710
VẤN ĐỀ BẢO ĐẢM CHẤT LƯỢNG HÀNG HOÁ TRONG GIAO DỊCH
QUA SN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
ThS. Nguyễn Thị Trúc Phương
Phân hiệu Đại học Đà Nẵng tại Kon Tum
Tóm tắt: Cùng với sự phát triển của cách mạng công nghệ 4.0, thương mại điện tử tại Việt
Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ, phù hợp xu hướng chung của thời đại và trở thành kênh
phân phối hiện đại với nhiều tiện ích. Tuy nhiên, hoạt động thương mại điện tử vẫn tiềm ẩn
khá nhiều rủi ro ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng. Bài viết phân tích vấn đề bảo
đảm chất lượng hàng hoá trong giao dịch qua sàn thương mại điện tử và đưa ra một số
kiến nghị nhằm bảo đảm chất lượng hàng hoá, góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
trong thương mại điện tử ở Việt Nam hiện nay.
Từ khóa: Người tiêu dùng, chất lượng hàng hoá, thương mại điện tử
GUARANTEEING QUALITY OF GOODS IN E-COMMERCE TRANSACTIONS
Abstract: Along with the development of the 4.0 technology revolution, e-commerce in
Vietnam has had strong development, in line with the general trend of the times and has
become a modern distribution channel with many utilities. However, e-commerce activities
still have many potential risks affecting the interests of consumers. The article analyzes the
problem of ensuring the quality of goods in e-commerce transactions and makes some
recommendations to ensure the quality of goods, contributing to protecting the interests of
consumers in e-commerce in Vietnam.
Keywords: Consumers, goods quality, e-commerce
1. Đặt vấn đề
Trong những năm gần đây, thương mại điện tử đã trở thành hình thức kinh doanh
phổ biến và có tốc độ phát triển nhất nhanh. Theo báo cáo "Nền kinh tế Internet Đông Nam
Á" năm 2019 của Google và Temasek, tốc độ tăng trưởng doanh thu kinh tế Internet của
Việt Nam đạt khoảng 25%/năm, ước đạt 43 tỷ USD vào năm 2025 (Bộ Công thương
(2021). Cũng theo báo cáo này, Việt Nam là quốc gia có tốc độ tăng trưởng về thị phần bán
lẻ thuộc top ba của khu vực Đông Nam Á. Từ năm 2015 đến nay, tốc độ tăng trưởng của
ba nền kinh tế Internet lớn nhất khu vực Đông Nam Á đạt trung bình từ 30-35%, theo đó,
Việt Nam là 38%, đứng đầu là Indonesia với 49% và thứ 3 là Philipine với 32%.
Cùng với sự phát triển của thương mại điện tử thì sự ra đời, phát triển của các sàn
thương mại điện tử là điều tất yếu. Ở Việt Nam hiện nay đã có sự hiện diện của nhiều sàn
thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo, Hotdeal, Zalora, Adayroi, Lotte,
Chodientu, Zanado, v.v. Ngoài ra còn có rất nhiều website thương mại điện tử bán hàng
của các thương nhân. Điều đó tạo nên sự sôi động, hấp dẫn của thị trường hàng hóa và dịch
vụ, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của doanh nghiệp và người tiêu dùng.
711
Có thể nói, cùng với sự phát triển của cách mạng công nghệ 4.0, thương mại điện
tử tại Việt Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ, phù hợp xu hướng chung của thời đại và trở
thành kênh phân phối hiện đại với nhiều tiện ích, được rất nhiều người tiêu dùng lựa chọn.
Người tiêu dùng chỉ cần truy cập mạng internet, đặt sản phẩm mình thích với một vài thao
tác đơn giản trên máy tính hoặc điện thoại, không phải mất nhiều thời gian đi đến các cửa
hàng, cũng không phải chờ đợi thanh toán là có thể đặt mua cho mình các món hàng mong
muốn. Sản phẩm sau đó sẽ được giao đến tận nơi theo yêu cầu. Bên cạnh những lợi ích
thiết thực không thể chối bỏ thì hoạt động mua bán hàng hoá qua sàn thương mại điện tử
vẫn tiềm ẩn khá nhiều rủi ro như mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng.
Trong bài viết này tác giả sử dụng chủ yếu là phương pháp phân tích, bình luận và
phương pháp tổng hợp để phân tích một cách tổng quan những vấn đề về bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng trong thương mại điện tử, trong đó tập trung phân tích vấn đề bảo đảm
chất lượng hàng hoá trong giao dịch qua sàn thương mại điện tử và đưa ra một số kiến nghị
nhằm hoàn thiện vấn đề này.
2. Tổng quan nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
2.1. Tổng quan nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả nhận thấy một số công trình liên quan đến đề
tài, cụ thể như sau:
- Nguyễn Thị Ngọc Anh, Lê Minh Chiến (2020). Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
trong thương mại điện tử theo pháp luật Việt Nam. Tạp chí Khoa học kỹ thuật Mỏ - Địa
chất. Tập 61. Kỳ 5 (87-96). Tr 89.
- Bộ Thông tin và Truyền thông, Báo cáo tổng kết tình hình thực hiện Luật giao
dịch điện tử, gửi kèm văn bản số 3364/BTTTT-CATTT ngày 31/8/2020 của Bộ Thông tin
và Truyền thông báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc Báo cáo Tổng kết tình hình thi
hành Luật Giao dịch điện tử, năm 2020
- Nguyễn Thành Đức, Trách nhiệm của sàn thương mại điện tử đối với hàng giả,
hàng kém chất lượng, kỷ yếu Hội thảo Khoa học “Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong
thương mại điện tử”, Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh, tháng 11/2021
- Vũ Lê Minh, “Thách thức trong quản lý thương mại điện tử: Cần hoàn thiện luật
để giảm thiểu thiệt hại cho các chủ thể tham gia”, https://phaply.net.vn/thach-thuc-trong-
quan-ly-thuong mai-dien-tu-can-hoan-thien-luat-de-giamthieu-thiet-hai-cho-cac-chu-the-
tham-gia-a235592.html, truy cập ngày 08/11/2021
- Hội bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (2021) Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
thích ứng với thời đại số. Tác giả tham khảo trang web:https://nguoitieudung.org.vn/bao-
ve-quyen-loi-nguoi-tieu-dung-thich-ung-voithoi-dai-so/.
- VCCI (2021), “Thương mại điện tử trên mạng xã hội tại Việt Nam: Một số vấn đề
pháp lý”
Những công trình nghiên cứu này tiếp cận ở nhiều khía cạnh đối với hoạt động bảo
vệ quyền lợi cho ngưởi tiêu dùng trong thương mại điện tử. Từ những nghiên cứu này, tác
giả nhận thấy cần thiết có nghiên cứu về vấn đề bảo đảm chất lượng hàng hoá trong giao
712
dịch qua sàn thương mại điện tử, góp phần vào việc tìm ra các giải pháp để kiện toàn vấn
đề về giao dịch thương mại điện tử, đặc biệt là vấn đề bảo đảm chất lượng hàng hoá khi
giao dịch qua các sàn thương mại điện tử.
2.2. Cơ sở lý thuyết
2.2.1. Một số khái niệm
- Chất lượng của hàng hoá
Chất lượng của sản phẩm, hàng hoá thể hiện ở mức độ đáp ứng của sản phẩm, hàng
hóa với nhu cầu của người tiêu dùng và bảo đảm an toàn cho con người, động thực vật, tài
sản, môi trường. Chất lượng của sản phẩm, hàng hoá là đặc tính của sản phẩm, hàng hóa
thể hiện ở cấu tạo, thành phần hóa học, vật lý, độ bền, độ tin cậy, tính tiện dụng, tính thẩm
mỹ và tính an toàn. Theo định nghĩa của Tổ chức Tiêu chuẩn hoá, chất lượng sản phẩm,
hàng hoá là tổng thể các chỉ tiêu, các đặc trưng của sản phẩm, thể hiện được sự thoả mãn
nhu cầu trong các điều kiện tiêu dùng xác định, phù hợp với công dụng của sản phẩm. Như
vậy, theo định nghĩa này, chất lượng sản phẩm, hàng hoá bao gồm nhiều chỉ tiêu, trong đó
an toàn chỉ là một trong các chỉ tiêu của sản phẩm, hàng hoá.
Ở nước ta, chất lượng sản phẩm, hàng hoá được quan niệm hẹp hơn, chỉ là các
yêu cầu về an toàn mà sản phẩm, hàng hoá phải đáp ứng. Luật Chất lượng sản phẩm,
hàng hoá sửa đổi năm 2018, chất lượng sản phẩm, hàng hoá được định nghĩa: “là mức độ
của các đặc tính của sản phẩm, hàng hoá đáp ứng yêu cầu trong tiêu chuẩn công bố áp
dụng, quy chuẩn kỹ thuật tương ứng”. Như vậy, theo pháp luật hiện hành, chất lượng sản
phẩm, hàng hoá được hiểu là chất lượng về mặt an toàn của sản phẩm, hàng hoá đối với
người tiêu dùng.
- Thương mại điện tử
Theo khoản 1 Điều 3 Luật Thương mại 2005, hoạt động thương mại là hoạt động
nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến
thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác. Trong khi đó, khoản 1 Điều 3
Nghị định 52/2013/NĐ-CP quy định, hoạt động thương mại điện tử là việc tiến hành một
phần hoặc toàn bộ quy trình của hoạt động thương mại bằng phương tiện điện tử có kết nối
với mạng Internet, mạng viễn thông di động hoặc các mạng mở khác. Như vậy, thương mại
điện tử bản chất vẫn là hoạt động mua bán hàng hoá nhưng thay vì diễn ra trực tiếp thông
qua hành vi của các cá nhân, tổ chức thì sẽ diễn ra trên mỗi trường Internet trên các nền
tảng là các website bán hàng, mạng viễn thông được đăng ký theo quy định của pháp luật.
- Sàn thương mại điện tử
Theo quy định tại Nghị định 52/2013/NĐ-CP, sàn giao dịch thương mại điện tử “là
website thương mại điện tử cho phép các thương nhân, tổ chức, cá nhân không phải chủ sở
hữu website có thể tiến hành một phần hoặc toàn bộ quy trình mua bán hàng hóa, dịch vụ
trên đó.”
Việc tổ chức giao dịch trên sàn TMĐT được diễn ra dưới các hình thức:
- Website cho phép người tham gia được mở các gian hàng trên đó để trưng bày,
giới thiệu hàng hóa hoặc dịch vụ;
713
- Website cho phép người tham gia được lập các website nhánh để trưng bày, giới
thiệu hàng hóa hoặc dịch vụ;
- Website có chuyên mục mua bán trên đó cho phép người tham gia đăng tin mua
bán hàng hóa và dịch vụ;
- Các loại website khác do Bộ Công Thương quy định.
Hiện nay, hình thức tạo lập website cho phép người tham gia được mở các gian
hàng trên đó để trưng bày, giới thiệu hàng hóa hoặc dịch vụ đang rất phổ biến. Người tham
gia trưng bày, giới thiệu hàng hoá có thể phải đăng ký thành lập doanh nghiệp hoặc hộ
kinh doanh theo quy định.
2.2.2.Trách nhiệm bảo đảm chất lượng sản phẩm, hàng hoá
Chất lượng sản phẩm, hàng hoá chịu ảnh hưởng tác động đồng thời của các chủ thể
là nhà nước, người sản xuất và người tiêu dùng. Để sản phẩm, hàng hoá bảo đảm an toàn
cho người, động vật, thực vật, tài sản, môi trường, đòi hỏi mỗi chủ thể phải thực hiện đúng
nghĩa vụ của mình để tác động lên các yếu tố về chất lượng của sản phẩm, hàng hoá. Sản
phẩm, hàng hoá do các doanh nghiệp sản xuất và cung cấp cho xã hội để tiêu dùng nên
doanh nghiệp hoàn toàn tự quyết định và chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm, hàng
hoá đó, nhà nước không can thiệp trực tiếp vào quá trình sản xuất của doanh nghiệp. Để
làm rõ trách nhiệm của người sản xuất, kinh doanh về sản phẩm, hàng hoá của mình với
người tiêu dùng, Luật chất lượng, sản phẩm hàng hoá đã xác định nghĩa vụ của từng chủ
thể cụ thể để bảo đảm chất lượng sản phẩm, hàng hoá như sau:
- Người sản xuất phải tuân thủ các điều kiện bảo đảm chất lượng đối với sản phẩm
trước khi đưa ra thị trường và chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm do mình sản xuất
ra; kịp thời ngừng sản xuất, thông báo cho các bên liên quan và có biện pháp khắc phục
hậu quả khi phát hiện sản phẩm, hàng hoá gây mất an toàn hoặc sản phẩm, hàng hoá không
phù hợp với tiêu chuẩn công bố áp dụng, quy chuẩn kỹ thuật tương ứng; thu hồi, xử lý sản
phẩm, hàng hoá không bảo đảm chất lượng; bồi thường thiệt hại do sản phẩm, hàng hoá
của mình gây ra cho người tiêu dùng và người khác.
- Người bán hàng phải tuân thủ các điều kiện bảo đảm chất lượng đối với hàng hoá
lưu thông trên thị trường và chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa do mình bán ra; áp
dụng các biện pháp để duy trì chất lượng hàng hoá trong vận chuyển, lưu giữ, bảo quản;
cung cấp thông tin về nguy cơ gây mất an toàn của hàng hoá và cách phòng ngừa cho
người mua; kịp thời dừng bán hàng, thông tin cho người sản xuất, người nhập khẩu và
người mua khi phát hiện hàng hoá gây mất an toàn hoặc hàng hoá không phù hợp với tiêu
chuẩn công bố áp dụng, quy chuẩn kỹ thuật tương ứng; thu hồi, xử lý hàng hoá không bảo
đảm chất lượng; bồi thường thiệt hại gây ra cho người tiêu dùng.
- Người tiêu dùng phải tuân thủ các điều kiện bảo đảm chất lượng đối với hàng hoá
trong quá trình sử dụng; các quy định và hướng dẫn của người sản xuất, người nhập khẩu,
người bán hàng về việc vận chuyển, lưu giữ, bảo quản, sử dụng sản phẩm, hàng hoá. Để
bảo đảm chất lượng đối với hàng hoá trong quá trình sử dụng, người tiêu dùng phải tuân
thủ quy định về kiểm định chất lượng sản phẩm, hàng hoá với những sản phẩm, hàng hoá
có nguy cơ gây mất an toàn cao, phải kiểm định định kỳ đối với những hàng hóa này.
714
Ngoài những quy định chung như trên, trong thương mại điện tử, trách nhiệm của
thương nhân, tổ chức cung cấp dịch vụ sàn giao dịch điện tử và trách nhiệm của người bán
trên sàn giao dịch điện tử về bảo đảm chất lượng hàng hoá được quy định chi tiết trong
Nghị Định 52/2013/NĐ-CP như sau:
+ Yêu cầu thương nhân, tổ chức, cá nhân là người bán trên sàn giao dịch thương
mại điện tử cung cấp thông tin khi đăng ký sử dụng dịch vụ và có cơ chế kiểm tra, giám sát
để đảm bảo việc cung cấp thông tin của người bán trên sàn giao dịch thương mại điện tử
được thực hiện chính xác, đầy đủ.
+ Có biện pháp xử lý kịp thời khi phát hiện hoặc nhận được phản ánh về hành vi
kinh doanh vi phạm pháp luật trên sàn giao dịch TMĐT
+ Hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước điều tra các hành vi kinh doanh vi phạm pháp
luật, cung cấp thông tin đăng ký, lịch sử giao dịch và các tài liệu khác về đối tượng có hành
vi vi phạm pháp luật trên sàn giao dịch TMĐT.
- Trách nhiệm của người bán trên sàn giao dịch thương mại điện tử:
Người bán khi tham gia kinh doanh, buôn bán hàng hóa, dịch vụ trên sàn giao dịch
thương mại điện tử cần phải đảm bảo hoàn thành các trách nhiệm sau:
+ Cung cấp đầy đủ và chính xác các thông tin theo quy định gồm: tên và địa chỉ trụ
sở của thương nhân, tổ chức hoặc tên và địa chỉ thường trú của cá nhân; số, ngày cấp và
nơi cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của thương nhân, hoặc số, ngày cấp và đơn vị
cấp quyết định thành lập của tổ chức, hoặc mã số thuế cá nhân của cá nhân; số điện thoại
hoặc một phương thức liên hệ trực tuyến khác cho thương nhân, tổ chức cung cấp dịch vụ
sàn giao dịch thương mại điện tử khi đăng ký sử dụng dịch vụ.
+ Cung cấp đầy đủ thông tin về hàng hóa, dịch vụ như thông tin về giá cả; thông tin
về điều kiện giao dịch chung; Thông tin về vận chuyển và giao nhận; thông tin về các
phương thức thanh toán khi bán hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ trên sàn giao dịch thương
mại điện tử.
+ Đảm bảo tính chính xác, trung thực của thông tin về hàng hóa, dịch vụ cung cấp
trên sàn giao dịch thương mại điện tử.
+ Tuân thủ quy định của pháp luật về thanh toán, quảng cáo, khuyến mại, bảo vệ
quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và các quy định của pháp luật có liên
quan khác khi bán hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ trên sàn giao dịch thương mại điện tử.
Các quy định trên đây cho thấy, pháp luật đã xác định người chịu trách nhiệm trực
tiếp và chủ yếu về chất lượng sản phẩm, hàng hoá là doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh,
bên cạnh đó, sàn thương mại điện tử và người bán hàng trên sàn thương mại điện tử cũng
có trách nhiệm trong việc thực hiện các hoạt động nhằm bảo đảm chất lượng hàng hoá.
3. Thực trạng vấn đề bảo đảm chất lượng hàng hoá trong giao dịch trên sàn thương
mại điện tử
Theo thống kê của Cục Thương mại Điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), tỷ lệ
doanh nghiệp tham gia kinh doanh trên nền tảng mạng xã hội, sàn giao dịch thương mại