Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Phương pháp vận dụng kiến thức tích hợp liên môn trong giảng dạy môn Lịch sử - Địa lí 6 ở trường THCS

1

ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN BA VÌ TRƯỜNG THCS CHÂU SƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Đề tài

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Lĩnh vực/Môn học Cấp học Tên tác giả Đơn vị công tác Chức vụ : Địa lí : Trung học cơ sở : Đỗ Hồng Thủy : Trường THCS Châu Sơn, Ba Vì, Hà Nội : Giáo viên Địa lí

Năm học 2022-2023

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Kính gửi: Hội đồng khoa học và công nghệ huyện Ba Vì

2

Nơi công Ngày Trình độ Chức tác Họ và tên tháng năm chuyên Tên sáng kiến danh sinh môn

Trường GV Đại học Đỗ Hồng Thủy21/02/1983 THCS Châu THCS Sư phạm Sơn hạng II Phương pháp vận dụng kiến thức tích hợp liên môn trong giảng dạy môn Lịch sử -Địa lí 6 ở trường THCS

1. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến

Phục vụ công tác giảng dạy của Giáo viên trong bộ môn Lịch sử- Địa lí 6

2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu

Từ tháng 9/ 2022

3. Mô tả bản chất của sáng kiến

a. Tình trạng của giải pháp đã biết

Phương pháp vận dụng kiến thức tích hợp liên môn trong giảng dạy các môn

học ở trường THCS không phải là vấn đề hoàn toàn mới, nó đã được áp dụng khá

rộng rãi trong quá trình dạy học những năm trước đây. Tuy nhiên, việc vận dụng

phương pháp này trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình mới (Chương

trình Giáo dục phổ thông 2018) thì còn khá mới mẻ. So với Chương trình hiện

hành, chủ trương dạy học tích hợp trong Chương trình GDPT 2018 đã có một số

điểm khác : tăng cường tích hợp nhiều nội dung trong cùng 1 môn học, xây dựng

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

một số môn học tích hợp mới ở cấp THCS theo tinh thần chung là tích hợp mạnh ở

3

các lớp học dưới và phân hóa dần ở các lớp học trên . Trong đó, Lịch sử-Địa lí

chính là một trong số các môn học tích hợp ở cấp THCS. Tuy nhiên, làm thế nào để

kết hợp khéo léo, hài hòa giữa hai mạch kiến thức của hai phân môn với nhau, giữa

kiến thức Lịch sử- Địa lí với các môn học khác, góp phần hình thành và phát triển

các năng lực, phẩm chất cho học sinh ? Vấn đề này đòi hỏi người giáo viên cần

phải nỗ lực đổi mới, sáng tạo không ngừng đồng thờiđúc rút những kinh nghiệm từ

thực tế giảng dạy để điều chỉnh quá trình dạy học sao cho đạt hiệu quả cao hơn.

Ưu điểm:

Huy động tối đa nguồn kiến thức cũng như kinh nghiệm của cá nhân học sinh

để phục vụ cho quá trình chiếm lĩnh kiến thức mới. Các kiến thức đã biết được tái

hiện và vận dụng liên tục giống như 1 đường xoáy ốc lên cao giúp học sinh ngày

càng hiểu sâu, hiểu rộng vấn đề ở tất cả các bộ môn.

Học sinh hứng thú tham gia vào quá trình học tập. Dạy học theo phương pháp

tích hợp liên môn giúp hình thành và phát triển năng lực vận dụng, năng lực giải

quyết vấn đề và sáng tạo cũng như phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm cho học sinh.

(cid:0) Hạn chế:

- Về phía giáo viên: Giáo viên cần có hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực

khoa học. Điều này đòi hỏi người giáo viên phải luôn học hỏi, trau dồi kiến thức

chuyên môn.

- Về học sinh: Một số học sinh chưa tự giác tích cực trong quá trình học tập

b. Các bước thực hiện giải pháp

a. Bước 1 : Tìm hiểu chương trình, SGK các môn học ->Chọn các nội dung có liên

quan đến bộ môn Lịch sử- Địa lí

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

b. Bước 2: Xác định chủ đề liên môn ở từng bài cụ thể.

4

c. Bước 3 : Xác định phương pháp, kĩ thuật dạy học, hình thức tổ chức dạy học

sao cho phù hợp . Giáo viên có thể vận dụng linh hoạt các phương pháp- kĩ thuật

dạy học : vấn đáp gợi mở, nêu vấn đề, hợp tác nhóm, … đối với từng nội dung tích

hợp

4. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:

(cid:0) Các điều kiện thực tế tại đơn vị áp dụng sáng kiến

- Được sự quan tâm chỉ đạo sát sao của ban giám hiệu nhà trường và Phòng

giáo dục và Đào tạo

- Tổ/ nhóm chuyên môn thường xuyên trao đổi thảo luận tìm giải pháp hoặc

tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn

- Giáo viên được tham gia các lớp tập huấn tìm hiểu Chương trình Giáo dục

phổ thông 2018, các chương trình tập huấn bồi dưỡng đổi mới phương pháp, nâng

cao nghiệp vụ chuyên môn

5. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng

sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần

đầu hoặc áp dụng thử nếu có:

a. Hiệu quả kinh tế:

Áp dụng sáng kiến không phải tốn kém về kinh phí, kết hợp trong các tiết

học.

b. Hiệu quả về mặt xã hội:

- Đối với giáo viên:

Nâng cao năng lực của giáo viên trong việc đổi mới phương pháp, hình thức

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

tổ chức dạy học.

5

- Đối với học sinh:

Được hoạt động trong môi trường sinh động với các tiết học sôi nổi , học sinh

hào hứng tích cực tham gia các hoạt động, khả năng vận dụng, huy động kiến thức

tiến bộ rõ rệt.

Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và

hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Châu Sơn, ngày 15 tháng 04 năm 2023

Người nộp đơn

(Ký và ghi rõ họ tên)

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Đỗ Hồng Thủy

6

MỤC LỤC:

ĐẶT VẤN ĐỀ 1 I.

Lí do chọn đề tài 2 1.

Mục đích nghiên cứu 3 2.

Đối tượng nghiên cứu 3 3.

Phương pháp nghiên cứu 4 4.

Phạm vi, thời gian thực hiện 4 5.

NỘI DUNG , BIỆN PHÁP THỰC HIỆN 5 II.

Quan điểm, nội dung dạy học 5 1.

Một số phương pháp vận dụng 8 2.

Các bước tiến hành 16 3.

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

17 KẾT QUẢ THỰC HIỆN III.

7

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 18 IV.

NỘI DUNG ĐỀ TÀI

TÊN ĐỀ TÀI:

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN

MÔN TRONG GIẢNG DẠY MÔN LỊCH SỬ- ĐỊA LÍ 6 Ở

TRƯỜNG THCS

PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ

I.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.LÝ DO KHÁCH QUAN

Những năm gần đây, toàn ngành Giáo dục đang có những bước chuyển mình

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

mạnh mẽ với việc triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

8

Một trong những tư tưởng chủ đạo của Chương trình đó là: đổi mới nôi dung

giáo dục theo hướng tinh giản, cơ bản, hiện đại , tăng thực hành, vận dụng kiến

thức và kĩ năng vào thực tiễn; thiết kế nội dung giáo dục phổ thông theo hướng

tích hợp cao các môn học ở các lớp học dưới và phân hóa dần ở các lớp học

trên; giảm số môn học bắt buộc; tăng số môn học, chủ đề và hoạt động giáo dục

dành cho học sinh tự chọn. Như vậy, có thể thấy việc dạy học tích hợp là một

trong những định hướngchính trong việc đổi mới dạy học nhằm thực hiện mục

tiêu phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, phát huy tốt nhất tiềm

năng của mỗi học sinh”.

Trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, ở cấp Trung học cơ sở,môn học

Lịch sử - Địa lí gồm các nội dung giáo dục lịch sử và địa lí được kết nối với

nhau nhằm soi sáng và hỗ trợ lẫn nhau. Môn học giúp hình thành, phát triển ở HS

năng lực lịch sử và năng lực địa lí trên nền tảng kiến thức cơ bản , có chọn lọc về

lịch sử, địa lí thế giới , quốc gia và địa phương ; các quá trình tự nhiên, kinh tế

-xã hội và văn hóa diễn ra trong không gian và thời gian; sự tương tác giữa xã hội

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

loài người với môi trường tự nhiên; giúp HS biết cách sử dụng các công cụ của

9

khoa học lịch sử, khoa học địa lí để học tập và vận dụng vào thực tiễn .... Do

vậy, việc vận dụng kiến thức tích hợp liên môn giữa lịch sử- địa lí, giữa Lịch sử-

Địa lí với các môn học khác nhằm thực hiện đúng quan điểm định hướng, mục

tiêu của Chương trình trong quá trình đổi mới hiện nay.

2. LÝ DO CHỦ QUAN

Ở cấp THCS, lộ trình thực hiện Chương trình GDPT 2018 được bắt đầu từ năm

học 2021-2022 với khối lớp 6, đến nay đã đánh dấu tròn 2 nămthực hiện Chương

trình mới với học sinh lớp 6.Hai năm qua là quá trình cô và trò bước đầu làm quen

với Chương trình mới, SGK mới đồng thời đúc rút những kinh nghiệm cho những

năm sau.Trong quá trình dạy, tôi nhận thấy học sinh bước đầu đã có hứng thú với

môn học.Tuy nhiên, một số học sinh còn chưa có sự say mê với môn học , nhiều

em chưa tự giác học tập, vẫn còn hiện tượng ỷ lại, chưa phát huy năng lực tự chủ-

tự học cũng như giao tiếp- hợp tác. Đặc biệt, các em chưa thấy được mối liên hệ

hữu cơ giữa Lịch sử và Địa lí với nhau, giữa Lịch sử- Địa lí với các khoa học khác.

Do đó việc hiểu kiến thức chưa được sâu, khả năng vận dụng còn hạn chế, quá

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

trình ghi nhớ chưa được bền, thậm chí là “ học trước quên sau”.

10

Xuất phát từ thực tế bộ môn và qúa trình giảng dạy của bản thân, tôi thấy cần tạo

ra cho học sinh một không khí học tập sôi nổi, hứng thú, suy nghĩ tích cực hơn

thông qua tích hợp các kiến thức liên môn để giúp học sinh khắc sâu kiến thức,

yêu tích Lịch sử- Địa lí, qua đó sẽ nâng cao được chất lượng dạy học bộ môn

II.MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

Đề tài nhằm phát huy những ưu điểm, khắc phục những hạn chế của phương pháp

vận dụng kiến thức tích hợp liên môn trong giảng dạy môn LS_ĐL lớp 6 theo

chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở trường THCS, từ đó giúp giáo viên hoàn

thành tốt nhiệm vụ giảng dạy theo phương pháp đổi mới hiện nay.

Học sinh có hứng thú say mê và nâng cao chất lượng học tập đối với môn

học, đồng thời được phát triển những phẩm chất năng lực phù hợp với đặc thù

môn học .

III.ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

Phương pháp vận dụng kiến thức tích hợp liên môn trong giảng dạy môn Lịch

sử -Địa lí 6 ở trường THCS

IV.ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT, THỰC NGHIỆM

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

11

Học sinh lớp 6 trường THCS

V.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

-Phương pháp nghiên cứu tài liệu

- Quan sát

-Khảo sát thực tế

VI.PHẠM VI VÀ THỜI GIAN THỰC HIỆN

1. Phạm vi : Học sinh lớp 6 trường THCS

2.Thời gian thực hiện : Năm học 2022-2023

PHẦN THỨ HAI: NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI

QUYẾT VẤN ĐỀ

I.KHẢO SÁT THỰC TẾ

Sau một năm triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông mới, dạy theo

sách giáo khoa mới ở khối lớp 6, tôi nhận thấy phần lớn học sinh đã có hứng

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

thú, say mê với môn học. Các em cũng đã dần hình thành được những năng lực,

12

phẩm chất tích cực: tinh thần trách nhiệm, năng lực hợp tác, tự chủ tự học..Tuy

nhiên, do các em mới chuyển từ cấp 1 lên, nhiều em chưa bắt nhịp được với cách

học mới, dẫn đến tâm lí hoang mang, chán nản.Hơn nữa, kiến thức Lịch sử-Địa lí

lớp 6 tuy có nhiều điều mới mẻ, hấp dẫn, gợi trí tò mò ham tìm hiểu nhưng cũng

có nhiều nội dung khó (ví dụ phần bản đồ, các vận động của Trái Đất hoặc sự

hình thành, đặc điểm các quốc gia cổ đại)khiến các em có phần khó hình dung và

tiếp cận. Phần lớn học sinh vẫn quan niệm Lịch sử và Địa lí là hai môn học riêng

lẻ, không có mối liên hệ nào với nhau. Quan niệm này đã gây ra khó khăn lớn

cho quá trình tiếp cận môn học của các em

Đầu năm học, tôi đã thực hiện một cuộc khảo sát nhỏ về mức độ hứng thú đối với

môn Lịch sử- Địa lí và cho kết quả như sau

Lớp ( sĩ số)/Mức độ Rất thích Bình thường Không thích

hứng thú

6A ( tổng số : 41 hs) 10 (24,4%) 20 (48,8 %) 11 (26,8%)

6B (Tổng số: 40HS) 8 ( 20%) 18 ( 45 %) 14 ( 35%)

Kết quả khảo sát trên cho thấy ở khối lớp 6 , tỉ lệ học sinh có hứng thú với môn

học chưa nhiều. Tỉ lệ học sinh chưa có hứng thú còn khá lớn, phần lớn số học

sinh còn lại chưa có hứng thú rõ ràng với môn học .Yêu cầu đặt ra là: làm thế nào

để nâng cao tỉ lệ hứng thú và kết quả học tập bộ môn ở tất cả các lớp. Đây chính

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

là mục đích cụ thể của đề tài.

13

II.NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN

1. QUAN ĐIỂM DẠY HỌC, NỘI DUNG DẠY HỌC:

a. Về quan điểm dạy học

- Dạy học liên môn và tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng

trong dạy học. Đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy

tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà

trường.

- Dạy học liên môn và tích hợp là hình thức tìm tòi những nội dung, những

khái niệm, tư tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường tích hợp những nội

dung từ một số môn học có liên hệ với nhau.

Dạy học theo quan điểm liên môn và tích hợp có ba mức độ: ở mức độ thấp,

giáo viên nhắc lại tài liệu, sự kiện, kĩ năng các môn có liên quan, cao hơn đòi hỏi

học sinh nhớ lại và vận dụng kiến thức đã học của các môn học khác, và cao nhất là

đòi hỏi học sinh phải độc lập giải quyết các bài toán nhận thức bằng vốn kiến thức

đã biết, huy động các môn có liên quan theo phương pháp nghiên cứu.

- Dạy học vận dụng kiến thức liên môn và tích hợp giúp cho giờ học sẽ trở

nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng

tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học

sinh.

- Dạy học liên môn và tích hợp cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên

tưởng ở học sinh. Tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận tức là khi

xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mới có thể nhận

thức vấn đề một cách thấu đáo

-Thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, dạy học tích hợp liên

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

môn góp phần hình thành và phát triển năng lực chung giải quyết vấn đề và sáng

14

tạo , thể hiện ở việc biết thực hiện các thao tác tư duy quy nạp, tổng hợp trong giải

quyết vấn đề, biết suy luận khoa học ,có khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề

mới, đặc biệt là vấn đề về mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội loài người. Dạy học

tích hợp cũng phát triển năng lực vận dụng kiến thức –kĩ năng đã học đối với từng

phân môn Lịch sử và Địa lí

b.Về nội dung dạy học

* Giữa hai phân môn Địa Lí và Lịch Sử đều có những nội dung thuộc nhóm

Khoa học xã hội , đều nghiên cứu những vấn đề của con người. Tuy vậy, giữa

chúng có mối quan hệ tác động qua lại với nhau bởi các sự kiện lịch sử bao giờ

cũng diễn ra trong một khoảng không gian nhất định với các điều kiện cụ thể, trong

đó có các điều kiện Địa lí. Lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc (kể cả phần lịch sử

địa phương) đều gắn với những điều kiện tự nhiên mà con người sinh sống, cho

nên khi học tập lịch sử xã hội phải phân tích đến các yếu tố của môi trường tự

nhiên và thông qua nội dung lịch sử để hiểu rõ hơn môi trường tự nhiên và thực

hiện giáo dục môi trường. Ngược lại, việc tìm hiểu , giải thích, đánh giá những đặc

điểm địa lí dân cư, địa lí kinh tế xã hội của thế giới, khu vực hay quốc gia cũng

không thể tách rời khỏi bối cảnh và tiến trình lịch sử của không gian lãnh thổ đó.

Bên cạnh đó, cả hai phân môn Lịch sử và Địa lí đều cần phải vận dụng kĩ năng khai

thác các tài liệu văn bản, các tranh ảnh, lược đồ, bản đồ nhằm phục vụ mục tiêu

hình thành năng lực tìm hiểu lịch sử , tìm hiểu Địa lí.

* Giữa Lịch sử- Địa lí với các môn học khác: Giữa Lịch sử với Ngữ văn,

Mĩ thuật có mối liên hệ mật thiết với nhau! Các truyền thuyết, ca cao, tục ngữ… là

một trong những nguồn tư liệu tham khảo thiết thực để soi sáng các kiến thức lịch

sử. Bên cạnh đó,việc vận dụng kiến thức mĩ thuật giúp học sinh có được những

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

đánh giá xác đáng đối với thành tựu văn hóa của một quốc gia, lãnh thổ qua từng

15

giai đoạn lịch sử,qua đó hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề- sáng

tạo và năng lực vận dụng, đồng thời hình thành phẩm chất nhân ái, yêu nước.

* Nội dung chương trình Địa lí ở lớp 6 có mối liên hệ mật thiết với các

môn Khoa học tự nhiên .Việc vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên sẽ giúp học

sinh dễ dàng hiểu và giải thích về những hiện tượng địa lí tự nhiên. Đến lượt mình,

kiến thức về Khoa học Địa lí lại giúp học sinh giải thích được các hiện tượng tự

nhiên xung quanh mình, từ đó hình thành niềm hứng thú tự nhiên, ham học hỏi

khám phá cho các em đối với tất cả các môn học, trong đó có Địa lí

c.Về phương pháp dạy học :

Trong quá trình dạy học, giáo viên lịch sử, địa lí đã vận dụng phương pháp

dạy học theo con đường qui nạp, đi từ phân tích các hiện tượng, sự kiện cụ thể, đơn

lẻ để dẫn tới những nhận xét, kết luận mang tính khái quát. Không chỉ có môn địa

lí, môn lịch sử cũng sử dụng bản đồ như một nguồn tri thức quan trọng, một

phương tiện dạy học cần thiết để thể hiện không gian diễn biến các sự kiện lịch sử

2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP ‘VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN

MÔN TRONG GIẢNG DẠY MÔN LỊCH SỬ- ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS »

a.Vận dụng tích hợp Lịch sử và Địa lí với nhau

Mô tả phương pháp vận dụng

Môn học tích hợp Lịch sử

Tên nội dung bài học/ chủ đề Trái Đất- hành tinh của hệ Mặt Trời

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Hs làm việc cá nhân để trả lời câu hỏi -Dựa vào việc quan sát chu kì chuyển động tự quay quanh trục và quay quanh Mặt Trời của Trái Đất, người xưa đã sáng tạo ra công cụ gì để đo thời gian trong ngày, để tính thời gian trong năm ? ( sáng tạo ra đồng hồ để đo thời gian trong ngày, sáng tạo ra lịch để tính thời gian trong năm ) ? Vận dụng kiến thức lịch sử, giới thiệu về đồng hồ Mặt trời, về âm lịch,dương lịch ? -Gv dùngphương pháp kể chuyện để kể lại câu Thời tiết và khí -Lịch sử

16

hậu, các đới khí hậu trên Trái Đất

Biển và đại dương Lịch sử

chuyện về các cuộc phát kiến địa lí vào khoảng thế kỉ XV và giải thích tên gọi của gió « Mậu Dịch » (hoặc gió « Tín Phong », từ đó giúp HS ghi nhớ đặc điểm của gió Tín Phong ( Phạm vi hoạt động, hướng thổi) Liên hệ chiến thắng Bạch Đằng năm 938 để hiểu thêm về thủy triều và lợi ích của thủy triều

Địa lí

Thời gian trong Lịch sử

Địa lí

Nguồn gốc loài người

Địa lí

Xã hội nguyên thủy

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

-GV nêu câu hỏi: người xưa sáng tạo ra âm lịch, dương lịch dựa trên cơ sở nào? -Quan sát hình ảnh đồng hồ mặt trời, em hãy vận dụng kiến thức địa lí để giải thích nguyên lí hoạt động của đồng hồ Mặt trời? Hãy thiết kế một chiếc đồng hồ Mặt trời đơn giản bằng giấy bìa? -Gv nêu câu hỏi : Em hãy xác định các địa điểm tìm thấy dấu tích của người tối cổ ở ĐNA và VN? -Nêu nhận xét về phạm vi phân bố dấu tích người tối cổ ở Việt Nam? Hs xác định trên lược đồ. Từ đó rút ra kết luận: Việt Nam là một trong những cái nôi của loài người, địa bàn phân bố của người tối cổ trên đất nước ta trải rộng từ Bắc vào Nam -Gv cho hs quan sát tranh :HÌnh vẽ trên vách đá ở sa mạc Xa-ha-ra cách ngày nay khoảng 10.000 năm và trả lời các câu hỏi: 1.mô tả những gì con thấy trong tranh vẽ? Qua đó con hình dung ra sao về quang cảnh Xa-ha-ra 10.000 năm trước? (đây từng là vùng rừng rậm xanh tốt với giới thực- động vật đa dạng, phong phú) -Con biết gì về hoang mạc Xa –ha- ra ngày này? ( là hoang mạc nhiệt đới lớn nhất thế giới, khí hậu nóng, khô hạn, sinh vật hiếm hoi, cằn cỗi, chủ yếu là sỏi đá và cát) Gv nêu vấn đề: Nguyên nhân nào đã làm Xa-ha-ra biến đổi từ 1

17

Xã hội cổ đại Địa lí

Địa lí

Tên quốc gia ngày nay Đông Nam Á từ những thế kỉ tiếp giáp công nguyên đến thế kỉ X

vùng rừng rậm phong phú xưa kia thành 1 sa mạc khô cằn như ngày nay? -Gv hướng dẫn Hs khai thác lược đồ các quốc gia cổ đại + mô tả vị trí của các quốc gia cổ đại? + Mô tả đặc điểm tự nhiên ( địa hình, đất đai, sông ngòi ) của các quốc gia cổ đại? + Những đặc điểm tự nhiên đó có thuận lợi, khó khăn gì cho cư trú và sản xuất? Hs làm việc theo nhóm, khai thác lược đồ và trả lời các câu hỏi, sau đó trình bày kết quả kết hợp với xác đinh trên lược đồ -Hs đọc lược đồ, thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học tập: Tên các vương quốc cổ Tên các vương quốc phong kiến

Địa lí

Việt từ Nam khoảng TK VII TCN đến đầu TK X

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

2.xác định trên lược đồcon đường thương mại trên biển qua khu vực ĐNA + con đường thương mại nối liền các quốc gia cổ đại nào? Đi qua các thương cảng nào ở ĐNA? Giao lưu thương mại và văn hóa đã tác động ra sao đến kinh tế- văn hóa các quốc gia ĐNA? - Hs sử dụng bản đồ/lược đồ địa bàn cư trú chủ yếu của người Việt cổ , xác định phạm vi không gian, vị trí kinh đô của nước Văn Lang- Âu Lạc - Vận dụng kiến thức địa lí ( về địa hình và thạch quyển ) để giải thích hiện tượng thành Cổ Loa xây xong lại bị đổ ( do xây dựng trên vùng đất thấp trũng, kết cấu nham thạch không vững chắc, lại đào hào xung quanh nên thành khó đứng vững)

18

Địa lí

Địa lí

Các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc trước TK X Bước ngoặt Lịch sử đầu thế kỉ thứ X

Địa lí

Vương quốc Cham pa từ thế kì II đến thế kỉ X

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

-Điều kiện tự nhiên nơi hình thành ảnh hưởng ra sao đến hoạt động kinh tế của quốc gia Văn Lang- Âu Lạc? (đồng bằng ven sông rộng lớn thuận lợi trồng lúa, sản xuất nông nghiệp, đánh bắt cá..) -hs làm việc theo cặp đôi: điền địa danh nổ ra cuộc khởi nghĩa lên lược đồ - sử dụng lược đồ để trình bày tóm tắt diễn biến , kết quả các cuộc khởi nghĩa Gv cho hs khai thác thông tin từ tư liệu chữ viết mô tả vùng cửa sông Bạch Đằng, kết hợp với khai thác lược đồ chiến thắng Bạch Đằng Quan sát lược đồ kết hợp với khai thác thông tin tham khảo, giải thích tại sao Ngô Quyền chọn vùng cửa sông Bạch Đằng để bố trí trận địa đánh giặc? Gv cho hs thảo luận nhóm theo kĩ thuật khăn trải bàn, thực hiện nhiệm vụ: ? Em hãy chỉ ra những nét độc đáo trong tổ chức đánh giặc của Ngô Quyền (Tận dụng địa thế tự nhiên hiểm trở của sông Bạch Đằng để xây dựng trận địa tấn công giặc. - Sáng tạo ra cách sử dụng các cọc ngầm và quy luật lên – xuống của con nươc thủy triều để bố trí trận địa chiến đấu. - Tổ chức, bố trí và sử dụng các lực lượng hợp lý, linh hoạt để tiêu diệt quân địch: + Bố trí các cánh quân bộ binh mai phục ở hai bên bờ sông; trong những vùng cây cối rậm rạp. + Sử dụng các chiến thuyền nhỏ, nhẹ để nghi binh, lừa địch. + Khi thủy triều bắt đầu rút, quân thủy và quân bộ phối hợp đổ ra đánh. -Gv cho hs quan sát lược đồ vương quốc Cham pa và trả lời câu hỏi: ?Vương quốc Cham pa nằm trên vùng lãnh thổ nào của nước ta ngày nay? -Vận dụng kiến thức Địa lí, hãy mô tả những nét

19

Địa lí:

Vương quốc cổ Phù Nam

chính về điều kiện tư nhiên của Cham –pa? Điều kiện đó ảnh hưởng ra sao đến hoạt động kinh tế? ( vị trí gần biển, có đường bờ biển dài, phía Tây là rừng núi-> thuận lợi cho nghề khai thác lâm sản và nghề biển) Gv cho hs quan sát lược đồ vương quốc Phù Nam và trả lời câu hỏi: ? Vương quốc Phù Nam nằm trên vùng lãnh thổ nào của nước ta ngày nay? -Vận dụng kiến thức Địa lí, hãy mô tả những nét chính về điều kiện tư nhiên của Phù Nam ? Điều kiện đó ảnh hưởng ra sao đến hoạt động kinh tế? ( Vùng đồng bằng rộng lớn phì nhiêu, nằm trên tuyến đường giao lưu thương mại giữa Ấn Độ và TQ, có cảng biển Óc eo tấp nập thuyền buôn-> họ làm nhiều nghề khác nhau, đặc biệt giỏi nghề buôn bán, điều đó làm làm nên sự thịnh vượng của Phù Nam -Gv cũng có thể vận dụng kiến thức về vận động kiến tạo để gợi mở về nguyên nhân suy tàn của thương cảng Óc- eo và Vương quốc Phù Nam (Có thể quá trình biển thoái đã biến Oc- Eo từ 1 thương cảng sầm uất thành 1 vùng đất nằm trong nội địa, không còn giá trị về mặt thương mại-> ngày càng sa sút, kéo theo là sự sa sút của cả vương quốc Phù Nam.

b.Vận dụng tích hợp Lịch sử - Địa lí với các khoa học khác

Mô tả phương pháp vận dụng

Môn học tích hợp Toán học : Vận dụng kiến thức về trục số, số âm số dương để

Tên nội dung bài học/ chủ đề Thời gian trong Lịch sử Nguồn gốc của loài người -Khoa học tự nhiên

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

tính thời gian trong lịch sử -Vận dụng kiến thức về đột biến và thuyết tiến hóa để giải thích quá trình tiến hóa và vai trò của lao động đối với sự tiến hóa của loài người

20

Xã hội cổ đại

Văn học Mĩ thuật Văn học

Nhà nước Văn Lang- Âu Lạc

Văn học

Mĩ thuật

Vận dụng kiến thức văn học,mĩ thuật để đánh giá những thành tựu của văn hóa cổ đại Vận dụng một số truyền thuyết (con rồng cháu tiên, Sơn Tinh- Thủy Tinh, Chiếc nỏ thần, Mị Châu-Trọng Thủy, sự tích trầu cau, sự tích bánh chưng bánh giày, …) để tìm hiểu và giải thích về sự ra đời của nhà nước Văn Lang- Âu Lạc và những nét chính về đời sống vật chất- tinh thần của cư dân Văn Lang- Âu Lạc Vận dụng kiến thức về ca dao, tục ngữ Việt Nam để ghi nhớ , giải thích và trình bày được nguyên nhân, diễn biến các cuộc khởi nghĩa Liên hệ kiến thức Mĩ thuật để đánh giá những thành tựu văn hóa của Cham – pa và Phù Nam

Các cuộc đấu tranh giành độc lập trước thế kỉ X Vương quốc Cham Pa và Vương quốc Phù Nam Lược đồ trí nhớ Mĩ thuật

Vận dụng kiến thức mĩ thuật để vẽ được lược đồ trí nhớ về 1 khu vực

Toán học Vận dụng khả năng tính toán để nhận biết, tính

được giờ địa phương

Khoa học tự nhiên

Vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên để giải thích các hiện tượng nội sinh, ngoại sinh tác động đến địa hình bề mặt Trái Đấ

Chuyển động tự quay quanh trục, quay quanh Mặt Trời của Trái Đất và các hệ quả Quá trình nội sinh và ngoại sinh. Các dạng địa hình chính. Khoáng sản. Khí hậu và biến đổi khí hậu Khoa học tự nhiên

Nước trên Trái Đất Khoa học

tự nhiên

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên để hiểu được vai trò của oxy, khí cacbonic và hơi nước, nêu được đặc điểm các khối khí, trình bày được sự phân bố các đai khí áp và gió trên Trái Đất -Vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên để trình bày được sự thay đổi nhiệt độ của bề mặt Trái Đất theo vĩ độ, mô tả được quá trình hình thành mây, mưa Vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên để hiểu và mô tả vòng tuần hoàn của nước ; nêu được sự khác biệt về độ muối và nhiệt độ giữa vùng biển nhiệt đới và vùng biển ôn đới ; trình bày được nguyên nhân các hiện tượng sóng, thủy triều, dòng biển.

21

3. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG

DẠY HỌC LỊCH SỬ- ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

a. Bước 1 : Tìm hiểu chương trình, SGK các môn học ->Chọn các nội dung có liên

quan đến bộ môn Lịch sử- Địa lí

Như đã trình bày ở trên, trong chương trình, sách giáo khoa các môn học

khác có rất nhiều nội dung kiến thức có thể tích hợp trong môn Lịch sử -Đia lí,

nhất là môn Văn, khoa học tự nhiên, Mĩ Thuật . . . Do vậy việc tìm hiểu chương

trình, sách giáo khoa các môn học khác để chọn các nội dung có liên quan đến bộ

môn Lịch sử-Địa lí 6 là việc làm cần thiết, không những phục vụ cho việc giảng

dạy của giáo viên mà còn giúp học sinh liên tưởng, củng cố các kiến thức của các

môn học khác.

b. Bước 2: Xác định chủ đề liên môn ở từng bài cụ thể.

c. Bước 3 : Xác định phương pháp, kĩ thuật dạy học, hình thức tổ chức dạy học

sao cho phù hợp . Giáo viên có thể vận dụng linh hoạt các phương pháp- kĩ thuật

dạy học : vấn đáp gợi mở, nêu vấn đề, hợp tác nhóm, … đối với từng nội dung tích

hợp

Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên môn cần được hiểu toàn diện và phải

được quán triệt trong toàn bộ môn học; quán triệt trong mọi khâu của quá trình dạy

học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chương trình,

tích hợp trong sách giáo khoa, tích hợp trong phương pháp dạy học của giáo viên

và tích hợp trong hoạt động học tập của học sinh; tích hợp trong các sách đọc thêm,

tham khảo. Quan điểm “lấy học sinh làm trung tâm” đòi hỏi thực hiện việc tích cực

hoá hoạt động học tập của học sinh trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi

cách phát huy năng lực tự học của học sinh, phát huy tinh thần dân chủ, bồi dưỡng

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

lòng tin cho học sinh thì các em mới tự tin và học tốt được.

22

III.KẾT QUẢ THỰC HIỆN

- Qua quá trình áp dụng một số phương pháp trên tôi nhận thấy học sinh

tự tin hơn, linh hoạt hơn trong học tập, các em mạnh dạn trao đổi với bạn bè và

thầy cô.

- Qua tiết dạy sử dụng tích hợp kiến thức liên môn tôi nhận thấy học sinh

hứng thú ham học, say mê học tập từ đó thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy.

- Sử dụng phương pháp này tôi thấy kết quả khả quan hơn, các em nắm

vững về kiến thức Lịch sử- Địa lí ,từ đó giúp các em làm bài hiệu quả hơn.

- Số học phát biểu tăng lên, học sinh tích cực tham gia xây dựng bài, giúp

lớp học sinh động hơn.

- Chất lượng giáo dục cuối năm :

+ Kết quả khảo sát trước khi thực hiện:

Trun

Giỏi Khá g Yếu Lớp TSHS

bình TS 15 15 41 40 TS 6 5 % 14,6 12.5 % 34,2 37,5 % 36,6 37,5 TS 14 15 TS 6 5 % 14,6 12,5

6A 6B Tổn 30 81 11 13.6 35.8 37,0 29 11 13,6 g

+ Kết quả khảo sát sau khi thực hiện:

Trun

Giỏi Khá g Yếu Lớp TSHS

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

bình TS TS % % TS % TS %

23

41 40 10 9 24,4 22,5 18 18 43.9 45 11 11 26,8 27,5 2 2 4,9 5

6A 6B Tổn 81 19 23.5 39 48.1 23 28,5 4 4,9 g

PHẦN THỨ 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1.KẾT LUẬN:

Vận dụng kiến thức liên môn và tích hợp trong dạy học Lịch sử -Địa lí 6 nói

riêng và các môn học nói chung thực sự đem lại nhiều hiệu quả thiết thực.

- Đáp ứng được yêu cầu đổi mới căn bản mục tiêu đào tạo :

+ Về kiến thức : Liên thông và bổ trợ giữa các môn học. Làm sáng tỏ, giúp

học sinh hiểu sâu kiến thức.

+ Về kĩ năng : tập dợt cho học sinh vận dụng các kiến thức kĩ năng học

được cho quá trình học tập tiếp theo, vận dụng được kiến thức đã học để giải quyết

các tình huống thách thức, bất ngờ, chưa từng gặp.

+ Về hiệu quả tích hợp giáo dục sâu sắc để làm công dân tốt, có trách

nhiệm sau này.

- Giúp khắc phục được tình trạng khô cứng, nặng nề, tản mạn, rời rạc trong

dạy học, gắn kết việc dạy học với thực tiển cuộc sống, làm cho học sinh hứng thú

và say mê hơn với môn học Lịch sử -Địa lí

2. Đề xuất:

Từ thực trạng trên, tôi có một số kiến nghị sau:

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

+ Đối với nhà trường:

24

- Tạo điều kiện để giáo viên có thể tham gia các lớp bồi dưỡng về phương pháp

giảng dạy mới.

- Thường xuyên tham khảo ý kiến của cả giáo viên và học sinh về phương pháp

dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường.

- Trường THCS từng bước cải tiến trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, đặc biệt là

trang bị máy vi tính, máy chiếu, phòng bộ môn… nhằm giúp giáo viên và học sinh

trong quá trình giảng dạy đạt hiệu quả nhất.

+ Đối với giáo viên:

- Trong quá trình soạn bài, cần nghiên cứu kỹ nội dung của bài học để xác định

mục tiêu, nội dung kiến thức, kỹ năng cơ bản và mối quan hệ giữa các kiến thức

trong bài học.

- Việc dạy môn Lịch sử- Địa lí cần phải linh hoạt, không nhất thiết lấy sách giáo

khoa làm chuẩn, trong quá trình dạy giáo viên có thể kết hợp nhiều bộ sách, đưa ra

nhiều cách làm để học sinh tham khảo và áp dụng.

+ Đối với học sinh:

Cần hình thành cho bản thân phương pháp học tập đúng đắn như: trước bài học

cần nghiên cứu tài liệu chu đáo, trong quá trình học tập phải nghiêm túc lắng nghe

sự hướng dẫn của thầy cô. Nếu làm tốt được điều này chắc chắn sẽ đạt hiệu cao

Những kết quả khả quan mà việc thực hiện đề tài này mang lại không thể do cá

nhân tôi làm được mà nó là kết quả của sự hợp tác, tạo điều kiện của đồng

nghiệp và BGH nhà trường. Từ kết quả này tôi mong nhận được sự ủng hộ

cũng như những ý kiến đóng góp châm thành của đồng nghiệp để nội dung đề

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

tài được áp dụng rộng rãi vào thực tiễn giảng dạy bộ môn Địa lý.

25

PHƯƠNG PHÁP VẬN DỤNG KIẾN THỨC TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG

DẠY MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÍ 6 Ở TRƯỜNG THCS

Xin trân trọng cảm ơn !