L2 V (cid:0) (cid:0)

Trong ®ã:

ng - sè goßng kÐo 1 lÇn víi trôc t¶i

Qg, Qk - tr¶i träng cña goßng vµ thïng kÝp, T L - chiÒu dµi vËn t¶i, m Vtb - tèc ®é vËn t¶i trung b×nh, m/gi©y a- Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 goßng khi dïng têi v« cùc, m tm - Thêi gian man¬ cña trôc t¶i, gi©y tc® - Thêi gian chÊt dì cña thïng kÝp, gi©y

e. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u vËn t¶i chÝnh: X¸c ®Þnh theo

c¸c c«ng thøc t¬ng øng ®· biÕt tuú theo trang bÞ vËn t¶i.

g. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña s©n ga giÕng ®îc x¸c ®Þnh t¬ng tù

nh ®èi víi ®iÓm t¶i vµ dì t¶i.

h. N¨ng lùc s¶n xuÊt theo ®iÒu kiÖn cung cÊp toa goßng.

, T/g (4-44) P (cid:0) g t Q.N g K.K. h

Trong ®ã:

ng - sè toa goßng phôc vô trong má tck - thêi gian 1 chu kú vËn chuyÓn cña toa goßng, giê

Do c¸c toa goßng trong má thêng phôc vô ë nhiÒu ®iÓm kh¸c

nhau nªn chu kú vËn chuyÓn x¸c ®Þnh theo trÞ sè b×nh qu©n:

(cid:0) n.t i (cid:0) (cid:0) T , giê (4-45)

(cid:0) n (cid:0)

Trong ®ã:

ti - thêi gian b×nh qu©n toa goßng lµm viÖc ë ®iÓm i, giê ni - sè toa goßng lµm viÖc t¹i ®iÓm i m - sè ®iÓm t¶i cÇm toa goßng

3. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña trôc t¶i giÕng.

a. Trôc t¶i giÕng nghiªng ®îc tÝnh nh ë lß nghiªng (c«ng thøc

4-40 ®Õn 4-43)

b. Trôc t¶i ë giÕng ®øng

+ GiÕng ®øng trang bÞ thïng kÝp hay thïng còi tù ®æ

Q. , T/g (4-46) P (cid:0) g 3600 t K.

Trong ®ã

Q - T¶i träng thïng kÝp hay thïng còi tù ®æ. tck - Thêi gian 1 chu kú trôc

+ GiÕng ®øng trang bÞ thïng còi kh«ng tù ®æ

t K.

3600 Q.N.N. , T/g (4-47) P (cid:0) g t

Trong ®ã:

Nt - sè tÇng cña thïng còi Ng - sè toa goßng trong mçi tÇng Qg - t¶i träng 1 toa goßng, T

4. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña c«ng nghÖ mÆt b»ng má: ®îc

x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc øng víi trang bÞ mÆt b»ng.

5. N¨ng lùc s¶n xuÊt øng víi ®iÒu kiÖn th«ng giã toµn má

giã T.q

Q T/g (4-48) P (cid:0) g

Trong ®ã:

Qgiã - lîng giã s¹ch ®a vµo má trong 1 phót, m3/ph q - møc giã theo tiªu chuÈn tÝnh cho 1 tÊn s¶n lîng ngµy

®ªm trong 1 phót, m3/T.ph.

Tcd - thêi gian th«ng giã theo chÕ ®é 1 ngµy ®ªm, giê

Lîng giã Q thêng ®îc x¸c ®Þnh theo trÞ sè nhá nhÊt khi tÝnh

theo n¨ng suÊt qu¹t giã vµ kh¶ n¨ng th«ng giã cña ®êng lß.

- Theo n¨ng suÊt qu¹t giã

, m3/ph (4-49) Q (cid:0) giã 60.E.m.75 K.H

Trong ®ã:

m - hiÖu suÊt cña thiÕt bÞ qu¹t giã E - c«ng suÊt däc trôc cña thiÕt bÞ qu¹t giã, m· lùc H - tæng chiÒu cao h¹ ¸p cña má Kt - hÖ sè tæn thÊt giã.

- Theo kh¶ n¨ng th«ng giã cña ®êng lß: lÊy Qgiã nhá nhÊt trong c¸c trÞ sè tÝnh cho c¸c ®êng lß th«ng giã chÝnh nh giÕng, lß xuyªn vØa, lß nghiªng)

, m3/ph (4-50) Q (cid:0) giã J.V.S.60 K

Trong ®ã:

S - diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang cña ®êng lß, m2 V - tèc ®é giã tèi ®a cho phÐp trong ®êng lß, m/gi©y J - hÖ sè sö dông tiÕt diÖn lß Kt - hÖ sè tæn thÊt giã

Møc giã Q ®îc x¸c ®Þnh theo 4 yÕu tè sau vµ lÊy trÞ sè lín

nhÊt ®Ó tÝnh n¨ng lùc s¶n xuÊt.

- Sè ngêi lµm viÖc nhiÒu nhÊt díi má

- Lîng C02 tho¸t ra tÝnh trªn 1T.than

- Lîng thuèc næ lín nhÊt dïng ®ång thêi

- Lîng CH4 tho¸t ra tÝnh cho 1 tÊn s¶n lîng ngµy ®ªm.

6. N¨ng lùc s¶n xuÊt tÝnh theo ®iÒu kiÖn tho¸t níc

(cid:0) (cid:0) , T/g (4-51) P g J.60.Q.N i i i K.q

Trong ®ã:

Ni - sè m¸y b¬m cïng lo¹i i Qi - lîng níc b¬m cña m¸y b¬m lo¹i i trong 1 phót, m3/ph Ji - hÖ sè hiÖu suÊt cña m¸y b¬m lo¹i i Kh - hÖ sè lµm viÖc kh«ng ®iÒu hoµ.

Trêng hîp má b¬m níc nhiÒu giai ®o¹n th× ph¶i tÝnh cho tõng giai ®o¹n vµ lÊy trÞ sè nhá nhÊt lµm ®¹i diÖn cho ®iÒu kiÖn tho¸t n- íc toµn má.

II. Doanh nghiÖp má lé thiªn

VÒ nguyªn t¾c, ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt cña má lé thiªn còng ®îc tiÕn hµnh t¬ng tù nh víi má hÇm lß. Tuy nhiªn cÇn xÐt tíi mét sè ®Æc ®iÓm riªng nh sau:

- Má lé thiªn thêng ®îc ph©n thµnh 2 d©y chuyÒn song song

®Ó ph©n tÝch lµ d©y chuyÒn khai th¸c vµ bãc ®Êt ®¸.

Cã thÓ cã 2 trêng hîp

- C¸c thiÕt bÞ xóc vµ vËn t¶i ®îc dïng riªng ë tõng d©y chuyÒn. Trong trêng hîp nµy n¨ng lùc s¶n xuÊt ®îc x¸c ®Þnh riªng theo c«ng thøc sÏ tr×nh bµy díi ®©y. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn bãc ®Êt ®¸ sÏ ®îc quy ra s¶n lîng theo hÖ sè bãc ®Êt ®¸.

- C¸c thiÕt bÞ xóc vµ vËn t¶i ®îc dïng chung cho c¶ 2 dßng ®Êt ®¸ vµ khai th¸c. Trong trêng hîp nµy n¨ng lùc s¶n xuÊt ®îc x¸c ®Þnh chung lÊy c¬ së lµ kh©u, sau ®ã th«ng qua hÖ sè bãc ®Êt ®¸ vµ tû träng cña kho¸ng s¶n ®Ó t¸ch riªng vµ x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cho s¶n phÈm.

Sau ®©y sÏ tr×nh bµy c¸c c«ng thøc tÝnh n¨ng lùc s¶n xuÊt

cho c¸c kh©u chñ yÕu cña má lé thiªn gåm khoan, xóc vµ vËn t¶i.

1. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u khoan.

N¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña m¸y khoan x¸c ®Þnh theo c«ng thøc

(cid:0) H. P g , m3/giê (4-52) (cid:0) 60 t t

Trong ®ã:

tc vµ tp lµ hao phÝ thêi gian cho c¸c bíc c«ng viÖc chÝnh vµ

phô tÝnh cho 1 mÐt lç khoan, ph/m

Hp® - hÖ sè ph¸ ®¸, m3/m

N¨ng lùc s¶n xuÊt ngµy ®ªm cña toµn bé sè m¸y khoan x¸c

®Þnh nh sau:

d.ng

(cid:0) (cid:0) P T . , m3/ng® (4-53) N. P gi (cid:0)

Trong ®ã:

Pgi - n¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña m¸y khoan lo¹i i, m3/giê Ni - sè m¸y khoan cïng lo¹i i m - sè lo¹i m¸y khoan Tc® - thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é trong 1 ngµy ®ªm cña

m¸y khoan, giê

C¸c tiªu chuÈn thêi gian tc vµ tp tÝnh nh sau:

(cid:0) t , phót/m (4-54) 1 c V

Trong ®ã:

Vk - tèc ®é khoan, m/phót

tp phô thuéc vµo thµnh phÇn vµ thêi gian cho c¸c bíc c«ng viÖc phô cña khoan nh lÊy phoi, thay choßng, di chuyÓn m¸y khoan.... vµ tÝnh quy cho 1 mÐt lç khoan.

2. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u xóc bèc

N¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña m¸y xóc 1 gÇu:

, m3/giê (4-55) P (cid:0) g K.n.V.60 K

Trong ®ã:

V - dung tÝch gÇu xóc, m3 N - sè lÇn xóc trong 1 phót K® - hÖ sè xóc ®Çy gÇu Kn - hÖ sè në rêi cña ®Êt ®¸.

N¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña m¸y xóc nhiÒu gÇu

, m3 /g (4-56) P (cid:0) g N.m.K.V.60 K

Trong ®ã:

m - sè gÇu cña m¸y xóc N - sè vßng quay cña tÝch n©ng gÇu trong 1 phót

N¨ng lùc s¶n xuÊt ngµy ®ªm cña toµn bé sè m¸y xóc.

d.ng

(cid:0) (cid:0) P T . (4-57) N. P gi (cid:0)

Trong ®ã:

m - sè lo¹i m¸y xóc Pgi - NLSX giê cña m¸y xóc lo¹i i Ni - sè m¸y xóc cïng lo¹i i Tc® - thêi gian lµm viÖc 1 ngµy ®ªm theo chÕ ®é c«ng t¸c,

giê

3. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña kh©u vËn t¶i.

HiÖn nay vËn t¶i ë má lé thiªn níc ta chñ yÕu lµ dïng « t«.

- Trêng hîp vËn t¶i « t« theo h×nh thøc vËn t¶i liªn tôc.

1000 , m3 /giê (4-58) P (cid:0) g K.Q.V. K.L

Trong ®ã

V - vËn tèc trung b×nh cña « t«, km/giê Q0 - dung tÝch thïng « t«, m3 Kd - hÖ sè chÊt ®Çy « t« Kh - hÖ sè kh«ng ®iÒu hoµ L - Kho¶ng c¸ch an toµn cho phÐp gi÷a 2 « t« ch¹y liÒn nhau,

- Trêng hîp vËn t¶i kh«ng liªn tôc

0 K.

K.Q.60 m3 /giê (4-59) P (cid:0) g t

Trong ®ã: tck chu kú vËn t¶i « t«, bao gåm thêi gian ch¹y cã

t¶i, kh«ng t¶i, chê chÊt t¶i vµ dì t¶i, phót.

N¨ng lùc s¶n xuÊt ngµy ®ªm cña toµn bé « t« lµ:

d.ng

(cid:0) (cid:0) P T . , m3 /ng® (4-60) N. P gi (cid:0)

Trong ®ã:

m - sè lo¹i « t« Pgi - n¨ng lùc s¶n xuÊt giê cña « t« lo¹i i Ni - sè « t« lo¹i i Tc® - thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é 1 ngµy ®ªm cña « t«

Ch

¬ng V

Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vµ sö dông vËt t kü thuËt

5.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch

C«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh, do viÖc nã ®¶m b¶o c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt nh nguyªn nhiªn vËt liÖu, c«ng cô lao ®éng, m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, chi tiÕt vµ phô tïng thay thÕ v.v...

Trong c«ng t¸c qu¶n lý nãi chung vµ kÕ ho¹ch hãa nãi riªng, ®©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng n¬i thÓ hiÖn râ nhÊt mét trong nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch hãa, lµ c©n ®èi gi÷a nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ nguån ®¶m b¶o vÒ vËt t kü thuËt. C«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn khèi lîng vµ chÊt lîng s¶n xuÊt s¶n phÈm còng nh ¶nh hëng tíi c¸c chØ tiªu vÒ gi¸ thµnh, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

So víi trong thêi kú qu¶n lý kinh tÕ bao cÊp tríc kia, c«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt cã nh÷ng ®iÓm thay ®æi sau cÇn ®îc tÝnh ®Õn trong khi ph©n tÝch:

- Gi¸ mua vËt t lµ gi¸ thÞ trêng.

- C¸c mèi quan hÖ vÒ mua b¸n vËt t do c¸c doanh nghiÖp

chñ ®éng quyÕt ®Þnh.

ChÝnh v× vËy, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÞ trêng nhÊt ®Þnh, th× tÝnh ®óng ®¾n cña viÖc cung øng vËt t kü thuËt cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

§Ó ®¸nh gi¸ c«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt ngêi ta dùa trªn

c¸c yªu cÇu sau:

1- C«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt ph¶i ®¶m b¶o cho qu¸

tr×nh s¶n xuÊt liªn tôc, nhÞp nhµng vµ c©n ®èi.

2- Sö dông vËt t hîp lý, tiÕt kiÖm, vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ

cao.

Tõ c¸c yªu cÇu ®ã, viÖc ph©n tÝch cã môc ®Ých lµ ph¸t hiÖn sù mÊt c©n ®èi trong cung øng vËt t kü thuËt vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn kÕt qña s¶n xuÊt kinh doanh.

Néi dung ph©n tÝch bao gåm c¸c mÆt mua s¾m dù tr÷ vµ sö dông vËt t, ph©n tÝch theo c¸c khÝa c¹nh vÒ sè lîng vËt t, c¬ cÊu vËt t, chÊt lîng, thêi gian v.v..., x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè vÒ cung øng vËt t kü thuËt ®Õn s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ.

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ c©n ®èi tæng hîp gi÷a nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ c¸c mÆt cña c«ng t¸c cung øng vËt t kü thuËt, kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch thêng xuyªn vµ ®Þnh kú, sö dông ®ång thêi c¸c lo¹i chØ tiªu vÒ hiÖn vËt, gi¸ trÞ, thêi gian ... ®Ó cã kÕt luËn ®óng ®¾n.

C¸c tµi liÖu dïng ®Ó ph©n tÝch gåm:

- B¸o c¸o "NhËp, xuÊt, tån kho nguyªn, nhiªn, vËt liÖu".

- B¸o c¸o "§Þnh møc tiªu hao nguyªn, nhiªn, vËt liÖu".

- C¸c hîp ®ång cung øng vËt t.

- C¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan nh c¸c biªn b¶n kiÓm kª, c¸c tµi

liÖu tæng kÕt t×nh h×nh sö dông vËt t.

Do thùc tÕ lµ ë c¸c doanh nghiÖp cã rÊt nhiÒu lo¹i vËt t kü thuËt víi tÝnh chÊt sö dông, sè lîng, chñng lo¹i rÊt kh¸c nhau, nªn ®Ó cã thÓ ph©n tÝch ®îc, cÇn ph¶i cã sù ph©n lo¹i vËt t theo c¸c tiªu thøc råi trªn c¬ së yªu cÇu, quy m« vµ kh¶ n¨ng ®Ó lùa chän ph©n tÝch cho phï hîp. Ch¼ng h¹n cã thÓ ph©n biÖt mét sè lo¹i vËt t nh sau:

- CÇn thêng xuyªn vµ kh«ng thêng xuyªn.

- CÇn víi khèi lîng lín vµ nhá.

- VËt t khan hiÕm vµ dÔ kiÕm.

- VËt t ®¾t vµ rÎ.

- VËt t lµm ®èi tîng lao ®éng (nguyªn, nhiªn, vËt liÖu) vµ vËt t dïng lµm c«ng cô lao ®éng (nh m¸y mãc thiÕt bÞ ®éng lùc, m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, c«ng cô lao ®éng nhá, phô tïng chi tiÕt thay thÕ v.v...).

- VËt liÖu cã thÓ vµ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc.

ViÖc ph©n lo¹i nh vËy cho phÐp ph©n tÝch cã träng ®iÓm vµ

phï hîp víi kh¶ n¨ng.

5.2. Ph©n tÝch t×nh h×nh thu mua vËt t

C¬ së ®Ó ph©n tÝch lµ kÕ ho¹ch thu mua vËt t ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c hîp ®ång mua vËt t. C¸c chØ tiªu cÇn xÐt ®Õn trong thu mua vËt t lµ:

- Sè lÇn thu mua vµ thêi gian gi÷a c¸c lÇn mua.

- Khèi lîng vËt t mua mçi ®ît vµ trong kú.

- Chi phÝ mua s¾m vËt t.

5.2.1. Sè lÇn mua vËt t, khèi lîng vµ thêi gian gi÷a c¸c lÇn

mua

Sè lÇn mua vËt t, khèi lîng vµ thêi gian gi÷a c¸c lÇn mua ®îc

doanh nghiÖp tÝnh to¸n dùa trªn c¸c yÕu tè nh:

- Nhu cÇu vÒ khèi lîng vµ tÝnh chÊt thêng xuyªn.

- Kh¶ n¨ng ®¸p øng cña ngêi cung cÊp vËt t.

- Kh¶ n¨ng chøa cña kho hµng doanh nghiÖp.

- Yªu cÇu tèi thiÕu hãa chi phÝ cung øng.

Theo ®ã sè lîng cung øng mçi ®ît, sè ®ît cung øng cña mét lo¹i vËt t trong n¨m (theo ®¬n ®Æt hµng), hay cßn ®îc gäi lµ nhÞp ®iÖu dù tr÷, lµm tèi thiÓu chi phÝ toµn bé cung øng lµ:

, ®¬n vÞ vËt t/1 lÇn mua (5-1) Q* (cid:0) S.D.2 H

N* (cid:0) , lÇn cung øng/n¨m (5-2) H.D S.2

Trong ®ã: Q: Khèi lîng 1 ®¬n hµng

Chi phÝ Cã thÓ biÓu hiÖn ®iÒu nµy qua ®å thÞ sau:Chi phÝ cung

øng

Chi phÝ lu kho

Chi phÝ ®Æt hµng

Lîng cung øng mçi ®ît

N: Sè lÇn ®Æt mua hµng trong kú (trong n¨m) D: Nhu cÇu tiªu dïng vËt t trong kú (hµng n¨m) S: Chi phÝ ®Æt hµng cho mçi lÇn ®Æt hµng H: Chi phÝ lu kho cho 1 ®¬n vÞ hµng dù tr÷ trong c¶ kú (trong n¨m).

H×nh 5.1. Quan hÖ gi÷a lîng cung øng mçi ®ît vµ chi phÝ cung øng.

Gi¶ ®Þnh r»ng doanh nghiÖp ®· x¸c ®Þnh ®îc sè lîng vµ kho¶ng c¸ch thêi gian cung øng tèt nhÊt (b»ng ph¬ng ph¸p Wils¬n hay mét ph¬ng ph¸p kh¸c) vµ ®· thµnh quyÕt ®Þnh trong c¸c hîp ®ång cung øng, th× nhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ xem xÐt viÖc thùc hiÖn c¸c hîp ®ång ®ã. Nh÷ng kÕt luËn cÇn rót ra ë ®©y lµ tÝnh kÞp thêi vµ nhÞp nhµng (cã tµi liÖu gäi lµ nhÞp ®iÖu) cña viÖc cung øng.

TÝnh kÞp thêi ®îc ®¸nh gi¸ qua c¸c thêi ®iÓm mua hµng, lîng mua vµ sè ngµy ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt cña lîng mua ®ã cã ®ñ ®Õn ®ît cung øng sau hay kh«ng.

TÝnh nhÞp nhµng thÓ hiÖn ë lîng cung øng theo c¸c kho¶ng thêi gian phï hîp víi nhu cÇu tiªu dïng theo kÕ ho¹ch (ë ®©y gi¶ ®Þnh kÕ ho¹ch lµ ®óng vµ kh«ng cã sai lÖch ®ét xuÊt vÒ tiªu dïng vËt t x¶y ra). §©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc ®¶m b¶o tiÕn ®é s¶n xuÊt, ®ång thêi kh«ng g©y nªn t×nh tr¹ng ø ®äng vËt t t¹i mét sè thêi ®iÓm.

Nh vËy, tÝnh chÊt nhÞp nhµng cña cung øng còng ®îc hiÓu mét c¸ch t¬ng tù nh tÝnh chÊt nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt, vµ ®îc ®¸nh gi¸ qua hÖ sè nhÞp nhµng cung øng vËt t:

iKH

iKd

cuvt n

(cid:0) q q (cid:0) (cid:0) (cid:0) H (5-3) Q

Trong ®ã:

(cid:0) qKHi - Tæng lîng mua vËt t theo kÕ ho¹ch cña c¸c kú mua

b»ng hoÆc cao h¬n kÕ ho¹ch.

(cid:0) qK®j - Tæng lîng mua vËt t thùc tÕ cña c¸c kú mua kh«ng

®ñ sè lîng theo kÕ ho¹ch.

QKH - Tæng lîng mua theo kÕ ho¹ch cña c¸c kú.

Khèi lîng vËt t thu mua mçi ®ît vµ c¶ kú ®îc quyÕt ®Þnh theo nhu cÇu s¶n xuÊt vµ dù tr÷. ThiÕu vËt t lµ nguyªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸n ®o¹n, song thu mua nhiÒu trªn møc nhu cÇu sÏ g©y ø ®äng vèn. Tuy nhiªn, ngîc l¹i, nÕu cêng ®é s¶n xuÊt thay ®æi so víi kÕ ho¹ch th× nhu cÇu vÒ sè lîng vËt t mua vµo còng cã thÓ thay ®æi theo. §©y lµ mét mèi quan hÖ 2 chiÒu, vµ khi ph©n tÝch cÇn xem xÐt cô thÓ t×nh h×nh thùc tÕ míi cã thÓ kÕt luËn vÒ nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶.

Lîng vËt t cÇn tiªu dïng trong kú (Vsd) ngoµi khèi lîng s¶n xuÊt

(Q) cßn phô thuéc vµo møc tiªu hao vËt t (M) theo biÓu thøc:

(5-4) Vsd = Q x M

Do vËy cÇn x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña møc tiªu hao vËt t cho 1

®¬n vÞ s¶n phÈm ®Õn khèi lîng vËt t sö dông.

ViÖc ph©n tÝch vÒ sè lîng vËt t mua ph¶i g¾n liÒn víi ph©n

tÝch theo ®ît mua ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi vµ nhÞp nhµng.

VÝ dô: Ph©n tÝch viÖc cung øng mét lo¹i vËt t cña doanh nghiÖp víi møc tiªu dïng lµ 12 T/ngµy (gi¶ ®Þnh lµ cêng ®é s¶n xuÊt vµ møc tiªu hao vËt t kh«ng cã g× thay ®æi), c¸c sè liÖu kh¸c cho trong b¶ng 5.1:

KÕ ho¹ch Lîng tiªu

Sè ngµy

Thùc tÕ Lîng tiªu

Lîng

So víi tiªu

§ît

dïng,

Cßn l¹i,

®¶m

Ngµy

dïng,

Cßn l¹i,

Sè ngµy

chuÈn

nhËp,

cung øng

Ngµy

TÊn

b¶o,

TÊn

dù tr÷,

®¶m

(13 ngµy)

ngµy

b¶o,

ngµy

Th¸ng tríc

160

140

7 15 23 31

176 196 180 164

14,7 16,3 15,0 13,6

9 20 27 31

104 90 96 148

-4,3 -5,5 -5 -0,7

8,7 7,5 8 12,3

100 116 80 80 376

chuyÓn qua I II III IV Tæng céng

84 (7ng) 96 (8ng) 96 (8ng) 96 (8ng) 372

72 90 90 100 352

108 104 84 48 344

B¶ng 5.1 Cung øng vËt t theo sè lîng vµ thêi gian

C¸c kÕt luËn cã thÓ rót ra lµ:

- VÒ sè ®ît cung øng trong th¸ng vÉn ®¶m b¶o, tuy nhiªn ®· bÞ chËm so víi kÕ ho¹ch, dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ s¶n xuÊt bÞ gi¸n ®o¹n.

- Lîng mua mçi ®ît vµ c¶ th¸ng còng kh«ng ®óng ®ñ theo dù kiÕn, g©y nªn t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng v× nguy c¬ gi¸n ®o¹n s¶n xuÊt; thêi gian ®¶m b¶o dù tr÷ thùc tÕ lu«n lu«n thÊp h¬n dù kiÕn vµ thÊp h¬n tiªu chuÈn (13 ngµy).

- Khi dù tr÷ vËt t kú tríc cßn l¹i thÊp h¬n kÕ ho¹ch, thùc tÕ ®·

kh«ng tÝnh ®Õn ®Ó t¨ng cêng mua vËt t bæ sung.

- Lîng vËt t cÇn dïng c¶ th¸ng lµ 372T, thùc tÕ ®· mua 352 T song chØ dïng ®îc 344 T do cung øng kh«ng kÞp thêi ®Ó gi¸n ®o¹n s¶n xuÊt.

§©y lµ mét vÝ dô ®¬n gi¶n hãa. Trªn thùc tÕ cßn ph¶i tÝnh ®Õn sù thay ®æi cêng ®é s¶n xuÊt vµ møc tiªu hao vËt t trªn 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm.

5.2.2. Ph©n tÝch chñng lo¹i vµ chÊt lîng vËt t cung

øng.

Quan ®iÓm khi ph©n tÝch vÒ chñng lo¹i vµ chÊt lîng vËt t cung øng lµ doanh nghiÖp mua ®îc ®óng lo¹i vËt t m×nh cÇn víi chÊt lîng võa ®ñ theo yªu cÇu kü thuËt cã xÐt tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ngay c¶ khi v× lý do nµo ®ã mua vµo c¸c lo¹i vËt t cao cÊp h¬n, tèt h¬n vÒ tÝnh n¨ng kü thuËt so víi kÕ ho¹ch dù kiÕn, th× ®iÒu ®ã còng kh«ng ®¬ng nhiªn ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt, v× nã kh«ng phï hîp víi chiÕn lîc kinh doanh, lµm t¨ng chi phÝ ®Çu vµo so víi dù kiÕn.

Ch¼ng h¹n cã sè liÖu mua vËt t trong kú nh sau: (B¶ng 5.2.)

Ph©n tÝch chñng lo¹i vËt t cung øng.

Lo¹i vËt t

§¬n vÞ tÝnh

Lîng cÇn mua

Lîng mua thùc tÕ

Sè ®îc coi lµ hoµn thµnh KH

Gç c¸c lo¹i:

Gç tµ vÑt

500

505

500

6000

5500

Gç (cid:0) 20 dµi 4m

4000

4500

4000

Gç (cid:0)

20 dµi 2m

Gç tÊm

1500

1400

Tæng sè

12.000

11.905

11.400

B¶ng 5.2

So víi dù kiÕn th× tæng sè lîng gç c¸c lo¹i ®· mua ®¹t 99,2% = [(11.905: 12.000) x 100], song nÕu xÐt trªn gãc ®é chñng lo¹i mÆt hµng vËt t cÇn mua th× chØ ®¹t 95% = [(11.400: 12.000) x 100).

ë ®©y còng nªn xÐt ®Õn kh¶ n¨ng thay thÕ lÉn nhau cña c¸c lo¹i vËt t vµ hiÖu qu¶ cña viÖc thay thÕ ®ã. Nh trong vÝ dô trªn lo¹i gç trßn (cid:0) 20 dµi 4m cã thÓ thay thÕ cho lo¹i dµi 2m, víi mét chi phÝ gia c«ng bæ sung, song ngîc l¹i th× kh«ng ®îc...

§èi víi nhiÒu doanh nghiÖp do ®ßi hái cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm, tÝnh ®ång bé trong viÖc cung øng vËt t ®îc ®Æt ë vÞ trÝ quan träng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c lo¹i s¶n phÈm ®Ó t¹o l¾p r¸p cÇn cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh vÒ c¬ cÊu chi tiÕt bé phËn. Trong c¸c trêng hîp ®ã, tÝnh ®ång bé cña c«ng t¸c cung øng ®îc x¸c ®Þnh b»ng hÖ sè cung øng nhá nhÊt trong sè lo¹i vËt t ®îc cung øng.

VÝ dô: KÕ ho¹ch mua vËt t ®· xÐt ®Õn tÝnh ®ång bé vµ x¸c

®Þnh cho tõng lo¹i vËt t nh trong b¶ng 5.3.

Ph©n tÝch tÝnh ®ång bé cña cung øng vËt t.

Lo¹i vËt t

§¬n vÞ tÝnh

Nhu cÇu dù kiÕn

Thùc tÕ mua

% so víi dù kiÕn

Sö dông ®îc %

Sè lîng

c¸i

700

600

85,7

600

85,7

tÊn

200

300

150

171

85,7

100

85,7

Tæng sè

85,7

B¶ng 5.3

HÖ sè ®ång bé cña cung øng ë ®©y lµ 85,7%, t¬ng øng víi hÖ sè cung øng cña lo¹i vËt t A lµ thÊp nhÊt. Do vËy vËt t lo¹i B thõa t¬ng ®èi tíi 300-171 = 129 T, cßn vËt t C mÆc dï mua thiÕu so víi dù kiÕn còng vÉn thõa t¬ng ®èi 4,3 m3 .

VÒ chÊt lîng vËt t, khi ph©n tÝch nªn dïng c¸c chØ tiªu ®Æc trng cho tÝnh n¨ng kü thuËt cña vËt t ®Ó ph©n tÝch sù phï hîp víi nhu cÇu tiªu dïng vËt t. Víi gi¶ ®Þnh doanh nghiÖp biÕt râ m×nh muèn g×, th× chØ sè chÊt lîng =1 ®îc coi lµ tèt nhÊt. NÕu chØ sè nµy < 1 sÏ ¶nh hëng xÊu ®Õn chÊt lîng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp lµm ra, cßn > 1 lµm t¨ng chi phÝ ®Çu vµo mét c¸ch kh«ng cã hiÖu qu¶ (ch¼ng h¹n cã v× vËy mµ n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng gi¸ b¸n song møc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ so víi t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt).

Trong mét sè tµi liÖu, ®Ó ®¸nh gi¸ cung øng vËt t vÒ mÆt

chÊt lîng, ngêi ta dïng mét sè chØ tiªu nh:

(cid:0) Gi¸ trÞ vËt t cung øng

(cid:0) (cid:0) (cid:0) T : - ChØ sè chÊt lîng vËt t: (cid:0) (cid:0) GQ 0 Q GQ 1 Q 1

- HÖ sè lo¹i vËt t: Hl =

Gi¸ trÞ vËt t theo gi¸ lo¹i tèt nhÊt

(cid:0)

5.3. Ph©n tÝch dù tr÷ vËt t

Dù tr÷ vËt t cÇn ph¶i ®¹t ®îc môc tiªu cã tÝnh chÊt 2 mÆt

- Môc tiªu an toµn: ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ®îc liªn tôc vµ nhÞp

nhµng.

- Môc tiªu tµi chÝnh: gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ c¸c chi phÝ liªn quan dù tr÷, tr¸nh ø ®äng vèn lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

§Ó ph©n tÝch, cÇn ph¶i dùa trªn tÝnh to¸n ®Þnh møc vÒ c¸c lo¹i dù tr÷ nh dù tr÷ thêng xuyªn, dù tr÷ b¶o hiÓm vµ ®«i khi c¶ dù tr÷ chuÈn bÞ, ®èi chiÕu gi÷a dù tr÷ thùc tÕ t¹i c¸c thêi ®iÓm víi møc dù tr÷ ®Ó cã kÕt luËn vµ t×m nguyªn nh©n cña sù chªnh lÖch so víi ®Þnh møc.

Dù tr÷ thêng xuyªn nh»m ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp cã vËt t ho¹t ®éng gi÷a 2 kú cung øng, ®îc tÝnh to¸n trªn c¬ së cêng ®é s¶n xuÊt, møc tiªu hao vËt t vµ thêi gian cung øng nhÊt ®Þnh.

Dù tr÷ b¶o hiÓm nh»m tr¸nh rñi ro trong c¸c trêng hîp sau:

- T¨ng cêng ®é s¶n xuÊt so víi dù kiÕn (tiªu dïng gia t¨ng vËt

t).

- Kh«ng ®¶m b¶o thêi gian cung øng, hoÆc chÊt lîng vËt t cung øng, khiÕn ph¶i mÊt thªm thêi gian ®Ó kh¾c phôc, hoÆc cung øng thiÕu vÒ sè lîng khiÕn doanh nghiÖp ph¶i ®i mua thªm.

Dù tr÷ thêng xuyªn lín nhÊt ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

max tx

dxng

dng

(cid:0) (cid:0) D Mx Q T x V T x (5-6)

Trong ®ã:

Vng® - nhu cÇu tiªu dïng vËt liÖu mçi ngµy ®ªm Tcu - thêi gian gi÷a 2 ®ît cung øng, ngµy Qng®- cêng ®é s¶n xuÊt ngµy ®ªm (lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt 1

ngµy ®ªm)

M - møc tiªu hao vËt liÖu cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm.

Dù tr÷ thêng xuyªn trung b×nh Vtb tÝnh theo c«ng thøc:

max tx 2

V (cid:0) (5-7) D

Dù tr÷ b¶o hiÓm Vbh tÝnh theo c«ng thøc

(5-8) Dbh = Vng® x Tbh

Trong ®ã:

Vng® - ®· gi¶i thÝch Tbh - thêi gian b¶o hiÓm, tÝnh ®Õn c¸c trêng hîp rñi ro ®· kÓ

trªn.

Nãi chung thêi gian dù tr÷ b¶o hiÓm phô thuéc vµo ®é æn ®Þnh cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c¸c ®iÒu kiÖn thÞ trêng. ë nh÷ng níc vµ ngµnh c«ng nghiÖp thÞ trêng ph¸t triÓn, ngêi ta ®· vµ ®ang më réng ph¬ng ph¸p cung øng ®óng thêi ®iÓm, cho phÐp gi¶m thêi gian vµ lîng dù tr÷ vËt t xuèng rÊt thÊp.

Tæng dù tr÷ (thêng xuyªn vµ b¶o hiÓm) lµ:

(5-9) Ddt = Dtx + Dbh = Vng® (Tc + Tbh)

Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn lu ý khi ph©n tÝch dù tr÷ vËt t lµ:

- X¸c ®Þnh tÝnh hîp lý cña c¸c møc dù tr÷ trong ®iÒu kiÖn

s¶n xuÊt vµ thÞ trêng nhÊt ®Þnh.

- T×m nh÷ng kh¶ n¨ng gi¶m dù tr÷ nhê c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p

tæ chøc cung øng.

Qua ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc lîng vËt t cã thÓ gi¶i phãng khái kh©u dù tr÷ ®Ó dïng vµo viÖc kh¸c nh»m t¨ng vßng quay vèn (c¶ b»ng chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ).

Còng cã thÓ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thiÖt h¹i (t¬ng ®èi) cña doanh nghiÖp do dù tr÷ qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ hoÆc qu¸ Ýt. NÕu qu¸ Ýt, g©y nªn ngõng s¶n xuÊt, th× ®ã lµ thiÖt h¹i do ngõng s¶n xuÊt; cßn nÕu qu¸ nhiÒu, l·ng phÝ sÏ b»ng chi phÝ c¬ héi mÊt ®i (lîi Ých ®¸ng ra dïng vµo viÖc kh¸c, hoÆc l·i suÊt ph¶i tr¶ nÕu gi¶ ®Þnh ®ã lµ vèn vay), céng víi c¸c chi phÝ t¨ng thªm cho viÖc dù tr÷ qu¸ møc cÇn thiÕt.

Trêng hîp doanh nghiÖp do thêi c¬ gi¸ vËt t rÎ, mua vµo nhiÒu, còng cÇn so s¸nh cÈn thËn gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých cña mét quyÕt ®Þnh nh vËy.

5.4. Qu¶n lý vµ sö dông vËt t

Nh÷ng khÝa c¹nh cña viÖc qu¶n lý vµ sö dông vËt t cÇn quan

t©m ph©n tÝch bao gåm:

- Tæ chøc kho vËt t. Yªu cÇu ph©n tÝch lµ tÝnh thuËn tiÖn, an toµn cña c«ng t¸c kho tµng. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch cã thÓ lµ thêi

gian nhËp xuÊt vËt t, truy t×m vËt t trong kho, møc ®é h háng, mÊt m¸t vËt t trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n.

- Qu¶n lý viÖc cÊp ph¸t vËt t theo yªu cÇu chÝnh x¸c, râ rµng. C¸c néi dung ph©n tÝch cã thÓ lµ tÝnh thuËn tiÖn, tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c bé phËn trong viÖc giao nhËn vËt t, chÊt lîng cña c«ng t¸c ®o l- êng, kiÓm kª.

- C«ng t¸c h¹ch to¸n vËt t víi yªu cÇu tÝnh ®óng c¸c chi phÝ vËt t vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm, gi¶m chi phÝ vËt t trong gi¸ thµnh. Trong c¸c néi dung ph©n tÝch s©u cÇn ®¸nh gi¸ c«ng t¸c kÕ to¸n vËt t vµ nh÷ng tiÒm n¨ng gi¶m gi¸ thµnh nhê lµm tèt cung øng vµ sö dông vËt t.

- Ph©n tÝch tÝnh khoa häc cña hÖ thèng møc kinh tÕ kü thuËt liªn quan ®Õn cung øng vµ sö dông vËt t, nh møc dù tr÷, møc hao hôt, møc tiªu hao sö dông vËt t v.v...

- Ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý (hµnh chÝnh vµ kinh tÕ), c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ sö dông vËt t cã hiÖu qu¶.

- Ph©n tÝch ¶nh hëng cña viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt nh»m gi¶m chi phÝ nguyªn nhiªn vËt liÖu trong gi¸ thµnh, nh ¸p dông ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, kü thuËt míi, sö dông vËt liÖu thay thÕ cã hiÖu qu¶ h¬n v.v...

Cuèi cïng, cÇn nhÊn m¹nh l¹i mét lÇn n÷a lµ do ®Æc ®iÓm cña c«ng t¸c cung øng vµ sö dông vËt t rÊt phøc t¹p, nªn tïy theo nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng mµ ®Ò ra c¸c néi dung ph©n tÝch cho phï hîp. Nªn cã sù ph©n lo¹i vÊn ®Ò vµ vËt t tríc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch ®Ó võa ®¶m b¶o tÝnh toµn diÖn, võa cã träng ®iÓm cÇn thiÕt (ch¼ng h¹n øng dông quan ®iÓm cña ph¬ng ph¸p 20/80 hoÆc ph- ¬ng ph¸p ABC ®Ó ph©n tÝch).

Ch

¬ng VI

Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng

6.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch.

Lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy nhiªn ®©y lµ mét yÕu tè ®Æc biÖt, v× nã liªn quan ®Õn con ngêi. Do vËy, viÖc ph©n tÝch lao ®éng vµ tiÒn l¬ng cã mét ý nghÜa to lín c¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ x· héi.

Níc ta ®îc coi lµ cã lîi thÕ vÒ lao ®éng, bao gåm 2 khÝa c¹nh:

- Lùc lîng lao ®éng dåi dµo.

- PhÈm chÊt lao ®éng tèt (truyÒn thèng lao ®éng cÇn cï,

th«ng minh vµ cã kiÕn thøc).

Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n kinh tÕ tËp trung bao cÊp, t×nh tr¹ng sö dông lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp lµ l·ng phÝ vµ kÐm hiÖu qu¶, biÓu hiÖn ë n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, biªn chÕ lao ®éng t¨ng qu¸ møc, kÕt cÊu lao ®éng bÊt hîp lý, chÕ ®é tiÒn l¬ng nÆng tÝnh bao cÊp vµ b×nh qu©n, kh«ng khuyÕn khÝch c¶ ngêi lao ®éng lÉn doanh nghiÖp quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ sö dông søc lao ®éng. ChÝnh v× tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cha ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cÇn thiÕt nªn nh÷ng kÕt qu¶ vÒ mÆt x· héi (nh t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, ®¶m b¶o c«ng b»ng trong ph©n phèi thu nhËp, n©ng cao møc sèng cña ngêi lao ®éng) còng ®¹t ®îc rÊt Ýt hoÆc lµ kh«ng thùc tÕ.

ChÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ trong nh÷ng n¨m qua ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng trong tõng doanh nghiÖp vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn lÊy träng t©m lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc sö dông søc lao ®éng vµ chi phÝ tiÒn l¬ng, cô thÓ lµ sö dông mét lùc lîng lao ®éng víi sè lîng, chÊt lîng, c¬ cÊu, vµ chi phÝ tiÒn l¬ng sao cho ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.

Néi dung ph©n tÝch bao gåm:

- Ph©n tÝch sè lîng lao ®éng.

- Ph©n tÝch chÊt lîng lao ®éng.

- Ph©n tÝch kÕt cÊu lao ®éng

- Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian vµ n¨ng suÊt lao

®éng.

- Ph©n tÝch viÖc sö dông quü tiÒn l¬ng vµ t¸c ®éng cña tiÒn

l¬ng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña s¶n xuÊt.

Nh÷ng tµi liÖu dïng ®Ó ph©n tÝch:

+ C¸c b¸o biÓu kÕ ho¹ch vµ thèng kª vÒ sè lîng, kÕt cÊu, chÊt lîng lao ®éng, t×nh h×nh sö dông thêi gian vµ n¨ng suÊt lao ®éng, quü tiÒn l¬ng vµ tiÒn thëng.

+ HÖ thèng møc lao ®éng ®ang ¸p dông.

+ C¸c quy chÕ vÒ sö dông lao ®éng vµ tr¶ l¬ng ë doanh

nghiÖp.

+ C¸c tµi liÖu kh¶o s¸t vÒ t×nh h×nh tæ chøc lao ®éng, sö

dông thêi gian lao ®éng, c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng v.v...

6.2. Ph©n tÝch sè lîng lao ®éng cña doanh nghiÖp

Nh ®· biÕt, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c lµ nh nhau th× doanh nghiÖp lu«n lu«n cã thÓ lùa chän ®îc mét sè lîng lao ®éng tèi u ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ lín nhÊt.

Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, sè lao ®éng theo dù kiÕn (kÕ ho¹ch) trong mét kú nµo ®ã cha ch¾c ®· lµ mét con sè tèi u vÒ mÆt kinh tÕ, do nh÷ng lý do nh:

- Doanh nghiÖp cha x¸c ®Þnh ®îc lîng lao ®éng tèi u ®Ó

ph¶n ¸nh vµo kÕ ho¹ch.

- Doanh nghiÖp x¸c ®Þnh sè lîng lao ®éng cho kú kÕ ho¹ch

theo ph¬ng ph¸p kinh nghiÖm.

- Do nh÷ng rµng buéc kh¸c, nh tån t¹i lÞch sö, c«ng ¨n viÖc lµm, hoÆc doanh nghiÖp híng tíi mét quy m« l©u dµi mµ s½n sµng chÊp nhËn nh÷ng bÊt lîi tríc m¾t.

V× vËy, ph©n tÝch sè lîng lao ®éng cÇn chØ ra ®îc mét quy

m« sö dông lao ®éng tèi u ®Ó lµm c¬ së so s¸nh.

Trong trêng hîp kÕ ho¹ch lao ®éng ®· ®îc tèi u hãa, hoÆc trong khi ph©n tÝch lÊy gi¶ ®Þnh nh vËy, th× sè lîng lao ®éng thùc tÕ chªnh lÖch so víi sè kÕ ho¹ch cÇn ®îc ph©n tÝch theo c¸c khÝa c¹nh sau:

- Do nh÷ng thay ®æi ngoµi dù kiÕn vÒ c«ng nghÖ vµ kü

thuËt s¶n xuÊt.

- Do nh÷ng thay ®æi ngoµi dù kiÕn vÒ thÞ trêng (c¶ thÞ tr- êng c¸c yÕu tè ®Çu vµo, trong ®ã cã lao ®éng, vµ thÞ trêng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp b¸n ra).

- Do nh÷ng chÝnh s¸ch míi cña nhµ níc vÒ lao ®éng (tuyÓn

dông vµ tr¶ l¬ng).

- Do trong kú ph©n tÝch doanh nghiÖp ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc c¸c biÖn ph¸p s¾p xÕp bè trÝ l¹i lùc lîng lao ®éng ®· ®Ò ra khi lËp kÕ ho¹ch.

§Ó ph©n tÝch cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i lao ®éng cña doanh nghiÖp theo mét dÊu hiÖu nµo ®ã tuú theo môc ®Ých yªu cÇu ph©n tÝch, tiÕn hµnh so s¸nh ®Ó cã c¸c kÕt luËn vÒ møc ®é ®¶m b¶o sè lîng lao ®éng tõng lo¹i vµ toµn bé, kÕt luËn vÒ tÝnh c©n ®èi, hîp lý trong sè lîng vµ c¬ cÊu lao ®éng thùc tÕ.

Gi¶ sö cã c¸c sè liÖu ®Ó ph©n tÝch sè lîng c«ng nh©n viªn

s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña mét doanh nghiÖp nh sau (b¶ng 6.1).

Thùc

N¨m ph©n tÝch

So víi KH

tÕ

B¶ng 6.1

Lo¹i CNV

n¨m tríc

C«ng nh©n s¶n xuÊt

1152

1370

1520

+150

110,95

C«ng nh©n häc nghÒ

108

120

+12

111,11

Nh©n viªn kü thuËt

110

114

103,64

Nh©n viªn kinh tÕ

106

104

106,12

Nh©n viªn hµnh

-12

84,22

chÝnh

Tæng sè CNVSXCN

1520

1762

1922

+160

109,10

(cid:0)

C¸c sè liÖu cho thÊy trong kú sè lîng c«ng nh©n viªn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· t¨ng 160 ngêi, t¬ng øng lµ 9,1% so víi kÕ ho¹ch. §Ó kÕt luËn sè t¨ng ®ã cã hîp lý kh«ng cÇn liªn hÖ ®Õn s¶n lîng s¶n xuÊt trong kú vµ ph©n tÝch chi tiÕt theo tõng lo¹i c«ng nh©n viªn:

* Sè lîng c«ng nh©n s¶n xuÊt t¨ng 150 ngêi, chiÕm 93% sè t¨ng CNVSXCN. Trong ®iÒu kiÖn c¬ giíi hãa cßn thÊp th× ®©y lµ nh©n tè quan träng ®Ó t¨ng s¶n lîng. Sè t¨ng nµy thÓ hiÖn sù chó träng cña doanh nghiÖp vµo lùc lîng lao ®éng trùc tiÕp. ë ®©y cÇn vËn dông c¶ 2 h×nh thøc so s¸nh ®Ó thÊy ®îc:

- Sè t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi: §Ó thÊy møc ®é thùc hiÖn kÕ

ho¹ch lao ®éng, møc biªn chÕ lao ®éng.

- Sè t¨ng gi¶m t¬ng ®èi, x¸c ®Þnh b»ng phÐp so s¸nh cã liªn hÖ ®Õn møc t¨ng gi¶m s¶n lîng, nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý cña sù t¨ng gi¶m, ®ång thêi cho biÕt doanh nghiÖp t¨ng cêng s¶n xuÊt chñ yÕu lµ nhê t¨ng sè lîng lao ®éng hay t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.

Trong vÝ dô nµy gi¶ sö s¶n lîng trong kú ph©n tÝch ®· t¨ng 13,1%. Gi¶ ®Þnh n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ®æi th× doanh nghiÖp ph¶i cÇn thªm mét lîng c«ng nh©n lµ:

(cid:0) 1370 x 179 ngêi 1,13 100

Thùc tÕ doanh nghiÖp chØ t¨ng 150 c«ng nh©n, nh vËy tiÕt kiÖm t¬ng ®èi lµ 29 ngêi. TÝnh to¸n cho thÊy ¶nh hëng cña viÖc t¨ng sè lîng c«ng nh©n ®Õn møc t¨ng s¶n lîng chiÕm 83%, cßn do n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng chiÕm 17%. Nh vËy doanh nghiÖp ®· t¨ng cêng s¶n xuÊt nhê chiÒu réng, quy m«, h¬n lµ ph¸t triÓn theo chiÒu s©u.

Còng ë vÝ dô trªn, muèn ph©n tÝch chÝnh x¸c h¬n cÇn ph©n

chia sè c«ng nh©n thµnh 2 nhãm: biÕn ®æi vµ cè ®Þnh.

* C¸c lo¹i lao ®éng kh¸c:

ViÖc t¨ng gi¶m c¸c lo¹i nh©n viªn qu¶n lý (kinh tÕ, kü thuËt vµ hµnh chÝnh) nÕu kÌm theo viÖc t¨ng cêng chÊt lîng c¸c mÆt cña c«ng t¸c qu¶n lý, th× ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt. HiÖn nay trong c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh ®Òu cè g¾ng tinh gi¶n biªn chÕ lao ®éng gi¸n tiÕp, song nãi chung sè lîng vµ c¬ cÊu lùc lîng nµy phô thuéc vµo quy m« s¶n xuÊt, ®Æc ®iÓm vÒ c«ng nghÖ, kü thuËt cña tõng doanh nghiÖp cô thÓ.

Møc ®é ®¶m b¶o søc lao ®éng, ngoµi sè lîng, cßn ®îc ph©n

tÝch theo nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c, nh:

- KÕt cÊu lao ®éng: Lµ tû träng tõng lo¹i lao ®éng trong tæng sè. ViÖc ph©n tÝch ph¶i dùa trªn yªu cÇu mét kÕt cÊu hîp lý (x¸c ®Þnh tõ møc lao ®éng hoÆc theo kinh nghiÖm) cho phÐp ph©n c«ng bè trÝ lao ®éng cã thÓ tËn dông cao nhÊt vÒ sè lîng, chuyªn m«n cña lao ®éng.

- Ph©n tÝch tr×nh ®é nghÒ nghiÖp: nh»m thÊy ®îc kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ n¨ng lùc chuyªn m«n cña lao ®éng so víi yªu cÇu, ®ång thêi thÊy ®îc kÕt qu¶ c«ng t¸c ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cña doanh nghiÖp vµ sù quan t©m ®Õn viÖc ph¸t triÓn tr×nh ®é v¨n hãa, nghÒ nghiÖp cña ngêi lao ®éng. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ so s¸nh gi÷a tr×nh ®é chuyªn m«n thùc tÕ vµ tr×nh ®é theo yªu cÇu c«ng viÖc, ch¼ng h¹n víi lao ®éng qu¶n lý lµ th«ng qua cÊp bËc tr×nh ®é ®µo t¹o chuyªn m«n, ®èi víi c«ng nh©n lµ hÖ sè ®¸p øng chuyªn m«n, b»ng cÊp bËc thùc tÕ b×nh qu©n cña lo¹i c«ng nh©n nµo ®ã, trªn cÊp bËc b×nh qu©n mµ c«ng viÖc ®ßi hái (theo yªu cÇu c«ng nghÖ, kü thuËt vµ møc lao ®éng).

- Ph©n tÝch sù biÕn ®éng lao ®éng trong kú th«ng qua lîng t¨ng, gi¶m, bæ sung thay thÕ cña c¸c lo¹i lao ®éng, vµ c¸c nguyªn nh©n biÕn ®éng cô thÓ cho gîi ý vÒ c¸c vÊn ®Ò nh:

1. Sù an t©m cña ngêi lao ®éng ë doanh nghiÖp ®èi víi c«ng viÖc, t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc ®Õn t t- ëng æn ®Þnh c«ng viÖc.

2. T¸c ®éng cña c¸c chÕ ®é khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Õn lao ®éng.

3. ¶nh hëng cña cña chÝnh s¸ch tuyÓn dông vµ ®µo t¹o lao ®éng.

4. Kû luËt lao ®éng.

C¸c chØ tiªu dïng ®Ó ph©n tÝch gåm: hÖ sè biÕn ®éng, hÖ

sè bæ sung thay thÕ, tû lÖ t¨ng, gi¶m lao ®éng ..., ch¼ng h¹n.

x 100, %

100

HÖ sè bæ sung thay thÕ lao ®éng Min (sè t¨ng, sè gi¶m) = Sè cuèi kú

6.3. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian lao ®éng

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông tiÒm n¨ng lao ®éng theo chiÒu réng, tÝnh hîp lý cña chÕ ®é c«ng t¸c, ¶nh h- ëng cña viÖc tËn dông thêi gian lao ®éng ®Õn khèi lîng s¶n xuÊt, ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kû luËt lao ®éng...

6.3.1. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian lao

®éng.

Lµ ph©n tÝch sè ngµy c«ng, giê c«ng, x¸c ®Þnh thêi gian l·ng phÝ, c¸c nguyªn nh©n tæn thÊt thêi gian lao ®éng vµ ¶nh hëng cña chóng ®Õn s¶n xuÊt.

§Ó ph©n tÝch cã thÓ sö dông c¸c chØ tiªu ngµy c«ng, giê

c«ng cã hiÖu qu¶.

Thêi gian lµm viÖc cã hiÖu qu¶ thùc tÕ ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

Thq = Tc® - Tv - Tn , ngµy c«ng (hoÆc giê c«ng)

Trong ®ã:

Thq - Thêi gian lµm viÖc cã hiÖu qu¶, tÝnh b»ng giê c«ng,

ngµy c«ng.

Tc® - Thêi gian lµm viÖc theo chÕ ®é c«ng t¸c. Tv - Thêi gian v¾ng mÆt trän ngµy. Tn - Thêi gian ngõng viÖc trän ngµy.

VÝ dô: CÇn ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian lao ®éng

cña c«ng nh©n s¶n xuÊt theo sè liÖu trong b¶ng 6.2.

ChØ tiªu

1. Sè CN b×nh qu©n theo danh s¸ch

1370

1520

110,95

2. Tæng sè ngµy c«ng theo lÞch

500.005

554.800

110,95

3. Tæng sè ngµy c«ng cã hiÖu qu¶

411.000

448.400

109,10

4. Tæng sè giê c«ng cã hiÖu qu¶

3246.900

3497.520

107,72

Trong ®ã giê lµm thªm

11.210

5. Sè ngµy lµm viÖc b×nh qu©n cña 1

300

295

98,33

c«ng nh©n trong n¨m

6. Sè giê lµm viÖc b×nh qu©n trong 1

7,9

7,8

98,73

101

B¶ng 6.2.

ngµy lµm viÖc cã hiÖu qu¶

7. Sè giê lµm viÖc b×nh qu©n c¶ n¨m

2.370

2.301

97,09

cña mçi c«ng nh©n

C¸c sè liÖu cho thÊy doanh nghiÖp kh«ng ®¹t c¶ vÒ sè ngµy c«ng vµ giê c«ng theo kÕ ho¹ch, chøng tá cã c¶ 2 hiÖn tîng: v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc trän ngµy. Sè ngµy lµm viÖc b×nh qu©n gi¶m 5 ngµy so víi kÕ ho¹ch, sè giê lµm viÖc mçi ngµy còng gi¶m so víi kÕ ho¹ch. Tõ c¸c sè liÖu cã thÓ x¸c ®Þnh:

- Sè ngµy c«ng v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc trän ngµy thùc tÕ

lµ:

5 x 1520 = 7600 ngµy c«ng.

- Sè giê c«ng v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc kh«ng trän ngµy lµ:

0,1 x 448.400= 44.840 giê c«ng

Tæng sè giê c«ng thiÖt h¹i bëi c¶ 2 nguyªn nh©n trªn lµ:

7600 x 7,9 + 44840= 104.880 giê c«ng.

¶nh hëng cña sè thêi gian tæn thÊt nµy ®Õn s¶n xuÊt cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc mét c¸ch t¬ng ®èi nÕu biÕt n¨ng suÊt lao ®éng giê cña c«ng nh©n (tÝnh b»ng hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ), vÝ dô 2000®/g, th× thiÖt h¹i vÒ doanh thu lµ:

104.880 x 2.000 = 209,76 triÖu ®ång

6.3.2. Ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn t×nh h×nh sö dông thêi gian lao ®éng.

§©y lµ bíc ph©n tÝch s©u h¬n nh»m chØ ra c¸c nguyªn nh©n

cô thÓ cña l·ng phÝ thêi gian lao ®éng.

102

a- Nguyªn nh©n v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc trän ngµy: ®îc ph©n tÝch b»ng ph¬ng ph¸p so s¸nh sè thùc tÕ víi sè kÕ ho¹ch hoÆc kú gèc cã ®iÒu chØnh theo tû lÖ t¨ng gi¶m sè c«ng nh©n trong kú.

VÝ dô: Ph©n tÝch theo c¸c sè liÖu ®îc tËp hîp trong b¶ng 6.3.

B¶ng 6.3

C¸c nguyªn nh©n v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc

KH ®iÒu chØnh theo sè CN TT

A. Ngõng viÖc trän ngµy

320

+320

1. Do thiÕt bÞ h háng

2. Do thiÕu vËt liÖu

3. Do mÊt ®iÖn

230

+230

4. Do thiÕu dông cô

180

+180

5. Kh«ng ®ñ viÖc lµm

6. C¸c nguyªn nh©n kh¸c

730

+730

(cid:0)

B. V¾ng mÆt trän ngµy

+16

1. NghØ phÐp n¨m

13.000

14.424

14.440

-90

2. NghØ ®Î

2.100

2.330

2.240

3. NghØ èm

735

815

1.800

+985

4. NghØ viÖc c«ng

5.400

5.991

9.830

+3.839

840

+840

5. Tai n¹n lao ®éng

520

+520

6. V¾ng kh«ng lý do

21.235

23.560

30.430

+6.870

Céng A

21.235

23.560

31.160

+7600

Céng B

Tæng céng

Trong b¶ng ph©n tÝch, do sè c«ng nh©n viªn thùc tÕ ®· t¨ng 10,95%, nªn c¸c sè liÖu kÕ ho¹ch ®· ®îc ®iÒu chØnh t¨ng theo tû lÖ ®ã ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®îc. Nh vËy sè ngµy c«ng v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc trän ngµy cao h¬n kÕ ho¹ch lµ 7600 chø kh«ng ph¶i lµ 31160 - 21235 = 9925 ngµy c«ng.

103

Qua ph©n tÝch sè liÖu cho thÊy:

- C¸c lý do v¾ng mÆt vµ ngõng viÖc trän ngµy tËp trung vµo mét sè nguyªn nh©n chÝnh nh nghØ phÐp, nghØ viÖc c«ng, phô n÷ nghØ ®Î v.v... C¸c lý do nµy ®· ®îc xÐt ®Õn trong kÕ ho¹ch, song chØ cã ngµy c«ng nghØ ®Î gi¶m ®i, cßn nghØ viÖc c«ng t¨ng lªn rÊt nhiÒu. CÇn ®i s©u t×m hiÓu t×nh h×nh tæ chøc qu¶n lý ë doanh nghiÖp vµ sö dông thêi gian lao ®éng ®Ó héi häp.

- Cã nhiÒu nguyªn nh©n kh«ng ®îc xÐt ®Õn trong kÕ ho¹ch, nh c¸c nguyªn nh©n ngõng viÖc, tai n¹n lao ®éng vµ v¾ng mÆt kh«ng cã lý do... song trong thùc tÕ ®· ph¸t sinh víi tæng sè ngµy c«ng ®¸ng kÓ.

b- C¸c nguyªn nh©n ngõng viÖc vµ v¾ng mÆt kh«ng

trän ngµy.

C¸c nguyªn nh©n nµy thêng kh«ng ®îc xÐt ®Õn trong kÕ ho¹ch, do vËy cÇn ph©n tÝch cô thÓ tõng nguyªn nh©n, so s¸nh víi kú tríc ®Ó kÕt luËn vÒ t×nh tr¹ng tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng trong ca s¶n xuÊt.

Ch¼ng h¹n cã sè liÖu ph©n tÝch trong b¶ng 6.4.

Nguyªn nh©n

Sè giê c«ng l·ng phÝ

A. Ngõng viÖc kh«ng trän ngµy

1. Do thiÕt bÞ háng ngoµi kÕ

5200

ho¹ch

2. Do thiÕu vËt liÖu

16.210

3. Do mÊt ®iÖn

24.500

4. Do thiÕu dông cô s¶n xuÊt

8.500

5. Kh«ng ®ñ viÖc lµm

4.600

Céng A

52.810

B. V¾ng mÆt kh«ng trän ngµy

3.240

56.050

B¶ng 6.4.

Tæng céng

Tæng hîp l¹i c¸c nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn thêi gian lao

104

®éng:

Ngõng viÖc trän ngµy:

730 x 7,9 = 5.767 giê c«ng

V¾ng mÆt trän ngµy:

6.870 x 7,9 = 54.273 giê c«ng

Ngõng viÖc kh«ng trän ngµy: 52.810 giê c«ng

V¾ng mÆt kh«ng trän ngµy: 3.240 giê c«ng

Tæng céng: 116.090 giê c«ng

Nhng ph©n tÝch ë môc tríc cho thÊy sè giê c«ng thiÖt h¹i lµ 104.880. Së dÜ cã sù chªnh lÖch lµ do sè giê c«ng lµm thªm 116090 - 104.880 = 11.210. CÇn ®i s©u ph©n tÝch nguyªn nh©n t¹i sao doanh nghiÖp ph¶i bè trÝ lµm thªm giê trong khi vÉn cha tËn dông ®Çy ®ñ thêi gian s¶n xuÊt, còng nh t×nh h×nh thùc hiÖn chÕ ®é lao ®éng ®èi víi c«ng nh©n.

6.4. Ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng

N¨ng suÊt lao ®éng lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh râ rÖt nhÊt chÊt lîng sö dông søc lao ®éng. Ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng dùa trªn c¬ së lý luËn lµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i phÊn ®Êu kh«ng ngõng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lÊy ®ã lµ biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ t¹o ra tÝch luü ®Ó võa t¨ng cêng s¶n xuÊt võa ®¶m b¶o thu nhËp cho ngêi lao ®éng.

Nh÷ng néi dung ph©n tÝch gåm:

6.4.1. §¸nh gi¸ chung n¨ng suÊt lao ®éng.

105

§Ó ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng cÇn tÝnh n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n theo tõng c¸ch ph©n lo¹i lao ®éng, còng nh tÝnh n¨ng suÊt lao ®éng cho tõng lo¹i lao ®éng cô thÓ. §èi tîng ph©n tÝch chung chñ yÕu lµ n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n tÝnh cho 1 c«ng nh©n viªn toµn doanh nghiÖp, 1 c«ng nh©n viªn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt vµ 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt chÝnh. Nªn kÕt hîp ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng c¶ b»ng chØ tiªu hiÖn vËt vµ chØ tiªu gi¸ trÞ ®Ó cã kÕt luËn x¸c ®¸ng vÒ nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan t¸c ®éng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, còng nh t¸c ®éng cña n¨ng suÊt lao ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ.

VÝ dô: Cã sè liÖu ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng trong 1 th¸ng

nh trong b¶ng 6.5.

B¶ng 6.5

(cid:0)

ChØ tiªu

§¬n vÞ

KH

TT

%

1. S¶n lîng

15.813 -10.437

60,0

26.25 0

ngêi

2.444

2.362

-82

96,04

2. Tæng sè CNVSXCN

ngêi

2180

1795

-313

85,2

3. Sè lîng CNSX

ngêi

203

112

-91

55,2

Trong ®ã: CNSX chÝnh

4. NSL§ tÝnh b»ng hiÖn vËt

a. TÝnh cho

T/ng-th

10,73

6,69

-4,04

62,0

1CNVSXCN

b. TÝnh cho 1 CNSX

12,56

8,85

-3,71

69,5

c. TÝnh cho 1 CNSX

120,5

116

-4,5

96,0

chÝnh

5. NSL§ tÝnh b»ng gi¸ trÞ

a. TÝnh cho

1070,4

-539,1

66,5

1CNVSXCN

ng®/ng- th

1609, 5

b. TÝnh cho 1 CNSX

1884

1416

-468

75,2

c. TÝnh cho 1 CNSX

18075

18560

+485

102,7

chÝnh

Nh÷ng kÕt luËn cã thÓ rót ra ë ®©y lµ:

- N¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n tÝnh cho 1 c«ng nh©n viªn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt gi¶m nhiÒu, ®ång thêi sè lîng lao ®éng còng gi¶m, khiÕn s¶n lîng gi¶m nhiÒu so víi kÕ ho¹ch.

- KÕt cÊu lao ®éng trë nªn bÊt hîp lý h¬n nhiÒu, do sè lîng c«ng nh©n s¶n xuÊt chÝnh gi¶m víi tû lÖ gi¶m cao nhÊt. Do vËy, mÆc dï n¨ng suÊt lao ®éng tÝnh cho 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt chÝnh tuy gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ song tÝnh b×nh qu©n cho 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× gi¶m rÊt nhiÒu.

106

- Møc ®é thùc hiÖn kÕ ho¹ch n¨ng suÊt lao ®éng tÝnh b»ng chØ itªu gi¸ trÞ cao h¬n khi tÝnh b»ng chØ tiªu hiÖn vËt do ¶nh h-

ëng cña gi¸. §©y cã thÓ lµ mét nh©n tè kh¸ch quan, song còng cã thÓ lµ mét nh©n tè chñ quan, cÇn ®îc xem xÐt cô thÓ.

ë ®©y cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª ®Ó x¸c ®Þnh, ch¼ng h¹n, ¶nh hëng cña sè lîng lao ®éng vµ n¨ng suÊt lao ®éng ®Õn s¶n lîng, hoÆc ®Õn gi¸ trÞ s¶n lîng s¶n xuÊt trong kú, tõ ®ã kÕt luËn vÒ nh©n tè chñ yÕu vµ híng ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp lµ theo chiÒu réng (quy m« lao ®éng) hay lµ theo chiÒu s©u (chÊt lîng sö dông lao ®éng).

Nh÷ng néi dung ®Ó ph©n tÝch s©u:

- Ph©n tÝch n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c bé phËn s¶n xuÊt

- Ph©n tÝch sù biÕn ®éng n¨ng suÊt lao ®éng trong kú.

- Ph©n tÝch t¬ng quan mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt lao ®éng

vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña má, c¸c th«ng sè kü thuËt.

- Ph©n tÝch sù lùa chän cña doanh nghiÖp trong viÖc sö dông lao ®éng nh mét yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng yÕu tè kh¸c (ta ®· biÕt r»ng sù lùa chän ®ã phô thuéc vµo n¨ng suÊt cËn biªn cña yÕu tè vµ gi¸ cña yÕu tè).

6.4.2. X¸c ®Þnh ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè ®Õn

n¨ng suÊt lao ®éng.

N¨ng suÊt lao ®éng lµ chØ tiªu chÞu ¶nh hëng cña rÊt nhiÒu nh©n tè. ë ®©y chØ giíi h¹n trong mét sè trêng hîp cã thÓ ®Þnh lîng ®îc, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn mang tÝnh chÊt gi¶ ®Þnh nµo ®ã.

a- Quy m« s¶n xuÊt

Quy luËt lîi thÕ do quy m« cho biÕt khi s¶n lîng t¨ng, thµnh phÇn lao ®éng cè ®Þnh trong 1 ®¬n vÞ s¶n lîng sÏ gi¶m t¬ng ®èi, nhê ®ã n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n sÏ t¨ng lªn. ë ®©y ta ®· sö dông gi¶ ®Þnh lµ s¶n lîng ®îc t¨ng nhê c¸c biÖn ph¸p më réng quy m«, cßn n¨ng suÊt lao ®éng cña lîng lao ®éng biÕn ®æi vÉn nh tríc.

VÝ dô: doanh nghiÖp cã 1000 lao ®éng, trong ®ã sè c«ng nh©n biÕn ®æi lµ 700. NSL§ b×nh qu©n cña 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt lµ 45 T/th¸ng. Khi quy m« s¶n xuÊt (s¶n lîng) t¨ng tõ 45.000 T lªn 50.000 T (t¨ng 11%) th× nhu cÇu vÒ c«ng nh©n biÕn ®æi lµ 700 x 1,11 (cid:0) 778 ngêi, vµ tæng sè c«ng nh©n s¶n xuÊt cÇn cã lµ:

107

778 + 300 = 1078 ngêi

NSL§ b×nh qu©n b©y giê lµ:

50.000: 1078 = 46,38 T/ngêi-th¸ng.

vµ t¨ng so víi tríc lµ:

[(46,38 - 45): 45] x 100 = 3,07%

b- KÕt cÊu nguån s¶n lîng

¶nh hëng cña kÕt cÊu nguån s¶n lîng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n xuÊt ph¸t tõ chç mçi nguån ®ã (theo ®¬n vÞ s¶n xuÊt, hoÆc ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ s¶n xuÊt) ®îc ®Æc trng bëi mét møc n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt (vµ hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt) lµ kh¸c nhau, vµ nÕu gi¶ ®Þnh n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt lµ kh«ng ®æi, th× sù phèi hîp c¸c tû lÖ s¶n lîng kh¸c nhau tõ c¸c nguån ®ã sÏ t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n lµ kh¸c nhau.

VÝ dô: Mét má hÇm lß khai th¸c tõ 2 nguån: lß chî vµ lß

chuÈn bÞ, víi mét kÕt cÊu nh sau (B¶ng 6.6.)

Lß chî

Lß chuÈn bÞ

ChØ tiªu

S¶n lîng n¨m, T

423.200

418.474

36.800

57.066

Tû träng, %

92,0

88,2

8,0

11,8

B¶ng 6.6.

BiÕt: Hao phÝ lao ®éng cho mét tÊn than ë lß chî lµ 0,6 ngêi-

ca, cßn ë lß chuÈn bÞ lµ 1,2 ngêi-ca.

Gi¶ sö vÉn gi÷ ®îc tû lÖ khai th¸c theo kÕ ho¹ch th× than khai

th¸c tõ c¸c ®êng lß chuÈn bÞ lµ:

8% x 475.540 = 38.043T

Trong ®ã: 475.540 - Tæng s¶n lîng thùc tÕ.

Nh vËy lß chuÈn bÞ ®· vît s¶n lîng kÕ ho¹ch t¬ng ®èi lµ:

57.066 - 38.043 = 19.023 T

vµ do vËy lµm t¨ng hao phÝ lao ®éng lµ:

19.023 (1,2 - 0,6) = 11.413,8 ng-ca.

108

Con sè nµy gÇn t¬ng øng víi sè lao ®éng lµ 40 ngêi 1 n¨m.

Sè c«ng nh©n s¶n xuÊt thùc tÕ cña doanh nghiÖp lµ 975 ng- êi, cßn nÕu vÉn gi÷ tû lÖ khai th¸c nh kÕ ho¹ch th× chØ cÇn 975 - 40 = 935 ngêi.

N¨ng suÊt lao ®éng thùc tÕ: 475.540 : (12 x 975) = 40,8 T/ng-

th¸ng

N¨ng suÊt lao ®éng nÕu tÝnh theo tû lÖ kÕ ho¹ch lµ:

475.540: (12 x 935) (cid:0) 42,4 T/ng-th¸ng.

Nh vËy do ph¸ vì tû lÖ khai th¸c kÕ ho¹ch n¨ng suÊt lao ®éng

®· gi¶m 1,6 T/ng-th¸ng (gÇn 4%).

c) Do sù thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kü thuËt.

VÝ dô: Sù thay ®æi cña c¸c th«ng sè kü thuËt cña g¬ng lß, g-

¬ng tÇng, c¸c ®iÒu kiÖn má ®Þa chÊt.

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch: thay thÕ liªn hoµn hoÆc ph©n tÝch

t¬ng quan.

d) KÕt cÊu lao ®éng

Khi tû träng lao ®éng trùc tiÕp t¨ng lªn th× ngay c¶ khi gi¶ ®Þnh n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt cña hä kh«ng ®æi, th× n¨ng suÊt lao ®éng tÝnh b×nh qu©n trong doanh nghiÖp sÏ t¨ng nhê sè lîng lao ®éng trùc tiÕp t¨ng vÒ sè lîng vµ do vËy lµm t¨ng khèi lîng s¶n phÈm.

VÝ dô: Sè c«ng nh©n s¶n xuÊt trùc tiÕp chiÕm 80% sè CNVSXCN, n¨ng suÊt lao ®éng cña 1 c«ng nh©n s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ 60T/th¸ng. NÕu b©y giê kÕt cÊu c«ng nh©n s¶n xuÊt trùc tiÕp t¨ng lªn b»ng 85% th×:

- NSL§ b×nh qu©n 1 CNVSXCN theo kÕt cÊu 80%:

(80: 100) x 60 = 48 T/ng-th.

- NSL§ b×nh qu©n 1 CNVSXCN theo kÕt cÊu 85%:

(85: 100) x 60 = 51,0 T/ng-th

tøc lµ t¨ng lªn 6,2%.

6.5. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông quü tiÒn l¬ng

ViÖc ph©n tÝch sö dông tiÒn l¬ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¶ 2 yªu

109

cÇu vÒ kinh tÕ vµ x· héi.

VÒ mÆt kinh tÕ: yªu cÇu cña viÖc tr¶ l¬ng lµ tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ. Cô thÓ tiÒn l¬ng ë doanh nghiÖp ph¶i trë thµnh mét ®ßn bÈy kinh tÕ khuyÕn khÝch t¨ng s¶n lîng, n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l- îng s¶n phÈm vµ h¹ gi¸ thµnh.

VÒ khÝa c¹nh x· héi: tiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o thu nhËp cho cuéc sèng cña ngêi lao ®éng, t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, æn ®Þnh c«ng ¨n viÖc lµm vµ n©ng cao dÇn møc sèng tõ c«ng viÖc.

C¸c chØ tiªu cÇn ph©n tÝch tríc hÕt lµ tæng quü tiÒn l¬ng vµ

tiÒn l¬ng b×nh qu©n.

VÝ dô: Ph©n tÝch tæng quü tiÒn l¬ng vµ tiÒn l¬ng b×nh qu©n

theo sè liÖu sau:

B¶ng 6.7.

ChØ tiªu

Kú tríc

Kú PT

110

1. S¶n lîng, T

350.000

385.000

35.000

99,

2. Tæng quü l¬ng, ng.®

5760.000

5712.000

-48.000

3. Sè lîng CNVSXCN

1.500

1.400

-100

93,3

4. TiÒn l¬ng b×nh qu©n

320.000

340.000

+20.000

106,2

th¸ng cña 1 CNVSXCN, ®

(cid:0)

Do sè lîng CNVSXCN gi¶m 100 ngêi lµm tæng quü l¬ng gi¶m:

(-100) . 320.000 x 12 = -384.000.000®

Do tiÒn l¬ng b×nh qu©n t¨ng lµm quü l¬ng chi t¨ng lµ:

(+20.000) x 1.400 x 12 = +336.000.000®

Nh vËy cã thÓ thÊy doanh nghiÖp mét mÆt gi¶m lîng lao ®éng, song mÆt kh¸c t¨ng tiÒn l¬ng b×nh qu©n, ®· gi¶m chi quü l- ¬ng trong n¨m 48 triÖu ®ång.

§Ó thÊy râ h¬n sù hîp lý cña chÕ ®é l¬ng ta gi¶ ®Þnh quü l- ¬ng cã thÓ ®îc chi t¨ng tû lÖ theo møc t¨ng s¶n xuÊt, tøc lµ cã thÓ chi:

1,10 x 5.760 . 106 = 6336 . 106 ®

Sè tiÕt kiÖm t¬ng ®èi quü l¬ng lµ:

6336.106 - 5712.106 = 624 triÖu ®ång.

110

HiÖn nay tæng quü l¬ng cã thÓ tÝnh theo doanh thu nh sau:

TQL = TDT . (cid:0) c

Trong ®ã:

TQL: Tæng quü l¬ng TDT: Tæng doanh thu (cid:0) c: §¬n gi¸ tiÒn l¬ng tÝnh theo 1 ®ång (1000 ®ång) doanh

thu

BiÓu thøc nµy cã thÓ dïng ®Ó kiÓm tra møc chi tiÒn l¬ng

cña doanh nghiÖp theo møc doanh thu ®¹t ®îc trong kú.

§ã lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng ®Ó gi¶m gi¸ thµnh, v× ë ®©y tiÒn l¬ng trªn 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm ®· gi¶m ®i tõ 16.470 ®/T xuèng cßn 13.700 ®/T.

Mét néi dung quan träng cña ph©n tÝch tiÒn l¬ng lµ so s¸nh chØ sè t¨ng tiÒn l¬ng b×nh qu©n vµ chØ sè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng th× chØ sè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ph¶i lín h¬n chØ sè t¨ng tiÒn l¬ng ®Ó ®¶m b¶o võa cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, cã tÝch lòy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, võa t¨ng møc sèng cho ngêi lao ®éng cña doanh nghiÖp.

ChØ sè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cã thÓ tÝnh theo hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ. Trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ gi¸ sinh ho¹t còng nh gi¸ s¶n phÈm, cÇn cã sù quy ®æi vÒ gi¸ gèc theo chØ sè t¨ng gi¸ ®Ó cã kÕt luËn ®óng.

Mét sè néi dung ph©n tÝch kh¸c cña tæ chøc tiÒn l¬ng:

* Ph©n tÝch viÖc sö dông quü l¬ng theo c¸c ®èi tîng chi, ®Ó thÊy sù c©n ®èi vµ ®Çu t cã träng ®iÓm vÒ tiÒn l¬ng. VÝ dô: ph©n tÝch quü l¬ng chia cho tõng lo¹i c«ng nh©n viªn, theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, c¸c kh©u c«ng nghÖ ...

* Ph©n tÝch ¶nh hëng t¸c dông cña c¸c ph¬ng ph¸p tr¶ l¬ng ®ang ¸p dông th«ng qua c¸c chØ tiªu liªn quan (n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh...) nh»m lùa chän ph¬ng ph¸p tr¶ l¬ng thÝch hîp.

* Ph©n tÝch t×nh h×nh thu nhËp cña c¸c lo¹i c«ng nh©n viªn

cña doanh nghiÖp (vÝ dô dïng biÓu ®å Loren)

* Ph©n tÝch sù h×nh thµnh vµ sö dông quü tiÒn thëng vµ t¸c

111

dông cña ®ßn bÈy tiÒn thëng trong viÖc khuyÕn khÝch s¶n xuÊt.

112

* Ph©n tÝch t×nh h×nh chÊp hµnh c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l¬ng cña nhµ níc (tiÒn l¬ng tèi thiÓu v.v...) vËn dông trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp.

Ch

¬ng VII

Ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh

nghiÖp c«ng nghiÖp má

7.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch

ý nghÜa cña viÖc ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt vµ ý nghÜa cña b¶n th©n chØ tiªu gi¸ thµnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu kinh tÕ cña doanh nghiÖp, gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ chØ tiªu chÊt lîng tæng hîp ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vµ h¹ gi¸ thµnh lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng ph¬ng híng quan träng nhÊt ®èi víi bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi nh lîi nhuËn, ®ãng gãp cho x· héi, thu nhËp cho ngêi lao ®éng v.v...

§èi víi c¸c doanh nghiÖp ngµnh c«ng nghiÖp má níc ta hiÖn nay ®iÒu nµy cµng trë nªn quan träng vµ cÊp thiÕt h¬n do thùc tÕ s¶n xuÊt kinh doanh cho thÊy xu híng gi¸ thµnh trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má nh÷ng n¨m qua ngµy cµng t¨ng vµ trë thµnh mét nh©n tè c¶n trë lín cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña ngµnh còng nh tõng doanh nghiÖp. Nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan cña t×nh h×nh ®ã lµ nh÷ng t¸c ®éng lµm t¨ng chi phÝ tõ thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh: Nguyªn vËt liÖu, n¨ng lîng, sù xÊu ®i cña c¸c ®iÒu kiÖn khai th¸c vµ chÕ biÕn kho¸ng s¶n nh chiÒu s©u khai th¸c t¨ng lªn, tr÷ lîng tµi nguyªn gi¶m sót, s¶n xuÊt bÞ ph©n t¸n h¬n v.v... Bªn c¹nh ®ã gi¸ thµnh trong c«ng nghiÖp má t¨ng cao cßn do c¸c yÕu tè chñ quan cña c¸c doanh nghiÖp nh chËm ®æi míi c«ng nghÖ kü thuËt, c¸c ph¬ng ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh.

NhiÖm vô cña ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n

phÈm lµ:

113

- KiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n cña c«ng t¸c h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh trªn c¬ së nh÷ng yªu cÇu cña h¹ch to¸n nh: tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ vµ hîp lý.

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña t×nh h×nh chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh, ¶nh hëng cña t×nh h×nh ®ã ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

- Ph¸t triÓn nh÷ng tiÒm n¨ng gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm nh»m

n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

- Lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh trong lÜnh vùc chi phÝ s¶n xuÊt, còng nh ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tæ chøc kü thuËt nh»m h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm.

Néi dung cña ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh ®îc ®Æt ra tuú theo môc tiªu ph©n tÝch. Víi môc tiªu tæng qu¸t nhÊt th× néi dung ph©n tÝch cã thÓ bao gåm:

- Ph©n tÝch chung t×nh h×nh gi¸ thµnh s¶n phÈm.

- §¸nh gi¸ møc ®é thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶m gi¸ thµnh.

- Ph©n tÝch c¸c nh©n tè lµm t¨ng hoÆc gi¶m chi phÝ trong

gi¸ thµnh s¶n phÈm.

Trong ph©n tÝch s©u (chuyªn ®Ò) th× néi dung ph©n tÝch cßn cã thÓ gåm c¸c néi dung kh¸c n÷a (sÏ ®îc ®Ò cËp ë môc 7 cña ch¬ng nµy).

Tµi liÖu dïng ®Ó ph©n tÝch bao gåm nh÷ng tµi liÖu kÕ ho¹ch vµ b¸o c¸o gi¸ thµnh s¶n phÈm, c¸c b¸o c¸o thèng kª t×nh h×nh sö dông nguyªn vËt liÖu, sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng, tµi s¶n cè ®Þnh vµ khÊu hao TSC§, b¸o c¸o c¸c chi tiÕt c¸c chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp, chi phÝ b¸n hµng, b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh...

7.2. Ph©n tÝch chung chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh

NhiÖm vô chñ yÕu cña ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t t×nh h×nh gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®Ó ®a ra c¸c kÕt luËn nh gi¸ thµnh s¶n phÈm hiÖn nay cña doanh nghiÖp lµ cao hay thÊp, cã xu híng t¨ng hay gi¶m, cã ®¹t ®îc môc tiªu gi¶m gi¸ thµnh hay kh«ng... Sau ®ã, tõ viÖc xem xÐt tæng qu¸t, cÇn chØ ra nh÷ng träng t©m cÇn ph©n tÝch s©u ë nh÷ng néi dung sau nµy.

114

§Ó ph©n tÝch cÇn lùa chän tiªu thøc ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt. Nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i chñ yÕu thêng ®îc sö dông trong ph©n tÝch bao gåm:

- Theo néi dung kinh tÕ: chi phÝ s¶n xuÊt ®îc ph©n thµnh

c¸c yÕu tè

- Theo c«ng dông vµ n¬i ph¸t sinh: ph©n thµnh c¸c kho¶n

môc chi phÝ.

- Theo tÝnh chÊt quan hÖ víi khèi lîng s¶n phÈm: gåm c¸c chi

phÝ biÕn ®æi vµ qui íc cè ®Þnh.

- Chi phÝ s¶n xuÊt theo c«ng ®o¹n s¶n xuÊt v.v...

Tuú theo môc tiªu ph©n tÝch vµ ®Æc ®iÓm vÒ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp mµ ph©n tÝch chung cã thÓ gåm nh÷ng néi dung kh¸c nhau. Díi ®©y lµ nh÷ng néi dung chñ yÕu nhÊt.

7.2.1. Ph©n tÝch chung gi¸ thµnh s¶n phÈm theo

kho¶n môc (hoÆc yÕu tè) chi phÝ.

Tõ c¸c kÕ ho¹ch vµ b¸o c¸o gi¸ thµnh cã thÓ lËp b¶ng ph©n

tÝch cã d¹ng nh b¶ng 7.1

Nh÷ng nhËn xÐt vµ kÕt luËn cÇn ®a ra khi ph©n tÝch ë ®©y

lµ:

- Thùc tr¹ng chung vÒ gi¸ thµnh: tæng gi¸ thµnh vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ, so s¸nh víi kú tríc vµ víi kÕ ho¹ch, cã liªn hÖ ®Õn sù thay ®æi vÒ khèi lîng s¶n xuÊt.

- Nh÷ng kho¶n môc (hoÆc yÕu tè) nµo lµ nguyªn nh©n lµm

t¨ng (gi¶m) gi¸ thµnh s¶n phÈm?

- Nh÷ng thay ®æi lín nhÊt trong gi¸ thµnh xÈy ra ë kho¶n môc (hoÆc yÕu tè) nµo? §©u lµ nh÷ng träng t©m cÇn chó ý ph©n tÝch s©u.

Tõ c¸c sè liÖu vÝ dô ë b¶ng 7.1 cã thÓ thÊy:

- T×nh h×nh gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®ang cã chiÒu híng tèt. Gi¸ thµnh toµn bé cña 1 tÊn than s¹ch gi¶m so víi kú tríc vµ so víi kÕ ho¹ch.

- Cã sù gi¶m gi¸ thµnh ë ®a sè c¸c yÕu tè chiÕm tû träng lín. Tuy nhiªn tÝnh chÊt vµ møc ®é t¨ng gi¶m cã kh¸c nhau, cÇn ph©n tÝch cô thÓ.

115

- Nh÷ng träng t©m cÇn ph©n tÝch s©u h¬n lµ c¸c yÕu tè gi¶m nhiÒu nh vËt liÖu, tiÒn l¬ng, khÊu hao; hoÆc t¨ng nhiÒu nh ®éng lùc.

- Cã thÓ thÊy t¸c ®éng cña viÖc t¨ng qui m« s¶n xuÊt ®Õn viÖc gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm. Nh vËy doanh nghiÖp ®ang ë khu vùc s¶n lîng cã lîi thÕ kinh tÕ khi t¨ng quy m« s¶n xuÊt.

116

§èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhiÒu mÆt hµng th× ®èi t- îng cña ph©n tÝch chung lµ gi¸ thµnh cña c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú. §Ó ph©n tÝch cã thÓ dïng mÉu b¶ng sau (B¶ng 7.2)

B¶ng 7.1- Ph©n tÝch chung gi¸ thµnh theo yÕu tè chi phÝ

1998 KH1999 TT1999 So víi 1998 So víi KH

YÕu tè

Tæng CF Tæng CF Tæng CF Tæng CF Tæng CF chi phÝ CF ®/v ®/TÊn CF ®/v ®/TÊn CF ®/v ®/TÊn CF ®/v ®/TÊn CF ®/v ®/TÊn Tr.® Tr.® Tr.® Tr.® Tr.®

1. VËt liÖu mua ngoµi 33000 44595 32000 41558 31500 39375 -1500 -5220 -500 -2183

20000 27027 22500 29221 23500 29375 3500 2348 1000 154

2. Nhiªn liÖu mua ngoµi 3. §éng lùc mua ngoµi 5700 7703 5900 7662 6500 8125 800 422 463 600

4. TiÒn l¬ng 34500 46622 37500 48701 38000 47500 3500 500 -1201 878

5. BHXH 2850 3851 2950 3831 3000 3750 150 -101 -81 50

6. KhÊu hao TSC§ 8800 11892 8700 11299 8700 10875 -100 -1017 -424 0

11500 15541 9500 12338 9800 12250 -1700 -3291 -88 300

7.Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn 8. Chi phÝ thuª ngoµi 14500 19595 13500 17532 13800 17250 -700 -2345 -282 300

Gi¸ thµnh toµn bé 3950 -8324 2250 -3643

115

130850 17682 4 132550 17214 3 134800 16850 0 S¶n lîng than s¹ch,T 740000 770000 800000 60000 30000

Kú tríc

Kú ph©n tÝch

So s¸nh gi¸ thµnh ®¬n vÞ Víi kÕ ho¹ch

S¶n phÈm

B¶ng 7.2- Ph©n tÝch gi¸ thµnh c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt

Víi kú tríc %

A B C … ...

– –

Trong ®ã: Q - S¶n lîng s¶n phÈm

Z - Gi¸ thµnh ®¬n vÞ

Qua ph©n tÝch cÇn chØ ra thùc tr¹ng gi¸ thµnh ®èi víi tõng lo¹i s¶n phÈm, t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh chung cña tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm.

tti

Cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh chung cho c¸c s¶n phÈm trªn b»ng hÖ sè thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh (Kgt) nh sau:

KHi

Trong ®ã:

(cid:0) (cid:0) K ,100. % ZQ tti . ZQ tti . (cid:0)

Qtti: S¶n lîng thùc tÕ trong kú cña s¶n phÈm lo¹i i Ztti vµ ZKHi: T¬ng øng lµ gi¸ thµnh c«ng xëng (gi¸ thµnh s¶n xuÊt) 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i thùc tÕ vµ theo kÕ ho¹ch.

NÕu Kgt< 100 chøng tá doanh nghiÖp ®· h¹ ®îc gi¸ thµnh, víi

TK= S sè tiÕt kiÖm t¬ng ®èi chi phÝ s¶n xuÊt lµ (TK) Qtti . Ztti - S Qtti . ZKHi (<0)

vµ ngîc l¹i nÕu Kgt> 100.

7.2.2. Ph©n tÝch gi¸ thµnh s¶n phÈm trªn 1000

®ång gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸.

116

ViÖc ph©n tÝch gi¸ thµnh trªn 1000 ®ång gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ cã u ®iÓm lµ cho thÊy ngay hiÖu qu¶ sö dông chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra mét ®¬n vÞ gi¸ thµnh s¶n phÈm hµng ho¸

ns¶

1000

Z hh

Gi¸ trÞ Gi¸

thµnh tæng ns¶ l-îng

phÈm ho¸

hµng

(cid:0) (cid:0)

Ngoµi chØ tiªu nµy cßn cho phÐp ®¸nh gi¸ chung t×nh h×nh gi¸ thµnh khi cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.

Cã thÓ sö dông mÉu b¶ng ph©n tÝch díi ®©y (B¶ng 7.3)

Kú ph©n tÝch

So s¸nh víi

Kú tríc

ChØ tiªu

Kú tríc

B¶ng 7.3 Ph©n tÝch chi phÝ trªn 1000® gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸.

152100

1300

100,86 600

100,39

Tæng gi¸ thµnh

15080 0

15150 0

GHH ; Tr.®

175000

10000

106,06 9000

105,42

16500 0

16600 0

Zhh ; ®/ng.®

914

912,6

869

-45

95,08

-43,6

95,27

– –

Møc tiÕt kiÖm t¬ng ®èi gi¸ thµnh so víi kÕ ho¹ch ë ®©y lµ:

TK= (869-912,6).175000000 = 7,63 tû ®ång.

Cßn nÕu so víi kú tríc, møc tiÕt kiÖm t¬ng ®èi gi¸ thµnh lµ:

TK = (869-914).175000000 = 7,875 tû ®ång.

Trong trêng hîp cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch còng t¬ng tù, trong ®ã tæng chi phÝ vµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ ®îc x¸c ®Þnh riªng cho tõng s¶n phÈm.

ChØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ còng cã thÓ ®îc thay thÕ b»ng chØ tiªu tæng doanh thu. Khi ®ã chØ tiªu ph©n tÝch sÏ lµ gi¸ thµnh trªn 1000 ®ång doanh thu. ChØ tiªu nµy g¾n víi kÕt qu¶ cuèi cïng cña ho¹t ®éng kinh doanh, song l¹i chÞu sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm cÇn ph¶i xÐt ®Õn khi ph©n tÝch.

NÕu lÊy ®èi tîng ph©n tÝch lµ chªnh lÖch gi¸ thµnh trªn 1000 ®ång gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ (hoÆc 1000 ®ång doanh thu) so víi kÕ ho¹ch, hoÆc kú tríc, th× cÇn x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè ¶nh hëng sau:

117

- S¶n lîng s¶n phÈm

- C¬ cÊu s¶n lîng c¸c mÆt hµng

- Tæng chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh vµo gi¸ thµnh

- Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ (hoÆc doanh thu) cã thÓ ph©n

chia tiÕp thµnh nh©n tè s¶n lîng vµ gi¸ b¸n.

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ¶nh hëng lµ ph¬ng ph¸p lo¹i trõ, cã thÓ

tÝnh to¸n trªn b¶ng tÝnh hoÆc c«ng thøc ®· biÕt.

7.2.3. Ph©n tÝch c¬ cÊu gi¸ thµnh

C¬ cÊu gi¸ thµnh lµ tû träng cña tõng lo¹i chi phÝ trong gi¸

thµnh so víi gi¸ thµnh toµn bé.

§Ó ph©n tÝch c¬ cÊu gi¸ thµnh cÇn ph©n lo¹i chi phÝ theo tiªu

thøc lùa chän, råi x¸c ®Þnh c¬ cÊu b»ng tû lÖ % ®Ó so s¸nh.

C¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ khi ph©n tÝch lµ ®¶m b¶o mét c¬ cÊu hîp lý gi÷a c¸c thµnh phÇn chi phÝ. Tû träng cña mét yÕu tè (hoÆc kho¶n môc) xÐt c¸ biÖt nÕu t¨ng cha cã nghÜa lµ nh©n tè lµm t¨ng gi¸ thµnh, vµ ngîc l¹i nÕu gi¶m còng cha cã nghÜa lµ nh©n tè lµm gi¶m gi¸ thµnh. Nh vËy, viÖc ph©n tÝch c¬ cÊu chi phÝ cã tÝnh ®éc lËp mét phÇn nµo so víi ph©n tÝch gi¸ thµnh theo kho¶n môc hoÆc yÕu tè b»ng trÞ sè tuyÖt ®èi.

VÊn ®Ò lµ ë chç, ®Ó cã c¬ së ®¸nh gi¸, doanh nghiÖp cÇn x¸c ®Þnh ®îc mét c¬ cÊu chi phÝ hîp lý (hay ®îc coi lµ hîp lý) trong ®iÒu kiÖn cô thÓ.

C¬ cÊu chi phÝ trong gi¸ thµnh phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè,

nh:

- TÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña ngµnh vµ s¶n phÈm cña s¶n

xuÊt.

- Tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ trang bÞ kü thuËt.

- Nh÷ng biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo

- ChiÕn lîc vÒ chi phÝ cña doanh nghiÖp, ch¼ng h¹n chiÕn l-

îc vÒ thay thÕ gi÷a c¸c yÕu tè chi phÝ.

- Tr×nh ®é vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý gi¸ thµnh.

118

Gi¶ sö mét doanh nghiÖp ®· x¸c ®Þnh ®îc cho m×nh mét kÕt cÊu hîp lý phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i nh trong b¶ng sau (B¶ng 7.4)

B¶ng 7.4. Ph©n tÝch c¬ cÊu gi¸ thµnh s¶n phÈm §/v

tÝnh:%

YÕu tè chi phÝ

1998

KH99

TT99

Tiªu chuÈn

1. VËt liÖu

25.2

24.1

23.4

22

2. Nhiªn liÖu

15.3

17.0

17.4

3. §éng lùc

4.4

4.5

4.8

4.5

4. TiÒn l¬ng

26.4

28.3

28.2

5. BHXH

2.2

2.3

6. KhÊu hao TSC§

6.7

6.6

6.5

7. Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn

8.8

7.2

7.3

8. Chi phÝ thuª ngoµi

11.1

10.2

11.2

Gi¸ thµnh toµn bé

100.0

C¸c sè liÖu tõ b¶ng 7.4 cho thÊy c¬ cÊu gi¸ thµnh thùc tÕ ®· cã sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ ë c¸c kho¶n môc. Tuy nhiªn cã nh÷ng kho¶n môc cã xu híng biÕn ®éng gÇn l¹i víi c¬ cÊu hîp lý nh tiÒn l- ¬ng, BHXH, cã nh÷ng kho¶n môc cßn c¸ch xa so víi tû träng hîp lý, nh vËt liÖu, chi phÝ tiªu thô v.v...

Qua ph©n tÝch doanh nghiÖp cÇn xem xÐt l¹i c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ thµnh ®Ó cã thÓ ®¹t tíi c¬ cÊu hîp lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ.

7.2.4. Ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶m

gi¸ thµnh.

Trong kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m c¸c doanh nghiÖp thêng ®Æt ra nhiÖm vô gi¶m gi¸ thµnh so víi n¨m tríc th«ng qua viÖc x¸c lËp gi¸ thµnh ®¬n vÞ thÊp h¬n so víi n¨m tríc ®èi víi c¸c s¶n phÈm so s¸nh ®îc.

NhiÖm vô gi¶m gi¸ thµnh ®îc x¸c ®Þnh qua 2 chØ tiªu lµ møc

gi¶m vµ tû lÖ gi¶m gi¸ thµnh so víi n¨m tríc.

Møc gi¶m gi¸ thµnh theo kÕ ho¹ch:

- Trêng hîp cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm

(cid:0) (cid:0) , ®

M

(cid:0)

Z(Q KHi

KHi

)Z gi

119

(cid:0)

Trong ®ã:

QKHi: S¶n lîng kÕ ho¹ch s¶n phÈm i ZKHi: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ kÕ ho¹ch s¶n phÈm i Zgi: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm i ë kú gèc.

Trêng hîp chØ cã mét lo¹i s¶n phÈm:

MKH = QKH (ZKH - Zg) , ®

Tû lÖ gi¶m gi¸ thµnh theo kÕ ho¹ch:

,%100

M KH Z.Q KHi

(cid:0) (cid:0) (cid:0)

T¬ng tù nh vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh møc vµ tû lÖ h¹ gi¸ thµnh

Z(Q tti

tti

)Z gi

(cid:0) (cid:0) ,®. (cid:0) (cid:0)

,%100

T tt

M tt Z.Q tti

(cid:0) (cid:0) (cid:0)

VÝ dô, tõ sè liÖu cña b¶ng 7.1 tÝnh ®îc:

MKH = -3605 triÖu ®ång.

Mtt = - 6659 triÖu ®ång.

TKH = -2,6 %

Ttt = - 4,7 %.

NghÜa lµ theo dù kiÕn (kÕ ho¹ch), doanh nghiÖp sÏ tiÕt kiÖm t¬ng ®èi chi phÝ s¶n xuÊt lµ 3605 triÖu ®ång, song kÕt qu¶ thùc tÕ ®· lín h¬n, tiÕt kiÖm ®îc 6659 triÖu ®ång, nh vËy ®· vît møc tiÕt kiÖm so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra lµ:

6659 - 3605 = 3054 triÖu ®ång.

Trong kÕ ho¹ch doanh nghiÖp dù kiÕn sÏ gi¶m gi¸ thµnh 2,6%, song thùc tÕ ®· gi¶m 4,7% so víi n¨m tríc. §ã lµ thµnh tÝch tèt vµ lµ tiÒn ®Ò ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

120

NÕu doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, viÖc ph©n tÝch møc vµ tû lÖ h¹ gi¸ thµnh cho tõng lo¹i s¶n phÈm sÏ cho thÊy tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc s¶n xuÊt kinh doanh c¸c lo¹i s¶n phÈm ®ã

xÐt riªng tõ gãc ®é chi phÝ, vµ cã thÓ lµm c¬ së cho viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n phÈm, hoÆc ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p träng t©m nh»m gi¶m gi¸ thµnh ë c¸c s¶n phÈm nµo ®ã.

thµnh s¶n phÈm.

Cã thÓ nhãm c¸c lo¹i chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm theo tõng nhãm gÇn nhau vÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hoÆc mét dÊu hiÖu ph©n lo¹i tiÖn cho viÖc ph©n tÝch.

Ch¼ng h¹n, ®Ó cã sù phï hîp gi÷a ph©n tÝch vµ h¹ch to¸n gi¸ thµnh theo chÕ ®é h¹ch to¸n gi¸ thµnh hiÖn hµnh cã thÓ ph©n nhãm c¸c chi phÝ theo kho¶n môc nh sau:

1) Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp

3) Chi phÝ s¶n xuÊt chung

(1+2+3) = gi¸ thµnh s¶n xuÊt

4) Chi phÝ b¸n hµng

5) Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp.

(1+2+3+4+5) = Gi¸ thµnh toµn bé

C¸c kho¶n môc nµy ®Òu lµ nh÷ng kho¶n môc tæng hîp, chøa ®ùng c¸c yÕu tè chi phÝ kh¸c nhau, cÇn ®îc tiÕp tôc chi tiÕt ho¸ ®Ó ph©n tÝch. Cô thÓ:

- Chi phÝ nguyªn, vËt liÖu trùc tiÕp: gåm c¸c chi phÝ vÒ nguyªn liÖu, vËt liÖu, nhiªn liÖu vµ ®éng lùc dïng cho s¶n xuÊt s¶n phÈm. §èi víi c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má kh«ng cã vËt liÖu chÝnh.

- Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: gåm c¸c kho¶n tr¶ cho ngêi lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt díi d¹ng tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng vµ c¸c kho¶n phô cÊp cã tÝnh chÊt l¬ng, chi b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ vµ kinh phÝ c«ng ®oµn cña c«ng nh©n trùc tiÕp.

121

- Chi phÝ s¶n xuÊt chung: bao gåm c¸c kho¶n chi phÝ chung ph¸t sinh ë c¸c ph©n xëng, bé phËn kinh doanh cña doanh nghiÖp nh tiÒn l¬ng vµ phô cÊp tr¶ cho nh©n viªn ph©n xëng, vËt liÖu, c«ng cô dông cô dïng cho ph©n xëng, khÊu hao TSC§, chi phÝ dÞch vô mua ngoµi vµ c¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn ngoµi c¸c chi phÝ ®· nªu trªn.

- Chi phÝ b¸n hµng: bao gåm c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm nh tiÒn l¬ng vµ phô cÊp cña nh©n viªn b¸n hµng, tiÕp thÞ, ®ãng gãi, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n..., khÊu hao TSC§, chi phÝ vËt liÖu, bao b×, dông cô, dÞch vô mua ngoµi vµ c¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn nh chi phÝ b¶o hµnh s¶n phÈm, qu¶ng c¸o.

- Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp: bao gåm c¸c chi phÝ qu¶n lý kinh doanh vµ c¸c chi phÝ chung cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña toµn doanh nghiÖp nh tiÒn l¬ng cña bé m¸y qu¶n lý, vËt liÖu v¨n phßng, khÊu hao TSC§ qu¶n lý, c¸c kho¶n thuÕ, lÖ phÝ b¶o hiÓm, c¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn nh l·i vay vèn kinh doanh, l·i vay vèn ®Çu t cña TSC§ ®· ®a vµo sö dông, c¸c kho¶n dù phßng, chi phÝ kiÓm to¸n, tiÕp t©n, kh¸nh tiÕt... tiÒn nép quü qu¶n lý tæng c«ng ty, c¸c kho¶n trî cÊp th«i viÖc theo chÕ ®é...

tè. Khi ®ã gi¸ thµnh toµn bé sÏ bao gåm:

1. Nguyªn liÖu, vËt liÖu mua ngoµi 2. Nhiªn liÖu mua ngoµi 3. §éng lùc mua ngoµi 4. TiÒn l¬ng 5. BHXH 6. KhÊu hao TSC§ 7. C¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn 8. Chi phÝ thuª ngoµi.

Dï ph©n tÝch theo c¸ch ph©n lo¹i nµo th× nhiÖm vô còng ®Òu lµ ph¶i x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn gi¸ thµnh vµ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng gi¶m gi¸ thµnh theo c¸c yÕu tè hoÆc kho¶n môc ®ã.

122

Sau ®©y sÏ xem xÐt ph¬ng ph¸p c¬ b¶n khi ph©n tÝch theo c¸c yÕu tè chi phÝ. C¸c yÕu tè ®îc xem xÐt theo nhãm cã cïng ph- ¬ng ph¸p ph©n tÝch.

7.3.1. C¸c yÕu tè chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu,

nhiªn liÖu vµ ®éng lùc.

VÒ c¬ b¶n, c¸c yÕu tè nµy thuéc lo¹i chi phÝ biÕn ®æi. Ph¬ng ph¸p chung lµ ph©n tÝch c¸c ¶nh hëng ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt theo biÓu thøc kinh tÕ sau:

- §èi víi 1 lo¹i nguyªn vËt liÖu cô thÓ:

ZVl = Q.MVC.g , ®.

Trong ®ã:

ZVl: Tæng chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu ®ã trong gi¸ thµnh Q: Khèi lîng s¶n phÈm hoÆc c«ng t¸c hoµn thµnh. MVl: Møc tiªu hao nguyªn vËt liÖu ®ã cho mét ®¬n vÞ s¶n

phÈm hoÆc c«ng t¸c. g: §¬n gi¸ nguyªn vËt liÖu.

Nh vËy, tõ biÓu thøc nµy, cÇn x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè s¶n lîng, møc tiªu hao vµ gi¸ nguyªn vËt liÖu ®Õn chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu. Trong c¸c nh©n tè ®ã cÇn tËp trung ph©n tÝch ¶nh hëng cña nh©n tè quan träng nhÊt ®èi víi viÖc gi¶m gi¸ thµnh lµ møc tiªu hao nguyªn vËt liÖu cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm.

Zvl

g.M.Q

vli

n,1i (cid:0)

1i Trong ®ã: i- chØ sè lo¹i nguyªn vËt liÖu (

c¸c vËt liÖu chñ yÕu n (cid:0) (cid:0) (cid:0)

)

VÝ dô: cã sè liÖu vÒ chi phÝ thuèc næ cho mét má lé thiªn nh sau:

ngh. m3

3000

3200

+200

– ChØ tiªu §¬n vÞ KH TT

Khèi lîng ®Êt ®¸ næ m×n

Møc tiªu hao thuèc næ kg/ngh.m3

420

-30

-1248

450

Gi¸ thuèc næ

®/kg

13200

+200

+268,8

1300 0

Chi phÝ thuèc næ

Tr.®

17740,8

+190,8

1755 0

123

(B¶ng7.5) Møc ®é ¶nh hëng +1170

Nh vËy tæng chi phÝ thuèc næ t¨ng 190,8 tr.® so víi kÕ ho¹ch lµ tæng hîp cña 3 nguyªn nh©n, tuy nhiªn cÇn cã ®¸nh gi¸ cô thÓ tõng nguyªn nh©n. Khèi lîng c«ng t¸c t¨ng so víi kÕ ho¹ch lµm t¨ng chi phÝ thuèc næ, song (trong m« h×nh ®ang nghiªn cøu) ®ã lµ nguyªn nh©n tÊt yÕu vµ ¶nh hëng ®Õn chi phÝ vËt liÖu næ trong gi¸ thµnh ®¬n vÞ 1 m3 ®Êt ®¸ næ m×n. Møc hao phÝ vËt liÖu næ (thuèc næ) trªn 1000 m3 ®Êt ®¸ ®· ®ãng vai trß chñ yÕu gi¶m gi¸ thµnh 1 m3 ®Êt ®¸ ®îc næ m×n, vµ bï l¹i cho nh©n tè kh¸ch quan lµ gi¸ thuèc næ t¨ng lªn. Cô thÓ chi phÝ thuèc næ cho 1000m 3 ®Êt ®¸ lµ:

- Theo kÕ ho¹ch: 450· 13000 =5.850 tr.®/ngh.m3 - Thùc tÕ: 420 · 13200 = 5.544 tr.®/ngh.m3

DÔ dµng chøng minh r»ng chi phÝ thuèc næ cho 1000 m3 ®Êt ®¸ ®· gi¶m ®i cho dï gi¸ mua thuèc næ t¨ng lªn 1,54%. §ã lµ do møc tiªu hao thuèc næ ®· gi¶m.

Hao phÝ nguyªn, nhiªn vËt liÖu cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm

- Sù thay ®æi vÒ c¸c ®iÒu kiÖn khai th¸c.

- Sù c¶i tiÕn vÒ c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt

- Sù c¶i tiÕn vÒ ph¬ng ph¸p qu¶n lý vµ h¹ch to¸n chi phÝ

nguyªn, nhiªn vËt liÖu vµ ®éng lùc vµo gi¸ thµnh.

7.3.2. Chi phÝ tiÒn l¬ng vµ b¶o hiÓm x· héi

T×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng ®· ®îc ph©n tÝch trong ch¬ng 6. Riªng ë ®©y cÇn xem xÐt mét sè khÝa c¹nh sö dông tiÒn l¬ng tõ gãc ®é chi phÝ s¶n xuÊt, ®ã lµ:

- Quan hÖ gi÷a sù t¨ng gi¶m cña tæng quü l¬ng tr¶ trong kú

®Õn chi phÝ tiÒn l¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm.

- T¸c dông cña c«ng t¸c tæ chøc tr¶ l¬ng ®Õn viÖc khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm chi phÝ ë c¸c yÕu tè cßn l¹i trong gi¸ thµnh, ch¼ng h¹n sö dông ®Õn b¶ng tiÒn l¬ng ®Ó qu¶n lý kÝch thÝch gi¶m chi phÝ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu, c¸c chi phÝ b»ng tiÒn kh¸c..., t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ s¶n lîng nh»m gi¶m chi phÝ cè ®Þnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm.

- T¸c dông cña c¸c c¬ chÕ kho¸n l¬ng ®Õn viÖc t¨ng cêng

124

qu¶n lý vµ tiÕt kiÖm gi¸ thµnh.

- ¶nh hëng cña c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ®Õn yÕu tè

tiÒn l¬ng trong gi¸ thµnh

- Sù ph©n phèi chi phÝ tiÒn l¬ng theo c¸c lo¹i s¶n phÈm, c«ng t¸c, c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ... ®Ó thÊy ®îc tÝnh chÊt ph©n bè cã hîp lý vµ hiÖu qu¶ hay kh«ng.

- Quan hÖ gi÷a chi phÝ tiÒn l¬ng (chi phÝ lao ®éng sèng) víi c¸c yÕu tè cßn l¹i (chi phÝ lao ®éng qu¸ khø) ®Ó thÊy ®îc sù thay thÕ lÉn nhau gi÷a c¸c yÕu tè ®Çu vµo...

7.3.3. Chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh

TSC§ ®ang ¸p dông t¹i doanh nghiÖp.

Tõ gãc ®é gi¸ thµnh, ph¬ng ph¸p tÝnh khÊu hao thÝch hîp cã t¸c dông ph¶n ¸nh ®óng ®¾n qu¸ tr×nh thu håi bé phËn gi¸ trÞ TSC§ ®· hao mßn, ®ång thêi còng cã t¸c dông ®iÒu tiÕt tÝnh æn ®Þnh cña gi¸ thµnh trong c¸c n¨m.

Ngµnh c«ng nghiÖp má níc ta hiÖn nay chñ yÕu ®ang ¸p dông ph¬ng ph¸p khÊu hao tuyÕn tÝnh theo thêi gian. Ngoµi ra cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p khÊu hao theo tÊn tr÷ lîng ®èi víi c¸c TSC§ lµ c«ng tr×nh má g¾n víi viÖc khai th¸c mét tr÷ lîng nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o thu håi hÕt chi phÝ ®Çu t ®· bá ra khi khai th¸c tr÷ l- îng ®ã.

Khi ph¬ng ph¸p khÊu hao lµ ®Òu theo thêi gian th× cÇn ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn tæng chi phÝ khÊu hao xuÊt ph¸t tõ biÓu thøc tÝnh møc khÊu hao hµng n¨m:

.G i

t i 12

(cid:0) (cid:0) (cid:0) (cid:0)

Trong ®ã:

) n,1i (cid:0)

i- lo¹i TSC§ ( Gi- nguyªn gi¸ TSC§ lo¹i i (cid:0) - tû lÖ khÊu hao n¨m ti - sè th¸ng tÝnh khÊu hao cña TSC§ lo¹i i trong n¨m.

125

NÕu kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph©n tÝch cho tÊt c¶ tµi s¶n cè ®Þnh th× cÇn x¸c ®Þnh träng ®iÓm ®Ó ph©n tÝch, nh m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cã gi¸ trÞ lín, hoÆc nhãm

cña doanh nghiÖp:

KHbq

.G bq

T bq 12

(cid:0) (cid:0)

Nh vËy cã 3 yÕu tè cÇn x¸c ®Þnh ¶nh hëng ®Õn tæng chi phÝ khÊu hao lµ gi¸ trÞ TSC§, tû lÖ khÊu hao vµ thêi gian tÝnh khÊu hao trong n¨m. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ phÐp lo¹i trõ (thay thÕ liªn hoµn hoÆc sè chªnh lÖch ®· biÕt.

XÐt vÒ tÝnh chÊt, khÊu hao TSC§ ®îc quy íc coi lµ chi phÝ cè ®Þnh, vµ do vËy s¶n lîng sÏ lµ yÕu tè lµm t¨ng gi¶m chi phÝ khÊu hao trªn 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm.

vÞ víi tæng chi phÝ khÊu hao vµ s¶n lîng:

KH Q

M (cid:0) Z , ®/®.vÞ sp’.

Trong ®ã:

ZKH- chi phÝ khÊu hao cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm.

vµ lµ bao nhiªu, b»ng ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn.

7.3.4. Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn.

§©y thêng lµ mét tËp hîp cña rÊt nhiÒu kho¶n chi phÝ víi nh÷ng tÝnh chÊt kh¸c nhau c¶ vÒ c«ng dông, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch.

Ph¬ng ph¸p chung ®Ó ph©n tÝch c¸c chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn lµ kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch chung toµn bé yÕu tè nµy cã xÐt ®Õn møc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt kinh doanh, vµ ph©n tÝch chi tiÕt c¸c kho¶n chi trong ®ã, ®èi chiÕu gi÷a sè liÖu thùc tÕ víi sè liÖu thùc tÕ kú tríc vµ sè dù to¸n trong kÕ ho¹ch ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh tiÕt kiÖm hay ngîc l¹i lµ béi chi

Nh÷ng c¬ së ®Ó so s¸nh ®¸nh gi¸ nh÷ng chi phÝ nµy cã hîp lý

126

hay kh«ng bao gåm:

- C¸c møc chi phÝ ®ang ®îc ¸p dông theo quy ®Þnh cña

doanh nghiÖp hoÆc c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn.

- Con sè thèng kª kinh nghiÖm cña doanh nghiÖp.

- Møc chi phÝ kh¸c theo c¸c môc ®îc duyÖt trong kÕ ho¹ch

s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m .

- Nh÷ng quy ®Þnh cña tæng c«ng ty ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh

viªn.

- Møc quy ®Þnh cña luËt thuÕ ®èi víi c¸c kho¶n thuÕ, phÝ

vµ lÖ phÝ...

7.3.5. Chi phÝ thuª ngoµi

Chi phÝ thuª ngoµi bao gåm nh÷ng chi phÝ mµ doanh nghiÖp tr¶ cho c¸c c«ng viÖc vµ dÞch vô phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh song doanh nghiÖp kh«ng trùc tiÕp thùc hiÖn mµ thuª c¸c tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c lµm.

VÝ dô vÒ chi phÝ thuª ngoµi nh thuª vËn t¶i hµng ho¸ khi mua nguyªn vËt liÖu, vËn t¶i s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hoÆc ®i tiªu thô, thuª kiÓm ®Þnh chÊt lîng hµng ho¸, thuª chë c«ng nh©n ®i lµm v.v

Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, víi tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng s©u vµ hîp t¸c ho¸ trong s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng ph¸t triÓn, th× xu híng më réng c¸c dÞch vô thuª ngoµi cña c¸c doanh nghiÖp còng nhiÒu h¬n.

Khi ph©n tÝch chi phÝ thuª ngoµi, nÕu c¸c chi phÝ t¨ng lªn (kÓ c¶ tæng sè vµ chi phÝ cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm) th× ®iÒu ®ã cha h¼n ®· lµ kh«ng tèt, bëi v× c¸c doanh nghiÖp khi quyÕt ®Þnh thuª ngoµi ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt bµi to¸n vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ x· héi trong lùa chän gi÷a tù lµm vµ thuª ngoµi.

Do vËy, ®Ó cã kÕt luËn ®óng ®¾n cÇn kÕt hîp ph©n tÝch ®ång thêi yÕu tè nµy víi toµn bé gi¸ thµnh, trªn nguyªn t¾c sö dông c¸c chi phÝ thuª ngoµi sao cho trªn tæng sè sÏ lµm gi¶m gi¸ thµnh toµn bé.

s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh.

127

xuÊt vµ gi¸ thµnh. Do giíi h¹n cña bµi gi¶ng, chØ nªu vÊn ®Ò chung ®Ó ngêi ®äc tham kh¶o.

hÖ víi s¶n lîng vµ lîi nhuËn

hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.

- C¬ së ph©n tÝch: mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt víi s¶n lîng vµ lîi nhuËn trong ®ã chi phÝ s¶n xuÊt ®îc ph©n thµnh chi phÝ cè ®Þnh vµ chi phÝ biÕn ®æi.

VÝ dô: s¶n lîng hoµ vèn Qhv

hvQ

TCFC§ CFB§

-g

(cid:0)

Trong ®ã:

TCFC§- tæng chi phÝ cè ®Þnh CFB§®v - chi phÝ biÕn ®æi ®¬n vÞ g- gi¸ b¸n ®¬n vÞ s¶n phÈm.

§èi víi c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má, biÓu thøc trªn cã thÓ ®- îc biÕn ®æi sao cho cã thÓ ph¶n ¸nh ®îc ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ s¶n xuÊt, ch¼ng h¹n ®a vµo biÓu thøc hÖ sè bãc ®Êt ®¸ hoÆc tû suÊt ®µo lß (Sinh viªn cã thÓ tù x©y dùng biÓu thøc).

- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch: ph©n tÝch th«ng qua c¸c ph¬ng ¸n kh¸c nhau. Tuú theo môc tiªu ph©n tÝch mµ cã thÓ lÊy ®èi tîng t¹o ph¬ng ¸n vµ môc tiªu cÇn c©n ®èi lµ tæng chi phÝ cè ®Þnh, chi phÝ biÕn ®æi ®¬n vÞ, gi¸ b¸n, hÖ sè bãc ®Êt ®¸, tû suÊt ®µo lß hay s¶n lîng. Khi ®ã c¸c biÕn sè cßn l¹i sÏ lµ ®èi tîng ®iÒu chØnh ®Ó ®¹t ®- îc môc tiªu.

theo c«ng ®o¹n s¶n xuÊt.

bè gi¸ thµnh theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt kh¸c nhau.

128

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nh»m thÊy ®îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph©n bè chi phÝ s¶n xuÊt theo c¸c c«ng ®o¹n, tõ ®ã x¸c ®Þnh c¬ cÊu ph©n bè chi phÝ hîp lý còng nh träng t©m cho c¸c biÖn ph¸p gi¶m gi¸ thµnh trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ.

C¬ së d÷ liÖu ®Ó ph©n tÝch lµ c¸c sè liÖu h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt vµ kÕ ho¹ch chi phÝ x¸c ®Þnh cho c¸c c«ng ®o¹n ®ã.

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ so s¸nh c©n ®èi chi phÝ theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt, trong mçi c«ng ®o¹n l¹i ®îc ph©n thµnh c¸c yÕu tè chi phÝ. ViÖc ph©n tÝch kÕt hîp gi÷a c¸c trÞ sè tuyÖt ®èi vµ tû träng chi phÝ theo c¸c c«ng ®o¹n.

VÝ dô vÒ gi¸ thµnh theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt trong má lé

Tæng

Theo c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt

ChØ tiªu

v.v...

chi phÝ

1. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt

2. Chi phÝ qu¶n lý DN

3. Chi phÝ tiªu thô

Gi¸ thµnh toµn bé (1+2+3)

Gi¸ thµnh toµn bé theo yÕu tè:1- VËt liÖu 2- Nhiªn liÖu

3- §éng lùc

4- TiÒn l¬ng

5- BHXH

6- KhÊu hao TSC§

7- Chi phÝ kh¸c

8- Chi phÝ thuª ngoµi

B¶ng 7.6 Tæng hîp gi¸ thµnh theo c«ng ®o¹n s¶n xuÊt

Trong ®ã c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ë má lé thiªn cã thÓ gåm: khoan næ m×n, xóc ®Êt ®¸, vËn chuyÓn ®Êt ®¸, xóc than, vËn chuyÓn than, sµng má, xóc ®èng, b¨ng m¸ng tiªu thô, vËn t¶i tiªu thô, chÕ biÕn, tËn thu.

xëng ¸p dông h¹ch to¸n néi bé

129

Néi dung ph©n tÝch nµy hiÖn nay ®ang ngµy cµng cã ý nghÜa quan träng do c¸c doanh nghiÖp, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp má, ®ang më réng h×nh thøc h¹ch to¸n kinh tÕ ®Õn c¸c ph©n xëng s¶n xuÊt nh»m t¨ng cêng chÕ ®é h¹ch to¸n vµ qu¶n lý gi¸

thµnh, t¨ng cêng khuyÕn khÝch kinh tÕ vµ chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.

Thùc

Møc giao theo KH

Møc giao tÝnh theo

hiÖn

So s¸nh

ChØ tiªu

cho PX

khèi lîng thùc tÕ

Tuú theo h×nh thøc, møc ®é vµ qui chÕ h¹ch to¸n néi bé mµ néi dung c¸c chi phÝ ph©n tÝch cã thÓ kh¸c nhau. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p chung cã thÓ ¸p dông lµ so s¸nh c¸c chi phÝ thùc tÕ víi chi phÝ theo ®Þnh møc ®îc giao (®· ®iÒu chØnh theo khèi lîng s¶n phÈm hoÆc c«ng t¸c thùc tÕ trªn c¬ së ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n ®· lùa chän), tõ ®ã x¸c ®Þnh møc ®é tiÕt kiÖm hoÆc vît chi vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn thu nhËp cña ph©n xëng h¹ch to¸n. §Ó ph©n tÝch cã thÓ sö dông b¶ng sau (B¶ng 7.7)

1. Khèi lîng SX

2. Chi phÝ

- Nguyªn, vËt liÖu

- Nhiªn liÖu

- §éng lùc

- TiÒn l¬ng, BHXH

- KhÊu hao TSC§ ë PX

–

Ngoµi ra, cÇn liªn hÖ gi÷a c¸c chi phÝ s¶n xuÊt víi c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc vÒ chÊt lîng, thêi gian, lo¹i s¶n phÈm; víi quy chÕ thëng ph¹t, x¸c ®Þnh thu nhËp cuèi cïng cña ph©n xëng ®Ó thÊy ®- îc t¸c ®éng cña c¬ chÕ h¹ch to¸n néi bé ®Õn kÕt qu¶ SX-KD chung cña doanh nghiÖp. Ch

¬ng VIII

130

Tiªu thô s¶n phÈm lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thùc hiÖn ®îc gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña s¶n phÈm, ®ång thêi thùc hiÖn gi¸ trÞ lao ®éng thÆng d kÕt tinh trong s¶n phÈm.

Tiªu thô s¶n phÈm lµ ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp thu håi l¹i c¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ cã lîi nhuËn, tõ ®ã lµm nghÜa vô víi x· héi, t¸i s¶n xuÊt, còng nh ®¶m b¶o thu nhËp cho ngêi lao ®éng.

Lîi nhuËn lµ chØ tiªu quan träng nhÊt ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. ChØ tiªu lîi nhuËn lu«n g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm song lµ kÕt qu¶ cña toµn bé c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, vµ chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè.

NhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng tiªu thô s¶n phÈm cña doanh nghiÖp trªn c¸c mÆt, liªn hÖ ®Õn t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm còng nh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ho¹t ®éng tiªu thô ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §ång thêi, ph©n tÝch cÇn lµm râ c¸c nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn chØ tiªu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, lµm c¬ së cho c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó cã lîi nhuËn nhiÒu h¬n n÷a.

vµ lîi nhuËn bao gåm:

1. Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vÒ khèi lîng, mÆt hµng, kh¸ch hµng vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan (nh thêi gian, gi¸ c¶, chÊt lîng s¶n phÈm tiªu thô...)

nhuËn cña doanh nghiÖp.

suÊt lîi nhuËn).

thô

Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ dïng chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, liªn hÖ gi÷a lîng (vµ gi¸ trÞ) s¶n phÈm tån kho ®Çu kú, s¶n xuÊt trong kú, tiªu thô trong kú vµ tån kho cuèi kú ®Ó cã kÕt luËn cho tõng lo¹i s¶n phÈm vµ toµn bé.

131

(8-1) Qtt = Q®k + Qsx - Qck

Trong ®ã: Qtt ; Q®k ; Qsx ; Qck t¬ng øng lµ sè lîng s¶n phÈm (hoÆc gi¸ trÞ s¶n phÈm) tiªu thô trong kú, tån kho ®Çu kú, s¶n xuÊt trong kú vµ tån kho cuèi kú.

C¸c sè liÖu ®îc tËp hîp trong b¶ng cã d¹ng sau (B¶ng 8.1)

Tªn s¶n phÈm

Tån kho cuèi kú

Tån kho ®Çu kú TH

S¶n xuÊt trong kú TH KH

Tiªu thô trong kú TH KH

Cã thÓ lËp 2 b¶ng ph©n tÝch t¬ng tù ®Ó ph©n tÝch riªng b¶ng chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, hoÆc kÕt hîp trong b¶ng ph©n tÝch. Ngoµi ra cã thÓ bæ sung c¸c cét sè liÖu tÝnh to¸n ®Ó ph©n tÝch.

lo¹i s¶n phÈm vµ toµn bé.

(cid:0) Møc t¨ng trëng tiªu thô so víi kú tríc. (cid:0) Quan hÖ gi÷a s¶n lîng s¶n xuÊt vµ s¶n lîng tiªu thô. ChØ tiªu ®Ó xem xÐt ë ®©y lµ hÖ sè tiªu thô tÝnh cho tõng lo¹i s¶n phÈm vµ toµn bé.

(cid:0) Quan hÖ gi÷a c¸c møc tån kho víi lîng s¶n xuÊt vµ lîng tiªu

thô trong kú.

(cid:0) Nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm trong kú. CÇn ph©n biÖt c¸c nguyªn nh©n bªn trong vµ bªn ngoµi doanh nghiÖp, kh¸ch quan vµ chñ quan.

(cid:0) Quan hÖ gi÷a t×nh h×nh tiªu thô b»ng chØ tiªu hiÖn vËt

132

vµ gi¸ trÞ.

(cid:0)

Liªn hÖ gi÷a khèi lîng tiªu thô thùc tÕ víi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (n¨ng lùc s¶n xuÊt) vµ kh¶ n¨ng tiªu thô trªn thÞ trêng cña s¶n phÈm.

(cid:0)

Liªn hÖ gi÷a khèi lîng tiªu thô víi s¶n lîng hoµ vèn vµ lîi nhuËn tiªu thô.

hµng vµ kh¸ch hµng

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nghiªn cøu sù ph©n bè vÒ sè lîng vµ tû trong s¶n phÈm tiªu thô theo c¸c lo¹i kh¸ch hµng, tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh híng tíi kh¸ch hµng cña doanh nghiÖp.

d¹ng sau (b¶ng 8.2)

MÆt hµng

Theo hîp ®ång (KH)

Thùc tÕ

Kh¸ch hµng

...

Tæng sè

Tæn g sè

... ... ...

Tõ b¶ng sè liÖu vµ kÕt hîp víi t×m hiÓu t×nh h×nh thùc tÕ

cÇn cã kÕt luËn theo nh÷ng vÊn ®Ò sau:

(cid:0)

T×nh h×nh thùc hiÖn c¸c hîp ®ång b¸n s¶n phÈm víi c¸c kh¸ch hµng vÒ lo¹i s¶n phÈm, sè lîng vµ thêi gian.

(cid:0) Nh÷ng nguyªn nh©n t¨ng gi¶m lîng mua cña c¸c kh¸ch hµng, trong ®ã cÇn ph©n biÖt c¸c nguyªn nh©n tõ phÝa kh¸ch hµng vµ tõ phÝa doanh nghiÖp.

(cid:0)

T×nh h×nh tiªu thô ngoµi hîp ®ång, c¶ vÒ s¶n phÈm vµ sù thay ®æi danh môc kh¸ch hµng còng nh lîng mua cña hä. (cid:0) C©n ®èi nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®èi víi

c¸c lo¹i s¶n phÈm vµ kh¸ch hµng.

(cid:0)

133

Néi dung ph©n tÝch theo kh¸ch hµng cã thÓ ®îc më réng sang ph©n tÝch theo c¸c thÞ trêng tiªu thô. §èi víi ngµnh c«ng nghiÖp má níc ta hiÖn nay thêng ph©n ra c¸c thÞ trêng nh sau:

(cid:0)

ThÞ trêng ngoµi níc (xuÊt khÈu) vµ thÞ trêng trong níc (néi ®Þa), trong ®ã thÞ trêng xuÊt khÈu cßn ®îc ph©n ra xuÊt khÈu chÝnh ng¹ch vµ tiÓu ng¹ch.

(cid:0)

ThÞ trêng tiªu thô theo kÕ ho¹ch cña Tæng C«ng ty (ch¼ng h¹n cung cÊp cho c¸c nhµ m¸y ®iÖn, ho¸ chÊt, nhµ m¸y tuyÓn...) vµ thÞ trêng do doanh nghiÖp thµnh viªn tù tiªu thô v.v...

(cid:0)

thêi gian.

nhµng cña c«ng t¸c tiªu thô s¶n phÈm.

a) T×nh h×nh ®¶m b¶o thêi h¹n cña c¸c hîp ®ång tiªu thô víi

kh¸ch hµng

c¸c hîp ®ång vµ thêi gian giao hµng thùc tÕ.

®ång ®· tho¶ thuËn.

(cid:0)

HËu qu¶ cña viÖc kh«ng thùc hiÖn ®óng c¸c hîp ®ång vÒ mÆt thêi gian. VÝ dô nh v× muén giao hµng mµ kh¸ch hµng huû bá hîp ®ång, hoÆc bÞ ph¹t do giao hµng chËm, hoÆc thËm chÝ mÊt kh¸ch hµng do mÊt uy tÝn.

(cid:0)

134

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ ®Ó xem xÐt ¶nh hëng cña c«ng t¸c thanh to¸n ®Õn t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong kú (ë ®©y lµ thanh to¸n víi kh¸ch hµng). Tõ ph©n tÝch cÇn chØ ra c¸c nguyªn nh©n cô thÓ cña t×nh h×nh chËm thu håi tiÒn b¸n hµng, tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thóc ®Èy qu¸ tr×nh thanh to¸n ®îc tèt h¬n.

Ph©n tÝch còng cÇn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng vµ hiÖu qu¶ cña ph- ¬ng thøc b¸n hµng vµ thanh to¸n hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp ®èi víi viÖc thu håi tiÒn b¸n hµng, nh÷ng u nhîc ®iÓm vµ ph¬ng híng hoµn thiÖn.

ChØ tiªu ph©n tÝch cã thÓ dïng lµ chªnh lÖch thêi h¹n thanh to¸n theo hîp ®ång vµ thùc tÕ, hoÆc chØ tiªu sè ngµy cña doanh thu cha thu b×nh qu©n trong n¨m, tõ ®ã x¸c ®Þnh møc gi¶m hoÆc gia t¨ng lîng vèn lu ®éng cÇn huy ®éng do thanh to¸n tiÒn b¸n hµng kh«ng ®óng h¹n hoÆc rót ng¾n ®îc sè ngµy qu¸ h¹n thanh to¸n so víi kú tríc.

trong n¨m

2 khÝa c¹nh: (cid:0) NhÞp nhµng víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

§Ó ph©n tÝch cÇn ®èi chiÕu gi÷a lîng s¶n xuÊt vµ lîng tiªu thô trong c¸c th¸ng, x¸c ®Þnh hÖ sè tiªu thô trong c¸c th¸ng vµ ph©n tÝch d·y sè liÖu theo thêi gian (B¶ng 8.3)

Th¸ng

...

12 C¶ n¨m

ChØ tiªu 1. S¶n lîng s¶n xuÊt, ngh×n tÊn 2. S¶n lîng tiªu thô, ngh×n tÊn

... ...

65 68

70 60

95 95

750 720

135

3. HÖ sè tiªu thô

...

0,96

1,0 4

0,8 6

1,0 0

(cid:0) NhÞp nhµng so víi kÕ ho¹ch

®èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm

(cid:0) (cid:0) n m i (8.2) Hn = n . 100 . 100

Môc ®Ých ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua nghiªn cøu chØ tiªu lîi nhuËn vµ c¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn, tõ ®ã cã ®Þnh híng vµ biÖn ph¸p cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh.

¶nh hëng ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp

XÐt vÒ b¶n chÊt, lîi nhuËn cña doanh nghiÖp lµ mét chØ tiªu ®îc t¹o nªn do tæng hîp t¸c ®éng cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng, c¸c mÆt trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn ®Ó ph©n tÝch cÇn quy íc ®a vÒ mét sè nh©n tè nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi ®ång thêi víi ®¶m b¶o tÝnh cã c¨n cø cña c¸c néi dung vµ kÕt luËn.

Th«ng thêng nhÊt, ngêi ta thêng tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp th«ng qua sö dông biÓu thøc kinh tÕ tÝnh lîi nhuËn. §ã lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª. Mét ph¬ng ph¸p n÷a còng ®îc sö dông nhiÒu lµ ph©n tÝch t¬ng quan ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é vµ tÝnh chÊt quan hÖ cña mét nh©n tè nµo ®ã, hoÆc mét sè nh©n tè ®Õn chØ tiªu lîi nhuËn.

Khi ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p thèng kª, tríc tiªn cÇn so s¸nh quy m« lîi nhuËn cña doanh nghiÖp gi÷a c¸c kú vµ víi kÕ ho¹ch ®Ó x¸c ®Þnh møc chªnh lÖch lµm ®èi tîng ph©n tÝch. Sau ®ã tuú theo biÓu thøc kinh tÕ lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn møc t¨ng gi¶m ®ã.

136

Theo ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ tiªu hiÖn nay trong B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®îc h×nh thµnh tõ 3 nguån:

(cid:0) Lîi nhuËn (lîi tøc) tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.

(cid:0) Lîi nhuËn (lîi tøc) tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh.

(cid:0) Lîi nhuËn (lîi tøc) bÊt thêng.

Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh c«ng nghiÖp th× ®èi tîng ph©n tÝch chñ yÕu thêng lµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh do bé phËn ®ã thêng chiÕm tû träng chñ yÕu trong c¬ cÊu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn ngµy nay c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp ®ang dÇn cã mét vai trß lín h¬n vµ còng cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn. Cßn c¸c ho¹t ®éng bÊt thêng ®«i khi còng cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn lîi nhuËn chung cña doanh nghiÖp. Sau ®©y sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch theo c¸c bé phËn ®ã cña lîi nhuËn.

a) Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh

Gi¶ ®Þnh môc tiªu ph©n tÝch lµ lîi nhuËn tríc thuÕ, th× lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc kinh tÕ sau:

(8-3) LNsx = TDT - GDT - GV - Cql - Cbh

Trong ®ã:

TDT- tæng doanh thu

TDT = (cid:0) Qi.gi

Qi- s¶n lîng tiªu thô s¶n phÈm lo¹i i gi- gi¸ b¸n ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i GDT- C¸c kho¶n lµm gi¶m tæng doanh thu GV- gi¸ vèn hµng b¸n (gi¸ thµnh s¶n xuÊt).

GV = (cid:0) Qi.Zsxi

Zsxi- gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i Cql- chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp. Cbh- chi phÝ b¸n hµng.

(cid:0) LN1 = LNkh .Itt

137

Trong ®ã: LNkh- lîi nhuËn kÕ ho¹ch

Itt - chØ sè t¨ng s¶n lîng tiªu thô chung (cho tÊt c¶ c¸c s¶n

phÈm tiªu thô) so víi kÕ ho¹ch.

Q Q

g. g.

tti khi

khi khi

(cid:0) (cid:0) Itt = (cid:0)

Trong trêng hîp chØ cã 1 lo¹i s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh (cid:0) LN1 nh sau:

(cid:0) LN1 = (cid:0) Q.(gkh - Ckh)

(cid:0) LN2 = (cid:0) Qtti.(gtti - gkhi)

Trong ®ã:

Qtti - s¶n lîng tiªu thô thùc tÕ cña s¶n phÈm lo¹i i

gtti vµ gkhi - t¬ng øng lµ gi¸ b¸n ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i thùc

tÕ vµ theo kÕ ho¹ch.

(cid:0) LN3 = -(cid:0) GDT

CÇn xem xÐt cô thÓ c¸c nguyªn nh©n chi tiÕt trong c¸c kho¶n lµm gi¶m tæng doanh thu nh thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i, gi¶m gi¸, chiÕt khÊu... ®· lµm t¨ng gi¶m lîi nhuËn bao nhiªu so víi kÕ ho¹ch. 4. Nh©n tè chi phÝ s¶n xuÊt ®¬n vÞ:

(cid:0) LN4 = (cid:0) Qtti.( Ckhi- Ctti)

Trong ®ã: Ckhi vµ Ctti t¬ng øng lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®¬n vÞ cña s¶n

phÈm i theo kÕ ho¹ch vµ thùc tÕ.

(cid:0) LN5 = (cid:0) Qtti.( Cqlkhi- Cqltti)

Trong ®ã: Cqlkhi- Cqltti t¬ng øng lµ chi phÝ qu¶n lý ®îc tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i theo kÕ ho¹ch vµ thùc tÕ.

(cid:0) LN6 = (cid:0) Qtti.( Cbhkhi- Cbhtti)

Trong ®ã: Cbhkhi- Cbhtti t¬ng øng lµ chi phÝ b¸n hµng ®îc tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i i theo kÕ ho¹ch vµ thùc tÕ.

¶nh hëng cña c¬ cÊu mÆt hµng tiªu thô ®Õn lîi nhuËn cã thÓ

138

x¸c ®Þnh b»ng 2 ph¬ng ph¸p:

+ Ph¬ng ph¸p sè d: coi ¶nh hëng cña c¬ cÊu mÆt hµng ®Õn lîi nhuËn lµ phÇn ¶nh hëng cßn l¹i sau khi ®· tÝnh c¸c ¶nh hëng trªn, cô thÓ lµ:

(cid:0) LN7 = (cid:0) LN - ((cid:0) LN1 + (cid:0) LN2 + (cid:0) LN3 + (cid:0) LN4 + (cid:0) LN5 + (cid:0) LN6)

+ Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n lo¹i trõ: x¸c ®Þnh møc chªnh lÖch lîi

nhuËn tÝnh theo c¬ cÊu mÆt hµng kÕ ho¹ch vµ s¶n lîng thùc tÕ.

b) Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh:

¶nh hëng cña ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh b»ng møc chªnh lÖch lîi nhuËn cña ho¹t ®éng tµi chÝnh do c¸c kho¶n thu vµ chi cho ho¹t ®éng tµi chÝnh t¹o nªn.

Nh÷ng lÜnh vùc cña ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp

t¹o nªn lîi tøc ho¹t ®éng tµi chÝnh bao gåm:

(cid:0)

(cid:0) Cho vay vèn (cid:0) Mua b¸n ngo¹i tÖ

c) Lîi tøc tõ ho¹t ®éng bÊt thêng:

* C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng bÊt thêng cã thÓ cã lµ: nhîng b¸n, thanh lý tµi s¶n cè ®Þnh, ®îc ph¹t vi ph¹m hîp ®ång, thu nî khã ®ßi ®· xö lý, thu nî kh«ng x¸c ®Þnh ®îc chñ...

* C¸c kho¶n chi cã thÓ gåm: chi cho viÖc nhîng b¸n thanh lý TSC§, gi¸ trÞ cßn l¹i cña TSC§ sau khi thanh lý, bÞ ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång, bÞ ph¹t thuÕ.

139

§Æc ®iÓm cña ph©n tÝch lîi nhuËn tõ c¸c ho¹t ®éng bÊt th- êng lµ kh«ng cã trong kÕ ho¹ch vµ trong nhiÒu trêng hîp lµ kh«ng mong muèn. V× vËy khi ph©n tÝch ph¶i xem xÐt tõng trêng hîp cô thÓ ®Ó cã kÕt luËn chÝnh x¸c vÒ tÝnh chÊt cña c¸c kho¶n lîi tøc nµy còng nh ¶nh hëng cña chóng ®Õn lîi nhuËn chung cña doanh nghiÖp.

nhuËn t¬ng ®èi)

- Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn (D):

D = (LN/V).100, %

Trong ®ã: V- gi¸ trÞ b×nh qu©n vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp trong kú. Tuú theo môc ®Ých ph©n tÝch cã thÓ lµ gi¸ trÞ cña toµn bé vèn s¶n xuÊt kinh doanh, vèn cè ®Þnh hoÆc vèn lu ®éng.

- Tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu:

D = (LN/DTT).100 , % Trong ®ã: DTT - doanh thu thuÇn trong kú.

- Tû suÊt lîi nhuËn trªn gi¸ thµnh:

D = (LN/TGT).100 , %

Trong ®ã: TGT - tæng gi¸ thµnh toµn bé cña doanh nghiÖp trong kú.

tõng lo¹i s¶n phÈm.

KÕ ho¹ch (hoÆc kú gèc) Thùc tÕ

MÆt hµng DTT TGT LN D,% DTT TGT LN D,%

doanh nghiÖp.

140

nh÷ng ngêi gãp vèn (lîi tøc cæ phÇn).

* Nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ níc, cña c¬ quan qu¶n lý vµ quy chÕ cña doanh nghiÖp vÒ sö dông lîi nhuËn... ®Ó tõ ®ã xem xÐt tÝnh hîp ph¸p cña viÖc h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü tõ lîi nhuËn.

* TÝnh hîp lý vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông lîi nhuËn vµo môc ®Ých ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn liªn quan.

Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m khi ph©n tÝch lµ tr×nh tù h×nh thµnh c¸c quü cã nguån tõ lîi nhuËn, còng nh tû lÖ ph©n phèi c¸c quü ®ã; tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c quü trªn thùc tÕ.

Ch

¬ng IX

9.1.1. ý nghÜa

Ph©n tÝch tµi chÝnh lµ tæng hîp ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp b»ng c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ trªn c¬ së c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.

Ho¹t ®éng tµi chÝnh lu«n lu«n g¾n liÒn víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, ®ång thêi còng cã tÝnh ®éc lËp nhÊt ®Þnh. Gi÷a chóng lu«n cã mèi quan hÖ ¶nh hëng qua l¹i. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tèt lµ tiÒn ®Ò cho mét t×nh h×nh tµi chÝnh tèt, vµ ngîc l¹i, ho¹t ®éng tµi chÝnh còng cã ¶nh hëng lín ®Õn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.

C¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tµi chÝnh ®îc thÓ hiÖn trªn c¸c b¸o c¸o kÕ to¸n ®Þnh kú, cã tÝnh lÞch sö. ViÖc ph©n tÝch tµi chÝnh ph¶i dùa vµo c¸c sè liÖu ®ã ®Ó ®a ra c¸c kÕt luËn cho nh÷ng ai quan t©m.

Nãi chung môc ®Ých cña ph©n tÝch tµi chÝnh lµ ®¸nh gi¸ tiÒm lùc, søc m¹nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, kh¶ n¨ng sinh lîi vµ triÓn väng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.

141

Nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn kÕt qu¶ ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp bao gåm tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý, ng©n hµng, c¬ quan thuÕ, héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp, ban gi¸m

®èc, c¸c nhµ ®Çu t, c¸c cæ ®«ng, nh÷ng ngêi cho vay... ®Õn c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng, c¸c b¹n hµng.v.v...

Trªn gãc ®é riªng, mçi ®èi tîng quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ®Òu cÇn ®Õn nh÷ng th«ng tin ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña m×nh. Ch¼ng h¹n ®èi víi l·nh ®¹o doanh nghiÖp th× mèi quan t©m hµng ®Çu khi ph©n tÝch lµ kh¶ n¨ng sinh lîi vµ tr¶ nî cña doanh nghiÖp, sau ®ã lµ hµng lo¹t c¸c chØ tiªu kh¸c nh chi phÝ s¶n xuÊt, c«ng ¨n viÖc lµm, sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm v.v... c¸c nhµ ®Çu t vµo doanh nghiÖp th× quan t©m ®Õn tiÒm lùc tµi chÝnh, kh¶ n¨ng sinh lîi vµ møc ®é rñi ro tµi chÝnh khi quyÕt ®Þnh ®Çu t vµo doanh nghiÖp...

C¸c mèi quan t©m ®ã ®Òu cã thÓ ®îc tho¶ m·n th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n tÝch tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn tuú theo yªu cÇu môc ®Ých mµ c¸c vÊn ®Ò ph©n tÝch ®Æt ra cã thÓ kh¸c nhau, mÆc dï vÒ c¬ b¶n c¸c ph©n tÝch ®Òu ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu nhÊt cña t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp nh t×nh h×nh ®¶m b¶o vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh, kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn.

T¸c dông chñ yÕu cña ph©n tÝch tµi chÝnh lµ gióp nh÷ng ngêi ra quyÕt ®Þnh ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ®Ó tõ ®ã ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n trong viÖc lùa chän ph¬ng ¸n tèi u cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.

(cid:0) Ho¹t ®éng tµi chÝnh ph¶i ®¶m b¶o gi¶i quyÕt tèt c¸c mèi quan hÖ vÒ tµi chÝnh gi÷a c¸c bªn cã liªn quan (doanh nghiÖp - nhµ níc, doanh nghiÖp - c¸c chñ nî, ng©n hµng, doanh nghiÖp - ngêi lao ®éng v.v...)

(cid:0) Ho¹t ®éng tµi chÝnh ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c hiÖu qu¶

(hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi)

142

(cid:0) Ho¹t ®éng tµi chÝnh ph¶i n»m trong khu«n khæ ®îc ph¸p luËt cho phÐp, ®Æc biÖt lµ tu©n thñ c¸c chÕ ®é tµi chÝnh tÝn dông, nghÜa vô, kû luËt thanh to¸n.

bao gåm:

 §¸nh gi¸ chung t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp.

 Ph©n tÝch sù biÕn ®éng vµ c¬ cÊu vèn (tµi s¶n) vµ nguån vèn, quan hÖ c©n ®èi gi÷a c¸c bé phËn vèn (tµi s¶n) vµ nguån vèn.

(TSL§).

 Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn cè ®Þnh (TSC§) (trong bµi gi¶ng phÇn nµy ®· ®îc tr×nh bµy riªng ë ch¬ng IV, v× vËy sÏ kh«ng ®Ò cËp ë ®©y).

Tµi liÖu chñ yÕu dïng ®Ó ph©n tÝch tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n (mÉu sè B01 - DN) vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh (mÉu sè B02 DN) theo hÖ thèng kÕ to¸n thèng nhÊt ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996, trong ®ã quan träng nhÊt lµ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. Ph¬ng ph¸p lËp, ®äc vµ kiÓm tra b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ®· ®îc ®Ò cËp trong m«n häc H¹ch to¸n KÕ to¸n, v× vËy ë ®©y chØ nh¾c l¹i mét sè ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña nã cÇn lu ý trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lµ:

143

 B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi chÝnh ë thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, thêng lµ ngµy cuèi cña th¸ng, quý, n¨m. Do vËy ®Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c t×nh h×nh tµi chÝnh cÇn ph¶i tËp hîp sè liÖu tõ nh÷ng b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau trong kú ph©n tÝch, còng nh kÕt hîp víi c¸c nguån sè liÖu kh¸c (nh - ch¼ng h¹n - B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh).

 B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ®îc kÕt cÊu dùa trªn c¸c c©n b»ng lý thuyÕt mµ dùa vµo ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña t×nh h×nh tµi chÝnh b»ng c¸ch so s¸nh c¸c c©n ®èi lý thuyÕt víi sè liÖu thùc tÕ.

B¶ng 9.1

§Çu n¨m Cuèi kú

TK (3)

MS (4)

(5)

(6)

TT (1)

(2)

Tµi s¶n

5845

9384

100

Tµi s¶n l u ®éng vµ ®Çu t ng¾n h¹n

I 1 2 3

110 111 112 113

111 112 113

180 25 150 5

294 36 250 8

120

TiÒn

1 2

121 128

129

§Çu t chøng kho¸n ng¾n h¹n §Çu t ng¾n h¹n kh¸c Dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t ng¾n h¹n

III C¸c kho¶n ph¶i thu 1 2 3 4

130 131 132 133 138

131 331 136 138

890 650 160 30 50

1725 1500 80 55 90

139

Ph¶i thu cña kh¸ch hµng Tr¶ tríc cho ngêi b¸n Ph¶i thu néi bé C¸c kho¶n ph¶i thu kh¸c Dù phßng gi¶m gi¸ ph¶i thu khã ®ßi

C¸c kho¶n ®Çu t tµi chÝnh ng¾n h¹n

4765

7280

1500 65 1200 2000

1900 80 1800 3500

IV 1 2 3 4 5 6

Hµng mua ®ang ®i trªn ®êng Nguyªn vËt liÖu tån kho C«ng cô dông cô trong kho Chi phÝ SXKD dë dang Thµnh phÈm tån kho Hµng ho¸ tån kho

140 141 142 143 144 145 146

151 152 153 154 155 156

144

Hµng tån kho

157

147

159

149

Hµng göi ®i b¸n Dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho

10 10

85 85

V 1 2 3 4

141 142.1 142.2 138.1

150 151 152 153 134

144

155

Tµi s¶n lu ®éng kh¸c

T¹m øng Chi phÝ tr¶ tríc Chi phÝ chê kÕt chuyÓn Tµi s¶n thõa chê xö lý C¸c kho¶n thÕ chÊp, ký quü ký cîc ng¾n h¹n Chi sù nghiÖp

VI 1 2

161 161.2

160 161 162

Chi sù nghiÖp n¨m tríc Chi sù nghiÖp n¨m sau Tµi s¶n cè ®Þnh vµ ®Çu t

200

18355

18116

dµi

I 1

Tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh

211 214

210 211 212 213

18205 18205 24000 -5795

18000 18000 25000 -7000

220

h¹n Tµi s¶n cè ®Þnh

a) Nguyªn gi¸ b) Gi¸ trÞ hao mßn luü kÕ C¸c kho¶n ®Çu t tµi chÝnh dµi h¹n

1 2 3

221 222 228

229

§Çu t chøng kho¸n dµi h¹n Gãp vèn liªn doanh C¸c kho¶n ®Çu t dµi h¹n kh¸c Dù phßng gi¶m gi¸ ®Çu t dµi h¹n

230

150

116

III

* Mua s¾m TSC§ * XDCB * Söa ch÷a TSC§

241 241.1 241.2 241.3

100 50

60 56

244

240

Chi phÝ XDCB dë dang

C¸c kho¶n ký quü, ký cîc dµi h¹n

Tæng céng tµi s¶n

24200

27500

Nguån vèn

A Nî ph¶i tr¶ I 1

300 310 311

18900 6900 1180 1180

21150 12150 3700 3700

311 311.1 311.2

145

Nî ng¾n h¹n Vay ng¾n h¹n

2 3 4

315 331 131

312 313 314

520 15

2575 75

333

315

150

6 7

334 336

316 317

900 4000

950 4200

338

318

250

500

Nî dµi h¹n ®Õn h¹n tr¶ Ph¶i tr¶ cho ngêi b¸n Ngêi mua tr¶ tiÒn tríc ThuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép nhµ níc Ph¶i tr¶ c«ng nh©n viªn Ph¶i tr¶ c¸c ®¬n vÞ néi bé C¸c kho¶n ph¶i tr¶ ph¶i nép kh¸c

12000 12000

9000 9000

II 1 2

Vay dµi h¹n Nî dµi h¹n

341 342

320 321 322

Nî dµi h¹n

III 1 2 3

Chi phÝ ph¶i tr¶ Tµi s¶n thõa cha xö lý NhËn ký quü, ký cîc dµi h¹n

341

333

400

5300

6350

Nî kh¸c

B Nguån vèn chñ së h÷u Nguån vèn quü I 1

Nguån vèn kinh doanh

410 411

* Vèn cè ®Þnh * Vèn lu ®éng

5300 5000 4500 500

6350 5950 5200 750

300

400

2 3 4 5 6

412 413 414 415 416

N¨m tríc N¨m sau

417

Quü khen thëng, phóc lîi Quü khen thëng Quü phóc lîi

60 40

Nguån vèn ®Çu t XDCB

411 411.1 411.2 412 413 414 415 421 421.1 421.2 431 431.1 431.2 441

II 1 2

Quü qu¶n lý cÊp trªn Nguån kinh phÝ sù nghiÖp

418 420 421 422

N¨m tríc N¨m sau

451 461 461.1 461.2

Nguån kinh phÝ

Tæng céng nguån vèn

24200

27500

146

Ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®îc dïng trong ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh lµ ph¬ng ph¸p so s¸nh c¸c sè liÖu b»ng sè tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi ®Ó ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng, c¬ cÊu cña c¸c chØ tiªu, tÝnh chÊt c©n ®èi cña c¸c bé phËn chØ tiªu trong B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n.

to¸n cho thÊy sù biÕn ®éng theo thêi gian cña c¸c chØ tiªu.

So s¸nh theo chiÒu däc c¸c chØ tiªu tÝnh b»ng sè t¬ng ®èi

cho thÊy c¬ cÊu cña c¸c chØ tiªu.

So s¸nh c¸c thµnh phÇn chØ tiªu thùc tÕ víi c¸c c©n ®èi lý thuyÕt cã thÓ cho phÐp kÕt luËn vÒ sù thõa thiÕu nguån vèn, hoÆc t×nh h×nh chiÕm dông vèn v.v...

Ngoµi ra khi ph©n tÝch sÏ ph¶i tõ c¸c sè liÖu b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n tÝnh to¸n mét lo¹t c¸c chØ tiªu chÊt lîng ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña t×nh h×nh tµi chÝnh.

Nh ®· nãi, trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn ph¶i kÕt hîp ph©n tÝch c¸c sè liÖu cña B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, còng nh sè liÖu cña B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh (B02-DN).

NhiÖm vô cña ph©n tÝch chung t×nh h×nh tµi chÝnh lµ ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng cña tµi s¶n vµ nguån vèn, tÝnh hîp lý cña c¸c biÕn ®éng ®ã vÒ sè tuyÖt ®èi vµ kÕt cÊu, liªn hÖ víi c¸c chØ tiªu kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh ®Ó cã c¸c kÕt luËn tæng qu¸t, ®ång thêi ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu s©u.

9.2.1. §¸nh gi¸ chung t×nh h×nh tµi chÝnh qua

(cid:0) Tµi s¶n (vµ nguån vèn) cña doanh nghiÖp t¨ng hay gi¶m?

(cid:0) Tµi s¶n t¨ng ®îc t¹o nªn tõ nguån vèn nµo?

(cid:0)

147

Trong sè t¨ng (gi¶m) vÒ tµi s¶n (nguån vèn) th× chñ yÕu tËp trung vµo bé phËn nµo vµ t¹i sao, nh vËy cã hîp lý kh«ng?

(cid:0)

Tõ c¸c c©n ®èi cã thÓ kÕt luËn g× vÒ t×nh h×nh chiÕm dông vèn ë doanh nghiÖp (gi÷a doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi tîng kh¸c)? (cid:0) C¬ cÊu tµi s¶n vµ nguån vèn cã ®îc coi lµ hîp lý kh«ng? C¬ cÊu ®ã cã xu thÕ biÕn ®éng thÕ nµo vµ xu thÕ ®ã ®îc ®¸nh gi¸ thÕ nµo?

(cid:0)

Liªn hÖ c¸c sè liÖu cña c¸c B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n trong kú ph©n tÝch cã thÓ cã kÕt luËn g× vÒ sù biÕn ®éng trong kú cña t×nh h×nh tµi chÝnh?

§Ó ph©n tÝch, tõ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n bæ sung thªm c¸c cét chØ tiªu tÝnh to¸n chªnh lÖch ®Çu n¨m - cuèi kú, còng nh c¸c cét tû träng % (so víi tæng sè tµi s¶n hoÆc nguån vèn), ®Ó cã b¶ng ph©n tÝch theo mÉu díi ®©y:

Cuèi kú

Chªnh lÖch ®Çu n¨m/cuèi kú

Tû träng so víi tæng sè TS (nguån vèn)

ChØ tiªu (Tµi s¶n, nguån vèn)

§Çu n¨m

Møc

Cuèi kú

B¶ng 9.2

(1) …

(2) …

(3) …

(4) …

(5) …

§Çu n¨m (6) …

(7) …

- Mét sù t¨ng (gi¶m) cña tµi s¶n ë c¸c kho¶n môc cña nã bao giê còng øng víi nh÷ng t¨ng (gi¶m) ë c¸c kho¶n môc cña nguån vèn hoÆc lµ sù gi¶m (t¨ng) ë c¸c kho¶n môc kh¸c cña tµi s¶n (tæng møc t¨ng gi¶m ë phÇn tµi s¶n vµ nguån vèn lµ b»ng nhau), tuy nhiªn sù t¨ng gi¶m ë mét kho¶n môc tµi s¶n cã thÓ lµ do nh÷ng t¨ng gi¶m kh¸c nhau ë c¸c thµnh phÇn cña nguån vèn vµ tµi s¶n.

- Sù t¨ng gi¶m vÒ tµi s¶n vµ nguån vèn c¶ ë tæng sè vµ c¸c bé phËn lµ cïng híng ®èi víi c¶ sè tuyÖt ®èi (cét 4 b¶ng ph©n tÝch) vµ sè t¬ng ®èi (cét 5 b¶ng ph©n tÝch), song vÒ møc ®é cã thÓ cã c¸c ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vÒ møc ®é (VÝ dô mét thµnh phÇn tµi s¶n t¨ng lªn vÒ sè tuyÖt ®èi kh¸ lín song vÒ sè % t¨ng lªn l¹i kh«ng ®¸ng kÓ).

148

®èi cña c¸c kho¶n môc (ch¼ng h¹n mét kho¶n môc nµo ®ã thùc sù t¨ng vÒ gi¸ trÞ, song l¹i gi¶m ®i vÒ kÕt cÊu). Do vËy cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch ®¸nh gi¸ cho tháa ®¸ng.

Tõ mÉu BiÓu "B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh

149

So s¸nh

ChØ tiªu

N¨m tríc

N¨m ph©n tÝch

(cid:0)

1. Tæng doanh thu

22500 25000 2500

11.1

2. C¸c kho¶n lµm gi¶m DT

1600

1450

-150

-9.4

20900 23550 2650

12.7

3. Doanh thu thuÇn (= (1) - (2))

100. 0

4. Gi¸ vèn hµng b¸n

16500 18000 1500

9.1

78.9

76.4

5. L·i gép (= (3) - (4))

4400

5550 1150

26.1

21.1

23.6

1750

1500

-250 -14.3

8.4

6.4

6. Chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh

Trong ®ã:

a. Chi phÝ b¸n hµng

250

300

20.0

1.2

1.3

b. Chi phÝ qu¶n lý DN

1500

1200

-300 -20.0

7.2

5.1

2650

4050 1400

52.8

12.7

17.2

7. L·i thuÇn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh (=(5) - (6))

8. Thu ho¹t ®éng tµi chÝnh

16.7

0.1

9. Chi ho¹t ®éng tµi chÝnh

13.6

0.1

10. Lîi tøc tõ ho¹t ®éng tµi

25.0

0.0

chÝnh. (=(8) – (9))

11. Thu ho¹t ®éng bÊt thêng.

-35

-100

0.2

0.0

12. Chi ho¹t ®éng bÊt thêng.

-5

-100

0.0

13.Lîi tøc ho¹t ®éng bÊt th-

-30

-100

0.1

0.0

êng. (= (11) – (12))

14. Tæng lîi tøc tríc thuÕ

2688

4060 1372

51.0

12.9

17.2

(= (7)+(10)+(13))

15. ThuÕ lîi tøc

1075

1624

549

51.1

5.1

6.9

1613

2436

823

51.0

7.7

10.3

16. Lîi tøc sau thuÕ (=(14)- (15))

Trong b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã 4

150

phÇn chñ yÕu:

* Doanh thu: Gåm c¸c chØ tiªu doanh thu gép (hay tæng doanh thu), thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu, chiÕt khÊu hµng b¸n, gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i (nãi chung ®©y lµ c¸c kho¶n lµm gi¶m doanh thu), vµ doanh thu thuÇn:

Doanh thu thuÇn = Tæng doanh thu - (cid:0) (c¸c kho¶n lµm gi¶m

doanh thu)

* Gi¸ vèn hµng b¸n: ChÝnh lµ toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt (§¬n vÞ doanh nghiÖp s¶n xuÊt) hoÆc chi phÝ mua sè hµng b¸n (doanh nghiÖp th¬ng m¹i).

* Chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh: gåm c¸c chi phÝ b¸n hµng vµ

chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp.

* Lîi tøc (tríc thuÕ vµ sau thuÕ)

C¸c sè liÖu ph©n tÝch cho phÐp ®¸nh gi¸ tæng qu¸t kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, vµ cÇn ®îc liªn hÖ ®Õn kÕt qu¶ ph©n tÝch B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ®Ó kiÓm tra tÝnh thèng nhÊt cña c¸c kÕt luËn vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.

kinh doanh

Tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®îc tµi trî tõ c¸c nguån vèn kh¸c

nhau:

(cid:0)

(cid:0) Tõ c¸c nguån vay vµ nî hîp ph¸p.

(cid:0) Cuèi cïng lµ tõ c¸c nguån bÊt hîp ph¸p nh nî qu¸ h¹n, vay qu¸ h¹n, chiÕm dông bÊt hîp ph¸p cña ngêi mua, ngêi b¸n, cña ngêi lao ®éng v.v...).

+ Nguån tµi trî thêng xuyªn: Lµ nguån vèn mµ doanh nghiÖp cã thÓ sö dông thêng xuyªn, gåm nguån vèn chñ së h÷u, vèn vay - nî dµi h¹n (kh«ng kÓ sè vay - nî qu¸ h¹n).

151

+ Nguån tµi trî t¹m thêi: gåm nguån vèn vay ng¾n h¹n, nî ng¾n h¹n, c¸c kho¶n vay - nî qu¸ h¹n vµ c¸c kho¶n chiÕm dông bÊt hîp ph¸p.

Khi ph©n tÝch cÇn chØ ra ®îc nhu cÇu vÒ vèn cña doanh nghiÖp cã ®îc ®¸p øng ®ñ kh«ng, vµ ®îc tµi trî b»ng nguån vèn nµo, cã hîp ph¸p hay kh«ng.

B NV = ATS (I,II,IV,V (2,3),VI) + BTS (I,II,III)

B¶n chÊt c©n ®èi nµy lµ: Tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n lu ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i ®îc h×nh thµnh (tríc hÕt) chñ yÕu tõ nguån vèn chñ së h÷u.

Trªn thùc tÕ thêng x¶y ra 2 trêng hîp: (cid:0) VÕ tr¸i > VÕ ph¶i: doanh nghiÖp thõa nguån vèn vµ kh«ng

sö dông hÕt, bÞ chiÕm dông.

(cid:0) VÕ tr¸i < VÕ ph¶i: doanh nghiÖp thiÕu nguån vèn trang tr¶i cho c¸c nhu cÇu vÒ tµi s¶n cè ®Þnh vµ tµi s¶n lu ®éng, vµ ph¶i vay hoÆc chiÕm dông vèn.

BNV + ANV (I(1),II) = ATS (I,II,IV,V(2,3),VI) + BTS (I,II,III).

B¶n chÊt c©n ®èi nµy lµ: tõ c©n ®èi (1), nÕu thiÕu, doanh nghiÖp sÏ huy ®éng ®Õn c¸c nguån tµi trî hîp ph¸p tiÕp theo ®Ó trang tr¶i, ®ã lµ vèn vay (ng¾n h¹n, dµi h¹n) trong h¹n tr¶.

(cid:0) Trêng hîp vÕ tr¸i > vÕ ph¶i: sè nguån thõa ra sÏ bÞ chiÕm

dông.

(cid:0) VÕ tr¸i < vÕ ph¶i: kÓ c¶ ®i vay doanh nghiÖp vÉn thiÕu

vèn, vµ ph¶i ®i chiÕm dông.

ANV(I(1) ,II) + BNV - ATS(I,II,IV,V(2,3),VI) - BTS(I,II,III)

= ATS(III,V(1,4,5)) + BTS(IV) - ANV(I (2(cid:0) 8),III)

152

C©n ®èi nµy cho thÊy sè vèn mµ doanh nghiÖp bÞ chiÕm dông (hoÆc ®i chiÕm dông) ®óng b»ng sè chªnh lÖch gi÷a sè tµi s¶n ph¶i thu vµ c«ng nî ph¶i tr¶. Nãi c¸ch kh¸c nã cho biÕt sè vèn mµ doanh nghiÖp thùc chiÕm dông hay thùc bÞ chiÕm dông ë thêi ®iÓm ph©n tÝch.

Ngoµi ra, ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tù ®¶m b¶o tµi chÝnh cña

doanh nghiÖp ngêi ta cßn dïng c¸c chØ tiªu sau:

x 100,%

* Tû suÊt nî =

Nî ph¶i tr¶ (A.nguån vèn)

Tæng nguån vèn

Vèn chñ së h÷u (B.nguån vèn)

x 100,%

* Tû suÊt tù tµi trî =

* Sè lÇn t¹o ra L·i thuÇn tõ s¶n xuÊt kinh doanh

, lÇn

Tæng nguån vèn

tiÒn l·i = nî, vay L·i nî vay

Theo kinh nghiÖm, con sè nµy lµ hîp lý nÕu (cid:0) 2 lÇn trong 1 n¨m, tøc lµ l·i thuÇn trong 1 n¨m Ýt nhÊt b»ng 2 lÇn sè ph¶i tr¶ l·i nî vay trong n¨m ®ã.

Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp lµ t×nh tr¹ng s½n sµng cña doanh nghiÖp trong viÖc tr¶ c¸c kho¶n nî. §©y lµ mét chØ tiªu rÊt quan träng ®¸nh gi¸ tiÒm lùc tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ mèi quan t©m cña b¶n th©n doanh nghiÖp, mµ cßn cña c¶ c¸c nhµ ®Çu t, c¸c chñ nî vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý.

Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua

Vèn lu©n chuyÓn cña doanh nghiÖp lµ lîng vèn ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ång thêi víi viÖc s½n sµng thanh to¸n c¸c kho¶n nî ng¾n h¹n:

Vèn lu©n chuyÓn ph¶n ¸nh sè tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®îc tµi trî tõ c¸c nguån dµi h¹n, kh«ng ®ßi hái ph¶i thanh to¸n trong thêi h¹n ng¾n.

153

Trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh b×nh thêng, vèn lu©n chuyÓn ph¶i ®¶m b¶o mét møc hîp lý ®Ó t¹o dù tr÷ (hµng tån kho) vµ s½n sµng thanh to¸n c¸c kho¶n nî ng¾n h¹n.

Khi ph©n tÝch, cÇn xem xÐt vèn lu©n chuyÓn vèn vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi còng nh tû lÖ cña nã so víi sè nî ng¾n h¹n vµ so víi tæng sè tµi s¶n lu ®éng. §iÒu ®ã cã thÓ thÊy râ qua vÝ dô vÒ 2 trêng hîp sau:

ChØ tiªu (tr.®)

Trêng hîp I

Trêng hîp II

25.000 22.000 3.000

5.000 2.000 3.000

Râ rµng, víi sè vèn lu©n chuyÓn vÒ trÞ sè tuyÖt ®èi lµ nh nhau th× kh¶ n¨ng thanh to¸n (ë ®©y lµ tr¶ nî ng¾n h¹n) cña trêng hîp thø II lµ thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu so víi trêng hîp ®Çu.

9.4.2. HÖ sè thanh to¸n ng¾n h¹n:

HÖ sè thanh to¸n ng¾n h¹n thÓ hiÖn quan hÖ tû lÖ gi÷a tµi s¶n lu ®éng vµ c¸c kho¶n nî ng¾n h¹n. VÒ ý nghÜa, nã ph¶n ¸nh møc ®é ®¶m b¶o cña vèn lu ®éng ®èi víi c¸c kho¶n nî ng¾n h¹n:

Tµi s¶n lu ®éng ATµis¶n

KTTng.h= Nî ng¾n h¹n A(I) Nguån vèn

Theo kinh nghiÖm, vµ ®îc ®a sè c¸c chñ nî chÊp nhËn khi cho

doanh nghiÖp vay th× hÖ sè nµy ph¶i (cid:0) 2.

Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, viÖc ®¸nh gi¸ hÖ sè thanh to¸n ng¾n h¹n lµ cao hay thÊp cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè cô thÓ cÇn xem xÐt, nh:

(cid:0) Lo¹i h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp

§èi víi lo¹i h×nh s¶n xuÊt kh«ng cÇn dù tr÷ tån kho nhiÒu th× hÖ sè nµy cã thÓ < 2 vÉn ®îc coi lµ tèt, trong khi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt s¶n phÈm cã tÝnh thêi vô, thêi trang, th× hÖ sè hîp lý ph¶i lµ cao h¬n. C¸c doanh nghiÖp cÇn c¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm riªng ®ã ®Ó x©y dùng mét tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ thÝch hîp.

9.4.3. HÖ sè thanh to¸n tøc thêi

154

HÖ sè thanh to¸n tøc thêi (cßn gäi lµ hÖ sè thanh to¸n nhanh) thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vÒ tiÒn mÆt vµ c¸c tµi s¶n cã thÓ chuyÓn nhanh

thµnh tiÒn (cã tÝnh thanh kho¶n cao) ®¸p øng cho viÖc thanh to¸n nî ng¾n h¹n:

TiÒn + §Çu t ng¾n h¹n + Kho¶n ph¶i thu

KTTtøc thêi =

Nî ng¾n h¹n

So víi KTT ng¾n h¹n th× trong c«ng thøc KTTtøc thêi kh«ng tÝnh ®Õn c¸c kho¶n tån kho, v× ®ã kh«ng ph¶i lµ lo¹i tµi s¶n cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao (®Æc biÖt lµ khi ®ã l¹i lµ hµng hãa Õ Èm khã b¸n).

Theo kinh nghiÖm KTT tøc thêi ®îc coi lµ b×nh thêng khi dao ®éng tõ 0,5 (cid:0) 1. Khi hÖ sè nµy díi 0,5 doanh nghiÖp sÏ ë t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng, khã kh¨n trong viÖc tr¶ nî ng¾n h¹n ®óng h¹n. Trong nh÷ng trêng hîp khÈn cÊp, doanh nghiÖp cã thÓ ph¶i b¸n véi cæ phiÕu ®Ó lÊy tiÒn tr¶ nî.

Ngoµi ra, khi xem xÐt c¸c hÖ sè thanh to¸n cßn ph¶i xÐt ®Õn kú h¹n thanh to¸n. NÕu kú h¹n thanh to¸n theo c¸c hîp ®ång kinh tÕ lµ lín (sè ngµy cña kú h¹n thanh to¸n lín h¬n), th× kh¶ n¨ng thanh to¸n (nÕu so s¸nh cïng mét trÞ sè cña hÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n) lµ vÉn thuËn lîi h¬n, tèt h¬n so víi khi kú h¹n thanh to¸n lµ ng¾n.

9.4.4. HÖ sè quay vßng c¸c kho¶n ph¶i thu

HÖ sè nµy ph¶n ¸nh tèc ®é chuyÓn ®æi c¸c kho¶n ph¶i thu

thµnh tiÒn mÆt cña doanh nghiÖp:

Doanh thu thuÇn

Kft =

Trong ®ã doanh thu thuÇn lÊy theo b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, cßn sè d b×nh qu©n c¸c kho¶n ph¶i thu cã thÓ tÝnh b»ng sè b×nh qu©n ®Çu vµ cuèi kú trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n.

9.4.5. Sè ngµy cña doanh thu cha thu

Lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh sè ngµy cÇn thiÕt ®Ó thu håi c¸c kho¶n

C¸c kho¶n ph¶i thu b/q

x 365, ngµy Nft =

Tæng doanh thu

155

VÝ dô Nft = 20 th× cã nghÜa lµ cã mét lîng doanh thu øng víi 20 ngµy (b×nh qu©n) lµ cha thu ®îc. NÕu so s¸nh víi kú h¹n thanh to¸n b×nh qu©n theo c¸c hîp ®ång kinh tÕ cña doanh nghiÖp víi ng-

êi mua, ch¼ng h¹n lµ 15 ngµy th× chÊp nhËn ®îc, bëi v× theo kinh nghiÖm th× Nft lµ chÊp nhËn ®îc nÕu:

Nft (cid:0) 1,3 X (kú h¹n thanh to¸n ®îc hëng chiÕt khÊu).

Trong vÝ dô nµy lµ 1,3 x 15 (cid:0) 20 ngµy, võa b»ng Nft.

NÕu kú h¹n thanh to¸n lµ 12 ngµy th× Nft = 20 > 12 x 1,3 = 18 ngµy lµ biÓu hiÖn kh«ng tèt, cã thÓ sÏ gÆp c¨ng th¼ng vÒ thêi gian thanh to¸n do cha kÞp thu tiÒn b¸n hµng vÒ ®Ó trang tr¶i c¸c kho¶n ph¶i thanh to¸n.

9.4.6. HÖ sè quay vßng cña hµng tån kho

Nhu cÇu vèn cña doanh nghiÖp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo lîng vµ thêi gian tån kho cña hµng ho¸ (môc IV. A - Tµi s¶n), bao gåm c¶ dù tr÷ nguyªn vËt liÖu, thµnh phÈm tån kho, hµng mua ®ang ®i ®- êng, hµng göi ®i b¸n v.v...

HÖ sè quay vßng hµng tån kho (Khtk) x¸c ®Þnh nh sau: Gi¸ vèn hµng b¸n (chi phÝ SX)

Khtk =

Trong ®ã hµng tån kho b×nh qu©n ®îc tÝnh b×nh qu©n tõ sè d ®Çu kú vµ cuèi kú cña gi¸ trÞ hµng tån kho. NÕu tÝnh b×nh qu©n c¶ n¨m th× chÝnh x¸c nhÊt lµ sè b×nh qu©n cña 12 th¸ng.

quay) kho hµng (Nhtk) 365

= x 365, ngµy Nhtk =

Gi¸ vèn hµng b¸n Khtk

ChØ tiªu trªn nµy cho biÕt hµng tån kho quay 1 vßng hÕt bao nhiªu ngµy. NÕu nh hÖ sè quay vßng hµng tån kho cµng lín, th× sè ngµy lu©n chuyÓn cµng nhá, chøng tá sù lu©n chuyÓn vèn vµo hµng tån kho cµng cã hiÖu qu¶, vµ xÐt tõ gãc ®é kh¶ n¨ng thanh to¸n th× ®iÒu ®ã còng ®ång nghÜa víi viÖc thu håi vèn nhanh, t¨ng cêng kh¶ n¨ng thanh to¸n c¶ vÒ lîng tiÒn vµ thêi gian.

156

HiÖn nay cßn cã mét sè quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kü thuËt ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, nh nªn dïng mét hÖ thèng chØ tiªu hay 1 chØ tiªu tæng hîp nµo ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt

kinh doanh. Tuy nhiªn ®iÒu ®îc chÊp nhËn chung lµ hiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét ph¹m trï ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nhËn ®îc víi lîng yÕu tè ®Çu vµo ®· hao phÝ ®Ó cã ®îc kÕt qu¶ ®ã.

KÕt qu¶ ®Çu ra

HiÖu qu¶ KD =

YÕu tè ®Çu vµo

HoÆc nghÞch ®¶o:

YÕu tè ®Çu vµo

HiÖu qu¶ KD =

KÕt qu¶ ®Çu ra

Trong ph©n tÝch sÏ sö dông mèi quan hÖ ®ã vµ ®îc cô thÓ ho¸ víi c¸c lo¹i vèn mµ doanh nghiÖp ®· sö dông cho SXKD ®Ó ®¸nh gi¸.

cËp ®Õn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn lu ®éng.

* Søc s¶n xuÊt cña vèn lu ®éng (ký hiÖu Ssx)

Doanh thu thuÇn

Ssx =

chuyÓn trong kú ®· t¹o ra bao nhiªu ®ång doanh thu thuÇn.

* Søc sinh lîi cña vèn lu ®éng (ký hiÖu Ssl) Lîi thuËn thuÇn

Ssl =

dÇuth

ldcuèith

V ld

ldbqth

(cid:0) (cid:0)

¸thld

ngi

ldbqquý

(cid:0) (cid:0) (cid:0)

ldbq

quý

ldbqn

m¨

157

(cid:0) (cid:0) (cid:0)

V1/2 + V2 + V3 + ...+V12 + V'1/2

Trong ®ã:

V'1 - Sè d vèn lu ®éng ®Çu th¸ng 1 n¨m sau.

Klc =

ý nghÜa cña hÖ sè Klc lµ nã cho biÕt sè vßng mµ vèn lu ®éng

Tlc =

Sè vßng quay trong kú cña vèn lu ®éng

ý nghÜa cña chØ tiªu nµy lµ nã cho biÕt sè ngµy mµ vèn lu

Trong c«ng thøc trªn, trong ®a sè c¸c trêng hîp ®Ó tiÖn cho ph©n tÝch ngêi ta quy íc lÊy thêi gian kú ph©n tÝch: th¸ng lµ 30 ngµy, quý 90 ngµy vµ n¨m lµ 360 ngµy.

* HÖ sè ®¶m nhiÖm (hay cßn gäi lµ hÖ sè huy ®éng) vèn lu

®éng.

K®n=

Doanh thu thuÇn

ý nghÜa cña hÖ sè nµy lµ nã cho biÕt ®Ó t¹o ®îc mét ®ång doanh thu thuÇn trong kú doanh nghiÖp ®· ph¶i huy ®éng bao nhiªu ®ång vèn lu ®éng (cµng nhá cµng tèt).

158

(cid:0)g

Vldtk

PT Tx lc

T lc

Doanh gian

thu kú

thuÇn phan

Thêi

tÝch

(cid:0) (cid:0) (cid:0) , ®ång

ý nghÜa cña chØ tiªu lµ nã cho biÕt so víi kú gèc th× ë kú ph©n tÝch nhê t¨ng (hay do gi¶m) hÖ sè lu©n chuyÓn vèn lu ®éng (nãi c¸ch kh¸c nhê gi¶m hay do t¨ng sè ngµy 1 kú lu©n chuyÓn vèn) mµ ®· tiÕt kiÖm (hoÆc l·ng phÝ) t¬ng ®èi bao nhiªu vèn lu ®éng.

doanh

* HÖ sè doanh lîi cña vèn kinh doanh (Dvkd) Lîi nhuËn

X 100, % Dvkd =

Vèn kinh doanh

ý nghÜa: Cho biÕt 1 ®ång vèn kinh doanh trong kú ®em l¹i

bao nhiªu ®ång lîi nhuËn.

* HÖ sè doanh lîi cña doanh thu thuÇn Lîi nhuËn

x 100, % DDTT =

Doanh thu thuÇn

ý nghÜa: cho biÕt cø 1 ®ång doanh thu thuÇn th× doanh

nghiÖp cã ®îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn.

Trong c¸c c«ng thøc trªn chØ tiªu lîi nhuËn cã thÓ lµ lîi nhuËn tríc thuÕ hoÆc sau thuÕ tïy theo môc ®Ých ph©n tÝch; cßn vèn kinh doanh cã thÓ lµ tæng sè nguån vèn hoÆc c¸c thµnh phÇn cña nã (vèn chñ së h÷u, vèn vay v.v...).

Ch¼ng h¹n ®èi víi vèn chñ së h÷u, hÖ sè doanh lîi cña vèn

chñ së h÷u lµ:

L·i rßng tríc thuÕ

x 100, % Dvcsh =

Vèn chñ së h÷u

Cã thÓ biÕn ®æi c«ng thøc nµy: L·i rßng L·i rßng Doanh thu thuÇn

= X Dvcsh =

Vcsh Doanh thu thuÇn Vèn chñ së h÷u

159

HÖ sè doanh lîi cña vèn = HÖ sè doanh lîi HÖ sè quay vßng x cña vèn cña

chñ së h÷u doanh thu thuÇn chñ së h÷u

160

Cã thÓ ph©n tÝch 2 thµnh phÇn ®ã nh c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn hÖ sè doanh lîi cña vèn chñ së h÷u (B»ng ph¬ng ph¸p sè chªnh lÖch hoÆc thay thÕ liªn hoµn ®· biÕt).

Môc lôc

Më ®Çu............................................................................................................. 1

Ch¬ng 1............................................................................................................ 2

C¬ së lý luËn cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má................................................................................. 2 1.1 ý nghÜa, ®èi tîng vµ nhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp......................................................................................................2 1.1.1. ý nghÜa.................................................................................................................... 2 1.1.2. §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp..........4 1.1.3. NhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ...................................................................................................................... 7 1.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ..........................................................................................8

Ch¬ng II.......................................................................................................... 18

Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.................................................................................... 18 2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ ...........................................................................................................18 2.1.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ lËp kÕ ho¹ch ph©n tÝch.....................................................18 2.1.2. Thu thËp vµ kiÓm tra tµi liÖu ph©n tÝch...............................................................20 2.2. TiÕn hµnh ph©n tÝch.......................................................................................................21 2.3. ViÕt b¸o c¸o vµ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch................................................................23

Ch¬ng III......................................................................................................... 25

Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm...................................................25 3.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch....................................................................................25 3.2. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng............................................................................26 3.3. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt vÒ mÆt khèi lîng hiÖn vËt..........................................32 3.3.1. Ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng vµ kh¶ n¨ng t¨ng trëng cña s¶n xuÊt........................32 3.3.2. Ph©n tÝch khèi lîng s¶n xuÊt theo nguån s¶n lîng vµ ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ.....34 3.3.3. Ph©n tÝch s¶n lîng theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt......................................................36 3.3.4. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt theo lo¹i mÆt hµng..............................................39 3.3.5. Ph©n tÝch ¶nh hëng cña chÊt lîng c«ng t¸c ®Õn khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt . .41 3.3.6. Ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm.............................................................................42 3.3.7. Ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm .........................46

3.4. Ph©n tÝch tÝnh chÊt c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp khai th¸c má..............................................................................................................................48 3.4.1. Ph©n tÝch c«ng t¸c chuÈn bÞ vÒ mÆt khèi lîng...................................................49 3.4.2. Ph©n tÝch møc ®é ®¶m b¶o cña c«ng t¸c chuÈn bÞ ®èi víi khai th¸c..................51