1
CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
BÁO CÁO SÁNG KIẾN
“Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử ở trường PTDTBT
TH&THCS Trà Vinh”
1. Mô tả bản chất của sáng kiến:
1.1. Các giải pháp thực hiện, các bước và cách thức thực hiện:
Môn Lịch sử là một bộ môn khoa học xã hội rất quan trọng. Dạy và học
lịch sử không chỉ trang bị vốn kiến thức cơ bản cần thiết cho học sinh về lịch sử
dân tộc, lịch sử nhân loại mà còn góp phần hoàn thiện nhân cách, bản lĩnh con
người Việt Nam.
Tuy vậy, việc dạy học lịch sử trong thời gian qua vẫn còn nhiều vấn đề cần
quan tâm. Bởi lẽ học sinh chưa chưa hứng thú khi học lịch sử yêu cầu các em
phải nhớ sự kiện và hiểu nội dung bài học một cách chính xác, đầy đủ. Vì vậy,
đòi hỏi các em phải cần cù, say mê, và chịu khó lĩnh hội kiến thức thì mới đạt
được kết quả cao, mà bộ môn lịch sử chưa thật sự gây hứng thú cho học sinh.
Vậy để nâng cao chất lượng trong dạy học Lịch sử và gây hứng thú cho học sinh
kết hợp dạy học liên môn rất cần thiết góp phần bổ sung lượng kiến thức các
môn học khác cho bài học, giúp học sinh hứng thú say mê học tập, góp phần
nâng cao hiệu quả bài học.
Như ta đã biết: Văn học, Sử học, Địa lí, Âm nhạc và Giáo dục công dân...
có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trước đây người ta cho rằng “Văn, Sử, Triết
bất phân” bởi lúc đó Văn học, Sử học, Địa lí, Giáo dục công dân... chưa trở
thành những môn khoa học độc lập. Còn ngày nay chúng đã trở thành các môn
khoa học độc lập, hoặc phân môn như Lịch sử và địa lí hiện nay nhưng giữa
chúng vẫn có mối quan hệ mật thiết với nhau. Sau đây tôi xin đưa ra một số nội
dung tích hợp cụ thể khi dạy học lịch sử Bài 14: Nhà nước Văn Lang- Âu Lạc
(Môn Lịch Sử và Địa Lí 6 (Phân môn Lịch Sử) Sách kết nối tri thức với cuộc
sống- Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam)
Giải pháp 1: Tích hợp với môn Ngữ Văn
Có thể thấy rằng Ngữ văn là môn học được tích hợp nhiều nhất trong dạy
học lịch sử vì các tác phẩm văn học gắn liền với sự ra đời và phát triển của lịch
sử dân tộc. Giữa Văn học và Sử học có mối liên hệ khăng khít. Các trích đoạn
thơ văn có tác dụng minh hoạ, cụ thể hoá sự kiện, nêu ra một kết luận khái quát
giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn một thời kì, một sự kiện lịch sử. Các tác phẩm
Văn học bằng những hình tượng cụ thể sẽ tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình
cảm người học, góp phần quan trọng làm cho bài giảng sinh động, hấp dẫn, nâng
cao hứng thú học tập của học sinh.
Ví dụ 1: Tích hợp hai tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 6 là “Sơn Tinh,
2
Thủy Tinh và Thánh Gióng” để học sinh liên hệ một cách sinh động về điều
kiện ra đời của nước Văn Lang.
* Cách thức thực hiện: Giáo viên trình chiếu đoạn ngắn video về sự tích
Sơn Tinh Thủy Tinh hoặc sự tích Thánh Gióng sau đó đặt câu hỏi.
Theo em truyện Sơn Tinh Thủy Tinh nói lên hoạt động gì của nhân dân ta
thời đó? Hình tượng Thánh Gióng biểu tượng cho điều gì?
- Từ các tác phẩm văn học cụ thể, sinh động đã được học giúp học sinh liên
hệ tới thời kỳ lịch sử của dân tộc để hiểu được một trong những điều kiện ra đời
của nước Văn Lang: cần phải có người chỉ huy đứng ra tập hợp nhân dân các
bản làng để giải quyết các xung đột, cùng nhau chống giặc ngoại xâm hoặc
chống lại lũ lụt, bảo vệ mùa màng.
Ngoài ra cũng có thể tích hợp nhiều câu chuyện “Con Rồng cháu Tiên,
Thánh Gióng, Sơn Tinh - Thủy Tinh, Bánh chưng, bánh giầy” phản ánh nhiều
khía cạnh của đời sống xã hội và tinh thần của dân tộc thời Hùng Vương.
* Kết quả đạt được: Qua đó giúp học sinh mở rộng kiến thức văn học
dân gian phản ảnh về đời sống xã hội, về cuộc đấu tranh vật lộn với thiên nhiên,
chống ngoại xâm trong thời kì dựng nước và giữ nước của ông cha ta. Đồng thời
qua đoạn video đó cũng giúp phần khởi động bài học thêm sinh động tạo hứng
thú cho học sinh đi vào tìm hiểu bài mới.
Ví dụ 2: Tích hợp với tác phẩm “Con Rồng cháu Tiên”
Để thấy rõ sự ủng hộ của mọi người và vị trí của nhà n ước Văn Lang ở
miền núi. Cách phản ánh quá trình hình thành của nhà nước Văn Lang với ý
nghĩa đại diện cho cả cộng đồng các dân tộc trên đất nước ta, người đứng đầu là
Vua Hùng.
* Cách thức thực hiện: Giáo viên trình chiếu truyền thuyết Lạc Long
Quân và Âu Cơ sau đó đặt câu hỏi.
Sự tích Âu Cơ- Lạc Long Quân phản ánh khía cạnh lịch sử nào?
- Người con tr ưởng theo mẹ Âu Cơ lên vùng cao đã được tôn lên làm
vua, hiệu là Hùng Vương, đặt tên nước là Văn Lang. Điều này thể hiện sự ủng
hộ của mọi người và vị trí của nhà n ước Văn Lang ở miền núi (Văn Lang - ở
trên cao).
- Đây là một cách phản ánh quá trình hình thành của nhà nước Văn Lang
với ý nghĩa đại diện cho cả cộng đồng các dân tộc trên đất nước ta, người đứng
đầu là Vua Hùng.
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam ngoài truyện cổ tích, truyền
thuyết.... còn có ca dao, một thể loại trữ tình dân gian kết hợp lời và nhạc, diễn
tả đời sống nội tâm của con người thường được làm bằng thể thơ lục bát dễ nhớ,
dễ thuộc. Giáo viên tích hợp với ca dao để học sinh biết, hiểu được ngày mùng
mười tháng ba âm lịch hàng năm là ngày giỗ Tổ Hùng Vương, tức là ngày tưởng
3
nhớ các vua Hùng đã có công dựng nước (Lễ hội Đền Hùng).
Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba.
Các loại hình văn học dân gian còn góp phần minh hoạ, làm rõ sự kiện,
nhân vật lịch sử. Do đó, giáo viên nên đưa vào để học sinh hiểu rõ hơn về sự
kiện, nhân vật lịch sử đó.
* Kết quả đạt được: Như vậy ta thấy rằng: Sử dụng tích hợp kiến thức
văn học trong giảng dạy lịch sử sẽ tạo được không khí học sôi nổi hơn, học sinh
hứng thú hơn, không những giúp các em nắm vững nhanh chóng, nhớ lâu bài
học mà còn góp phần củng cố thêm kiến thức văn học, tạo điều kiện cho học
sinh hình thành phương pháp liên hệ kiến thức liên môn trong quá trình học tập
của mình.
Giải pháp 2: Tích hợp môn Địa lí.
Để học sinh biết được địa bàn chủ yếu của nhà nước Văn Lang gắn liền với
lưu vực các dòng sông lớn ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ ngày nay qua đó xác định
được vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ.
Ví dụ 1: Các điều kiện nào dẫn đến sự ra đời của nước Văn Lang?
* Cách thức thực hiện: Giáo viên sử dụng lược đồ Bắc Bộ, Bắc Trung
Bộ để học sinh xác định một cách cụ thể, rõ ràng vị trí địa lí, hiểu điều kiện tự
nhiên ở đồng bằng ven các con sông ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ
- Điều kiện tự nhiên vùng đồng bằng ven các sông ở Bắc Bộ và Bắc Trung
Bộ có những thuận lợi khi mở rộng nghề trồng lúa nước: đất đai được phù sa
bồi đắp, rất màu mỡ, địa hình bằng phẳng, gần nguồn nước, thuận lợi cho phát
triển nông nghiệp đặc biệt là cây lúa nước; đồng thời cũng thuận tiện cho việc
giao thông đi lại, xây dựng nhà cửa nên có điều kiện phát triển kinh thế xã hội,
dân cư tập trung đông đúc. Học sinh nhận thức rõ các khu vực phát triển: vùng
sông Cả (Nghệ An), sông Mã (Thanh Hoá) và nhấn mạnh: vùng đất ven sông
Hồng từ Ba Vì (Hà Tây) đến Việt Trì (Phú Thọ) - nơi bộ lạc Văn Lang sinh sống
là phát triển hơn cả.
* Kết quả đạt được: Qua đó, giúp các em biết được vị trí địa lí ở Bắc Bộ
và Bắc Trung Bộ, điều kiện tự nhiên thuận lợi đẫn đến sự ra đời nhà nước Văn
Lang.
- HS phân tích được đặc điểm khí hậu Việt Nam, đặc biệt là khí hậu miền
Bắc có mùa đông lạnh, mùa hạ nóng và mưa nhiều. Điều này thuận lợi cho phát
triển nông nghiệp trồng lúa nước nhưng nước ta cùng thường xuyên phải đối
mặt với thiên tai như hạn hán, lũ lụt...ảnh hưởng nghiêm trọng đến mùa màng.
Bởi vậy nhân dân ta từ thời xưa đã nhận thức được và cùng đoàn kết, cố gắng nỗ
lực chống lũ lụt, bảo vệ mùa màng để ổn định và phát triển cuộc sống.
Ví dụ 2: Điều kiện ra đời của nước Văn Lang có điểm nào giống với sự ra
4
đời của các quốc gia cổ đại phương Đông?
* Cách thức thực hiện:
Giáo viên trình chiếu các con sông liên quan đến nội dung bài học để các
em phân tích và so sánh điều kiện ra đời của nước Văn Lang có điểm giống với
sự ra đời của các quốc gia cổ đại phương Đông
*Kết quả đạt được:
Để học sinh biết được sự ra đời của nước Văn Lang với các quốc gia cổ
đại phương Đông: có sự tương đồng. Đều hình thành ở lưu vực các con sông
lớn: sông Nin ở Ai Cập, Ơ-phơ-rat và Ti-gơ-rơ ở Lưỡng Hà, sông Ấn và sông
Hằng ở Ấn Độ, sông Hoàng Hà và Trường Giang ở Trung Quốc... với điều kiện
tự nhiên thuận lợi: đất ven sông màu mỡ, dễ thồng trọt, thuận lợi tưới tiêu... cho
phát triển nông nghiệp, dân cư đông đúc...Lưu vực các con sông lớn là cơ sở để
hình thành nên các quốc gia cổ đại phương Đông gắn liền với nền sản xuất nông
nghiệp. Vị trí thuận lợi của bán đảo Ban-căng và I-ta-li-a đã hình thành nên các
quốc gia cổ đại phương Tây gắn liền với nền sản xuất thủ công nghiệp và
thương nghiệp nhất là ngoại thương.
Trong quá trình dạy học, giáo viên dạy Lịch sử, Địa lí đã vận dụng phương
pháp dạy học theo con đường qui nạp, đi từ phân tích các hiện tượng, sự kiện cụ
thể, đơn lẻ để dẫn tới những nhận xét, kết luận mang tính khái quát. Không chỉ
có môn Địa lí, môn Lịch sử cũng sử dụng bản đồ như một nguồn tri thức quan
trọng, một phương tiện dạy học cần thiết để thể hiện không gian diễn biến các
sự kiện lịch sử. Vì vậy, giáo viên cần rèn cho học sinh kỹ năng sử dụng bản đồ
khi học hai môn này.
Giải pháp 3: Tích hợp môn Giáo dục công dân.
Lồng ghép giáo dục thông qua gương sáng của Bác Hồ, các nhân vật lịch
sử; lòng biết ơn với những người có công với nước, noi gương các anh hùng tuổi
thanh niên sẵn sàng xả thân vì nước; kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp
của dân tộc, bảo vệ di sản văn hóa, di tích lịch sử, nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc là
bổn phận và trách nhiệm cụ thể của công dân hiện nay.
Ví dụ 1: Để giáo dục lòng biết ơn các vua Hùng, với những người có công
với dân tộc, đất nước; nối tiếp truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc.
* Cách thức thực hiện:
Giáo viên cho học sinh chơi trò chơi lật mảnh ghép, phía sau mảnh ghép
là chân dung nhân vật Lịch sử Thánh Gióng. Các em chọn mảnh ghép và trả lời
đúng mỗi câu hỏi tương ứng với 1 mảnh ghép sẽ được mở ra. Kết quả chúng ta
được là một bức tranh hoàn chỉnh (Thánh Gióng).
Giáo viên đặt câu hỏi: Hình tượng Thánh Gióng biểu tượng cho truyền
thống nào của dân tộc ta?
* Kết quả đạt được: Thông qua bài học Lịch sử giáo dục các em lòng yêu
5
nước, tinh thần đoàn kết, tinh thần bất khuất chống giặc ngoại xâm... là những
truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt, chúng ta cần giữ gìn, kế thừa và phát huy
truyền thống đó để góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam
Để giáo dục lòng biết ơn các vua Hùng, với những người có công với dân
tộc, đất nước; nối tiếp truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc, giáo viên sử
dụng câu nói của Bác Hồ trong một lần Bác đến thăm đền Hùng để tạo cơ hội
cho học sinh bộc lộ nhận thức và quan điểm của bản thân về lời dặn của Bác; ý
thức của bản thân về bảo vệ di sản văn hóa, di tích lịch sử:
“Các vua Hùng đã có công dựng nước
Bác cháu ta phải cùng nhau giữ nước”
Ví dụ 2: Việc nhân dân ta xây dựng lăng vua Hùng ở Phú Thọ và câu danh
ngôn của Bác muốn nhắc nhở chúng ta điều gì? Là học sinh các em cần làm gì
để thực hiện lời dạy của Bác?
* Cách thức thực hiện: Giáo viên có thể cho học sinh tham quan lăng vua
Hùng qua trình chiếu video, hoặc tư liệu về Lễ hội đền Hùng.
* Kết quả đạt được: Giáo dục học sinh có thái độ biết ơn đối với những
người có công với dân tộc và đất nước. HS tự hào, trân trọng, có ý thức trách
nhiệm giữ gìn, bảo vệ di sản văn hóa của dân tộc “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng
Vương” vào ngày 06 - 12- 2012. Mới đây ngày 10/04/2022 (nhằm mùng 10
tháng 3 âm lịch) tại Thú Thọ đã tổ chức kỷ niệm 10 năm (2012-2022) được
UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”
Giải pháp 4: Tích hợp môn Âm nhạc.
Các tác phẩm âm nhạc trong chương trình có tác dụng minh họa kiến thức
lịch sử một cách cụ thể bởi nhiều tác phẩm được sáng tác trong chính thời kì đó.
Đặc biệt thông qua ca từ, âm nhạc sẽ có sức lay động lớn đến tâm tư, tình cảm,
nhận thức của người học, giúp học sinh hình dung một cách cụ thể, sinh động
các giai đoạn lịch sử.
Để thay đổi không khí của giờ học, gợi lên cội nguồn dân tộc vừa để giải
tỏa những căng thẳng qua tiết học thì giáo viên sẽ để học sinh tiếp cận với lịch
sử ở một phương diện khác rất sinh động và đầy hứng thú với việc tích hợp với
bộ môn Âm nhạc
Ví dụ: Phát biểu cảm nhận ngôn từ, giai điệu sau khi nghe nhạc phẩm: “Con
Rồng cháu Tiên” ở cuối tiết dạy.
* Cách thức thực hiện
Giáo viên cho học sinh nghe đoạn nhạc sau đó giáo viên đặt câu hỏi: phát
biểu cảm nhận ngôn từ, giai điệu sau khi nghe nhạc phẩm: “Con Rồng cháu
Tiên”
* Kết quả đạt được
Để khắc sâu kiến thức và tạo sự thay đổi trong tiết học Lịch sử. Sự ra đời