TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA NGỮ VĂN
------------------------
ĐỖ THỊ MINH THU
NHÌN LẠI BI KỊCH
TRONG CUỘC ĐỜI “HOẠN LỘ”
CỦA MỘT SỐ TRÍ THỨC NHO HỌC
THẾ KỈ XVIII - NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX
(Khảo sát qua ba tác giả: Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát)
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
ThS. NGUYỄN THỊ VIỆT HẰNG
HÀ NỘI - 2014
LỜI CẢM ƠN
Khóa luận đƣợc hoàn thành dƣới sự giúp đỡ, chỉ bảo tận tình của các
thầy cô trong Khoa Ngữ Văn, tổ Văn học Việt Nam và đặc biệt là Thạc sĩ
Nguyễn Thị Việt Hằng - ngƣời hƣớng dẫn trực tiếp. Tác giả khóa luận xin
đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô.
Bƣớc đầu nghiên cứu khoa học, khóa luận không tránh khỏi những
thiếu sót. Rất mong sự chỉ bảo, góp ý của thầy cô và bạn đọc.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Tác giả khóa luận
Đỗ Thị Minh Thu
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan khóa luận “Nhìn lại bi kịch trong cuộc đời “hoạn lộ”
của một số trí thức Nho học thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX” (khảo sát qua
ba tác giả: Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát) là kết quả nghiên
cứu của riêng tôi. Khóa luận không sao chép từ bất kỳ tài liệu, công trình có
sẵn nào. Nội dung khóa luận chƣa từng đƣợc công bố. Nếu sai tôi xin hoàn
toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Tác giả khóa luận
Đỗ Thị Minh Thu
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................. 7
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 7
5. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 8
6. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................... 8
7. Đóng góp của khóa luận ....................................................................................... 8
8. Cấu trúc khóa luận ................................................................................................. 8
NỘI DUNG ....................................................................................................... 9
CHƢƠNG 1 ...................................................................................................... 9
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ........................................................................... 9
1.1. Thuật ngữ ............................................................................................................ 9
1.2. Thế kỷ XVIII đến nửa đầu thế kỷ XIX - một giai đoạn lịch sử biến
động ............................................................................................................................ 9
1.3. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ và Cao
Bá Quát ..................................................................................................................... 13
1.3.1. Nguyễn Du ..................................................................................... 13
1.3.2. Nguyễn Công Trứ .......................................................................... 16
1.3.3. Cao Bá Quát ................................................................................. 19
CHƢƠNG 2 .................................................................................................... 22
NHỮNG SẮC THÁI BI KỊCH TRONG CUỘC ĐỜI “HOẠN LỘ”
CỦA NGUYỄN DU, NGUYỄN CÔNG TRỨ, CAO BÁ QUÁT ............... 22
2.1. Nguyễn Du - „„hoạn lộ hanh thông‟‟ và tâm hồn u uẩn ................................ 22
2.2. Nguyễn Công Trứ - "hoạn lộ thăng trầm" và tiếng thở dài cuối đƣờng
…. ........................................................................................................ 35
2.3. Cao Bá Quát - “hoạn lộ gập ghềnh” và nỗi niềm kẻ sĩ không gặp thời ...... 46
KẾT LUẬN .................................................................................................... 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỷ XVIII đến nửa đầu XIX là giai đoạn biến động kinh hoàng của
lịch sử. Trong một thời gian ngắn các triều đại phong kiến liên tục thay thế
nhau, chiến tranh liên miên, lòng ngƣời phân tán, cuộc sống của nhân dân vô
cùng cực khổ. Trong sự khủng hoảng của thời đại, các trí thức nho học là đối
tƣợng chịu ảnh hƣởng sâu sắc nhất trƣớc sự khủng hoảng trầm trọng của thời
đại. Có thể nói, mỗi ngƣời trong số họ đều ít nhiều nếm trải bi kịch trên con
đƣờng lập thân duy nhất mà xã hội phong kiến vạch ra. Nguyễn Du, Nguyễn
Công Trứ, Cao Bá Quát không phải là một ngoại lệ.
Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát cũng nhƣ hầu hết các trí
thức Nho học đƣơng thời đều chọn thơ ca là nơi gửi gắm tâm tình và ghi lại các
sự kiện trong cuộc đời. Thông qua các sáng tác của họ, ngƣời đọc có thể hình
dung khá trọn vẹn những nỗi niềm, thậm chí ngay cả những sợi dây cảm xúc
tinh tế nhất. Tìm hiểu thơ ca của ba tác giả sẽ là con đƣờng gần nhất để tiếp cận
những tâm sự bi kịch mà họ gửi gắm trong tác phẩm của mình.
Đã có nhiều nhà nghiên cứu đề cập tới bi kịch của Nguyễn Du, Nguyễn
Công Trứ, Cao Bá Quát trong cuộc đời làm quan của họ. Các ý kiến tƣơng đối
thống nhất ở khía cạnh cho rằng, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát
đều không có lựa chọn nào khác ngoài việc “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên
hạ”. Trên con đƣờng ấy họ đều vấp phải những bi kịch. Khóa luận đi vào nhìn
nhận bi kịch của ba tác giả với ý nghĩa “nhìn lại” từ góc độ cuộc đời và sáng
tác thơ ca của họ.
Là một sinh viên học chuyên sâu về văn học, tƣơng lai sẽ là ngƣời
nghiên cứu chuyên nghiệp, tác giả khóa luận lựa chọn đề tài: “Nhìn lại bi kịch
trong cuộc đời “hoạn lộ” của một số trí thức Nho học thế kỉ XVIII - nửa đầu