93
BÀNVỀHÌNHPHTCITẠOKHÔNGGIAMGIỮ
TRONGBỘLUTHÌNHSỰVIỆTNAM
NguyễnXuânTân
Email:tan510vksqs@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:08/01/2024
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:18/07/2024
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:30/07/2024
DOI:10.59266/houjs.2024.437
Tómtắt:Bàiviếtphântíchlàmrõnhữnghạnchế,vướngmắctrongthựctiễnápdụng
hìnhphạtcảitạokhônggiamgiữ.Từđókiếncácgiảipháphoànthiệnquyđịnhvềhìnhphạt
cảitạokhônggiamgiữvàgiảiphápnângcaohiệuquảápdụnghìnhphạtcảitạokhông
giamgiữ.
Từkhóa:Hìnhphạtcảitạokhônggiamgiữ,thựctiễnápdụng,bảnán,hoànthiệnphápluật,
hiệuquảápdụng.
ViệnKiểmsátquânsựThủđôHàNội.
I.Dẫnnhập
Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày
9/11/2022 Hội ngh lần th 6 Ban Chấp
hànhTrungươngĐảngkhóaXIIIvềtiếp
tụcxâydựngvàhoànthiệnNhànướcpháp
quyềnxãhộichủnghĩaViệtNamtronggiai
đoạnmớiđãđánhgiá:côngcuộcxâydựng
Nhà nước pháp quyền hội chủ nghĩa
ViệtNamvẫncònnhữnghạnchế,bấtcập,
cómặtchưađápứngyêucầupttriển,
quảnlývàbảovệđấtnướctrongtìnhhình
mới…hệthốngphápluậtcònmộtsốbất
cập,chưađápứngyêucầuthựctiễn…cơ
chếbảođảmquyềnlàmchủcủaNhândân,
quyềnconngười,quyềncôngdâncómặt
chưađượcpháthuyđầyđủ”.Từnhnghạn
chế,bấtcậpnày,Nghịquyếtđãchỉmột
trongcácquanđiểmlàlấyconngườilà
trungtâm,mụctiêu,chủthểvàđộnglực
pháttriểnđấtnước;Nhànướctôntrọng,
bảođảm,bảovệquyềnconngười,quyền
côngdân”.Đểthựchiệntốtquanđiểmnày
trongnhvựcphápnhsự,việctiếptục
nhậnthức vànângcao hiệu quả ápdụng
phápluậtnóichung,ápdụnghìnhphạtnói
riêngđòihỏitấtyếunhằmngcườngtôn
trọng,bảođảm,bảovệquyềnconngười,
quyềncôngdântrongtốtụnghìnhsự.
II.Cơslýthuyết
Cơsởlýthuyếtlàlýthuyếtvềtrách
nhiệm hình sự và hình phạt trong Luật
hìnhsựViệtNam.
thuyếtvềtráchnhiệmnhsựvà
hìnhphạt là thuyết vềcơ s củatrách
nhiệmhìnhsự,trongđóluậngiảivềcơsở
củatráchnhiệmhìnhsựngnhưýnghĩa,
tầm quan trọng, mụcđích, vaitrò ca hệ
thốnghìnhphạtichung,nhphạtcảito
knggiamgiữnóiriêngcũngnhưcáccăn
94
cứquyếtđịnhhìnhphạt,cácchếđịnhliên
quanđếnchphànhhìnhphtnóichungvà
hìnhphạtcảitạokhônggiamgiữirng.
III.Phươngphápnghiêncứu
iviết sửdụng các phương pháp
phântích,bìnhluận,quynạp,diễndịch,
suyluậnlogic,phântíchquyphạmpháp
luật,phântíchbảnán,thốngkê…đểlàm
rõlýluậnvàthựctiễnápdụnghìnhphạt
cảitạokhônggiamgiữ.Từđókiếnnghị
hoànthiệnquyđịnhvềhìnhphạtcảitạo
khônggiamgiữvàcácbiệnphápđểnâng
cao hiệu quả áp dụng hình phạt cải tạo
khônggiamgiữ.
IV.Kếtquảvàthảoluận
4.1.Kháiquátlýluậnvềhìnhphạt
cảitạokhônggiamgiữ
Hìnhphạtcải tạokhônggiamgiữ
(CTKGG)vớitưcáchlànhphạtchính
được quy định trong pháp luật hình sự
ViệtNamtừrấtsớm.
HìnhphạtCTKGG
tạođiềukiệnchongườibịkếtántựgiáo
dục,tựcảitạotrongxãhộidướisựgiám
sát,giáodụccủagiađìnhvàxãhộimà
khôngcầnthiếtphảicáchlyhọkhỏixã
hội.Điềunàyvừathểhiệnrõchínhsách
nhânđạo,hướngthiệncủaNhànướcđối
với người phạm tội, vừa tạo điều kiện
giúp cho người bị kết án đưc tiếp tục
họctậpvàlàmviệctạicơquan,đơnvị,
TờngĐạihọcLuậtHàNội(2019),GiáotrìnhLuậtHìnhsựViệtNam,Phầnchung.Nxb.Công
annhândân,tr.217-335;TrịnhTiếnViệt,Tráchnhiệmhìnhsựvàloạitrừtráchnhiệmhìnhsự,Nxb
ChínhtrịQuốcgiaSthật2019,tr.11-73.
TrongPháplệnhsốPL/1982ngày30tháng6năm1982củaChủtịchHộiđồngNhànướctrừngtrị
tộiđầucơ,buônlậu,làmhànggiả,kinhdoanhtiphépcóquyđịnhhìnhphạtcảitạokhônggiamgiữ
từbathángđếnhainămlàhìnhphạtchính;trongkhicáchìnhphạtchínhkhôngtướctựdokhácchỉ
đượcquyđịnhtrongBLHSnăm1985.
HồNgọcThảo(2010),“Bànvềviệcápdụnghìnhphạtcảitạokhônggiamgiữ”,tạpchídânchủvà
phápluậtsố08-2010,tr.41-43.
Khoản1,điều36,Bộluậthìnhsựnăm2015,sửađổibổsung2017,Nxb.LaoĐộng2020,tr.26.

Khoản1,điều36,Bộluậthìnhsựnăm2015,sửađổibổsung2017,Nxb.LaoĐộng2020,tr.72.
doanh nghiệp, tổ chức, cộng đồng với
sự giúpđỡ của cơ quan, tổchc,chính
quyền địa phương để giúp họ trở thành
ngườicóíchchogiađìnhvàxãhội.Điều
nàyvừagiúpngườiphạmtộicóđiềukiện
chămsócchogiađình,ngườithân,vừa
giúptiếtkiệmđượcmộtkhoảnkinhphí
đángkểchoNhànướcvàxãhộiphảichi
phíchoviệcthihànhhìnhphạt
.
TừquyđịnhtạiĐiều36Bộluậthình
sự(BLHS)thểnêurabốnđiềukiệnđể
ápdụnghìnhphạtCTKGGgồm:
- Điều kiện 1: Hình phạt CTKGG
đượcápdụngđốivới người phạmtội ít
nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng
.
ThốngkêtrongBLHShiệnhànhcó177
tộidanhvới194khunghìnhphạtlàcáctội
phạm ít nghiêm trọng, tội phạmnghiêm
trọng có quy định hình phạt CTKGG
hình phạt chính, trong đó có 34 khung
hình phạt là tội phạm nghiêm trọng
160khunghìnhphạtlàtộiphạmítnghiêm
trọng.QuyđịnhtạiĐiều100BLHSxác
định:hình phạt CTKGG được áp dụng
đốivớingườitừđủ16tuổiđếnới18
tuổiphạm tội rất nghiêm trọng do vôý
hoặcphạmtộiítnghiêmtrọng,phạmti
nghiêmtrọnghoặcngườitđủ14tuổiđến
dưới16tuổiphạmtộirấtnghiêmtrọng.

- Điều kiện 2: Việc áp dụng hình
phạtcảitạokhônggiamgiữdoBLHSquy

định.Theođó,chỉđượcápdụnghìnhphạt
CTKGGkhichếtàicủađiềuluậtphầncác
tộiphạmcóquyđịnhhìnhphạtCTKGG
hình phạt chính. Ngoài ra, hình phạt
CTKGGđượcápdụngtrongtrườnghợp
chuyểnsanghìnhphạtkhácnhẹhơntheo
quyđịnhtạikhoản3Điều54BLHShoặc
trong trường hợp áp dụng quy định tại
khoản 1 Điều 100 BLHS đối với người
dưới18tuổiphạmtộinhưđãnêuởtrên.
-Điềukiện3:Ngườiphạmtộiđang
có nơi làm việc ổn địnhhoặc có nơi cư
trú rõ ràng.

Nghị quyết 02/2018/NQ-
HĐTPngày15/5/2018củaHộiđồngthẩm
phán TANDTC, được sửa đổi, bổ sung
bởi Nghị quyết số 01/2022/NQ-HĐTP
ngày15/4/2022hướngdẫnNơilàmviệc
ổn định là nơi người phạm tội làm việc
có thời hạn từ 01 năm trở lên theo hợp
đồnglaođộnghoặctheoquyếtđịnhcủa
quan,tổchứccóthẩmquyền;Nơicư
trúrõrànglànơitạmtrúhoặcthườngtrú
cóđịachỉđượcxácđịnhcụthểtheoquy
địnhcủaLuậtCưtrú”.

Nơithường
trúlànơicôngdânsinhsốngổnđịnh,lâu
dàivàđãđượcđăngkýthườngtrú”,“Nơi
tạmtrúlàicôngdânsinhsốngtrong

Khoản1,điều36,Bộluậthìnhsựnăm2015,sửađổibổsung2017

Khoản4Điều2Nghịquyết02/2018/NQ-HĐTPngày15/5/2018củaHộiđồngThẩmphánTANDTC
hướngdẫnápdụngđiều65củaBộluậthìnhsựvềántreo,đượccsửađổi,bổsungbằngNghịquyết
số01/2022/NQ-HĐTPngày15tháng4năm2022củaHộiđồngThẩmphánTANDTC.
††
Khoản8,khoản9Điều2LuậtCưtrúsố68/2020/QH14.

Khoản1,điều36,Bộluậthìnhsựnăm2015,sửađổibổsung2017

Nguồn:CụcThốngkêtộiphạmvàcôngnghệthôngtin,ViệnKiểmsátnhândântốicao.
mộtkhoảngthờigiannhấtđịnhngoàinơi
thườngtrúvàđãđượcđăngkýtạmtrú”.
††
- Điều kiện 4:Xét thấy không cần
thiết phải cách ly người phạm tội khỏi
xãhội

.Đâylàđiềukiệnkháquantrọng
trong áp dụng hình phạt CTKGG. Tuy
nhiên, hiện chưa có hướng dẫn về quy
địnhnàynênnộidungnàytùythuộco
đánhgiácủaHộiđồngxétxử.
4.2.Nhữnghạnchếtrongquyđịnh
và thực tiễnáp dụngquy địnhvề hình
phạtcảitạokhônggiamgiữ
Trong các điều kiện u trên về
hìnhphạtCTKGGthìđiềukiệnxétthấy
khôngcầnthiếtphảicáchlyngườiphạm
tộikhỏixãhội”làmộtđiềukiệnkhôngrõ
ràng,dẫnđếnthựctiễnrấtkhóápdụng
điềukiệnnày.Tínhđếnnay,chưacóbất
kỳvănbảngiảithíchhayhướngdẫncủa
cấpthẩmquyềnvềnộidungnày.Điều
nàynhhưởngkhôngnhỏđếnthựctiễn
áp dụng nh phạt nói chung, áp dụng
hình phạt CTKGG i riêng.Thống kê
ápdụnghìnhphạtchínhgiaiđoạn2020-
2021củaViệnKiểmsátnhândântốicao
chothấy:
Hìnhphạt 2020 2021 2022 2023 Tổng Tỷlệ
Cảnhcáo 37  52 43 213 0.05%
Phạttiền 6837 6772 7502 7584 28695 7.12%
Cảitạokhônggiamgi 5418 5552 5592 5385 21947 5.44%
Trụcxuất 203 192 304 194 893 0.22%
Phạttùchohưởngántreo 18539 19477 23008 25317 86341 21.41%
nhphạttù 77727 82529 89067 102206 351529 87.17%
Tổng 90222 95126 102517 115412 40327100.00%
(Thngkêápdngnhphtcnhgiaiđoạn2020-2021củaViệnKiểmsátnhândântốicao).

96
Bảng trên cho thấy, trong tổng số
403277bịcáogiaiđoạn2020-2023thìchỉ
có21947(5,44%)đượcápdụnghìnhphạt
CTKGGtrongkhicóđến86341(21,41%)
bị cáo được áp dụng hình phạt tù cho
hưởngántreo.Điềunàychothấysựbất
hợplýcũngnhưxuhướngápdụnghình
phạtnghiêmkhắctrongthựctiễnxétxử
hiệnnaykhimàsốbịcáobịápdụnghình
phạttùchiếmđến87,17%.
Phântíchmộtsốbảnánphúcthẩm
cósửavềhìnhphạtsẽchothấyphầnnào
tìnhtrạngnày.Vídụ1,bảnánxétxửbị
cáoTrầnVănTvềtộitrộmcắptàisảncó
nộidung:khoảng19giờ,ngày09/8/2019,
TrầnVănT(sinhngày20/10/1983)điều
khiểnxemôtônhãnhiệuHondaAirblade,
biểnsố:47B1-222.xx,mangtheo01đôi
ng tay vải màu trắng, 01 condao cán
uvàng,dàikhoảng22cm01chiếc
giỏxáchloạilớn,điđếnrẫycótrồngcây
sầuriêng,tạikhuvựcđườngMBthuộctổ
nphốB,phườngTL,thànhphốB,tỉnh
ĐắkLắk,làvườncâysầuriêngdoanhLê
QuangVquảnlý.Tạiđây,Tđãdùngdao
cắttrộmđược57quảsầuriêngthìbịanh
V vàanh ơngQuangĐ làngườilàm
rẫy pháthiện, bắtquả tang.Tại Bảnkết
luậnđịnhgiátàisảnsố:232/KLĐGngày
22/8/2019,củaHộiđồngđịnhgiátàisản
trongtốtụnghìnhsựthànhphốB,kếtluận:
57quảsầuriêng,loạisầuriêngDona,có
tổngkhốilượnglà88kg,trịgiá:88kgx
50.000 đồng/kg = 4.400.000 đồng (Bốn
triubốntrămnghìnđồng).Tòaánnhân
nthànhphốBuônMaThuột,tỉnhĐắk
Lắkđãquyếtđịnhápdụngkhoản1Điều
173;điểmh,skhoản1,khoản2,Điều51
củaBộluậthìnhsự:TuyênbốbịcáoTrần
VănTphạmtộitrộmcắptàisản.Xửphạt

Bảnánhìnhsựsơthẩmsố316/2019/HS-ST,ngày21/11/2019củaTòaánnhândânthànhphốBuôn
MaThuột,tỉnhĐắkLắkxétxửbịcáoTrầnVănTtộitrộmcắptàisản.

Bảnánhìnhsựphúcthẩmsố44/2020/HS-PT,ngày11/02/2020củaTòaánnhândântỉnhĐắkLắk
txửbịcáoTrầnVănTtộitrộmcắptàisản.
bịcáoTrầnVănT09(Chín)thángtù.

Bị cáo Trần Văn T kháng cáo xin giảm
nhẹhìnhphạt.Hộiđồngxétxửphúcthẩm
nhậnđịnh:Bảnánsơthẩmxửphạthình
phạttùvàbuộccáchlybịcáovớixãhội
cóphầnnghiêmkhắcsovớitínhchất,
mứcđộvàhậuquảdohànhviphạmtội
củabịcáođãgâyra,bởilẽ:Bịcáophạm
tộithuộctrườnghợpítnghiêmtrọng;tài
sảnchiếmđoạtcógiátrịkhônglnvàđã
đượcthuhồitrảchobịhại;quátrìnhđiều
travàtạiphiêntòabịcáođãthànhkhẩn
khaibáo,tỏrõsựănnănhốicảivàngười
bịhạiđãcóđơnbãinạixingiảmnhẹcho
bị cáo. Đây là những tình tiết giảm nhẹ
tráchnhiệmhìnhsựquyđịnhtạiđiểmh,
skhoản1vàkhoản2Điều51củaBộluật
hình sự. Xét tính chất, mức độ hành vi
phạmtộicủabịcáo,xétthấykhôngcần
thiếtphảicáchlybịcáovớixãhộimàáp
dụnghìnhphạtcảitạokhônggiamgiữ,để
bịcáođượctựcảitạongoàixãhộidưới
sựgiámsát,giáodụccủachínhquyềnđịa
phươngvàgiađìnhlàphùhợp,nhưvậy
cũngđảmbảoviệccảitạo,giáodụcbịcáo
trthànhmộtcôngdântốt.Hộiđồngxét
xửđãcăncứđiểmbkhoản1Điều355,
điểmđkhoản1Điều357củaBộluậttố
tụnghìnhsự,tuyênbố:BịcáoTrầnVănT
phạmtộitrộmcắptàisản.Ápdụngkhoản
1Điều173;điểmh,skhoản1,khoản2
Điu 51 củaBộ luật hìnhsựnăm 2015,
sửa đổi, bổ sung năm 2017, xử phạt:
Bịcáo TrầnVănT02 (hai) năm cảitạo
khônggiamgiữ.

Trongvụántrên,việc
Tòaáncấpsơthẩmápdụnghìnhphạttù
đốivớibịcáoTlàquánghiêmkhắcnhư
nhậnđnhcủaHộiđồngxétxửphúcthẩm.
Tuynhiên,khiápdụnghìnhphạtCTKGG
đối với bị cáo T, Hội đồng xét xử phúc

thẩmchỉnêuXéttínhchất,mứcđộhành
viphạmtộicủabịcáo,xétthấykhôngcần
thiếtphảicáchlybịcáovớixãhội”mà
khônglýgiảitạisaolạikhôngcầnthiết
phảicáchlybịcáovớixãhội”mặcdùđây
mộttrongcácđiềukiệnquantrọngđể
Hộiđồngxétxửquyếtđịnhápdụnghình
phạt CTKGG. Đây là vấn đề rất vướng
mắctrongthựctiễn,nêncóthểlàlýdomà
Tòaáncấpsơthẩmđãcânnhắckhôngáp
dụnghìnhphạtCTKGGđốivớiTtrong
bảnánsơthẩm.
dụ2,BảnánxétxửTừThanhS
(sinhnăm2002)phạmtộitrộmcắptàisản.
Nộidungvụánnhưsau:Vàokhoảng11
giờ00phútngày14/5/2023,TừThanhS
đếnnhàcủabàLêKiềuDđểkiểmtrađiều
hòanhiệtđộ.KhiSthựchiệnviệckiểmtra
máyđiềuhòa,docâytuavítbịrơinênS
bướcxuốngđểnhặtthìbịtrượtchânđạp
trúngvàotaynắmcánhcửatủbàntrang
điểmcủabàDlàmchocửatủmởra.Lúc
y,Skiểmtraxemtủcóbịhưhỏnggì
khôngthìpháthiệnbêntrongtủcómộtcái
bóp(ví)màuđỏnênđãmởbópravàphát
hiệnbêntrongpcó03cọctiền.Slấy
01cọctiềnbỏvàotúiquầnrồiđóngbóp
đểlạitheovịtrícũsauđóđóngtlại.Đến
khoảng22giờngày14/5/2023,bàDphát
hiệntiềnbịmấtnêngọiđiệnchoSnhưng
S không thừa nhận. Đến khoảng 11 giờ
ngày 15/5/2023, S đến Công an đầu thú
nộpsốtiền2.000.000đồng,sauđótiếp
tụcnộpthêm870.000đồngđểkhắcphục
anhXđãnộplại2.000.000đồngmàS
trảnợchoanhX,tổngsốtiền4.870.000
đồngđãgiaotrảchobàD.Sốtiềnnlại
sauđócũngđượckhắcphục,bồithường
chobàD.TạiBảnánhìnhsựsơthẩm,Tòa
ánnhânhuyệnTrầnVănThờiđãcăncứ
†††
Bảnánhìnhsựsơthẩmsố81/2023/HS-STngày14/9/2023củaTòaánnhânhuyệnTrầnVănThời,
tỉnhCàMauxétxửTừThanhSphạmtộitrộmcắptàisản.

Bảnánhìnhsựphúcthẩmsố120/2023/HS-PTngày15/11/2023củaTòaánnhântỉnhCàMauxét
xửTừThanhSphạmtộitrộmcắptàisản.
khoản1Điều173;điểmb,i,skhoản1và
khoản2Điều51,khoản1vàkhoản3Điều
54củaBộluậtHìnhsự,xửphạtbịcáoS
04thángtùvềtộitrộmcắptàisản.
†††
Tại
phiênphúcthẩm,bịcáocungcấptìnhtiết
giảmnhẹmớigồm:Ôngnộivàbácrut
Từ Văn H được tặng nhiều bằng khen,
giấykhendocóthànhtíchtrongcôngtác;
bảnthânchấphànhtốtchủtrương,chính
ch ở địa phương, hoàn cảnh gia đình
khókhăn,làlaođộngchínhtronggiađình
(cóxácnhậncủachínhquyềnđịaphương
nơicưtrú).Hộiđồngxétxửphúcthẩmxét
tính chất, mức độ, nguyên nhân và điều
kiện phạm tội thấykhông cần thiếtphải
cáchlybịcáovớixãhộinênđãcăncứvào
khoản2Điều136,điểmbkhoản1Điều
355,khoản1Điều357củaBộluậtTốtụng
hìnhsự;Khoản1Điều173,điểmb,i,s
khoản1,khoản2Điều51,khoản1,khoản
3Điều54vàĐiều36củaBộluậtHìnhsự,
xửphạtbịcáoTừThanhS01(một)năm
cảitạokhônggiamgiữvềtộitrộmcắptài
sản.

Tươngtựnhư ởví dụ 1,trong ví
dụ2,mặcdùSphạmtộilầnđầu,đếncơ
quanCônganđầuthúvàkhắcphụctoàn
bộthiệthạivàđượchưởngnhiềutìnhtiết
giảmnhẹkhác,nhưngTòaáncấpsơthẩm
cũng không áp dụng hình phạtCTKGG
đốivớiS.ChỉkhiSkhángcáoxingiảm
nhẹ hình phạt thìTòa án cấpphúc thẩm
mớiápdụnghìnhphạtCTKGGđốivớiS.
Tuynhiên,trongbảnánphúcthẩm,Tòa
án cấpphúcthẩmcũngkhông phântích
điềukiện“khôngcầnthiếtphảicáchlybị
cáovớixãhội”màchỉnhậnđịnh"Xéttính
chất, mứcđộ, nguyên nhânvà điềukiện
phạmtộithấykhôngcầnthiếtphảicách
lybịcáovớixãhộimàápdụnghìnhphạt
cải tạo không giam giữ,để bị cáođược