Bài giảng Thuỷ đậu (Varicella - Chicken pox)

ỷ ậ Thu đ u (Varicella Chicken pox)

ễ BS.Nguy n Minh ngươ Ph

NỘI DUNG

•

• NGUYÊN NHÂN

ĐẠ ƯƠ I C NG

• D CH T H C

• LÂM SÀNG

Ể Ọ Ị

• GPBL

•

Ẩ Đ • CH N OÁN

Đ Ề Ị I U TR

• K T LU N

Ậ Ế

ạ ươ

I. Đ i c

ng

• Thu

ộ ệ ễ ấ

ấ ề u là m t b nh truy n nhi m c p tính, đườ ng hô h p do nhi m Varicella

ỷ đậ ễ lây theo Zoster virus (VZV) nguyên phát.

• Bi u hi n lâm sàng : S t, phát ban m n n

ụ ể ệ ố ướ c

toàn thân

ổ đề

ấ ả ọ ứ ứ ệ ừ

ị ắ ệ ể ắ ỷ • T t c m i l a tu i u có th m c b nh thu ẻ ổ ễ ắ ệ đậ u.L a tu i d m c b nh là tr em t 6 tháng ệ ườ ớ ị ắ ổ đế i l n ít b m c b nh vì ã có n 7 tu i. Ng ả ườ ớ ỉ ễ mi n d ch. ch kho ng 10% ng i l n trên 20 ỷ đậ ổ tu i m c b nh thu u.

• Bi n ch ng c a b nh thu

ỷ đậ ở ẻ ủ ứ ủ ệ ế tr em ch u

ứ ế ễ ổ y u là nhi m trùng th phát và viêm ph i.

• Ph n mang thai n u m c b nh th y

ụ ữ ủ đậ ế ệ ắ ẽ u s

ẽ ễ ị ế ứ ể ấ ặ r t nguy hi m vì s d b bi n ch ng n ng.

II. Nguyên nhân

• Tác nhân: vi rút Varicella Zoster (Varicella

ấ

đượ ướ ả ệ ể c tìm th y có th gây b nh trên ở ngoài c kho ng 150 200mm, i. Kích th

ữ ề Zoster virus), có lõi là ADN. Là 1 trong 8 lo i ạ Herpes virus ườ ng ơ ể c th vi rút kém b n v ng.

• Vi rút Varicella Zoster gây ra hai th b nh là

ể ệ

u (Chicken pox) và Herpes Zoster

ỷ đậ thu (Shingles).

ệ

ỷ đậ • B nh thu ọ ướ trong gi t n tung ra môi tr đườ ấ u lây theo ng hô h p do vi rút ọ ị ở ọ ệ c b t và d ch h ng b nh nhân ườ ng xung quanh.

• C a vào ch y u là niêm m c

ủ ế ạ đườ ử ấ ng hô h p,

ũ ể đườ ế ạ ắ c ng có th là ng tiêu hoá, k t m c m t

ư ế ặ nh ng hi m g p.

ị III.D ch t

ễ ọ h c

ắ i nhi u t khi v c xin

ừ ị • Mô hình d ch t thay ỷ đậ ng a thu ễ u ra ề ừ đổ đờ ă i n m 1995.

ă M m i n m có 4 tri u ca

ướ • Tr ắ ở ỹ ỗ ă ậ ệ

ệ c n m 1995, ử ệ m c b nh, 11000 ca nh p vi n, 100 ca t vong[3].

• B nh x y ra quanh n m

ă ở ướ đớ đỉ các n c ôn i, nh

ả ữ ệ đ ể i m gi a tháng 3 và tháng 5

ổ đề

• T t c m i l a tu i ổ ễ ắ

ấ ả ọ ứ ứ ỷ u có th m c b nh thu ệ

ệ ừ ườ ớ đậ đế ả ổ ỉ ể ắ ẻ u. L a tu i d m c b nh là tr em t 6 tháng n 7 tu i. Ch có kho ng 10% ng i l n >20

ệ ắ ổ tu i m c b nh.

• B nh nhân sau khi m c b nh có mi n d ch b n

ệ ề ệ ễ ắ ị

ố đờ ữ v ng su t i.

• B nh th y

ủ đậ ệ ừ ể ướ u có th lây t 12 ngày tr c khi

đế ấ ả ữ ế ồ phát ban cho n khi t t c nh ng v t ph ng

đ đ ả ã óng v y.

• M c dù tr em b nh h

ị ả ẻ ặ ưở ủ đậ ở ng b i th y u

ư ề ấ ườ ớ ỏ ướ ẻ nhi u nh t, nh ng ng i l n và tr nh d i

ổ ạ ằ ứ ễ ế ộ m t tu i l i n m trong nhóm di n bi n ph c

ớ ỷ ệ ử ạ t p, v i t l t vong cao.

IV.Lâm sàng

• B nh phát tri n trong vòng 1021 ngày sau khi

ệ ế ớ ườ ị ệ ể ti p xúc v i ng ễ i b nhi m b nh.

• B nh th y

ệ ể

ừ u có th lây t 12 ngày tr ấ ả đế ướ c khi ồ ế ữ n khi t t c nh ng v t ph ng

ả ủ đậ phát ban cho đ đ ã óng v y.

Virus Chất tiết hô hấp

Người bệnh

Ủ bệnh

Xâm nhập +tăng /thượng bì hô hấp

t i

p h á

ế

t r

C h ấ

s a n g

h ô

b a h n ư  ơ n g

2 N h ấ p ư + ớ c

t r ó c d a m à y

Vào máu (Monocyte)

Khởi phát 2N

Sốt nhẹ

ọ ứ

ổ M i l a tu i

Mệt mỏi

(90%<10 tu i)ổ

Da + Niêm

Toàn phát ( ướ  ụ c

S n ẩ  M n n

Hồng ban +ngứa ọ đậ u m c) 4N cĐụ  Bể óng mày Đ

Mụn nước

ươ

ừ

ề

ọ

ổ

Sang th

ng nhi u tu i, m c thành t ng

đợ t

Ng aứ

2 tuần

Ế

ứ ườ ớ ẻ

Ứ BI N CH NG ỷ đậ ế • Bi n ch ng do thu

u :ng i l n > tr em.

ộ ướ ễ • B i nhi m bóng n c ngoài da

• Viêm ph i : viêm ph i m, viêm ph i mô k

ổ đố ổ ổ ẽ

• Th n kinh : Viêm nãomàng não (++)

ầ

ế ậ

ặ • Hi m g p: Suy th ế ậ ắ ử ứ ơ ầ ượ ng th n, viêm c u th n, viêm c tim, bi n ch ng trên m t, t vong…

ẩ V.Ch n đoán

• Ch n oán lâm sàng:

ề

ờ ạ

c lõm trung tâm trên n n h ng ban r i r c

ướ ậ

ủ ế ở ặ

ụ ▫ m n n ả r i rác t p trung ch y u

ồ m t và thân trên

ươ

ổ

▫ Sang th

ề ng nhi u tu i

▫ Ng aứ

ệ

ễ

ị

ư ▫ B nh nhân ch a có mi n d ch

• Phân bi t:ệ

▫ Tay chân mi ngệ

▫ HSV

ễ

▫ Nhi m trùng da khác

ẩ đ

ả

ệ

ẫ

V.Gi

i ph u b nh lý

ề

ồ

TB (virus): thoái hoá +phình ra  TB ổ kh ng l

nhi u nhân

ỷ ậ

ỳ

Thu đ u và thai k

ứ ế ỳ ị ậ ẩ • Trong thai k , ± d t t b m sinh và bi n ch ng

ọ nghiêm tr ng.

• Nhi m VZV tu n 820, thai nhi có nguy c m c ẩ

ễ ơ ắ

u b m sinh: teo chi, sang

ấ ấ ầ ườ ng th n kinh,b t th ng

ng da, b t th ầ ầ ỷ đậ ứ ộ h i ch ng thu ườ ươ th ấ c u trúc nhãn c u.

ẹ ề ử • Lây truy n m con: t cung chu sinhsau sinh.

• Bi n ch ng thai k th

ế ỳ ườ ặ ổ

ứ ấ ầ

ụ ễ ổ ng g p: viêm ph i do ệ VZV. Xu t hi n trong vòng 1 tu n sau khi phát ướ c. X Quang ph i: thâm nhi m lan ban m n n

ố ở ả ế ễ ạ ả ặ to ho c thâm nhi m d ng n t c 2 ph

ườ tr ng [6].

Congenital varicella syndrome

ị

VI. Đi u trề

•

Đ ề ứ ị ệ i u tr tri u ch ng

ố ố Thu c ch ng virus : Acyclovir

ệ ờ ả • Hi u qu < 2448 gi ở ệ kh i b nh.

ỉ đị Ch nh:

• Th y

ủ đậ ị u : kh i i u tr trong vòng 2448h

ở ệ ễ ệ ế ặ ở đầ đ ề u sau kh i b nh ho c b nh còn di n ti n.

• Th y

ệ ệ u c a

ươ ủ

ơ đị đặ nhân b nh ác tính, ghép t y x đ ề ủ đậ ệ ị ề ị c bi t :mang thai, trên b nh ơ ng và c quan, ễ ả i u tr corticoide li u cao, suy gi m mi n d ch,

ẻ ơ tr s sinh.

• Th y

ủ đậ ứ ế ổ u có bi n ch ng viêm ph i và viêm não.

• Th i gian

ờ đ ề ặ ị đế i u tr là 710 ngày ho c cho n khi

ươ ọ ớ không còn sang th ng m i m c trong vòng 48

gi . ờ

VII.Phòng ng a ừ

• Các lo i v c xin hi n có

• Varilrix (B )ỉ

• Okavax (Nh t)ậ

• Varivax (M )ỹ

ạ ắ ệ ở VN

ủ ỉ ệ ắ

ố ỷ đậ ạ ố ả tiêm ch ng cao làm gi m 84% s ca m c và ỹ u t i M sau khi

ắ T l ệ ậ 88 % s ca nh p vi n do thu có v c xin (1995)[3].

ở Úc 20062009, t l i u tra m c

ỉ ệ ắ ẻ ứ đ ề Nghiên c u ẩ ỷ đậ u b m sinh là 0.19/100.000 tr sinh thu

ỉ ệ ắ ơ ẻ ă ố s ng/n m và t l m c s sinh 2/100.000 tr sinh

ă ố s ng/n m [5].

ỷ đậ ở ẻ ơ ắ ắ ố Sau khi có v c xin, s ca m c thu tr s u

ả đế ờ ỳ ư ắ ớ sinh gi m n 85% so v i th i k ch a có v c

xin .

Ệ

B NH ZONA

ạ ươ

1. Đ i c

ng

ạ

• Do varicellazoster virus (VZV) cùng lo i virus gây

ủ đậ

ệ

b nh th y

ồ ạ

ễ ạ

ầ

ạ

ướ

• VZV t n t i trong r h ch th n kinh lo i virus h

ng da

ầ

th n kinh

ệ ở

ệ

ấ

ườ ừ

ễ

ị

• B nh zona xu t hi n

i t ng b nhi m VZV

ọ ứ

ặ

ổ

ườ ớ

ừ ẻ ơ

ề

• Zona g p m i l a tu i, ng

i l n nhi u ( tr tr s sinh

)

ệ

• B nh tái phát

ườ

ổ

▫ ng

i > 50 tu i

ườ

ễ

ả

ị

▫ ng

i suy gi m mi n d ch

ệ

▫ ng

ườ ầ đầ i l n

u b nh zona > 30 ngày(M/D)

• Ng

ệ ễ ả ị

ườ i già & ng ệ ườ ủ ậ i suy gi m h mi n d ch virus ạ ầ

ể gây b nh th y đ u có th kích ho t dây th n kinh → ệ b nh zona

• VZV Tái ho t khi có đi u ki n thu n l

ạ ề ậ ợ ấ

ươ ầ ặ

ệ ể ấ ị ả ạ t,

ố i: ch n ị ề ng tinh th n ho c th ch t, có thai, đi u tr th ậ ư ệ ễ phóng x , suy gi m mi n d ch,Ung th , b nh t thu c men…

• Các virus gây tê b đánh th c zona→ ị

ứ

ế ụ ề ẫ ng v n ti p t c trong nhi u tháng và

ườ • C n đau th ả ơ ậ th m chí c năm sau khi phát ban đã đi xa.

ệ

ề ặ ở

ạ độ đ ạ ng g p ị ả ớ ng

ườ ổ BN > 60 tu i ầ ạ au, d c m: t i vùng da do h ch th n kinh chi đổ ườ ố thay i (châm ầ đ ườ ng xuyên ớ ầ ể ặ

ụ → có th ch n oán nh m v i ẩ đ ơ ệ

đ ạ ặ

ủ

 Giai o n ti n tri u: Th Đ ấ ph i, v i tính ch t và c chích, nóng rát, tê r n, au nhói; th ho c liên t c) ồ các b nh lý khác (nh i máu c tim, loét tá tràng, ừ ộ viêm túi m t, viêm ru t th a, ho c giai o n ớ s m c a b nh glaucoma….) u

ứ đầ ố ỏ ậ ệ ệ +/S t, m t m i, nh c

12-24h

đ ạ ả ồ ụ M n n

 Giai o n phát ban: Dát, m ng h ng ban

2-3 tuần

7 ngày

ướ c 72h

đ ụ Lành Khô, óng mài ủ M n m

ị ố ự • V trí và s phân b :

ườ ỉ ở ơ ể ng ch 1 bên c th

ớ ạ i h n trong 1 dermatome

ặ ở ng g p vùng ng c (55%) > vùng u

ự ắ ư

ườ đầ Th ặ m t (20%) > vùng th t l ng (15%) > vùng ươ x ng cùng (5%)

ạ ổ ng t n có th

ươ ệ ạ ạ đạ ạ ể ở niêm m c (niêm m c ẩ mi ng, niêm m c kh u cái, niêm m c âm o)

ổ ế ể ở ng t n có th tr nên xu t huy t,

ể ữ ứ độ ứ độ đ

đế đ ứ u tri u ch ng au n khi

ừ ấ ươ

ệ ở đầ Th i gian t kh i ệ u xu t hi n sang th ươ ươ ổ ng da: 1,4 ngày ở ng dây V), 3,2 ngày (t n th ng

đ ạ

ộ ố ươ ấ M t s th ướ ặ ạ ử ho i t ho c phát tri n thành bóng n ự ươ au và m c ng quan gi a m c Có s t ổ ươ ng t n da. ờ ắ đầ b t ổ (t n th ng c)ự ờ ộ ươ ủ n ng c a th

ạ ụ ủ Th i gian kéo dài c a giai o n phát ban ph ổ ứ độ ặ ổ thu c: tu i BN, m c ng t n, tình tr ng SGMD kèm theo. (xem lai trong

Zoster sine herpete

Andrew)

ủ ũ

ươ ắ ổ

ồ đ

ạ

 Zona m tắ ươ ổ ng nhánh V1 T n th ầ ươ ổ ng ph n ngoài c a nhánh m i mi + T n th ầ ướ ở ụ c m n n ph n bên và chóp m i (Hutchinson’s sign) → 76% có t n th ng m t kèm theo: viêm màng b ào (92%), viêm giác m c (50%) ắ ư kích thích nh .ẹ

ế ế ạ ạ ị Mí m t s ng, k t m c sung huy t, giác m c b

N ng: viêm loét giác m c

ẹ ặ ạ → s o giác m c ạ

 Zona do t n th

ổ ươ ặ ng dây V2, V3 ho c các dây TK

s :ọ

+/ t n th ả thanh qu n kèm theo

ổ ươ ở ạ ầ ng ệ niêm m c mi ng, tai, h u,

ộ ổ ứ ạ ng h ch

ươ ở ố ng ng tai ngoài ho c màng nh ,

ả ở

ự ả

ươ ặ ĩ ị 2/3 đ ế i c), chóng ầ ậ H i ch ng Ramsay – Hunt (t n th ố ổ g i): t n th ả ặ ệ li t m t cùng bên, gi m c m giác v giác ướ ưỡ c l i, gi m thính l c (ù tai, tr ồ ặ m t, bu n nôn, ói, rung gi t nhãn c u.

ỏ

ươ ổ

 Zona lan t a (Disseminated Herpes Zoster) ằ > 20 sang th ng n m ngoài vùng da t n ng.

ươ th

Các sang th

ươ ằ ả ấ ố ng n m r i rác, r n lõm +/ xu t

huy t.ế

Khoanh da b t n th ạ

ươ ế ể ấ ng có th xu t huy t

ị ổ ư ho c ho i th .

ặ ườ ườ ườ ệ ế i già y u, ng i có b nh lý ác

ặ ng g p: ng tính, AIDS,

ồ N ng

độ kháng th kháng VZV trong huy t ấ ế ự đ ơ

Có th có t n th

ể ế ố ươ ể ổ thanh th p là 1 y u t nguy c , giúp d oán ổ ạ ng t ng (ph i, HTKTW…)

Ẩ

Ệ

CH N ĐOÁN B NH

ụ ự ộ

ấ ướ ồ • Th y m t khu v c phát ban ( h ng ban, m n ả ủ ơ ể ặ c) trên bên trái ho c bên ph i c a c th . n

• N u không rõ ràng: l y t bào t các t n

ấ ế ừ ổ

ế ươ th ng tìm herpes,

ẩ đ ệ Ch n oán phân bi t :

• Viêm da ti p xúc : dát s n h ng ban , m n n

ụ ế ẩ ồ ướ c ,

ế ạ

ố ủ ầ ự nóng rát khu trú t i vùng da ti p xúc , không theo s phân b c a dây th n kinh

• Herpes simplex : Chùm m n n

ụ ướ ỏ ở c nh v nhanh hay

•

tái phát

Đ ở ệ au do b nh lý ạ tim : M ch vành

ể

ế

Ti n tri n

ầ ỏ Lành tính, kh i sau 23 tu n

ườ ặ ố ệ đ ể

ạ ổ ả Th ươ ầ th n kinh sau khi t n th ng g p r i lo n c m giác, bi u hi n au dây ng

đ ổ

ị đ ầ ệ ỏ ngoài da ã kh i ( #50% b nh nhân trên 50 tu i b au viêm dây th n kinh ).

ề

ị Đi u tr

•

ể ắ ờ

ị ớ ừ đ ế ầ Đ ề ệ i u tr s m có th giúp rút ng n th i gian b nh & ứ ă ng n ng a các bi n ch ng: au dây th n kinh

• Tu thu c vào giai o n, m c

đ ạ ứ độ ể ạ ộ ườ th tr ng ng i

ỳ b nhệ

ỗ ạ đ ạ ấ ố ị

ế ễ

ẩ ỡ ư • T i ch : Giai o n c p : dung d ch thu c màu nh xanh metylen ; cestellani timethyl n u có nhi m khu n,m kháng sinh...

Kháng virus ch hi u qu khi s d ng s m Ø 12 tu n.

ử ụ ỉ ệ ầ

ớ ầ ầ ả Valaciclovir 500mg(Valtrex): 2 viên, 3 l n/ngay Famciclovir 250mg (Famvir): 1 viên, 3 l n/ngày

ầ Aciclovir 800mg (Zovirax): 1 viên, 5l n/ngày

ễ ộ ố Kháng sinh ch ng b i nhi m.

Gi m au:acetaminophen, aspirin, ho c

ặ

ả đ ibuprofen,

kháng viêm corticoid

ở ườ ng ổ i < 50 tu i

an th n nh seduxen, nhóm Diazepam

ầ đặ ệ c bi t

ư Neurontin ( gabapentin).

Sinh t nhóm B li u cao.

ề ố

ế ầ ể N u au dai d ng có th phong b th n kinh và

ẳ ế ợ ị ệ ế đ ậ v t lý tr li u k t h p.

Phòng B nhệ

• Thu c ch ng ng a Zostavax

ủ ừ ố

• khuy n khích ch ng ng a ng

ủ ừ ế ườ ổ i >60 tu i

• N u ch a b nh th y ườ ệ ớ

ư ệ ừ u & ch a ch ng ng a tránh

• Ph n mang thai, tr s sinh, ng

ủ ủ đậ ế ế ư ti p xúc v i ng ủ đậ i b nh zona, th y u

ụ ữ ị ễ ẻ ơ ế ớ ộ ệ ố i có m t h th ng ườ ệ i b nh zona,

ế ủ đậ ệ ườ mi n d ch y u tránh ti p xúc v i ng b nh th y u

Đau sau zona

• Là hi n t

ậ

đ ớ ệ ượ ă ẳ ệ đ

ư ỏ ở

đ ẹ ổ ng au dai d ng trên 1 tháng, th m ể chí hàng n m v i bi u hi n au nh y c m, rát đ ỉ đ b ng, au âm hay au nhói nh dao âm ươ vùng da t n th ạ ả đ ng zona ã lành s o.

ườ ườ ng i suy

ệ • B nh th ả ườ ễ ắ ị ệ ở ấ ng xu t hi n i già, ng ư ệ gi m mi n d ch, m c b nh ung th .

Nguyên nhân :

• VZV gây viêm, ho i t và x hóa các

ạ ử ơ đầ u mút

ầ dây th n kinh .

• M t s tr

ợ

ng h p có th kèm au c , au ộ ưở ể ề đế đ ấ ượ n ch t l ơ đ ng cu c ng nhi u

ộ ố ườ ớ ả kh p, nh h ố s ng .

ự

ề

ị

Đi u tr và d phòng :

•

ố ớ i u tr b nh zona b ng thu c kháng virus s m

• Amitripylin viên 25 mg, li u 2575mg/ngày. Tác

ị ệ Đ ề trong vòng 72 gi ằ u . ờ đầ

ụ ủ ế

ụ ạ ẫ ệ ă ề ư ế ể d ng ph : h huy t áp t th , ng gà, khô mi ng, lú l n, táo bón, bí ti u, t ng cân .

• Carbamazepin viên 200mg, li u 400

ề

ụ ụ ặ ồ

1200mg/ngày. Tác d ng ph : chóng m t, bu n nôn .

ề

• Gabapentin viên 300mg, li u 900 ủ ạ i lo ng

ứ

ụ đ ặ u, chóng m t, bu n nôn, ạ ụ 2000mg/ngày. Tác d ng ph : ng gà, nh c đầ ồ cho n , run .

• Pregabalin viên 75 mg, li u 150

ề

300mg/ngày .

• Bôi kem ch a lidocain và prilocain t i ch ,

ứ ạ ỗ

ngày 34 l n .ầ

ầ đượ ổ c b sung

ố ợ ể ệ • Ngoài ra, b nh nhân c n ộ ố ạ thêm m t s lo i vitamin nhóm B, C... và có ứ th châm c u ph i h p .

ậ

ế VIII.K t lu n

đườ ấ ng hô h p:

• B nh do vi rút VZV lây lan qua u và Zona.

ỷ đậ ệ Thu

ng lành tính, t gi

ườ u th ứ ủ ế i di ch ng, ch y u trên

ự ớ ạ đố ượ i t ế ư ể

ể ỷ đậ • Thu i h n không để ạ ỏ ẻ ng tr nh l ứ ẻ ạ kho m nh, nh ng có th gây bi n ch ng nguy ỳ hi m trong thai k .

• Tri u ch ng lâm sàng th

ệ ứ

ế ỏ

ở

ể ườ ng phát tri n trong ệ ố ồ 15 ngày sau ti p xúc bao g m : s t, m t m i , ồ ươ ọ đ ng h ng ban au h ng theo sau b i sang th ề đợ ọ ướ ụ c toàn thân m c thành nhi u m n n t.

• Bi n ch ng th

ứ ế ườ ặ ở ẻ ễ ng g p ộ tr em là b i nhi m vi

ở ườ ớ ổ trùng trong khi ng i l n là viêm ph i.

• B nh có th phòng ng a b ng v c xin.

ừ ệ ể ằ ắ