T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2010
119
Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh ¶nh CéNG H−ëng tõ
tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng
ë ng−êi cao tuæi
NguyÔn Huy Thøc*
Phan ViÖt Nga**
Tãm t¾t
Nghiªn cøu h×nh ¶nh céng h−ëng tõ (MRI) 65 bÖnh nh©n (BN) tho¸t vÞ ®Üa ®Öm (TV§§) cét sèng
th¾t l−ng ≥ 60 tuæi, kÕt qu¶ cho thÊy:
- TV§§ 1 tÇng cã tû lÖ cao nhÊt (73,84%). TV§§ L4-L5 vµ L5-S1 hay gÆp nhÊt (56,62% vµ
31,33%), thÓ tho¸t vÞ trung t©m 2 bªn gÆp 46,07% vµ 6,74% kÕt hîp víi tho¸t vÞ Schmorl.
- 100% BN cã h×nh ¶nh tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm, trong ®ã tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm ®é III, ®é IV lµ chñ yÕu
(35,38% vµ 46,16%) vµ tho¸i ho¸ ®ång thêi 3 ®Üa ®Öm gÆp nhiÒu nhÊt (47,69%). H×nh ¶nh gai x−¬ng
th©n ®èt lµ 96,92% vµ lo·ng x−¬ng 72,3%.
* Tõ kho¸: Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng; Tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm.
Study of characters of MRI in elderly patients
with lumbar disc herniation
Summary
After studying magnetic resonance imaging (MRI) of 65 patients with lumbar disc herniation, with
age from 60 years old, the result showed that:
- Monodisc herniation was most frequently seen, with 73.84%. Disc herniation at level L4-L5 and
L5-S1 was highestly accouted for 56.62% and 31.33%, respectively. The percentage of herniated
central lumbar disc was 46.07% and combination with Schmorl herniation was 6.74%.
- The images of disc degeneration was meet on all patients (100%) in which the grade III and
grade IV of disc degeneration were mainly with 35.38% and 46.16%, respectively. Tridisc
degeneration was highestly meet (47.69%). The image of osteophyte and osteoprosis accouted for
96.92% and 84.61%, respectively.
* Key words: Lumbar disc herniation; Disc degeneration.
®Æt vÊn ®Ò
Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y ®au
th¾t l−ng, chiÕm tû lÖ 84,27% (Hå H÷u L−¬ng, NguyÔn V¨n Ch−¬ng, Cao H÷u
H©n, 1991). BÖnh gÆp ë nam nhiÒu h¬n n÷, th−êng x¶y ra ë løa tuæi lao ®éng, hiÕm gÆp ë
trÎ em vµ Ýt gÆp ë ng−êi giµ. Theo Hå H÷u L−¬ng (1986), ®¹i ®a sè TV§§ cét sèng th¾t
l−ng x¶y ra ë løa tuæi 20 - 49 (91,8%), > 50 tuæi chØ chiÕm 4,9%.
* ViÖn Y häc Hµng kh«ng
** BÖnh viÖn 103
Ph¶n biÖn khoa häc: PGS. TS. Th¸i Kh¾c Ch©u
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2010
HiÖn nay, chôp MRI cét sèng th¾t l−ng lµ ph−¬ng ph¸p cã −u thÕ nhÊt, ®−îc coi lµ tiªu
chuÈn vµng trong chÈn ®o¸n TV§§ cét sèng th¾t l−ng.
Theo quy −íc thèng kª d©n sè häc cña Liªn HiÖp quèc, ng−êi cao tuæi ≥ 60 tuæi. Nh÷ng
biÕn ®æi vÒ cét sèng, ®Üa ®Öm trªn MRI cét sèng th¾t l−ng ë løa tuæi nµy th−êng ®a d¹ng,
phøc t¹p, lµm thay ®æi h×nh ¶nh ®Æc tr−ng cña tho¸t vÞ.
Do vËy, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi nµy nh»m môc tiªu:
- M« t¶ ®Æc ®iÓm vµ nhËn xÐt biÕn ®æi cét sèng, ®Üa ®Öm trªn phim chôp céng h−ëng tõ ë
ng−êi cao tuæi bÞ TV§§.
®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
1. §èi t−îng nghiªn cøu.
65 BN ®iÒu trÞ t¹i Khoa Néi ThÇn kinh vµ Ngo¹i ThÇn kinh, BÖnh viÖn 103 tõ th¸ng 3 -
2008 ®Õn 6 - 2009.
* Tiªu chuÈn chän BN: BN ≥ 60 tuæi, chÈn ®o¸n l©m sµng theo tiªu chuÈn M.
Saporta vµ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p chôp MRI ®o¹n cét sèng th¾t l−ng.
* Tiªu chuÈn lo¹i trõ: l©m sµng kh«ng ®ñ tiªu chuÈn chÈn ®o¸n theo M. Saporta. BN
kh«ng ®−îc chôp MRI hoÆc trªn phim kh«ng ®ñ tiªu chuÈn chÈn ®o¸n TV§§.
2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Nghiªn cøu tiÕn cøu, c¾t ngang, m« t¶. Thu thËp sè liÖu theo mÉu bÖnh ¸n thèng nhÊt.
* M« t¶ l©m sµng: m« t¶ mét sè ®Æc ®iÓm vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu. Khai th¸c bÖnh sö,
tiÒn sö vµ kh¸m l©m sµng thÇn kinh.
* M« t¶ h×nh ¶nh MRI cét sèng th¾t l−ng:
- X¸c ®Þnh vÞ trÝ tho¸t vÞ vµ thÓ tho¸t vÞ.
- §¸nh gi¸ møc ®é hÑp èng sèng theo tiªu chuÈn cña Joseph vµ Moller.
- §¸nh gi¸ møc ®é tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm theo tiªu chuÈn cña Pfirrmann.
Xö lý sè liÖu trªn m¸y vi tÝnh theo ph−¬ng ph¸p thèng kª y häc. Sö dông phÇn mÒm
Epi.info 6.0.
KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ bµn luËn
1. §Æc ®iÓm chung.
* Ph©n bè BN theo nhãm tuổi (n = 65):
60 - 69 tuæi: 49 BN (75,38%); 70 - 79 tuæi: 15 BN (23,08%); ≥ 80 tuæi: 1 BN (1,54%).
Tuæi trung b×nh 67,6 ± 4,7, ®a sè BN ë ®é tuæi 60 - 69 (75,38%). BN nhiÒu tuæi nhÊt lµ 81
tuæi. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nghiªn cøu ë cïng løa tuæi cña Mc Culloch vµ Bïi Quang
TuyÓn víi ®é tuæi 60 - 69 gÆp nhiÒu nhÊt, t−¬ng øng lµ 58,7% vµ 87,1%.
* Ph©n lo¹i BN theo giíi (n = 65):
Nam: 26 BN (40%); n÷: 39 BN (60%). BN n÷ cã tỷ lệ cao h¬n so víi sè nam. Tû lÖ
n÷/nam = 1,5/1. KÕt qu¶ nµy t−¬ng tù nghiªn cøu cña K.Fujii vµ Bïi Quang TuyÓn ë cïng løa
tuæi. Tuy nhiªn, kh¸c víi nghiªn cøu ë ng−êi trÎ tuæi: theo Fujisawwa, Jonson vµ Morag, tû lÖ
nam/n÷ = 1,38/1 - 3,46/1,9; theo NguyÔn V¨n Ch−¬ng lµ 2,82/1.
2. §Æc ®iÓm h×nh ¶nh céng h−ëng tõ.
B¶ng 1: Vị trÝ TVĐĐ trªn phim MRI (n = 65).
VÞ trÝ KÕt qu¶
120
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2010
n %
L2-L31 1,54
L3-L44 6,15
L4-L531 47,65
TVĐĐ
1 tầng
L5-S112 18,46
L3-L4; L4-L53 4,62
L4-L5; L5-S112 18,46
TVĐĐ
2 tầng
L3-L4; L5-S11 1,54
TVĐĐ
3 tầng L3-L4; L4-L5; L5-S11 1,54
Tổng 65 100
TV§§ 1 tÇng chiÕm 73,84%, tËp trung chñ yÕu ë ®Üa ®Öm L4-L5 (47,65%). TV§§ 2 tÇng
gÆp 24,62% vµ tho¸t vÞ L4-L5 + L5-S1 gÆp nhiÒu nhÊt (18,46%). TV§§ 3 tÇng chØ chiÕm 1,54%,
kh«ng cã tr−êng hîp tho¸t vÞ 4 tÇng. TÝnh theo tæng sè ®Üa ®Öm bÞ tho¸t vÞ (n = 83): ®Üa ®Öm L4-
L5 gÆp nhiÒu nhÊt (56,62%), tiÕp theo lµ L5-S1 (31,33%).
KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nghiªn cøu cña Rudolf M.D., Alessandro Bozzao ë cïng løa tuæi.
Kh¸c víi nghiªn cøu ë ng−êi trÎ tuæi: theo NguyÔn V¨n Th«ng, tho¸t vÞ 1 tÇng chiÕm 86,0%,
cßn tho¸t vÞ ®a tÇng chØ gÆp 14,0%.
VÒ vÞ trÝ tho¸t vÞ: kÕt qu¶ nµy t−¬ng tù nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc
kh¸c vµ phï hîp víi c¬ chÕ bÖnh sinh cña TV§§ cét sèng th¾t l−ng.
B¶ng 2. Thể TV§§ trªn phim MRI (n = 89).
KÕt qu¶
ThÓ TVĐĐ
n %
ThÓ trung t©m 41 46,07
ThÓ lÖch ph¶i 17 19,10
ThÓ lÖch tr¸i 22 24,72
TV§§ ra
sau
Tho¸t vị vào lç
ghÐp 3 3,37
TV§§ Schmorl 6 6,74
Tổng 89 100
§a sè BN tho¸t vị trung t©m (46,07%), tho¸t vị vµo lç ghÐp chiÕm 3,37% vµ tho¸t vị
Schmorl chiÕm 6,74%.
KÕt qu¶ nµy t−¬ng tù nghiªn cøu ë cïng løa tuæi cña Gaku Taira vµ Bïi Quang TuyÓn,
kh¸c víi nghiªn cøu ë ng−êi trÎ: theo NguyÔn V¨n Ch−¬ng, tho¸t vÞ sau - bªn gÆp nhiÒu nhÊt
(69,23%), tho¸t vÞ trung t©m chØ gÆp 25,64%.
121
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2010
B¶ng 3: Møc độ chÌn Ðp èng sèng trªn phim MRI (n = 65).
KÕt qu¶
Møc ®é hÑp èng sèng trªn MRI n %
Kh«ng hÑp (®−êng kÝnh tr−íc -
sau > 12 mm) 4 6,15
HÑp tương đối (®−êng kÝnh tr−íc
- sau = 10 -12 mm) 34 52,31
HÑp tuyệt đối (®−êng kÝnh tr−íc -
sau < 10 mm) 27 41,54
Tæng 65 100
TV§§ g©y hÑp èng sèng chiÕm tû lÖ cao (93,85%), hÑp èng sèng t−¬ng ®èi gÆp nhiÒu
nhÊt (52,31%), 6,15% BN kh«ng hÑp.
KÕt qu¶ nµy kh¸c víi nghiªn cøu ë ng−êi trÎ: theo Lª Quang C−êng vµ NguyÔn Mai
H−¬ng thÊy møc ®é hÑp tuyÖt ®èi gÆp nhiÒu nhÊt (52,94%). Sù kh¸c biÖt nµy do nh©n nhµy
®Üa ®Öm bÞ tho¸i ho¸, ®Üa ®Öm kh« cøng lµm ¸p lùc trong nh©n nhµy gi¶m, nªn khèi tho¸t vÞ
h×nh thµnh th−êng cã kÝch th−íc nhá.
* C¸c tæn th−¬ng kÕt hîp trªn phim MRI (n = 65):
Tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm: 65 BN (100%); gai x−¬ng th©n ®èt sèng: 63 BN (96,92%); lo·ng
x−¬ng - xÑp ®èt sèng: 56 BN (84,61%); tr−ît ®èt sèng: 7 BN (10,77%).
100% BN bÞ tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm. C¸c biÓu hiÖn cña tho¸i ho¸ cét sèng th¾t l−ng: gai
x−¬ng, má x−¬ng th©n ®èt gÆp 96,92%. C¸c dÞ tËt bÈm sinh (cïng ho¸, th¾t l−ng ho¸) ®èt
sèng vµ tæn th−¬ng d©y ch»ng gÆp rÊt Ýt, chØ chiÕm 6,15% vµ 4,62%.
C¸c tæn th−¬ng tho¸i ho¸ cña cét sèng phï hîp víi qu¸ tr×nh l·o ho¸ tù nhiªn cña c¬ thÓ.
Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng tæn th−¬ng nµy lµm bÖnh c¶nh l©m sµng cña tho¸t vÞ kÐm ®iÓn h×nh,
g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c kh¸m vµ ®iÒu trÞ.
* Møc ®é tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm trªn phim MRI (n = 65):
§é I: 0 BN; ®é II: 5 BN (7,69%); ®é III: 23 BN (35,38%); ®é IV: 30 BN (46,16%); ®é V: 7
BN (10,77%).
KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nghiªn cøu cña Vò Quang BÝch: qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ t¨ng dÇn
theo tuæi, ë ng−êi trÎ chØ thÊy tho¸i ho¸ ë giai ®o¹n 1 vµ 2, ë ®é tuæi 40 - 50 vµ > 50, ®a sè
tho¸i ho¸ giai ®o¹n 3 vµ 4, sè Ýt ë giai ®o¹n 5.
* Sè ®Üa ®Öm tho¸i ho¸ trªn 1 BN (n = 65):
1 ®Üa ®Öm: 1 BN (1,54%); 2 ®Üa ®Öm: 7 BN (10,77%); 3 ®Üa ®Öm: 31 BN (47,69%); 4 ®Üa
®Öm: 17 BN (26,15%); 5 ®Üa ®Öm: 9 BN (13,85%).
§a sè BN cã tho¸i ho¸ nhiÒu ®Üa ®Öm (87,69%), BN tho¸i ho¸ 3 ®Üa ®Öm ®ång thêi chiÕm
tû lÖ cao nhÊt (47,69%), chØ cã 1,54% BN tho¸i ho¸ 1 ®Üa ®Öm.
KÕt luËn
1. Tuæi trung b×nh nhãm BN nghiªn cøu lµ 67,6 ± 4,7, BN nhiÒu tuæi nhÊt lµ 81. §a sè gÆp
ë BN n÷, tû lÖ n÷/nam = 1,5/1.
- TV§§ 1 tÇng chiÕm ®a sè (73,84%). GÆp nhiÒu nhÊt ®Üa ®Öm L4-L5 (56,62%), tiÕp ®Õn lµ
L5-S1 (31,33%) so víi tæng sè ®Üa ®Öm tho¸t vÞ.
- ThÓ tho¸t vÞ trung t©m hay gÆp (46,07%) vµ 6,74% cã kÕt hîp tho¸t vÞ kiÓu Schmorl.
122
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2010
- §a sè tho¸t vÞ g©y hÑp èng sèng th¾t l−ng, trong ®ã møc ®é hÑp t−¬ng ®èi gÆp nhiÒu
nhÊt (52,31%).
2. 100% BN tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm, ®a sè tho¸i ho¸ nhiÒu ®Üa ®Öm, trong ®ã tho¸i ho¸ 3 ®Üa
®Öm ®ång thêi chiÕm 47,69%. Tho¸i ho¸ ®Üa ®Öm ®é 4 gÆp nhiÒu nhÊt (46,16%), tho¸i ho¸
®é 1 chØ gÆp 1,54%.
- C¸c tæn th−¬ng kh¸c trªn MRI: h×nh ¶nh gai x−¬ng, má x−¬ng ®èt sèng gÆp ë 96,92%
BN, lo·ng x−¬ng 84,61%, c¸c dÞ tËt bÈm sinh vµ tæn th−¬ng d©y ch»ng cét sèng Ýt gÆp.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Vò Quang BÝch. Phßng vµ ch÷a c¸c chøng bÖnh ®au l−ng. Nhµ xuÊt b¶n Y häc. 1992, tr.15-46.
2. NguyÔn V¨n Ch−¬ng. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng b»ng ph−¬ng ph¸p
gi¶m ¸p ®Üa ®Öm qua da b»ng laser. T¹p chÝ Y-D−îc häc qu©n sù. sè 4/2009.
3. Hå H÷u L−¬ng. §au th¾t l−ng vµ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm. Nhµ xuÊt b¶n Y häc. Hµ Néi. 2006, tr.7-76.
4. NguyÔn V¨n Th«ng. Gãp phÇn nghiªn cøu l©m sµng vµ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ph¸p xoa bãp - n¾n
chØnh cét sèng ®iÒu trÞ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng thÓ ra sau. LuËn ¸n Phã tiÕn sü Y häc. 1996.
5. Bïi Quang TuyÓn. PhÉu thuËt tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng. Nhµ xuÊt b¶n Y häc. Hµ Néi. 2007,
tr.202-209.
6. Alessandro Bozzao, Massimo Gallucci, Carlo Masciocchi MD. Lumbar disc herniation: MR
imaging assessment of natural history in patients treate without surgery. 1992, pp.135-141.
7. Rudolf Bertagnoli MD, James J Yue MD, Andrea Fenk- Mayer. Lumbar total disc arthroplasty in patient older
than 60 years of age: A prospective study of the prodisc prosthesis with 2 - year minium follow - up
period. Neurosurg Spine. 2006, pp.85-90.
123