BƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC /
UNG THƯ NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC
(Retinoblastoma)
Ung thư ở trẻ em chiếm tỷ lệ 1-2% trên tổng số các dạng ung thư. Một
trong số các ung thư ở trẻ em phải kể đến là Bướu nguyên bào võng mạc.
Bướu nguyên bào võng mạc (Retinoblastoma) là bệnh ác tính ở mắt
thường gặp chủ yếu ở trẻ dưới 6 tuổi. Theo ghi nhận của GS. Nguyễn
Chấn Hùng (1995 – 1997) bướu nguyên bào võng mạc đứng hàng thứ 4
trong các dạng ung thư thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Chúng tôi chưa
có thống kê mới về tất cả các dạng ung thư hiện nay nhưng riêng về số
lượng bệnh này đã được chẩn đoán xác định tại BV.Mắt có chiều hướng
gia tăng. Một thống kê ghi nhận từ năm 1990 – 1998 trung bình có 27
trường hợp/năm. Một ghi nhận khác từ tháng 9/1999 – 9/2001 là 84
trường hợp, trung bình 42 trường hợp/năm, đa số trường hợp là các trẻ
em nghèo, được phát hiện khi bệnh đã tiến triển quá nặng. Mặc dù đây là
bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và hiếm gặp ở trẻ trên 7 tuổi nhưng
thực tế tại BV.Mắt TP.HCM, chúng tôi vẫn gặp khá nhiều trường hợp trẻ
trên 7 tuổi và tất nhiên đây là những trường hợp phát hiện bệnh trễ do gia
đình không để ý hoặc không chấp nhận điều trị do quan niệm sai lầm vì
không hiểu biết về bệnh, một số ít trường hợp khác do chẩn đoán lầm với
bệnh lành tính của các cơ sở y tế.
BIỂU HIỆN CỦA BỆNH:
Bệnh có thể biểu hiện rất rõ nét và dễ dàng phát hiện tại gia đình và các
cơ sở y tế qua dấu hiệu đốm sáng ở con ngươi (con ngươi trắng), nhưng
đây là dấu hiệu muộn của bệnh. Đôi lúc bệnh biểu hiện rất kín đáo như lé
nhẹ và chỉ có thể được phát hiện bởi bác sĩ chuyên khoa mắt kinh nghiệm
cùng với sự trợ giúp của các phương tiện chẩn đoán như siêu âm, chụp
cắt lớp (CT Scan).
Đồng tử trắng: người nhà phát hiện thấy mắt bé sáng trắng nhất là
vào ban đêm như ánh mắt mèo.
Lé cũng là dấu hiệu thường gặp: cần đưa trẻ đến khám ngay tại các
phòng khám chuyên khoa khi thấy bé bị lé. Các BS chuyên khoa sẽ khám
và phát hiện bệnh sớm từ những dấu hiệu kín đáo này.
Mắt đỏ, đau nhức do tăng nhãn áp thứ phát hay do phản ứng viêm.
Giảm thị lực.
Sưng tấy hốc mắt do bướu hoại tử.
Lồi mắt.
Chảy máu trong mắt không do nguyên nhân chấn thương (xuất
huyết tiền phòng tự phát).
Một số trường hợp không có biểu hiện bất thường chỉ phát hiện
tình cờ qua việc khám sức khỏe định kỳ tại các trường học.
NGUYÊN NHÂN CỦA BỆNH BƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC
LÀ GÌ?:
Các nhà khoa học đã chứng minh căn nguyên của bệnh BƯỚU NGUYÊN
BÀO VÕNG MẠC là do gien.
6% trẻ bị BƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC có liên quan đến
yếu tố gia đình (trong gia đình có người nhà bị mắc bệnh). Loại này do di
truyền và có các đặc điểm:
o Biểu hiện sớm: khi bé được vài tháng tuổi (thậm chí vài
ngày tuổi) đến một tuổi.
o Thường bị cả hai mắt
o Có thể bị một loại ung thư khác đi kèm
94% trường hợp còn lại không liên quan đến yếu tố gia đình. Loại
này do đột biến gien, trong đó 80% không có khả năng di truyền và 20%
có khả năng di truyền.
Trên thực tế rất khó xác định và phân biệt hai loại này mặc dù có sự trợ
giúp của các kỹ thuật về gien.
BỆNH ĐƯỢC CHẨN ĐOÁN NHƯ THẾ NÀO?
Bệnh được chẩn đoán dựa vào các dấu hiệu của bệnh khiến người nhà
đưa trẻ đi khám, kết hợp với các kết quả của siêu âm và chụp cắt lớp.
BỆNH BƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC ĐƯỢC ĐIỀU TRỊ RA
SAO?
Hiện nay, bướu nguyên bào võng mạc là loại ung thư có thể chữa lành
nếu được phát hiện sớm. Sự phát triển của khoa học không chỉ dừng lại ở
mức cứu sống bệnh nhân mà đã giữ lại cho trẻ con mắt còn chức năng
hay nói cách khác là trẻ mắc bệnh BƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG MẠC
(một trong những ung thư mắt ở trẻ em) có tỷ lệ sống sót cao và vẫn thấy
đường sinh hoạt bình thường, không phải bỏ mắt.
Ở Việt Nam điều trị chủ yếu là cắt bỏ nhãn cầu có bướu và truyền hóa
chất ngăn ngừa di căn để cứu mạng sống cho trẻ. Một số trẻ sống sau khi
đã cắt bỏ cả hai nhãn cầu. Tỷ lệ sống sót sau cắt bỏ mắt khá cao (đánh giá
trẻ sống trên 5 năm sau múc bỏ mắt mà không có tái phát bệnh hay di
căn). Hiện nay, chúng ta chỉ mới bước đầu áp dụng các phương pháp bảo
tồn mắt (không múc bỏ mắt). Các phương pháp này bao gồm truyền hóa
chất chống ung thư vào máu kết hợp với tiêm hóa chất vào mắt, chiếu
Laser vào khối u. Để đạt được kết quả ban đầu còn nhiều khó khăn. Được
sự tài trợ máy Laser của tổ chức ORBIS cho dự án điều trị bệnh võng
mạc ở trẻ sinh non, chúng tôi mạnh dạn đưa vào áp dụng điều trị tại chỗ
ung thư nguyên bào võng mạc, nhằm phối hợp điều trị bảo tồn nhãn cầu
cũng như bảo tồn thị lực còn lại cho bệnh nhân bị UTNBVM ở giai đoạn
sớm. (Tính đến nay BV.Mắt TP.HCM đã điều trị phối hợp chiếu tia Laser
với hóa trị liệu được 6 bệnh nhân bị UTBƯỚU NGUYÊN BÀO VÕNG
MẠC hai mắt: một mắt đã cắt bỏ và đang bảo tồn mắt còn lại. Trong đó
mắt bảo tồn lâu nhất là 6 năm và ít nhất là một năm với khối u trong mắt
đã được phá hủy hoàn toàn và thị lực hữu ích vẫn được duy trì).
Làm thế nào để phát hiện bệnh sớm?
Nên chú ý quan sát mắt trẻ sau khi chào đời và phát hiện những
dấu hiệu bất thường sớm dù chỉ là chảy nước mắt, lé, đỏ, đau.
Khám định kỳ mắt cho trẻ ít nhất 1 năm/lần
Một số quan niệm sai lầm cần tránh:
Quan niệm ung thư là bệnh không chữa lành được, việc phẫu thuật
múc bỏ mắt bị bệnh càng làm cho trẻ chết nhanh hơn.
Dùng các loại lá, các loại thuốc bắc đắp vào mắt bị bệnh.
Chấp nhận để trẻ chết với đôi mắt còn nguyên vẹn hơn là để trẻ
sống mà bị múc bỏ mắt.
Những quan niệm sai lầm trên đây khiến trẻ được đưa đến khám ở giai
đoạn quá muộn của bệnh khi bướu đã lớn nhanh, ăn lan vào các tổ chức
xung quanh (di căn), thậm chí di căn vào não làm trẻ chết nhanh. Việc
phát hiện và điều trị bệnh quá trễ khiến cho trẻ phải chịu phẫu thuật “nạo
vét tổ chức hốc mắt” rất nặng nề, ảnh hưởng đến thẩm mỹ của khuôn mặt
trẻ nhưng khó có thể cứu trẻ thoát khỏi tử vong.