NGUỒN LỰC KINH TẾ - CƠ CẤU KINH TẾ
Câu 1: Tại sao trong cơ cấu GDP, nông nghiệp ngày càng giảm nhưng không
thể thay thế được?
Trả lời
*Tỷ trọng nông nghiệp ngày càng giảm trong cơ cấu GDP ngày càng giảm:
- Biểu hiện: tỷ trọng nông nghiệp ngày càng giảm trong cơ cấu GDP: từ
5,2% năm 2000 xuống 4% năm 2019.
- Nguyên nhân:
+ Chuyển dịch cơ cấu kinh tế: hiện nay cơ cấu kinh tế theo ngành trên
thế giới có xu hướng chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng khu vực công
nghiệp – xây dựng và dịch vụ, giảm tỉ trọng khu vực nông – lâm – thủy sản. Do
vậy tỉ trọng của nông nghiệp trong cơ cấu GDP có xu hướng giảm.
+ Nông nghiệp có hiệu quả kinh tế thấp hơn công nghiệp và dịch vụ nên
tốc độ tăng chậm hơn, dẫn đến tỷ trọng giảm do nông nghiệp phụ thuộc nhiều
vào điều kiện tự nhiên, có tính mùa vụ, chất lượng thiểu ổn định…
*Nông nghiệp không thể thay thế được vì nông nghiệp có những vai trò quan
trọng và không thể thay thế và là nền tảng, trụ đỡ cho sự phát triển kinh tế – xã
hội của mỗi quốc gia:
+ Cung cấp lương thực, thực phẩm phục vụ nhu cầu sống của con
người, đảm bảo an ninh lương thực, góp phần ổn định đời sống xã hội, ổn định
chính trị.
+ Tạo việc làm, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống cho người
dân, đặc biệt là ở vùng nông thôn
+ Đảm bảo nguyên liệu cho các ngành công nghiệp (công nghiệp chế
biến, sản xuất hàng tiêu dùng, tiểu thủ công nghiệp,...), thúc đẩy phát triển công
nghiệp hóa, hiện đại hóa
+ Cung cấp khối lượng hàng hóa lớn cho xuất khẩu, đem lại nguồn thu
ngoại tệ, tạo điều kiện tái sản xuất và tái sản xuất mở rộng, là cơ sở cho phát
triển công nghiệp, dịch vụ
+ Phát triển nông nghiệp theo nghĩa rộng, đặc biệt là sự phát triển của
lâm nghiệp giúp đảm bảo cân bằng sinh thái, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và
môi trường
Câu 2: Phân tích tác động của Cách mạng công nghệ 4.0 đến cơ cấu kinh tế
Trả lời
- Cuộc cách mạng 4.0 là cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại,
xuất hiện cuối thế kỉ XX – đầu thế kỉ XXI với đặc trưng của 4 trụ cột công nghệ
là: công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, vật liệu mới, công nghệ năng
lượng. Đã làm thay đổi cơ cấu kinh tế trên thế giới.
- Cách mạng khoa học công nghệ 4.0 đã tái cấu trúc kinh tế toàn cầu bằng
cách đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng hiệu quả sản xuất, thay đổi mô hình kinh
doanh, không gian kinh doanh. Trong đại dịch, công nghệ 4.0 đã giúp nền kinh
tế duy trì hoạt động, phát triển nhiều ngành mới, tăng khả năng chống chịu của
nền kinh tế và chuỗi cung ứng toàn cầu.
- Cơ cấu theo ngành:
+ Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại: giảm tỷ
trọng khu vực nông nghiệp, tăng tỷ trọng công nghiệp – xây dựng và dịch vụ ở
các nước đang phát triển; giảm tỷ trọng khu vực sản xuất, tăng tỷ trọng khu vực
phi sản xuất ở các nước phát triển
+ Phát triển và tăng tỷ trọng các ngành có hàm lượng khoa học kỹ thuật
cao (điện tử - tin học, hàng không vũ trụ,...)
+ Đa dạng hóa cơ cấu kinh tế với sự xuất hiện của nhiều ngành mới: các
phân ngành công nghệ, tài chính - ngân hàng, phân tích thống kê…đồng thời
làm nhiều ngày bị thay thế
+ Đặc biệt là trong thời kỳ đại dịch, giãn cách, chuỗi cung ứng đứt gãy
nên việc phát triển các ngành chuyển đổi số, thương mại điện tử… đóng vai trò
càng quan trọng
- Cơ cấu kinh tế theo thành phần: Tăng tỷ trọng thành phần của thành
phần có vốn đầu tư nước ngoài do việc đẩy mạnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh
tế đã tạo cơ hội cho các nước phát triển hỗ trợ các nước đang phát triển thông
qua việc chuyển giao công nghệ, cho vay vốn…
- Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ:
+ Làm thay đổi vai trò của lãnh thổ sản xuất theo không gian, giảm vai
trò của không gian thực và tăng vai trò của không gian ảo (sàn thương mại điện
tử, ứng dụng mua hàng trực tuyến,…)
+ Mở rộng lãnh thổ làm việc của người lao động (làm việc trực tuyến)
Câu 3: Giải thích tại sao khoa học kỹ thuật và công nghệ được coi là nguồn lực
quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.
Trả lời
Khoa học - kỹ thuật và công nghệ là nguồn lực quan trọng giúp các quốc
gia và doanh nghiệp nâng cao năng suất, thúc đẩy đổi mới, tạo ra các ngành
kinh tế mới và nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự
phát triển nhanh chóng của nền kinh tế tri thức, việc đầu tư vào khoa học và
công nghệ là yếu tố cốt lõi để đạt được tăng trưởng bền vững và nâng cao chất
lượng cuộc sống của người dân.
- Thúc đẩy quá trình hình thành và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng
tích cực (...); làm tăng quy mô sản xuất các ngành có hàm lượng khoa học và
công nghệ cao (dẫn chứng)
- Mở rộng khả năng khai thác và nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn
lực kinh tế khác:
+ Khoa học kỹ thuật và công nghệ nâng cao trình độ lao động, chuyển
từ lao động cơ bắp sang lao động dùng máy móc năng suất cao…
+ Khoa học kỹ thuật giúp khai thác hiệu quả, tiết kiệm hơn các loại tài
nguyên thiên nhiên, trong đó có tài nguyên khoáng sản, phục vụ phát triển kinh
tế (d/c)
- Tăng khả năng cạnh tranh của nền kinh tế cũng như của các doanh
nghiệp trong nền kinh tế do tiến bộ khoa học kỹ thuật giúp tăng năng suất lao
động, chất lượng sản phẩm, giảm chi phí sản xuất → giảm giá thành, từ đó thúc
đẩy kinh tế phát triển.
- Nâng cao chất lượng nguồn lao động, thay đổi sự phân bố lao động và
tăng cường phân công lao động theo lãnh thổ (làm giảm sự chênh lệch dân số
giữa miền núi và đồng bằng, thành thị và nông thôn), thay đổi cơ cấu lao động.
- Hỗ trợ phát triển bền vững và bảo vệ môi trường (phát triển các công
nghệ xanh và năng lượng tái tạo, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên,
từ đó giảm thiểu lãng phí và bảo vệ tài nguyên cho các thế hệ tương lai…)
- Hỗ trợ quản lý và đưa ra quyết định hiệu quả hơn: Các công nghệ như
Big Data và AI cung cấp thông tin về thị trường và khách hàng, giúp doanh
nghiệp, chính phủ đưa ra các quyết định nhanh chóng và chính xác hơn → tối
ưu hóa hoạt động kinh doanh, nâng cao hiệu quả và giảm thiểu rủi ro.
Câu 4: Phân tích ảnh hưởng của thị trường và sự tiến bộ khoa học kỹ thuật đến
sự phát triển của nông nghiệp.
Trả lời
*Ảnh hưởng của thị trường:
- Thị trường quyết định giá trị của nông sản, ảnh hưởng đến quy mô, cơ
cấu, thúc đẩy sự phát triển của nông nghiệp:
+ Đến quy mô: thị trường càng lớn (dân số đông, mức sống dân cư
cao), nhu cầu tiêu dùng càng lớn, quy mô các vùng chuyên môn hoá càng lớn.
+ Đến cơ cấu: cơ cấu nông nghiệp phụ thuộc vào nhu cầu thị trường,
phong tục tập quán, truyền thống văn hoá (châu Á: cơ cấu nhiều lúa nước,…)
- Thị trường định hướng sản xuất, điều tiết các hoạt động sản xuất:
+ Sản xuất theo nhu cầu của thị trường, nhu cầu về sản phẩm nào càng
lớn thì sẽ đẩy mạnh sản xuất mặt hàng đó.
+ Điều tiết hoạt động sản xuất qua cơ chế thị trường, nhiều sản phẩm,
vượt mức nhu cầu, giá thành giảm và ngược lại…
- Thị trường thúc đầy các vùng chuyên môn hoá phát triển: thị trường
rộng lớn là nguồn tiêu thụ lớn nhất các nông sản của các vùng chuyên môn hoá.
→Giá trị, loại hình (tổ chức lãnh thổ), nhu cầu và xu hướng
*Ảnh hưởng của tiến bộ khoa học kỹ thuật theo cả hướng tích cực và tiêu cực:
- Tích cực: khoa học kỹ thuật là đòn bẩy cho nông nghiệp phát triển.
+ Nâng cao năng suất, chất lượng nông sản (cung cấp giống vật nuôi,
cây trồng chất lượng cao; cung cấp các sản phẩm hoá học, thức ăn công nghiệp,
…), nhất là chế biến nông sản, đã làm nâng cao chất lượng, kéo dài thời gian
bảo quản, từ đó nâng cao lợi nhuận…
+ Thay đổi hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp, từ chăn nuôi, trồng
trọt hộ gia đình nhỏ lẻ đổi sang chăn nuôi theo trang trại hoặc theo mô hình
công nghiệp, trồng cây thành các khu chuyên canh,...
+ Giảm sự phụ thuộc của nông nghiệp vào điều kiện tự nhiên nhờ áp
dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ sinh học vào sản xuất, giúp
người nông dân chủ động hơn trong sản xuất.
+ Thúc đẩy liên kết nông - công nghiệp, đẩy mạnh phát triển nông
nghiệp theo hướng hàng hóa.
- Tiêu cực: gia tăng sự phụ thuộc vào công nghệ → chi phí đầu tư cao;
lạm dụng các hoá chất sẽ gây ô nhiễm môi trường đất, nước → suy giảm đa
dạng sinh học; tăng sự chênh lệch phát triển nông nghiệp giữa các vùng miền.
→Năng suất và chất lượng (sức cạnh tranh), hình thức (loại hình)
Câu 4: Trình bày xu hướng thay đổi cơ cấu kinh tế trên thế giới và giải thích.
Trả lời
* Xu hướng thay đổi cơ cấu kinh tế trên thế giới hiện nay:
- Chuyển dịch mạnh theo hai hướng là chuyển dịch từ khu vực sản xuất
vật chất sang phi vật chất, và trong nội bộ khu vực sản xuất vật chất.
- Quá trình diễn ra chuyển dịch cơ cấu kinh tế khác nhau giữa các nhóm
nước (phân tích: nước phát triển và đang phát triển)
*Giải thích:
- Có xu hướng chuyển dịch do: