ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
DƯƠNG XUÂN VỸ
BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG
“TỪ TRƯỜNG” VẬT LÍ 11 THPT VỚI SỰ HỖ TRỢ
CỦA MÁY VI TÍNH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
Thừa Thiên Huế, năm 2019
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
DƯƠNG XUÂN VỸ
BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG
“TỪ TRƯỜNG” VẬT LÍ 11 THPT VỚI SỰ HỖ TRỢ
CỦA MÁY VI TÍNH
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 8140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. LÊ CÔNG TRIÊM
Thừa Thiên Huế, năm 2019
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Thừa Thiên Huế, tháng 7 năm 2019
Tác giả luận văn
Dương Xuân Vỹ
ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy PGS.TS. Lê Công Triêm, TS. Lê
Thị Cẩm Tú đã nhiệt tình giúp đỡ, hướng dẫn cho tôi trong suốt quá trình thực hiện
luận văn.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Khoa vật lí, các thầy cô
trường ĐHSP Huế đã nhiệt tình dạy dỗ, hướng dẫn tôi thực hiện đề tài.
Tôi cũng xin ngỏ lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, quý thầy cô và các em học
sinh Trường THPT Trần Hưng Đạo, huyện Krông Bông, tỉnh Đăk Lăk đã giúp đỡ
và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình khảo sát và thực nghiệm luận văn.
Thừa Thiên Huế, tháng 7 năm 2019
Tác giả luận văn
iii
Dương Xuân Vỹ
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 7
2. Lịch sử vấn đề ......................................................................................................... 9
3. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................ 11
4. Giả thuyết khoa học............................................................................................... 11
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 11
6. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 12
7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 12
8. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 12
9. Đóng góp của đề tài ............................................................................................... 13
10. Cấu trúc luận văn................................................................................................. 13
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC BỒI DƯỠNG
NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
VẬT LÍ VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MÁY VI TÍNH ................................................ 14
1.1. Năng lực giải quyết vấn đề ................................................................................. 14
1.1.1. Khái niệm năng lực ......................................................................................... 14
1.1.2. Đặc điểm của năng lực .................................................................................... 16
1.1.3. Năng lực giải quyết vấn đề .............................................................................. 17
1.1.4. Các biểu hiện năng lực GQVĐ của HS trong dạy học.................................... 18
1.1.5. Năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học Vật lí ............................................ 19
1.1.6. Các mức độ năng lực GQVĐ của HS trong học tập vật lí .............................. 20
1
1.1.7. Cấu trúc năng lực GQVĐ của của học sinh trong học tập vật lí ..................... 20
1.2. Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lí .......... 27
1.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học
sinh trong dạy học vật lí ............................................................................................ 27
1.2.2. Hệ thống kỹ năng giải quyết vấn đề cần rèn luyện cho học sinh để bồi dưỡng
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lí ................................... 28
1.3. Sử dụng máy vi tính hỗ trợ việc bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học
sinh trong dạy học Vật lí ........................................................................................... 30
1.3.1. Các trường hợp sử dụng máy vi tính trong dạy học Vật lí .............................. 30
1.3.2. Sử dụng máy vi tính hỗ trợ cho việc bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh trong dạy học vật lí ..................................................................................... 32
1.4. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học
vật lí với sự hỗ trợ của máy vi tính. .......................................................................... 34
1.4.1. Biện pháp 1: Định hướng học sinh huy động tri thức, tiếp cận, nhận biết các
tình huống có vấn đề. ................................................................................................ 35
1.4.2. Biện pháp 2: Định hướng học sinh phân tích thông tin, vấn đề và đề xuất các
giả thuyết, chiến lược giải quyết vấn đề. ................................................................... 36
1.4.3. Biện pháp 3: Định hướng học sinh thực hiện kế hoạch theo giải pháp đã đề ra,
điều chỉnh kế hoạch thực hiện. .................................................................................. 36
1.4.4. Biện pháp 4: Tạo động cơ, hứng thú tăng cường sự tham gia tích cực của học
sinh vào quá trình giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của máy vi tính. ......................... 37
1.5. Quy trình tổ chức dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS với
sự hỗ trợ của máy vi tính ........................................................................................... 37
1.6. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ............................................. 40
1.6.1. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh bằng đánh giá theo năng lực40
1.6.2. Bộ tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ............................................. 42
1.7. Thực trạng về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong học tập vật lí ...... 48
1.7.1. Thực trạng ....................................................................................................... 48
1.7.2. Nguyên nhân ................................................................................................... 49
2
1.8. Kết luận chương 1 .............................................................................................. 51
CHƯƠNG II: THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO HƯỚNG BỒI
DƯỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHƯƠNG “ TỪ TRƯỜNG ”
VẬT LÍ 11 THPT VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MÁY VI TÍNH. .............................. 53
2.1. Đặc điểm, cấu trúc nội dung kiến thức của chương “Từ trường” Vật lý 11
Trung học phổ thông ................................................................................................. 53
2.1.1. Đặc điểm chung của chương “Từ trường” Vật lý 11 Trung học phổ thông .......... 53
2.1.2. Cấu trúc nội dung chương "Từ trường" Vật lí 11 Trung học phổ thông .......... 54
2.1.3. Những thuận lợi, khó khăn trong tổ chức dạy chương “Từ trường’’ Vật lí 11
THPT ......................................................................................................................... 54
2.1.4. Khả năng khắc phục những khó khăn trong dạy học chương “Từ trường” Vật
lí 11 THPT khi dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề với sự hỗ
trợ của máy vi tính .................................................................................................... 55
2.2. Thiết kế tiến trình dạy học một số bài trong chương “Từ trường” Vật lí 11
THPT theo hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh với sự hỗ trợ
của máy vi tính. ......................................................................................................... 56
2.2.1 Thiết kế tiến trình dạy học bài “Từ trường” Vật lí 11 THPT theo hướng bồi
dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh với sự hỗ trợ của máy vi tính. ....... 57
2.2.2. Thiết kế tiến trình dạy học bài “Lực từ. Cảm ứng từ” Vật lí 11 THPT theo
hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh với sự hỗ trợ của máy vi
tính ............................................................................................................................. 67
2.3. Kết luận chương 2 .............................................................................................. 75
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................... 76
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................................. 76
3.1.1. Mục đích .......................................................................................................... 76
3.1.2. Nhiệm vụ ......................................................................................................... 76
3.2. Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm ............................................. 77
3.2.1. Đối tượng ........................................................................................................ 77
3.2.2. Nội dung .......................................................................................................... 77
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................... 77
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm sư phạm .................................................................... 77
3
3.3.2. Phương pháp tiến hành .................................................................................... 78
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................. 79
3.4.1. Đánh giá định tính ........................................................................................... 79
3.4.2. Đánh giá định lượng ........................................................................................ 80
3.4.3. Kiểm định giả thuyết thống kê ........................................................................ 84
3.5. Kết luận chương 3 .............................................................................................. 85
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 86
1. Kết quả đạt được của đề tài ................................................................................... 86
2. Một số đề xuất, kiến nghị rút ra từ kết quả nghiên cứu ......................................... 86
3. Hướng phát triển của đề tài ................................................................................... 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 88
4
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt Viết đầy đủ
DH Dạy học
ĐC Đối chứng
GV Giáo viên
GQVĐ Giải quyết vấn đề
HS Học sinh
MVT Máy vi tính
NL Năng lực
PPDH Phương pháp dạy học
PTDH Phương tiện dạy học
QTDH Qúa trình dạy học
SGK Sách giáo khoa
THPT Trung học phổ thông
TN Thí nghiệm
TNg Thực nghiệm
TNSP Thực nghiệm sư phạm
5
VĐ Vấn đề
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
BẢNG
Bảng 1.1. Cấu trúc năng lực GQVĐ của HS............................................................. 21
Bảng 1.2. So sánh các đặc điểm giữa đánh giá năng lực và đánh giá kiến thức, kĩ
năng của người học .................................................................................................. 41
Bảng 1.3. Thang đo năng lực GQVĐ của HS dựa vào các tiêu chí đánh giá ........... 44
Bảng 3.1. Bảng số liệu HS được chọn làm mẫu TNg ............................................... 77
Bảng 3.2. Bảng điểm đánh giá (Xi ) HS thuộc nhóm TNg ........................................ 80
Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm số ( Xi ) của bài kiểm tra ......................................... 81
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất ............................................................................ 81
Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất lũy tích của hai nhóm ....................................... 82
Bảng 3.6. Bảng phân loại theo học lực của HS ......................................................... 82
Bảng 3.7. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra ............................ 83
BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm ĐC và TNg .............................. 81
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân loại theo học lực của HS ................................................ 83
SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Cấu trúc nội dung chương "Từ trường" ................................................... 54
HÌNH VẼ
Hình 1.1. Sơ đồ quy trình dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề
cho học sinh trong dạy học với sự hỗ trợ của máy vi tính ........................................ 40
ĐỒ THỊ
Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất ........................................................................ 81
6
Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần suất lũy tích ........................................................... 82
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục phổ thông có vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục. Giáo dục
phổ thông góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện
đại hóa của đất nước.
Các quốc gia trên thế giới đều tích cực đầu tư cho giáo dục, phát triển giáo
dục theo hướng tiếp cận năng lực. Trong quá trình dạy học, nhiệm vụ hình thành
năng lực, bồi dưỡng và phát triển năng lực là mục tiêu quan trọng của giáo dục.
Hơn nữa, với sự phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ, đòi hỏi
người lao động phải có trình độ học vấn cao, năng động, sáng tạo, biết tiếp nhận và
xử lí thông tin để tìm ra giải pháp tốt nhất cho những vấn đề đặt ra trong lao động
và thực tế cuộc sống. Trước những yêu cầu đó thì ngành giáo dục phải đổi mới một
cách mạnh mẽ và đồng bộ cả về nội dung lẫn phương pháp và PTDH. Quan điểm
xuyên suốt của đổi mới PPDH ở trường phổ thông được chỉ rõ trong Nghị quyết Hội
nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 2 khóa VIII: “ Đổi mới mạnh mẽ
phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên
tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học…” [8]
Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010 có nêu: “Đổi mới và hiện đại hóa
phương pháp giáo dục, chuyển từ truyền thụ kiến thức thụ động, thầy giảng, trò ghi
sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy
cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống và
có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân; tăng cường
tính tự chủ của HS trong quá trình học tập…” [2]. Điều đó còn được thể hiện trong
dự thảo chiến lược phát triển giáo dục 2009 – 2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo
“Giáo dục và đào tạo phải góp phần tạo nên một thế hệ người lao động có tri thức,
có đạo đức, có bản lĩnh trung thực, có tư duy phê phán, sáng tạo, có kĩ năng sống,
kĩ năng giải quyết vấn đề và kĩ năng nghề nghiệp để làm việc hiệu quả trong môi
7
trường toàn cầu hóa vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Điều này đòi hỏi phải có những
thay đổi căn bản về giáo dục từ nội dung, PPDH đến việc xây dựng những môi
trường giáo dục lành mạnh và thuận lợi giúp người học có thể chủ động, tích cực,
kiến tạo kiến thức, phát triển kĩ năng và vận dụng những điều đã học vào cuộc
sống…”[3]
Để kích thích hứng thú học tập, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và rèn
luyện các thao tác tư duy cho HS trong quá trình dạy học đòi hỏi giáo viên phải sử
dụng các PTDH tích cực và tăng cường sử dụng các phương tiện hỗ trợ. Trong đó,
MVT là một phương tiện đa năng có thể sử dụng ở hầu hết các khâu của QTDH.
Vật lí là môn học có tính khái quát cao, mang tính đặc thù riêng của khoa
học, vật lí chứa đựng nhiều tiềm năng để bồi dưỡng và phát triển năng lực
GQVĐ, bởi thực chất của học vật lí là học cách phát hiện và giải quyết các VĐ
vật lí. Cụ thể, khi DH các khái niệm, các định lí, định luật hay giải bài tập vật
lí…, mỗi nhiệm vụ học tập đó có những đặc trưng riêng góp phần quan trọng
trong việc bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS. Mặt khác, vật lí là môn khoa học
thực nghiệm, hầu hết kiến thức vật lí đều gắn với thực tế, nên việc ứng dụng
công nghệ thông tin nói chung và MVT nói riêng vào dạy học vật lí là một hướng
đi thích hợp và mang tính cấp thiết.
Những kiến thức trong chương “Từ trường” là cơ sở của nhiều ứng dụng trong
đời sống cũng như trong ngành khoa học kĩ thuật điện. Đây là cơ sở tạo ra những
tình huống có vấn đề gần gũi với HS. Mặt khác, trong phần này có nhiều quá trình,
hiện tượng vật lí khá trừu tượng, nếu dạy chỉ dùng phấn bảng thì không thể bồi
dưỡng năng lực GQVĐ cho HS có hiệu quả. Tuy nhiên, khi dạy học chương này
nếu biết sử dụng PTDH, đặc biệt là MVT thì sẽ trực quan hóa được các hiện tượng
vật lí, giúp cho HS cảm thấy hứng thú hơn trong học tập, đồng thời phát huy được
năng lực GQVĐ của HS.
Thực tế dạy học hiện nay nói chung và DH vật lí nói riêng hầu hết GV chỉ chú
trọng đến việc cung cấp khối lượng kiến thức cho HS hơn là tổ chức các hoạt động
DH theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS. Trong khi đó yêu cầu đổi mới
của Bộ Giáo dục và Đào tạo hiện nay là phải điều chỉnh từ tiếp cận nội dung
chuyển dần sang hướng tiếp cận năng lực (HS làm được gì thông qua việc học).
8
Để đáp ứng những yêu cầu trên, đòi hỏi nhà trường phổ thông không chỉ
dừng lại ở chỗ trang bị cho HS những kiến thức, kỹ năng đã được loài người tích
lũy mà cần phải bồi dưỡng cho HS năng lực GQVĐ. Trong đó, xu thế đưa HS vào
thế giới thực, đặt HS trước những bài toán thực tế để HS tự giải quyết, qua đó
giúp HS tự bồi dưỡng kiến thức, bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho bản thân, biến
mình thành trung tâm của giáo dục là xu thế của thời đại đang được nhiều nhà
nghiên cứu quan tâm.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Bồi dưỡng năng lực giải quyết
vấn đề cho học sinh trong dạy học chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ
trợ của máy vi tính ” làm đề tài nghiên cứu khoa học của mình.
2. Lịch sử vấn đề
Xu thế đổi mới phương pháp DH theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho
HS đã được nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam quan tâm nghiên cứu.
Vào đầu những năm 1970 và đầu những năm 1980 tại các trường đại học ở
Minnesota của Mỹ nhiều giảng viên vật lí bắt đầu có mong muốn cải thiện việc
giảng dạy của mình theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho sinh viên, với
mong muốn là hiểu được những khó khăn mà sinh viên gặp phải trong việc giải
quyết các vấn đề về vật lí và điều này được thể hiện qua bài báo của nhóm tác giả
McDermott & redish, “Physics Education Research”1999 [41]. Có thể nói, việc
nghiên cứu một cách có hệ thống về vấn đề bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS
trong DH vật lí đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu mới của nghiên cứu Giáo dục
vật lí. Và từ đây bắt đầu có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu đến vấn đề bồi
dưỡng năng lực GQVĐ cho HS trong DH vật lí như Thomas M. Foster, (2000).
“The development of students' problem-solving skills from instruction emphasizing
qualitative problem-solving” university of Minnesota [39]. Ngoài ra, còn có nhiều
tác giả khác cũng quan tâm nghiên cứu đến vấn đề này như Larkin, Hambrick, D.
Z., & Engle,…
Ở Việt Nam, quan điểm dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực đã được Bộ
Giáo dục triển khai vào đầu năm học 2013-2014 ở gần 2.000 trường tiểu học và ở các
cấp học phổ thông, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm từ năm học 2013 – 2014 đến nay.
9
Nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả như Lê Công Triêm, Trần Huy
Hoàng, Huỳnh Trọng Dương, Trần Văn Thạnh, Nguyễn Đình Cương, Hồ Hữu
Túy... đã cho thấy vai trò quan trọng của thí nghiệm vật lí và các PTDH hiện đại
vào trong QTDH: từ truyền thụ kiến thức; phát triển tư duy; rèn luyện kỹ năng, kỹ
xảo thực hành; ôn tập, củng cố; kiểm tra đánh giá tới việc rèn luyện những
phẩm chất của người lao động mới góp phần phát triển toàn diện HS. Ví dụ như
một số đề tài nghiên cứu khoa học, bài báo của một số tác giả:
Bài báo của tác giả Lê Công Triêm: “Sử dụng thí nghiệm ảo và thí nghiệm mô
phỏng trong dạy học Vật lí” đăng trên Tạp chí Khoa học và Giáo dục, số 1, năm 2007,
Trường Đại học sư phạm – Đại học Huế.
Lê Công Triêm, Phan Gia Anh Vũ: “Ứng dụng máy vi tính trong dạy học Vật lí ở
trường phổ thông”, Nghiên cứu giáo dục, số 8, năm 1998.
Lê Công Triêm, Phan Gia Anh Vũ “Một số kết quả bước đầu sử dụng máy vi tính
trong dạy học Vật lí” Nghiên cứu giáo dục số 7, năm 2000.
Luận án tiến sĩ của tác giả Mai Văn Trinh “Nâng cao hiệu quả dạy học Vật lí ở
trường trung học phổ thông nhờ việc sử dụng máy vi tính và các phương tiện dạy học
hiện đại” [35]; tác giả Trần Huy Hoàng “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm với sự hỗ trợ
của máy vi tính trong dạy học một số kiến thức cơ học và nhiệt học trung học phổ
thông” [16] ; tác giả Lương Thị Lệ Hằng “Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
trong dạy học chương Từ trường và Cảm ứng điện từ Vật lí 11 trung học phổ thông
theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của máy vi tính” [15],...
Một số luận văn thạc sĩ gần đây như: Đề tài “Phát triển năng lực giải quyết
vấn đề cho học sinh trong dạy học phần Nhiệt học Vật lí 10 nâng cao trung học phổ
thông”, tác giả Nguyễn Thị Tình (2014) trình bày cơ sở lí luận về năng lực giải
quyết vấn đề và đưa ra được các biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho
HS trong dạy học vật lí [30].
Tác giả Dương Đức Giáp (2014): “Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh trong dạy học một số kiến thức phần cơ học Vật lí lớp 10 với sự hỗ trợ của
bài tập vật lí” đã làm rõ được cơ sở khoa học và thực tiễn của việc bồi dưỡng năng
lực GQVĐ cho học sinh thông qua bài tập vật lí [10].
10
Đề tài “Phối hợp các phương tiện dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học
khi dạy một số kiến thức chương Từ trường và Cảm ứng điện từ theo chương trình Vật
lí lớp 11 trung học phổ thông” tác giả Nguyễn Thị Thanh Hà (2007) đề tài đã chú ý
đến DH GQVĐ và vai trò của công nghệ thông tin, PTDH hiện đại vào QTDH [10];
“Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học phần Dòng điện
trong các môi trường Vật lí 11 với sự hỗ trợ của thí nghiệm” tác giả Trần Thị Hải
(2016) đã xây dựng được cơ sở lí luận và thực tiễn của việc bồi dưỡng năng lực
GQVĐ. Qua đó, cũng có mặt hạn chế, tác giả chưa đề xuất được quy trình tổ chức
dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ với sự hỗ trợ của thí nghiệm [14].
Tuy nhiên, do xuất phát từ các mục tiêu nghiên cứu khác nhau nên chưa có công
trình nào nghiên cứu về vấn đề sử dụng MVT để bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS
trong dạy học chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT. Trong phạm vi đề tài của mình,
tôi sẽ kế thừa những kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây, đồng thời sẽ
nghiên cứu việc “Bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho học sinh trong dạy học chương “Từ
trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của máy vi tính”.
3. Mục tiêu của đề tài
Đề xuất các biện pháp bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho học sinh với sự hỗ trợ
của MVT và vận dụng được các biện pháp đề xuất vào việc thiết kế một số bài dạy
học cụ thể trong chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS với sự hỗ
trợ của MVT và vận dụng các biện pháp đó vào tổ chức dạy học chương “Từ
trường” Vật lí 11 THPT thì sẽ góp phần nâng cao năng lực GQVĐ của HS qua đó
góp phần nâng cao hiệu quả dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu đề ra, đề tài phải thực hiện những nhiệm vụ chính sau đây:
- Nghiên cứu lý luận về năng lực GQVĐ và việc bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho
HS trong DH vật lí với sự hỗ trợ của MVT.
- Nghiên cứu đặc điểm chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT và đề xuất các
11
biện pháp bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS trong DH chương “Từ trường” Vật
lí 11 THPT.
- Thiết kế tiến trình dạy học chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT theo hướng bồi
dưỡng năng lực GQVĐ cho HS trong dạy học với sự hỗ trợ của MVT.
- Tiến hành TNSP để đánh giá giả thuyết khoa học của đề tài.
6. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT theo hướng bồi
dưỡng năng lực GQVĐ cho học sinh với sự hỗ trợ của MVT.
7. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ nghiên cứu trong phạm vi Chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT và
tiến hành thực nghiệm sư phạm tại một số trường trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu văn kiện Đại Hội Đảng về đổi mới nội dung, chương trình,
phương pháp DH;
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về tổ chức hoạt động DH theo hướng bồi dưỡng
năng lực GQVĐ;
- Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK, sách GV và các tài liệu liên quan
đến chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT để xác định kiến thức, kỹ năng, năng lực
mà HS cần đạt được.
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Tiến hành điều tra thực trạng tổ chức DH theo hướng bồi dưỡng năng lực
GQVĐ trong DH chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của MVT đồng
thời dự giờ, quan sát việc dạy của GV và việc học của HS trong quá trình TNSP.
8.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại một số trường THPT để kiểm chứng tính
đúng đắn của giả thuyết đã đề ra.
8.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để trình bày kết quả TNSP và kiểm
định giả thuyết thống kê về sự khác biệt trong kết quả học tập của hai nhóm lớp
12
ĐC và lớp TNg
9. Đóng góp của đề tài
Về mặt lý luận
- Đề xuất được một số biện pháp bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS trong DH
vật lí ở trường THPT;
- Đề xuất được quy trình DH theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS
trong DH vật lí.
Về mặt thực tiễn
- Thiết kế được tiến trình dạy học một số bài chương “Từ trường” Vật lí 11
THPT theo hướng bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS.
10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm
ba chương.
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc bồi dưỡng năng lực giải quyết
vấn đề với sự hỗ trợ của máy vi tính trong dạy học vật lí
Chương 2: Xây dựng tiến trình dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực giải
quyết vấn đề chương “Từ trường” Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của máy vi tính
13
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
