CÁC DẠNG THUỐC BÀO CHẾ
Trên thương trường, thuốc Đông y thường được bào chế dưới 5 dạng
chính sau: CAO, ĐƠN, HOÀN, TÁN.
1- THUỐC THANG
Thuốc thang là hỗn hợp các vị thuốc, cho vào siêu, đổ nước, sắc, lược
bỏ xác, lấy nước thuốc uống gọi là thuốc thang ( Thang: Nước nóng ).
Thuốc thang thường ứng dụng rất rộng trong các dạng thuốc, vì nó dùng
được liều cao, hấp thụ dễ dàng, hiệu quả nhanh chóng, mà lại còn gia giảm
được linh hoạt, rất phù hợp với bịnh tình phức tạp, nhất là trong giai đoạn
tấn công.
2- THUỐC CAO
+ Đại cương: Thuốc cao là loại thuốc chiết xuất hoạt chất qua dung
môi rồi cô đặc lại. Thuốc cao có nhiều loại: Cao lỏng, cao mềm, cao dẻo,
cao khô dùng để uống trong và có loại thuốc cao dùng ngoài như cao dán,
cao xoa .
Thuốc cao uống trong trường hợp là thuốc bổ, trị bệnh mạn tính,
dùng dược liệu cao hơn các dạng thuốc tán, hoàn.
Thuốc cao dùng ngoài thường dùng cho những bịnh mụn nhọt về
ngoại khoa và những bịnh tật phong, hàn, thấp, tê . Loại cao dùng ngoài này
người xưa gọi là thuốc dán mỏng, bây giờ gọi là cao dán . Ngoài ra có loại
cao xoa, loại thuốc mềm dùng để bôi hoặc xoa lên da hay niêm mạc như cao
Sao vàng ( Dầu cù là ) chẳng hạn .
+ Phân loại:
Thuốc cao có các loại, có tỷ lệ thuốc và nước như sau:
¨ Cao lỏng: Thể chất rắn gần như xi rô, rót được dễ dàng . Tỷ lệ
1000 ml tương ứng với 1,2 kg hay hơn nữa, dược liệu khô như cao Tam tài,
cao Ích mẫu v..v.....
¨ Cao mềm: Thể chất sánh như Mật đặc hoặc sền sệt, có tỷ lệ
nước từ 20 - 25% như cao Quy bản....
¨ Cao dẻo: Thể chất dẻo và mềm như kẹo Mạch nha có tỷ lệ nước
từ 12 - 15% ,khó tan trong nước như cao Ban long ( Gạc nai) , cao Hổ cốt
( Xương cọp ).....
¨ Cao khô: Cao khô tỷ lệ nước không quá 5%, có thể tán thành bột
dễ dàng như cao Mã tiền.
¨ Cao dán: tán nhuyễn thuốc rồi trộn với các chất dính, phết vào
giấy bóng hoặc vải… dán lên vùng bệnh trong điều trị mụn nhọt, khí huyết
ngưng tụ, đau nhức…
+ Phương pháp bào chế.
. Dược Liệu: Thường dùng là thảo mộc hoặc xương, sừng các động
vật. Sơ chế theo kỹ thuật yêu cầu của từng loại.
. Chất nấu: Thường dùng nước mưa hoặc nước giếng đạt tiêu chuẩn
nước ăn.
. Chế Biến: qua 3 giai đoạn:
Giai đoạn I: Chiết lấy dung dịch nước thuốc bằng cách nấu.
Dụng cụ nấu thường dùng là thùng nhôm (không dùng dụng cụ bằng
sắt). Giữa lòng thùng có đặt một ống đã đục nhiều lỗ để múc nước thuốc ra.
Xếp dược liệu cần nấu vào thùng (quanh chiếc ống đặt trong thùng).
Trên mặt dược liệu cần đặt một cái vỉ để khi sôi thuốc không bị nổi lên trên.
Cho nước vào, lượng nước thường gấp 4-6 lần khối lượng thuốc (thường
ngập trên dược liệu 5-10cm là được).
Thời gian nấu:
. Loại thân rễ cứng: nấu 6 – 8 giờ (2 lần).
. Lá, hoa, cành nhỏ: nấu 4 – 6 giờ (2 lần).
- Xương động vật: nấu 12 – 36 giờ (3 lần).
Giai đoạn 2: Cô Cao Thuốc
. Cô ở nhiệt độc càng thấp càng tốt.
. Thời gian cô càng ngắn càng tốt.
. Cách cô thuốc: Dùng nồi nhôm hoặc thau bằng men, đổ nước thuốc
chiết vào khoảng ¾ nồi hoặc chậu, sau đó chưng cách thủy dần cho thuốc cô
lại. Hoặc để vào cát nóng cho thuốc cô lại dần.
+ Nếu cô lấy cao lỏng thì lấy tỉ lệ là 1 lít nước cao bằng 4 –6kg dược
liệu.
+ Nếu lấy cao đặc thì cô cho đến khi thấy thuốc sánh dính như mật.
+ Nếu lấy cao dẻo thì cứ cô cho đến khi dùng dao rạch sâu xuống mà
2 mép không khép lại ngay là được. Đổ thuốc ra khay men có xoa dầu mè
hoặc dầu dừa… cho thuốc không dính vào thành chậu. Để nguội, cắt ra
thành từng miếng nhỏ, mỗi miếng khoảng 50g hoặc 100g.
Giai đoạn 3: Thêm Chất bảo quản
Thuốc cao lỏng thường chỉ để được 2 – 3 ngày là bị mốc. Muốn giữ
cho thuốc để được lâu trong khoảng 3 – 5 tháng thì:
. Mỗi lít cao lỏng khi nguội đóng vào chai thì đổ lên trên 20-30ml cồn
950, để nguyên đừng lắc, đậy nút kín cất đi. Khi dùng mới lắc đều.
. Hoặc cứ 1 lít cao lỏng, đun sôi với 800g đường hoặc mật hoặc 10ml
cồn Acid Benzoic 20%.
Tuy nhiên, tốt nhất là sau khi đóng chai, đem hấp nước sôi khoảng ½
giờ là được.
Trong phần phụ lục, chúng tôi sẽ giới thiệu kinh nghiệm nấu một số
cao thuốc của Viện YHCT Việt Nam.