LUẬN VĂN:
Bảo tồn và phát huy di sàn văn hóa
thời kỳ đẩy mạnh côngnghiệp hóa -
hiện đại hóa
Báo cáo kiến nghị đề tài
Trong quá trình nghiên cứu đề tài Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa thời kỳ
đẩy mạnh CNH, HĐH chúng tôi xin đề xuất một số kiến nghị sau:
1. Về quan điểm xây dựng chính sách bảo tồn và phát huy DSVH thời kỳ đẩy
mạnh CNH, HĐH
Để đạt đến những thành công trong bảo tồn và phát huy DSVH, trước tiên cần
nhận thức sâu sắc về ý nghĩa to lớn của hoạt động này, từ đó đề ra các quan điểm xây
dựng chính sách bảo tồn phát huy DSVH một cách đúng đắn. Hiện nay, khi xây dựng
chính sách bảo tồn và phát huy DSVH, nhiều quốc gia thường quan tâm đến một số mục
tiêu cơ bản, có thể tham khảo như sau :
Một là, trong xu thế hội nhập quốc tế, cần phải hướng tới việc tôn trọng sự đa
dạng văn hóa và bảo vệ, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc để tạo nền tảng tinh thần cho
phát triển.
Hai là, văn hóa cần được nhìn nhận như một bộ phận hữu cơ trong quá trình phát
triển kinh tế - xã hội. Kinh tế và văn hóa là hai yếu tố tương tác, phụ thuộc và bổ sung
cho nhau.Và do đó, việc bảo tồn DSVH không được cản trở, mà ngược lại, còn phải tạo
ra động lực cho phát triển xét dưới góc độ tác động tới việc hình thành nhân cách con
người và đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng phục vụ trực tiếp cho phát triển.
Ba là, DSVH được xác định là bộ phận quan trọng cấu thành môi trường sống
của con người. DSVH, đặc biệt là di tích lịch sử, văn hóa, là loại tài sản quý giá không
thể tái sinh và không thể thay thế, nhưng rất dễ bị biến dạng do tác động của khí hậu,
thời tiết, thiên tai, chiến tranh, sự phát triển kinh tế một cách ồ ạt, sự khai thác không có
sự kiểm soát chặt chẽ và sau cùng, là việc bảo tồn, trùng tu thiếu chuyên nghiệp, không
theo đúng những chuẩn mực khoa học v.v..
Bốn là, con người được coi là trung tâm của quá trình phát triển. Do đó, DSVH
phải được gắn với con người và cộng đồng cư dân địa phương (với tư cách là chủ thể
sáng tạo văn hóa và chủ sở hữu tài sản văn hóa), coi việc đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn
hóa lành mạnh của đông đảo công chúng trong xã hội là mục tiêu hoạt động.
Năm là, yếu tố hiện đại là những giá trị văn hóa được sáng tạo căn bản dựa trên
cơ sở những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa
văn hóa nhân loại. Như thế, hiện đại chính là sự hội nhập giữa dân tộc và quốc tế. Và
cái gọi là hiện đại hôm nay (những giá trị văn hóa do chúng ta sáng tạo ra) sẽ trở thành
quá khứ của tương lai - cái mà chúng ta gọi là cổ truyền. Rõ ràng, giữa cổ truyền và
hiện đại có rất nhiều gạch nối và sự bổ sung liên tục bởi những giá trị văn hóa. Công tác
bảo tồn, tôn tạo di sản văn hóa chính là hoạt động giữ gìn ngọn lửa truyền thống văn
hóa và đem đến ý nghĩa sinh động cho khái niệm truyền thống. Có thể hiểu việc "giữ lửa
và tiếp lửa" là thổi sinh khí văn hóa cổ truyền vào đương đại, để cho cổ truyền không
bao giờ xưa cũ, mà luôn luôn mới và có vị trí xứng đáng trong đời sống đương đại.
Sáu là, DSVH là sản phẩm của những điều kiện lịch sử, văn hóa, kinh tế và
chính trị cụ thể qua nhiều thời kỳ lịch sử. Vì thế, mối liên hệ của các di tích lịch sử
và văn hóa với thời kỳ lịch sử mà chung được sáng tạo ra là những thông tin mà
những người làm công tác bảo tồn và trùng tu cần quan tâm, trong đó có hai yếu tố
quan trọng nhất là tính nguyên gốc và tính chân xác lịch sử của di tích. Tính
nguyên gốc gắn bó với những bộ phận cấu thành của di tích được sáng tạo ngay từ
lúc khởi dựng. Còn tính chân xác lịch sử lại gắn với những dấu ấn sáng tạo được
hình thành trong quá trình tồn tại của di tích (các bộ phận kiến trúc, vật liệu, kỹ
thuật xây dựng, chức năng truyền thống và những công năng tương ứng của di
tích...). Như vậy, yếu tố nguyên gốc và yếu tố chân xác lịch sử sẽ quyết định các
mặt giá trị của di tích. Đến lượt mình, các mặt giá trị của di tích và nhu cầu khai
thác và sử dụng nó sẽ quyết định phương pháp bảo tồn và trùng tu di tích.
Bảy là, không nên coi công tác bảo tồn và trùng tu di tích là một loạt những công
thức hay mô hình sẵn có mang tính vạn năng, cứng nhắc. Ngược lại, trong công tác bảo
tồn và trùng tu di tích, những mô hình, nguyên tắc mang tính chất lý thuyết phải được
vận dụng linh hoạt tùy thuộc vào điều kiện lịch sử, nét đặc thù và các mặt giá trị tiêu
biểu của những di tích cụ thể theo thứ tự ưu tiên như sau:
- Ưu tiên hàng đầu là bảo vệ và phát huy các mặt giá trị tiêu biểu của di sản văn
hóa: giá trị về mặt lịch sử, văn hóa, khoa học và những chức năng truyền thống cũng
như công năng mới của di tích.
- áp dụng mọi biện pháp có thể để bảo tồn và trùng tu, tạo điều kiện lưu giữ lâu
dài và chuyển giao yếu tố nguyên gốc và tính chân xác lịch sử của di sản văn hóa cho
thế hệ tiếp theo - những người sẽ có các điều kiện vật chất và kỹ thuật chắc chắn là hơn
hẳn chúng ta, có thể đưa ra những phương án bảo tồn thích hợp hơn.
- Việc bảo tồn và trùng tu còn phải đảm bảo duy trì được những chức năng
truyền thống của di tích. Bởi vì, những chức năng truyền thống đó sẽ tạo cho di tích khả
năng đáp ứng được nhu cầu sử dụng của thời đại.
Tám là, những điều trình bày trên cho thấy, trong quá trình xây dựng và triển
khai thực hiện chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, (trường hợp đang
đề cập là đối với các DSVH vùng đồng bằng Bắc Bộ từ sau năm 1986 đến nay) cần
quán triệt và thực hiện mấy vấn đề cơ bản sau :
- Chỉ can thiệp tối thiểu tới di tích, nhưng cần thiết lập một cơ chế duy tu, bảo
dưỡng thường xuyên và định kỳ để đảm bảo cho di tích được ổn định lâu dài.
- Di tích có thể sử dụng và phát huy phục vụ nhu cầu xã hội theo những chuẩn
mực khoa học đã được xác định. Sử dụng và phát huy các mặt giá trị của di tích cũng
chính là biện pháp bảo tồn có hiệu quả nhất.
2. Về quan điểm bảo tồn và phát huy các giá trị DSVH
- Cần khẩn trương bổ sung và hoàn thiện hệ thống cơ chế chính sách về bảo
tồn DSVH bằng văn bản pháp quy đi đôi với tăng cường hiệu quả quản lý Nhà nước
qua việc triển khai các chương trình quan trọng như :
+ Khoanh vùng, cắm mốc giới, giải phóng mặt bằng bảo vệ di tích danh thắng.
+ Thành lập Hội đồng chuyên ngành thẩm định và nghiệm thu các công trình tu bổ
tôn tạo di tích; Xây dựng quy định về việc đăng ký cổ vật, bảo tàng, nhà trưng bày, các bộ
sưu tập tư nhân; Quy định về việc triển khai các dự án khảo cổ học trên địa bàn tỉnh,
thành phố. Xây dựng kế hoạch quy hoạch mặt bằng các di tích lịch sử văn hóa danh lam
thắng cảnh.
+ Xây dựng quy chế về việc các tổ chức cá nhân gửi sản phẩm, hiện vật về bảo
tàng lưu giữ.
+ Xây dựng chế độ phụ cấp hàng tháng cho ngưòi bảo vệ thường xuyên tại các di tích
đã được xếp hạng do cấp xã trực tiếp quản lý.
+ Kiện toàn hệ thống quản lý Nhà nước về DSVH trên địa bàn tỉnh, thành
phố (thành lập hệ thống các Ban Quản lý di tích)
+ Khai thác tiềm năng về vốn thực hiện bảo tồn và phát huy DSVH (ngân sách
Trung ương, địa phương, nguồn vốn xã hội hoá)
- DSVH phải được coi là “nhân vật trung tâm “ của các đô thị hiện đại. Cần đặt
những tên gọi có tính chất cổ xưa, truyền thống cho các công trình kiến trúc mới hoàn
toàn, gợi ra những giá trị trường tồn với thời gian, có sự hài hòa giữa truyền thống và
hiện đại. Tạo ra những nét xưa cũ trên dáng hình đô thị hiện đại (chẳng hạn như dự án
Con đường gốm sứ trên đê Yên Phụ- Hà Nội). Các loại hình nghệ thuật cổ truyền với
hình thức đa dạng cần được đưa vào những trung tâm văn hóa lớn, tạo ra những quầng
sáng của văn hóa truyền thống trong đời sống xã hội hiện đại (Chẳng hạn như hát xẩm
trong tuyến phố đi bộ Hàng Ngang, Hàng Đào)
- Bảo tồn và phát huy các Báu vật nhân văn sống (các nghệ nhân) bằng chế độ
chính sách ưu đãi đặc biệt, kết hợp với đào tạo nghệ nhân trẻ trong sự dìu dắt của các
nghệ nhân lâu năm. Tôn vinh các danh hiệu nghệ nhân dân gian trên các vùng miền theo
định kỳ hàng năm và quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng trong nước và
quốc tế.
- Cần có kế hoạch và thực thi việc sưu tầm, lưu trữ và truyền bá các tư liệu nghe
nhìn, truyền bá các kỹ năng truyền thống, đưa việc giảng dạy văn hóa truyền thống Việt
Nam vào hệ thống giáo dục quốc dân, thực hiện giáo dục học đường về bảo tồn và phát
huy di sản văn hóa, tăng cường tuyên truyền thông qua các phương tiện thông tin đại
chúng, phim ảnh, nghệ thuật. Đan xen và vận thông các yếu tố văn hóa truyền thống
trong đời sống xã hội hiện đại (quảng cáo, trang trí, thiết kế kiến trúc, mỹ thuật...).
- Cần lập hệ thống hồ sơ về các DSVH cần được tôn vinh và bảo vệ một cách
khoa học, hợp lý. Xây dựng và tiến tới hoàn thiện “bản đồ di sản” của vùng văn hóa.
- Tăng cường hoạt động dịch vụ văn hóa thể thao, giải trí, du lịch, tham quan để
bảo tồn và phát huy di sản văn hóa trong ký ức cộng đồng.
