KHOA DƯỢC
________________
BÀI GIẢNG MÔN HỌC
THỰC HÀNH DƯỢC KHOA 2
(Phần 1)
Đơn vị biên soạn:
KHOA DƯỢC
Hậu Giang – Năm 2018
MỤC LỤC
Một số vấn đề cơ bản về tá dược trong dược phẩm ........................................... 01
Acacia ................................................................................................................ 12
Acid alginic ....................................................................................................... 14
Acid ascorbic ..................................................................................................... 16
Acid benzoic ...................................................................................................... 17
Acid citric monohydrat ...................................................................................... 19
Acid lactic .......................................................................................................... 20
Acid oleic .......................................................................................................... 21
Acid stearic ........................................................................................................ 22
Alcol cetostearic ................................................................................................ 23
Alcol stearyl ...................................................................................................... 24
Alpha tocopherol ............................................................................................... 25
Aspartam ........................................................................................................... 26
Bentonit ............................................................................................................. 27
Benzalkonium clorid ......................................................................................... 29
Butyl paraben .................................................................................................... 31
Calci stearat ....................................................................................................... 32
Carbomer ........................................................................................................... 33
Cellulose bột ...................................................................................................... 35
Cellulose vi tinh thể ............................................................................................ 36
Cholesterol ......................................................................................................... 37
Cyclodextrin ...................................................................................................... 38
Dầu lạc ............................................................................................................... 40
Dầu thầu dầu hydrogen hóa ............................................................................... 41
Đường kính làm kẹo .......................................................................................... 42
Ethyl cellulose ................................................................................................... 43
Gelatin ............................................................................................................... 45
Glycerin ............................................................................................................. 47
Glycerol monostearat ........................................................................................ 49
Hydroxy propyl cellulose .................................................................................. 51
Kaolin ................................................................................................................ 53
Lactose ............................................................................................................... 55
Lanolin ............................................................................................................... 57
Lecithin .............................................................................................................. 59
Magnesi carbonat .............................................................................................. 61
Magnesi stearat .................................................................................................. 62
Malto dextrin ..................................................................................................... 63
Methyl paraben .................................................................................................. 65
Natri alginat ....................................................................................................... 67
Natri benzoat ..................................................................................................... 69
Natri bicarbonat ................................................................................................. 70
Natri carboxy methyl cellulose ......................................................................... 72
Natri lauryl sulfat .............................................................................................. 74
Natri metabisulfit ............................................................................................... 76
Natri saccharin ................................................................................................... 77
Parafin rắn ......................................................................................................... 78
Dầu parafin ........................................................................................................ 79
Poly ethylenglycol .............................................................................................. 81
Povidon .............................................................................................................. 84
Crospovidon ...................................................................................................... 86
Propylen glycol ................................................................................................. 87
Sáp ong trắng ..................................................................................................... 89
Sáp carnauba ...................................................................................................... 91
Sorbitol .............................................................................................................. 92
Talc .................................................................................................................... 94
Tinh bột ............................................................................................................. 96
Tinh bột tiền gel hóa .......................................................................................... 98
Titan oxyd ......................................................................................................... 100
Triethanolamin ................................................................................................. 102
Vanilin .............................................................................................................. 104
Vaselin .............................................................................................................. 106
Xylitol ............................................................................................................... 108
Chất màu ........................................................................................................... 109
1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÁ DƯỢC TRONG
DƯỢC PHẨM
1. Khái niệm
Dạng thuốc (dạng bào chế - dosage form) là sản phẩm cuối cùng của quá trình bào chế,
trong đó dược chất được bào chế và trình bày dưới dạng thích hợp để đảm bảo an toàn
và có giá thành hợp lý.
Trong thực tế, dược chất ít khi được dùng riêng trực tiếp cho người bệnh, bởi vì riêng
một dược chất chưa thể tạo thành dạng thuốc mà phải kết hợp với các tá dược được
nhà bào chế cho thêm một cách có chủ định để tạo thành dạng thuốc. Như vậy, dạng
thuốc bao gồm các dược chất và tá dược.
Dược chất (hay hoạt chất) là một chất có hoạt tính (có tác dụng dược lí, có tác dụng
điều trị) được nhà sản xuất sử dụng để sản xuất ra các chế phẩm thuốc.
Tá dược là chất không có hoạt tính ở lượng sử dụng, được nhà bào chế cho thêm vào
một cách có chủ định để xây dựng công thức (formulation) chế phẩm thuốc.
Như vậy, dược chất và tá dược đều giữ vai trò là nguyên liệu, là thành phần tạo nên
chế phẩm thuốc.
Nguyên liệu (raw material) là các chất có hoạt tính hoặc không có hoạt tính, không bị
biến đổi hoặc bị biến đổi, được sử dụng vào quá trình bào chế và không phải tất cả các
chất này nhất thiết phải còn lại trong sản phẩm.
2. Phân loại tá dược
Trong các sách bào chế chưa có cách phân loại thống nhất. Có thể phân loại tá dược
theo nhiều cách khác nhau.
2.1. Phân loại tá dược theo dạng thuốc
− Tá dược viên nén
− Tá dược viên nang cứng
− Tá dược viên nang mềm
− Tá dược thuốc tiêm
− Tá dược thuốc mỡ
− Tá dược thuốc nhỏ mắt
− Tá dược thuốc đặt
− Tá dược thuốc bột
2
− Tá dược thuốc cốm và pellet
− Tá dược nhũ tương và hỗn dịch thuốc
− Tá dược dung dịch thuốc uống
− Tá dược dung dịch thuốc dùng ngoài
− Tá dược thuốc phun mù
Trong từng dạng thuốc, có thể phân loại tá dược theo nhiều cách.
Ví dụ:
Tá dược viên nén
Nếu dựa theo chức năng, tác dụng, cấu trúc hay cơ chế giải phóng hoạt chất:
− Tá dược độn
− Tá dược rã
− Tá dược dính
− Tá dược trơn
− Tá dược màu
− Tá dược bao viên, …
− Nếu dựa theo dạng dùng đặc biệt của viên nén, có các loại:
− Tá dược viên nén nhai
− Tá dược viên nén ngậm
− Tá dược viên nén sủi bọt
− Tá dược viên nén đặt
− Tá dược viên nén tác dụng kéo dài (tá dược kéo dài giải phóng dược chất từ
dạng thuốc).
Tá dược thuốc mỡ:
Nếu dựa theo cấu trúc có các loại:
− Tá dược thân dầu
− Tá dược thân nước
− Tá dược hấp phụ (tá dược khan, tá dược hút, tá dược nhũ hóa).
− Tá dược nhũ tương hoàn chỉnh.
Tá dược thuốc đặt:
Nếu dựa theo khả năng hòa tan và cơ chế giải phóng dược chất có các loại:
− Các tá dược béo không tan trong nước nhưng chảy lỏng ở thân nhiệt để giải
phóng dược chất.