Các thời kỳ phát triển của trẻ em

Chia sẻ: Beo Day Tan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:294

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu "Các thời kỳ phát triển của trẻ em" dưới đây để nắm bắt được giới hạn của 6 thời kỳ tuổi trẻ, đặc điểm sinh lý và bệnh lý của từng thời kỳ của trẻ, vận dụng đặc điểm sinh lý và bệnh lý của từng thời kỳ của trẻ vào việc chăm sóc, nuôi dưỡng giáo dục và phòng bệnh cho trẻ em.

Chủ đề:

y hoc

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Các thời kỳ phát triển của trẻ em

C¸c thêi kú ph¸t triÓn cña trÎ em Môc tiªu 1. Nªu ®îc giíi h¹n cña 6 thêi kú tuæi trÎ. 2. Tr×nh bµy ®îc ®Æc ®iÓm sinh lý vµ bÖnh lý cña tõng thêi kú. 3. VËn dông ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓ m sinh lý vµ bÖnh lý cña c¸c thêi kú vµo viÖc ch¨m sãc, nu«i dìng, gi¸o dôc vµ phßng bÖnh cho trÎ em . Néi dung TrÎ em kh«ng ph¶i lµ ngêi lín thu nhá l¹i. Kh¸c víi ngêi lín, trÎ em lµ mét c¬ thÓ ®ang ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn lµ sù lín lªn vÒ khèi lîng vµ sù trëng thµnh vÒ chÊt lîng (sù hoµn thiÖn vÒ chøc n¨ng c¸c c¬ quan). Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c¬ thÓ trÎ em cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ gi¶i phÉu, sinh lý vµ bÖnh lý mang tÝnh ®Æc trng cho tõng løa tuæi. Dùa vµo ®Æc ®iÓm nµy, cã thÓ chia ra thµnh 6 thê i kú tuæi trÎ. Chóng ta sÏ lÇn lît nghiªn cøu tõng thêi kú. 1. Thêi kú ph¸t triÓn trong tö cung 1.1. Giíi h¹n Thêi kú ph¸t triÓn trong tö cung ®îc tÝnh tõ lóc trøng ®îc thô tinh cho ®Õn khi trÎ ra ®êi (c¾t rèn), trung b×nh lµ 270 - 280 ngµy. Thêi kú nµy ®îc chia ra 2 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n ph«i thai: 3 th¸ng ®Çu. - Giai ®o¹n rau thai: 6 th¸ng cuèi. 1.2. §Æc ®iÓm sinh lý - 3 th¸ng ®Çu lµ thêi kú h×nh thµnh c¸c phñ t¹ng vµ t¹o d¸ng thai nhi. - 6 th¸ng cuèi lµ thêi kú ph¸t triÓn thai nhi. §©y lµ thêi kú t hai nhi lín rÊt nhanh vÒ khèi lîng vµ hoµn thiÖn dÇn vÒ chøc n¨ng c¸c c¬ quan. - Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thai nhi hoµn toµn phô thuéc vµo t×nh tr¹ng søc khoÎ (thÓ chÊt, tinh thÇn, x· héi vµ bÖnh tËt) cña ngêi mÑ. 1.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý Trøng ®îc thô tinh ph¸t triÓn liªn tôc trong suèt 38 tuÇn cho ®Õn khi ®îc ®Î ra. BÖnh lý cña thêi kú nµy liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng søc khoÎ cña ngêi mÑ, cÊu t¹o gen cña ph«i, sù t¸c ®éng (c«ng kÝch) cña mét sè t¸c nh©n vµ thêi ®iÓm bÞ t¸c ®éng: - Trong 3 th¸ng ®Çu cña thêi kú mang thai, nÕu ngêi mÑ bÞ nhiÔm virus nh cóm, cËn cóm, rubeole, adenovirus hoÆc sö dông mét sè thuèc chèng ung th, hay mét sè thuèc kh¸c nh Tetracyclin, Gacdenal... cã thÓ sÏ g©y rèi lo¹n qu¸ tr×nh h×nh thµnh thai nhi, dÉn ®Õn qu¸i thai hoÆc c¸c dÞ tËt bÈm sinh nh: søt m«i, hë hµm Õch, tim bÈm sinh, tÞt hËu m«n vv... - 6 th¸ng cuèi cña thêi kú mang thai lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn thai nhi b»ng c¸ch t¨ng sinh vÒ sè lîng vµ kÝch thíc tÕ bµo. Sù t¸c ®éng qu¸ møc ®Õn thai nhi th«ng qua ngêi mÑ nh mÑ ¨n uèng kÐm, lao ®éng nÆng, bÞ ng· hoÆc bÞ c¸c bÖnh m¹n tÝnh cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy dinh dìng bµo thai, thai chÕt lu, ®Î non, ®Î yÕu vv... 1.4. Ch¨m sãc vµ qu¶n lý thai nghÐn 1
§Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho thai nhi ph¸t triÓn tèt, cÇn híng dÉn cho bµ mÑ thùc hiÖn tèt nh÷ng ®iÓm sau: - ¡n uèng ®Çy ®ñ, c©n ®èi c¸c chÊt ®¹m, ®êng, mì, vitamin vµ muèi kho¸ng, trong ®ã cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn chÊt ®¹m. - T¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi mÑ ®îc tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn, tr¸nh lao ®éng nÆng, tr¸nh tÐ ng·, kh«ng ®i l¹i nhiÒu trªn ®êng gå ghÒ, nhÊt lµ trong 3 th¸ng cuèi cña thêi kú thai nghÐn. - Tr¸nh tiÕp xóc víi c¸c chÊt ®éc nh thuèc trõ s©u, diÖt cá, thuû ng©n; tr¸nh dïng c¸c lo¹i thuèc nh Tetracyclin, thuèc phiÖn, thuèc l¸, thuèc chèng ung th hoÆc thuèc an thÇn nh Gacdenal vv... - Phßng tr¸nh c¸c bÖnh l©y do virus nh cóm, cËn cóm, rubeole, adenovirus, sèt ph¸t ban vµ c¸c bÖnh do ký sinh trïng nh giun mãc, toxoplasmosis hay c¸c bÖnh hoa liÔu nh lËu, giang mai...nhÊt lµ trong 3 th¸ng ®Çu cña thêi kú thai nghÐ n. - Kh«ng nªn cã thai khi ngêi mÑ bÞ bÖnh m·n tÝnh nh bÖnh van tim, suy tim, suy gan, suy thËn, suy tuû, x¬ phæi, t©m thÇn... - §i kh¸m thai ®Þnh kú, ®Òu ®Æn ®Ó cã nh÷ng lêi khuyªn kÞp thêi, x¸c ®¸ng vµ h÷u Ých. - Híng dÉn bµ mÑ cã thai ®i tiªm phßng u èn v¸n. - Ch¨m sãc bµ mÑ khi cã thai vµ ®ì ®Î an toµn. 2. Thêi kú s¬ sinh 2.1. Giíi h¹n TÝnh tõ lóc trÎ ra ®êi cho ®Õn khi trÎ trßn 4 tuÇn lÔ. 2.2. §Æc ®iÓm sinh lý - §Æc ®iÓm sinh lý chñ yÕu cña thêi kú nµy lµ sù thÝch nghi cña ®øa trÎ víi cuéc sèng bªn ngoµi tö cung. Ngay sau khi ra ®êi, cïng víi tiÕng khãc chµo ®êi, trÎ b¾t ®Çu thë b»ng phæi, vßng tuÇn hoµn chÝnh thøc b¾t ®Çu ho¹t ®éng thay cho vßng tuÇn hoµn rau thai, trÎ b¾t ®Çu bó, hÖ tiªu ho¸ b¾t ®Çu lµm viÖc, thËn b¾t ®Çu ®¶m nhiÖm viÖc ®iÒu hoµ m«i trêng bªn trong c¬ thÓ (néi m«i). TÊt c¶ c¸c nhiÖm vô nµy, tríc ®©y ®Òu do rau thai ®¶m nhiÖm. - C¬ thÓ trÎ lóc nµy cßn rÊt non yÕu, cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan cha ®îc hoµn thiÖn ®Çy ®ñ. HÖ thÇn kinh cña trÎ lu«n trong t×nh tr¹ng bÞ øc chÕ, cho nªn trÎ ngñ suèt ngµy. - Mét sè hiÖn tîng sinh lý x¶y ra trong thêi kú nµy lµ: ®á da sinh lý, vµng da sinh lý, bong da sinh lý, sôt c©n sinh lý, gi¶m chiÒu cao sinh lý, t¨ng tr¬ng lùc c¬ sinh lý, rông rèn, Øa ph©n su, th©n nhiÖt kh«ng æn ®Þnh. 2.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý - Do c¬ thÓ cña trÎ rÊt non yÕu cho nªn trÎ dÔ bÞ bÖnh vµ bÖnh thêng diÔn biÕn nÆng, dÔ dÉn ®Õn tö vong. Qua thèng kª cho thÊy løa tuæi nµy cã tû lÖ tö vong cao nhÊt. - §øng ®Çu vÒ bÖnh tËt trong løa tuæi s¬ sinh lµ c¸c bÖnh nhiÔm trïng nh viªm rèn, uèn v¸n rèn, viªm da, viªm phæi, nhiÔm trïng m¸u vµ c¸c bÖnh nhiÔm trïng kh¸c. - §øng thø hai lµ c¸c bÖnh do rèi lo¹n qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thai nhi: qu¸i thai, ®Î non, c¸c dÞ tËt bÈm sinh nh søt m«i, hë vßm miÖng, tÞt hËu m«n, lé bµng quang, tim bÈm sinh vv... - Sau cïng lµ c¸c bÖnh liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh sinh ®Î: ng¹t, bíu huyÕt thanh, g·y x¬ng, ch¶y m¸u n·o - mµng n·o vv... 2.4. Ch¨m sãc vµ nu«i dìng 2
- NÕu cã thÓ, cho trÎ bó ngay sau ®Î cµng sím cµng tèt (xem bµi “Nu«i co n b»ng s÷a mÑ”). - Gi÷ vÖ sinh cho trÎ s¬ sinh: Rèn, da, t· lãt s¹ch sÏ. - Gi÷ Êm cho trÎ vÒ mïa l¹nh, tho¸ng m¸t vÒ mïa nãng. - Híng dÉn cho bµ mÑ vÒ c¸ch cho con bó. - Gi¸o dôc bµ mÑ vÒ chÕ ®é ¨n cña mÑ vµ con, cho trÎ uèng Vicasol (Vitamin K) liÒu dù phßng xuÊt huyÕt n·o - mµng n·o. - Híng dÉn ®Ó bµ mÑ ®a trÎ ®i tiªm chñng ®Çy ®ñ vµ ®óng kú h¹n. - Híng dÉn cho bµ mÑ biÕt theo dâi c¸c hiÖn tîng sinh lý cña trÎ vµ biÕt khi nµo ph¶i ®a trÎ ®i kh¸m. 3. Thêi kú bó mÑ 3.1. Giíi h¹n: TÝnh tõ khi trÎ ®îc 4 tuÇn lÔ cho ®Õn khi trÎ ®îc 12 th¸ng tuæi. 3.2. §Æc ®iÓm sinh lý - ë thêi kú nµy, trÎ lín rÊt nhanh: ChØ sau 12 th¸ng, träng lîng cña trÎ t¨ng gÊp 3 lÇn, chiÒu cao t¨ng gÊp rìi, vßng ®Çu t¨ng thªm 35% so víi lóc trÎ ra ®êi. - §Ó ®¶m b¶o cho trÎ lín nhanh, nhu cÇu dinh dìng cña trÎ trong løa tuæi nµy rÊt cao: 120 - 130 kcal/kg/ngµy. - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña èng tiªu ho¸ cha hoµn thiÖn, do vËy ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu dinh dìng cao th× thøc ¨n tèt nhÊt cho trÎ ë løa tuæi nµy lµ s÷a mÑ. Sau 5 th¸ng tuæi nªn b¾t ®Çu cho trÎ ¨n sam. - Ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh cao cÊp ®îc h×nh thµnh, trÎ ph¸t triÓn nhanh vÒ t©m thÇn vµ vËn ®éng: Lóc ra ®êi trÎ chØ biÕt khãc vµ cã mét sè ph¶n x¹ bÈm sinh; khi 1 tuæi, trÎ ®· biÕt ®øng, biÕt cÇm ®å vËt, tËp nãi vµ hiÓu ®îc nhiÒu ®iÒu. 3.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý - Do nhu cÇu dinh dìng cao, trÎ lín rÊt nhanh nhng chøc n¨ng cña èng tiªu ho¸ cha hoµn thiÖn, cho nªn trÎ dÔ bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸, Øa ch¶y, suy dinh dìng vµ cßi x¬ng. - TrÎ díi 6 th¸ng Ýt bÞ bÖnh l©y nh sëi do cã k h¸ng thÓ tõ mÑ truyÒn sang. §©y lµ miÔn dÞch thô ®éng. - TrÎ trªn 6 th¸ng hay bÞ c¸c bÖnh l©y nh sëi, ho gµ, thuû ®Ëu, do hÖ thèng ®¸p øng miÔn dÞch cßn yÕu, miÔn dÞch thô ®éng l¹i gi¶m dÇn. 3.4. Ch¨m sãc vµ nu«i dìng - Thøc ¨n chÝnh cña trÎ lµ s÷a mÑ. CÇn gi¸o dôc ®Ó bµ mÑ cho trÎ bó theo nhu cÇu. - Sau 5 th¸ng tuæi cho trÎ ¨n sam. CÇn híng dÉn cho bµ mÑ biÕt c¸ch cho trÎ ¨n sam: + ¡n tõ Ýt ®Õn nhiÒu, thay thÕ dÇn dÇn nh÷ng b÷a bó mÑ b»ng c¸c b÷a ¨n sam. + ¡n tõ lo·ng ®Õn ®Æc dÇn. + TËp cho trÎ quen dÇn víi tõng mãn ¨n mét. + Thøc ¨n sam ph¶i dÔ tiªu, phï hîp víi løa tuæi vµ ph¶i ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh dìng, muèi kho¸ng vµ vitamin (xem phÇn « vu«ng thøc ¨n). + Ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh trong ¨n uèng. - Gi¸o dôc bµ mÑ ®a trÎ ®i tiªm phßng 7 bÖnh truyÒn nhiÔm theo ®óng lÞch. 4. Thêi kú r¨ng s÷a 4.1. Giíi h¹n 3
Thêi kú nµy ®îc tÝnh tõ khi trÎ 1 tuæi cho ®Õn 6 tuæi vµ chia ra 2 giai ®o¹n: - Tuæi vên trÎ: trÎ tõ 1 - 3 tuæi. - Tuæi mÉu gi¸o: trÎ tõ 4 - 6 tuæi. 4.2. §Æc ®iÓm sinh lý - ë thêi kú nµy, trÎ lín chËm h¬n so víi thêi kú bó mÑ. Chøc n¨ng c¸c bé phËn ®îc hoµn thiÖn dÇn. - Chøc n¨ng vËn ®éng ë thêi kú nµy ph¸t triÓn rÊt nhanh: Lóc 1 tuæi trÎ míi tËp ®i, 2 tuæi trÎ ®i l¹i rÊt lÑ, 3 -4 tuæi trÎ ®· biÕt móa, lµm ®îc nh÷ng ®éng t¸c ®¬n gi¶n ®Ó tù phôc vô m×nh (¨n b»ng th×a, röa tay, mÆc quÇn ¸o), lóc 6 tuæi trÎ biÕt tËp vÏ, tËp viÕt. - HÖ thèng thÇn kinh cao cÊp ph¸t triÓn m¹nh: Lóc 1 - 2 tuæi trÎ míi tËp nãi, 3 tuæi trÎ nãi sâi, 4 tuæi trÎ biÕt h¸t vµ thuéc nhiÒu bµi th¬, lóc 6 tuæi trÎ b¾t ®Çu ®i häc. - TrÎ hiÕu ®éng, ham thÝch t×m hiÓu m«i trêng xung quanh, thÝch tiÕp xóc víi b¹n bÌ vµ ngêi lín, trÎ hay b¾t chíc, v× vËy nh÷ng hµnh vi xÊu, tèt cña ngêi lín ®Òu ¶nh hëng ®Õn tÝnh t×nh, nh©n c¸ch cña trÎ. - Sau 6 th¸ng trÎ b¾t ®Çu mäc r¨ng s÷a. Khi trÎ ®îc 24 - 30 th¸ng th× trÎ ®· cã ®ñ 20 r¨ng s÷a. 4.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý - Do tiÕp xóc réng r·i víi m«i trêng xung quanh, cho nªn trÎ dÔ m¾c c¸c bÖnh l©y nh cóm, sëi, ho gµ, b¹ch hÇu, b¹i liÖt, lao, bÖnh giun. - TrÎ 1 - 3 tuæi hay bÞ c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp tÝnh, tiªu ch¶y. - TrÎ 3 - 6 tuæi, do hÖ thèng ®¸p øng miÔn dÞch ®· ph¸t triÓn, cho nªn dÔ bÞ c¸c bÖnh dÞ øng hay nhiÔm trïng - dÞ øng nh: mÈn ngøa, hen, viªm cÇu thËn cÊp, thËn nhiÔm mì. 4.4. Ch¨m sãc vµ gi¸o dôc Ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ ë løa tuæi nµy cã ý nghÜa quan träng trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cña trÎ sau nµy: - Gi¸o dôc cho trÎ cã ý thøc vÖ sinh nh röa tay tríc khi ¨n, kh«ng ¨n nh÷ng g× ®· r¬i xuèng ®Êt, röa tay sau khi ®¹i tiÓu tiÖn, kh«ng ch¬i ë n¬i bÈn bôi, thêng xuyªn ph¶i t¾m röa, gi÷ g×n ¸o quÇn s¹ch sÏ... - T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ ho¹t ®éng vui ch¬i ngoµi trêi. - Híng dÉn c¸ch ¨n mÆc, ®i giµy dÐp ®óng theo mïa. - Sím c¸ch ly c¸c ch¸u bÞ bÖnh. - Híng dÉn bµ mÑ, ngêi tr«ng gi÷ trÎ vÒ c¸ch phßng tr¸nh tai n¹n t¹i nhµ: r¬i ng·, báng níc s«i, ®iÖn giËt, chÕt ®uèi... 5. Thêi kú thiÕu niªn 5.1. Giíi h¹n TÝnh tõ khi trÎ ®îc 6 tuæi cho ®Õn 15 tuæi vµ ®îc chia ra 2 giai ®o¹n: - Tuæi häc sinh nhá: 6 - 12 tuæi. - Tuæi häc sinh lín hay tuæi tiÒn dËy th× :12 - 15 tuæi. 5.2. §Æc ®iÓm sinh lý - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng c¸c bé phËn ®· hoµn chØnh. - TrÝ tuÖ cña trÎ ph¸t triÓn rÊt nhanh: TrÎ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu häc ®êng, t duy, s¸ng t¹o vµ øng xö khÐo lÐo. - T©m sinh lý giíi tÝnh ph¸t triÓn râ rÖt. - R¨ng vÜnh viÔn thay thÕ dÇn r¨ng s÷a. - HÖ thèng c¬ ph¸t triÓn m¹nh. 4
- TrÎ 6 - 7 tuæi ph¸t triÓn nhanh vÒ chiÒu cao. - TrÎ 8 - 12 tuæi ph¸t triÓn rÊt chËm vÒ chiÒu cao. - TrÎ 13 - 18 tuæi chiÒu cao l¹i b¾t ®Çu lín rÊt nhanh. 5.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý - BÖnh lý ë løa tuæi nµy gÇn gièng ngêi lín. - TrÎ hay bÞ c¸c bÖnh nhiÔm trïng - dÞ øng nh thÊp tim, hen, viªm häng, viªm amydal. - TrÎ cã thÓ bÞ c¸c bÖnh do sai lÇm vÒ t thÕ khi ngåi häc nh gï, vÑo cét sèng, cËn thÞ. 5.4. Gi¸o dôc phßng bÖnh - Gi¸o dôc cho trÎ lµm tèt vÖ sinh r¨ng miÖng, tr¸nh nhiÔm l¹n h. - Ph¸t hiÖn sím bÖnh viªm häng, thÊp tim ®Ó ®iÒu trÞ kÞp thêi. - Híng dÉn trÎ ngåi häc ®óng t thÕ, bµn ghÕ trong nhµ trêng ph¶i cã kÝch cì phï hîp víi tõng løa tuæi. - Ph¸t hiÖn nh÷ng trÎ bÞ cËn thÞ, ®iÕc ®Ó ®eo kÝnh hoÆc ®eo m¸y nghe gióp cho trÎ häc tËp tèt. 6. Thêi kú dËy th× 6.1. Giíi h¹n Giíi h¹n cña thêi kú dËy th× kh«ng cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo giíi vµ m«i trêng x· héi: - TrÎ g¸i, tuæi dËy th× ®Õn sím h¬n, thêng b¾t ®Çu tõ 13 - 14 tuæi, kÕt thóc lóc 18 tuæi. - TrÎ trai, tuæi dËy th× ®Õn muén h¬n, thêng b¾t ®Çu tõ 15 - 16 tuæi, kÕt thóc lóc 19 - 20 tuæi. 6.2. §Æc ®iÓm sinh lý - TrÎ lín rÊt nhanh. - BiÕn ®æi nhiÒu vÒ t©m sinh lý. - Ho¹t ®éng cña c¸c tuyÕn néi tiÕt, nhÊt lµ tuyÕn sinh dôc chiÕm u thÕ. - Chøc n¨ng cña c¬ quan sinh dôc ®· trën g thµnh. 6.3. §Æc ®iÓm bÖnh lý - TrÎ em ë løa tuæi nµy rÊt Ýt bÞ c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn. - Løa tuæi nµy cã tû lÖ tö vong thÊp nhÊt. - TrÎ dÔ bÞ c¸c rèi lo¹n vÒ t©m thÇn vµ tim m¹ch. - Thêng ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng dÞ tËt ë c¬ quan sinh dôc. - BiÓu hiÖn l©m sµng cña c¸c bÖnh ë løa tuæi nµy còng gièng nh ë ngêi lín. 6.4. Gi¸o dôc søc khoÎ - CÇn gi¸o dôc ®Ó trÎ biÕt yªu thÓ dôc thÓ thao, rÌn luyÖn th©n thÓ, gãp phÇn cho c¬ thÓ ph¸t triÓn tèt, c©n ®èi. - Gi¸o dôc giíi tÝnh, quan hÖ nam n÷ lµnh m¹nh. - §Ò phßng c¸c bÖnh do quan hÖ t×nh dôc, do nghiÖn hót g©y nªn. Sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt cña trÎ em 5
Môc tiªu 1. Thùc hiÖn ®îc c¸ch tÝnh chiÒu cao, c©n nÆng cho trÎ em. 2. Nªu ®îc c¸c chØ sè trung b×nh vßng ®Çu, vßng c¸nh tay cña trÎ em vµ ý nghÜa cña chóng. 3. Tr×nh bµy ®îc cÊu t¹o, c¸ ch tiÕn hµnh vµ ®¸nh gi¸ søc khoÎ trÎ em th«ng qua biÓu ®å t¨ng trëng. 4. Nªu ®îc c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña trÎ em. Néi dung §Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña trÎ em, cã thÓ dùa vµo viÖc theo dâi sù ph¸t triÓn vÒ c©n nÆng, chiÒu cao, vßng ®Çu, vßng ngùc, vßng c¸nh tay, vßng ®ïi vµ tû lÖ gi÷a c¸c phÇn cña c¬ thÓ, nhng quan träng nhÊt lµ c©n nÆng. §êng biÓu diÔn sù ph¸t triÓn vÒ c©n nÆng ®îc coi nh biÓu ®å søc khoÎ cña trÎ em. 1. Sù ph¸t triÓn vÒ c©n nÆng 1.1. C©n nÆng cña trÎ míi ®Î - Trung b×nh: 2,8-3kg. - NÕu díi 2,5kg lµ ®Î non, ®Î yÕu hoÆc suy dinh dìng trong bµo thai. - NÕu tõ 4 kg trë lªn lµ trÎ qu¸ to. 1.2. C©n nÆng cña trÎ trong n¨m ®Çu Trong n¨m ®Çu, träng lîng cña trÎ t¨ng rÊt nhanh: 6 th¸ng träng lîng t¨ ng gÊp ®«i vµ cuèi n¨m träng lîng t¨ng gÊp 3 lÇn so víi lóc ®Î. - Trong 6 th¸ng ®Çu, trung b×nh mçi th¸ng trÎ t¨ng ®îc 600g, do vËy ta cã thÓ íc tÝnh c©n nÆng cña trÎ theo c«ng thøc sau: P = P®Î + 600 . n P: Lµ träng lîng cña trÎ. n: Lµ th¸ng tuæi cña trÎ. P®Î: Lµ träng lîng cña trÎ lóc ®Î. 600: Lµ träng lîng (tÝnh b»ng g) t¨ng trung b×nh mçi th¸ng. VÝ dô: Mét trÎ ®Î ra nÆng 3000g, hiÖn nay trÎ trßn 4 th¸ng tuæi. Theo c«ng thøc trªn, trÎ 4 th¸ng tuæi sÏ cã träng lîng lµ: P = 3000 + 600 . 4 = 5400g - S¸u th¸ng cuèi, träng lîng cña trÎ t¨ng chËm h¬n, trung b×nh mçi th¸ng t¨ng ®îc 400g. Do vËy ta cã thÓ íc tÝnh c©n nÆng cña trÎ theo c«ng thøc sau: P = P®Î + 3600 + 400 . (n – 6) P: Lµ träng lîng cña trÎ. P®Î: Lµ träng lîng cña trÎ lóc ®Î. n: Lµ th¸ng tuæi cña trÎ. 3600: Lµ träng lîng (tÝnh b»ng g) cña trÎ ®îc t¨ng thªm trong 6 th¸ng ®Çu. 400: Lµ träng lîng (tÝnh b»ng g) t¨ng trung b×nh mçi th¸ng. VÝ dô: Mét trÎ ®Î ra nÆng 3000g, hiÖn t¹i trÎ trßn 10 th¸ng tuæi. Theo c«ng thøc trªn, trÎ 10 th¸ng tuæi sÏ cã träng lîng lµ: P = 3000 + 3600 + 400. (10 - 6) = 8200g. 6
Nh vËy, träng lîng cña trÎ ®îc 12 th¸ng tuæi lµ: P = 3000 + 3600 + 400. (12 - 6) = 9000g = 9kg 1.3. C©n nÆng cña trÎ trªn 1 tuæi - Tõ sau 1 tuæi ®Õn 9 tuæi , c©n nÆng cña trÎ t¨ng chËm h¬n, trung b×nh mçi n¨m t¨ng thªm 1,5 kg. Cã thÓ tÝnh gÇn ®óng c©n nÆng cña trÎ trªn 1 tuæi ®Õn 9 tuæi theo c«ng thøc sau: P = 9kg + 1,5kg . (N -1) P: Lµ träng lîng cña trÎ trªn 1 tuæi tÝnh b»ng kg. 9kg: Lµ träng lîng cña trÎ 1 tuæi. 1,5kg: Lµ träng lîng t¨ng thªm mçi n¨m. N: Lµ sè tuæi cña trÎ. VÝ dô: Mét trÎ 9 tuæi, cã thÓ tÝnh gÇn ®óng träng lîng cña trÎ theo c«ng thøc trªn: P = 9kg + 1,5 (9 - 1) = 21 kg. - Tõ 10 - 15 tuæi, c©n nÆng cña trÎ t¨ng nhanh h¬n, trung b×nh mçi n¨m t¨ng thªm 4 kg. Do vËy, cã thÓ tÝnh gÇn ®óng c©n nÆng cña trÎ 10 - 15 tuæi theo c«ng thøc sau: P = 21kg + 4 (N - 9) VÝ dô: Cã thÓ tÝnh gÇn ®óng träng lîng cña mét trÎ 13 tuæi theo c«ng thøc trªn: P = 21kg + 4 (13 - 9) = 37 kg 2. BiÓu ®å t¨ng trëng: BiÓu ®å t¨ng trëng (biÓu ®å c©n nÆng) lµ mét c«ng cô ®¬ n gi¶n nhng hiÖu qu¶ nhÊt cã kh¶ n¨ng huy ®éng céng ®ång tham gia vµo c«ng t¸c phßng chèng suy dinh dìng (SDD). 2.1. T¸c dông cña biÓu ®å t¨ng trëng - ChÈn ®o¸n nhanh, sím t×nh tr¹ng SDD t¹i céng ®ång. - Gióp cho viÖc ph¸t hiÖn sím c¸c bÖnh lý m·n tÝnh kh¸c. - Theo dâi ®îc sù ph¸t triÓn cña trÎ, nÕu c©n ®Òu ®Æn hµng th¸ng. - Gi¸o dôc dinh dìng kÕt hîp víi phôc håi dinh dìng kÞp thêi cho tõng trÎ cho nªn cã gi¸ trÞ phßng bÖnh SDD. - Hç trî cho viÖc chÈn ®o¸n nguyªn nh©n SDD, chÈn ®o¸n ch¨m sãc cho c¸ t hÓ vµ céng ®ång. Qua viÖc theo dâi biÓu ®å t¨ng trëng, chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc t×nh tr¹ng søc khoÎ cña trÎ: NÕu thÊy trÎ kh«ng lªn c©n hoÆc sôt c©n lµ trÎ kh«ng khoÎ m¹nh, ph¶i ®a trÎ ®i kh¸m ®Ó ph¸t hiÖn bÖnh vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi. 2.2. CÊu t¹o cña biÓu ®å t¨ng trëng BiÓu ®å t¨ng trëng ®îc Bé y tÕ vµ UNICEF ph¸t hµnh, dïng chung cho c¶ bÐ trai vµ bÐ g¸i. VÒ cÊu t¹o, biÓu ®å t¨ng trëng bao gåm c¸c ®êng trôc, c¸c ®êng cong vµ c¸c kho¶ng c¸ch ®îc t¹o nªn bëi c¸c ®êng cong (H×nh 1). - C¸c ®êng trôc: + Trôc ®øng (trôc tung) t¬ng øng víi c¸c d·y sè lµ c©n nÆng cña trÎ tÝnh b»ng kilogam (kg). + Trôc ngang (trôc hoµnh) ®îc chia thµnh c¸c « ®¸nh sè tõ 1 - 60 t¬ng øng víi c¸c th¸ng tuæi cña trÎ. - Ngoµi ra trªn biÓu ®å cßn cã bèn ®êng cong: + §êng cong trªn cïng: T¬ng øng víi c©n nÆng trung b×nh tiªu chuÈn. 7
+ §êng cong ë phÝa díi kÕ tiÕp: T¬ng øng víi c©n nÆng trung b×nh tiªu chuÈn - 2SD. + §êng cong ë phÝa díi tiÕp theo: T¬ng øng víi c©n nÆng trung b×nh tiªu chuÈn - 3SD. + §êng cong díi cïng: T¬ng øng víi c©n nÆng trung b×nh tiªu chuÈn - 4SD. - C¸c kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®êng cong: + Kho¶ng c¸ch gi÷a ®êng cong trªn cïng vµ ®êng cong kÕ tiÕp (kho¶ng A) lµ ph¸t triÓn b×nh thêng: “Con ®êng søc kháe cña trÎ”. + Kho¶ng c¸ch tiÕp theo (kho¶ng B): SDD ®é I. + Kho¶ng C: SDD ®é II. + Kho¶ng díi ®êng cong díi cïng (kho¶ng D): SDD ®é III. Còng cã thÓ sö dông biÓu ®å t¨ng trëng bao gåm 2 ®êng cong: kho¶ng gi÷a 2 ®êng cong lµ “Con ®êng søc kháe cña trÎ”, kho¶ng díi ®êng cong d íi lµ SDD. 2.3. TiÕn hµnh c©n cho trÎ vµ ghi vµo biÓu ®å t¨ng trëng - C©n trÎ b»ng lo¹i c©n phï hîp víi løa tuæi vµ ®iÒu kiÖn cña tõng ®Þa ph¬ng: + TrÎ díi 5 th¸ng tuæi, cã thÓ ®Ó trÎ n»m trong chiÕc t·, buéc tóm l¹i vµ treo lªn c©n, hoÆc cã ®iÒu kiÖn th× dïng c©n ®Üa. + TrÎ tõ 6 th¸ng ®Õn 2 tuæi cã thÓ dïng tói treo kiÓu silÝp hay quÇn ®ïi cã d©y treo ®Ó c©n cho trÎ. + Còng cã thÓ dïng c¸c lo¹i c©n th«ng dông (c©n mãc hµm) ë n«ng th«n: ®Æt trÎ vµo c¸i n«i b»ng tre, nøa hay b»ng nhùa, råi dïng c©n th«ng dông ®Ó c©n. Chó ý ®Ò phßng qu¶ c©n r¬i vµo trÎ! - C©n trÎ ®Òu ®Æn hµng th¸ng, hµng quÝ b»ng mét lo¹i c©n nhÊt ®Þnh: + TrÎ tõ 0 - 24 th¸ng: mçi th¸ng c©n mét lÇn. + TrÎ tõ 25 - 36 th¸ng: mçi quÝ c©n mét lÇn. + TrÎ tõ 36 th¸ng ®Õn 5 tuæi: 6 th¸ng c©n mét l Çn. - Tríc hÕt ph¶i ghi c¸c th¸ng trong n¨m (ngµy d¬ng lÞch), vµo c¸c « vu«ng ë phÝa díi cña biÓu ®å, b¾t ®Çu b»ng th¸ng sinh cña trÎ. ThÝ dô trÎ sinh vµo th¸ng 4 th× ghi th¸ng 4 vµo « ®Çu tiªn, sau ®ã lµ th¸ng 5, 6, ... ®Õn th¸ng 12. TiÕp theo lµ th¸ng 1,2,3,... cña n¨m sau (chó ý ghi thªm sè liÖu vÒ n¨m vµo « cña th¸ng, th¸ng ®Çu n¨m: th¸ng giªng). - Sau mçi lÇn c©n, ph¶i ghi kÕt qu¶ vµo biÓu ®å b»ng c¸ch: ChÊm mét chÊm ®Ëm vµo giao ®iÓm cña ®êng th¼ng kÐo tõ kÕt qu¶ c©n ®îc (kg) theo trôc tung vµ ® êng th¼ng kÐo tõ th¸ng c©n cho trÎ theo trôc hoµnh. Nh vËy, vÞ trÝ cña dÊu chÊm ®îc x¸c ®Þnh bëi giao ®iÓm gi÷a 2 ®êng th¼ng: §êng th¼ng n»m ngang ®i qua chØ sè vÒ c©n nÆng cña trÎ vµ ®êng th¼ng ®øng ®i qua ®iÓm gi÷a cña « th¸ng trÎ ®îc c©n (thèng nhÊt lÊy vÞ trÝ chÝnh gi÷a «, bÊt kÓ ch¸u ®îc c©n ë ®Çu th¸ng hay cuèi th¸ng). VÝ dô: Vµo th¸ng 8 (lóc trÎ 5 th¸ng tuæi) ta c©n cho trÎ ®îc 6 kg. C¸ch ghi kÕt qu¶ lªn biÓu ®å nh sau: + Tõ trôc tung, qua ®iÓm 6 kg, ta kÐo mét ®êng th¼ng n»m ngang (vu«ng gãc víi trôc tung). + Tõ trôc hoµnh, qua ®iÓm gi÷a « th¸ng 8, ta kÐo mét ®êng th¼ng dùng ®øng (vu«ng gãc víi trôc hoµnh). + ChÊm mét chÊm ®Ëm vµo giao ®iÓm cña hai ®êng th¼ng nãi trªn - Nèi kÕt qu¶ c©n nÆng cña th¸ng nµy víi kÕt qu¶ c©n nÆng cña th¸ng t ríc, cø nh vËy ta sÏ cã ®å thÞ biÓu diÔn sù ph¸t triÓn vÒ c©n nÆng cña trÎ. §ã chÝnh lµ “con ®êng søc khoÎ cña trÎ”. 8
H×nh 1: BiÓu ®å t¨ng trëng - Ghi chÐp c¸c phÇn liªn quan kh¸c: + PhÇn trªn ®êng giíi h¹n trªn ghi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ: trÎ ®îc tiªm chñng lo¹i g×, tªn bÖnh m¾c ph¶i, vµ sö dông lo¹i thuèc nµo vµo nh÷ng th¸ng t¬ng øng. VÝ dô: vµo th¸ng 8 (lóc trÎ 5 th¸ng tuæi) trÎ bÞ viªm phÕ qu¶n. 9
+ PhÇn díi ®êng giíi h¹n díi ghi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ: Nu«i dìng, ch¨m sãc vµ sù ph¸t triÓn vÒ tinh thÇn, vËn ®éng cña trÎ vµo nh÷ng th¸ng t¬ng øng (biÕt lÉy, biÕt bß, biÕt ngåi, ®øng, ®i, biÕt nãi, biÕt h¸t...). 2.4. §¸nh gi¸ Quan s¸t ®êng biÓu diÔn c©n nÆng cña trÎ trªn biÓu ®å, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc t×nh tr¹ng søc khoÎ cña trÎ b»ng 3 c¸ch: - Theo híng ®i cña ®êng biÓu diÔn c©n nÆng: + NÕu ®êng biÓu diÔn ®i lªn ( ) lµ trÎ b×nh thêng (ph¸t triÓn tèt). + NÕu ®êng biÓu diÔn ®i ngang ( ) lµ dÊu hiÖu nguy hiÓm, trÎ kh«ng lªn c©n, cÇn ®a ®i kh¸m ®Ó t×m n guyªn nh©n, theo dâi vµ ch¨m sãc mét c¸ch chu ®¸o. + NÕu ®êng biÓu diÔn ®i xuèng ( ) lµ dÊu hiÖu rÊt nguy hiÓm, trÎ sôt c©n, cÇn ®a trÎ ®i kh¸m ngay ®Ó t×m ra nguyªn nh©n vµ xö trÝ kÞp thêi. - Theo vÞ trÝ cña ®êng biÓu diÔn c©n nÆng: + NÕu ®êng biÓu diÔn c©n nÆng cña trÎ n»m ë gi÷a 2 ®êng cong trªn cïng (kho¶ng A) vµ theo chiÒu híng ®i lªn lµ trÎ khoÎ m¹nh, hay trÎ ph¸t triÓn b×nh thêng. + NÕu ®êng biÓu diÔn c©n nÆng cña trÎ n»m ë kho¶ng B lµ trÎ bÞ suy dinh dìng ®é I. + NÕu ®êng biÓu diÔn c© n nÆng cña trÎ n»m ë kho¶ng C lµ trÎ bÞ suy dinh dìng ®é II. + NÕu ®êng biÓu diÔn c©n nÆng cña trÎ n»m ë díi ®êng cong díi cïng (kho¶ng D) lµ trÎ bÞ suy dinh dìng ®é III. + NÕu ®êng biÓu diÔn c©n nÆng cña trÎ n»m ë trªn ®êng cong giíi h¹n trªn cïng lµ trÎ ph¸t triÓn rÊt tèt. Tuy vËy, nÕu ®êng biÓu diÔn ®i ngang hoÆc ®i xuèng th× ph¶i ®a trÎ ®i kh¸m ngay ®Ó t×m ra nguyªn nh©n, ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc. MÆt kh¸c, trÎ cã thÓ trong t×nh tr¹ng thõa c©n (bÐo ph×) nÕu c©n nÆng cña trÎ lín h¬n c©n nÆng trung b×nh tiªu chuÈn + 2SD. - Phèi hîp 2 c¸ch trªn ®Ó ®¸nh gi¸: §©y lµ c¸ch ®¸nh gi¸ mang tÝnh biÖn chøng. Víi ph¬ng ph¸p nµy, ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ ®îc t×nh tr¹ng dinh dìng cô thÓ cña trÎ trong thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, cßn cho phÐp chóng ta tiªn lîng ®îc t×nh tr¹ng søc khoÎ cña trÎ trong t¬ng lai. VÝ dô: Mét trÎ cã c©n nÆng thÊp, ®ang n»m t¹i kho¶ng C (SDD ®é II), nhng cã híng ®i lªn trong c¸c th¸ng tiÕp theo th× sÏ cã tiªn lîng tèt h¬n lµ trÎ cã c©n nÆng cao h¬n (n»m trong kho¶ng B), nhng l¹i cã híng ®i xuèng. 3. Sù ph¸t triÓn chiÒu cao 3.1. ChiÒu cao cña trÎ míi ®Î - Trung b×nh 48-50 cm. - Díi 45 cm lµ ®Î non. 3.2. ChiÒu cao cña trÎ díi 1 tuæi Trong n¨m ®Çu chiÒu cao cña trÎ t¨ng thªm ®îc 24 -25 cm: - Quý I, mçi th¸ng t¨ng ®îc 3,5 cm. - Quý II, mçi th¸ng t¨ng ®îc 2 cm. - Quý III, mçi th¸ng t¨ng ®îc 1,5 cm. - Quý IV, mçi th¸ng t¨ng ®îc 1 cm. Nh vËy lóc 1 tuæi, chiÒu cao cña trÎ kho¶ng 75 cm. 3.3. ChiÒu cao cña trÎ trªn 1 tuæi Sau 1 tuæi chiÒu cao cña trÎ t¨ng kh«ng ®Òu trong c¸c n¨m. ChiÒu cao t¨ng nhanh tíi 6 -10 cm/n¨m trong c¸c giai ®o¹n trÎ: 1 -2 tuæi, 6-7 tuæi vµ tuæi dËy th×. Ngîc l¹i, chiÒu cao cña trÎ t¨ng rÊt chËm, t¨ng ®îc 3 - 5 cm/n¨m trong giai ®o¹n trÎ tõ 8 - 12 tuæi. Nh vËy trung b×nh mçi n¨m chiÒu cao cña trÎ t¨ng thªm ®îc kho¶ng 5 cm. Tõ ®ã cã thÓ tÝnh chiÒu cao cña trÎ trªn 1 tuæi theo c«ng thøc sau: 10
h = 75 + 5 . (N-1) Trong ®ã: h: Lµ chiÒu cao cña trÎ (cm) N tuæi. 75: Lµ 75 cm - chiÒu cao cña trÎ 1 tuæi. 5: Lµ 5 cm mµ chiÒu cao ®îc t¨ng thªm sau mçi n¨m. N: Lµ tuæi cña trÎ. 4. Vßng ®Çu vµ vßng ngùc 4.1. Vßng ®Çu Trong n¨m ®Çu, khi cßn thãp tríc, vßng ®Çu cña trÎ ph¸t triÓn rÊt nhanh. C¸c n¨m sau, nhÊt lµ khi thãp tríc ®· kÝn, vßng ®Çu t¨ng rÊt chËm: - TrÎ s¬ sinh: 34 cm. - TrÎ 1 tuæi: 46 cm. - TrÎ 2 tuæi: 48 cm. - TrÎ 6 tuæi: 50 cm. - TrÎ 12 tuæi: 52 cm. - TrÎ lín: 54 - 56 cm. 4.2. Vßng ngùc Lóc trÎ míi ®Î, vßng ngùc cña trÎ nhá h¬n vßng ®Çu 1 -2 cm, lóc 6 th¸ng vßng ngùc b»ng vßng ®Çu vµ sau 1 tuæi th× vßng ngùc lín nhanh, vît xa vßng ®Çu ë tuæi dËy th×: - TrÎ s¬ sinh: 32 cm. - TrÎ 1 tuæi: 48 cm. - TrÎ 5 tuæi: 55 cm. - TrÎ 10 tuæi: 63 cm. - TrÎ 15 tuæi: 75-78 cm. 5. Vßng c¸nh tay - Vßng c¸nh tay cña trÎ ph¸t triÓn nhanh trong n¨m ®Çu. Tõ 1 tuæi ®Õn 5 tuæi vßng c¸nh tay ph¸t triÓn rÊt chËm (H×nh 2). - Dùa vµo chØ sè vßng c¸nh tay cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc t×nh tr¹ng suy dinh dìng ë trÎ em tõ 1-5 tuæi: + Díi 12 cm: TrÎ bÞ SDD nÆng. + Tõ 12-14 cm: TrÎ bÞ SDD nhÑ hoÆc b¸o ®éng SDD. + Trªn 14 cm: TrÎ ph¸t triÓn b×nh thêng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chØ sè vßng c¸nh tay Ýt ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng cña trÎ. 11
H×nh 2: KÝch thíc vßng c¸nh tay cña trÎ em díi 5 tuæi 6. Mét sè chØ sè kh¸c 6.1. Thãp - Thãp tríc: Cã h×nh thoi víi kÝch thíc cña mçi chiÒu trung b×nh lµ 2 cm. TrÎ ®Î non cã kÝch thíc lín h¬ n. Thãp tríc thêng kÝn khi trÎ ë løa tuæi tõ 12 - 18 th¸ng. NÕu thãp tríc kÝn sím tríc 6 - 8 th¸ng tuæi, cÇn ®a trÎ ®i kh¸m kiÓm tra vµ theo dâi. Trong trêng hîp nµy, nªn tr¸nh cho trÎ sö dông vitamin D. NÕu thãp tríc kÝn tríc 3 th¸ng tuæi, cÇn ®î c th¨m kh¸m ®Ó lo¹i trõ bÖnh nhá ®Çu (Microcelphalia). - Thãp sau: Cã h×nh tam gi¸c, thêng kÝn ngay sau ®Î. ChØ cã kho¶ng 25% sè trÎ ra ®êi lµ cßn thãp sau víi kÝch thíc nhá b»ng ®Çu ngãn tay vµ sÏ kÝn trong quý ®Çu. 6. 2. R¨ng - MÇm r¨ng ®îc h×nh thµnh trong 3 th¸ng ®Çu cña thêi kú bµo thai. - Khi ra ®êi, r¨ng vÉn cßn n»m trong x¬ng hµm. Sau 6 th¸ng tuæi r¨ng b¾t ®Çu mäc. - Líp r¨ng ®Çu tiªn ®îc gäi lµ r¨ng s÷a (r¨ng t¹m thêi). R¨ng s÷a mäc tõ khi trÎ ®îc 6 th¸ng cho ®Õn 24 - 30 th¸ng tuæi. Tæng sè r¨ng s÷a lµ 20 c¸i, mäc theo thø tù nh sau : Hµm trªn: 9 5 7 3 2 2 3 7 5 9 Hµm díi: 10 6 8 4 1 1 4 8 6 10 - Cã thÓ tÝnh sè r¨ng cña trÎ dùa vµo sè th¸ng tuæi theo c«ng thøc: Sè r¨ng = sè th¸ng tuæi - 4 VÝ dô: TrÎ 20 th¸ng tuæi sÏ cã sè r¨ng lµ: 20 - 4 = 16 r¨ng. - Tõ 6 - 7 tuæi, r¨ng s÷a b¾t ®Çu ®îc thay thÕ dÇn b»ng r¨ng vÜnh viÔn; ®Õn 15 tuæi thêng cã ®ñ 28 r¨ng vµ 4 chiÕc r¨ng cuèi cïng (r¨ng kh«n) thêng mäc ë ®é tuæi tõ 18 ®Õn 25. 12
7. Tû lÖ c¸c phÇn c¬ thÓ Tû lÖ c¸c phÇn c¬ thÓ trÎ em kh¸c víi ngêi lín. Nh×n chun g trÎ em cã ®Çu t¬ng ®èi to, ch©n vµ tay t¬ng ®èi ng¾n so víi kÝch thíc toµn c¬ thÓ. DÇn dÇn vÒ sau, do ch©n dµi ra nhanh nªn chiÒu cao cña ®Çu gi¶m ®i mét c¸ch t¬ng ®èi theo tuæi, cßn chiÒu dµi t¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi cña ch©n vµ tay l¹i ®îc t¨ng lªn râ rÖt (h×nh 3). 8. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña trÎ em Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña trÎ em vµ cã thÓ chia lµm 2 nhãm lµ yÕu tè néi sinh vµ yÕu tè ngo¹i sinh. 8.1. C¸c yÕu tè néi sinh (nh÷ng yÕu tè b ªn trong c¬ thÓ) - Vai trß cña c¸c tuyÕn néi tiÕt: TuyÕn yªn, tuyÕn gi¸p, tuyÕn cËn gi¸p, tuyÕn thîng thËn vµ tuyÕn sinh dôc. - YÕu tè di truyÒn liªn quan ®Õn chñng téc, gen. - C¸c dÞ tËt bÈm sinh. - Vai trß cña hÖ thÇn kinh. Ph«i 8 tuÇn Thai 3 th¸ng TrÎ s¬ sinh TrÎ 2 tuæ i TrÎ 5 tuæi TrÎ 13 tuæi Ngêi trëng thµnh H×nh 3: Tû lÖ c¸c phÇn c¬ thÓ trÎ em 8.2. C¸c yÕu tè ngo¹i sinh (nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi c¬ thÓ) - Dinh dìng ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng. - BÖnh tËt, nhÊt lµ c¸c bÖnh m·n tÝnh. - Gi¸o dôc thÓ dôc, thÓ thao. - KhÝ hËu vµ m«i trêng. 9. KÕt luËn: Sù t¨ng trëng vÒ thÓ chÊt cña trÎ em níc ta trong nh÷ng th¸ng hoµn toµn bó mÑ kh«ng cã g× kh¸c so víi trÎ em ë c¸c níc ph¸t triÓn. Nh÷ng n¨m th¸ng sau ®ã, kÓ tõ khi cho trÎ ¨n sam, nhÊt lµ tõ khi cho trÎ ¨n b×nh thêng nh ngêi lín th× sù t¨ng trëng chËm dÇn vµ thua kÐm nhiÒu so víi trÎ em ë c¸c níc ph¸t triÓn. PhÊn ®Êu ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng t¨ng trëng thÓ chÊt, c¶i thiÖn gièng nßi lµ mét trong nh÷ng môc tiªu lín cña §¶ng vµ nhµ níc ta, trong ®ã ngµnh y tÕ cã vai trß vµ tr¸ch nhiÖm kh«ng nhá. N¾m v÷ng nh÷ng ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt cña trÎ em vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn nµy, chóng ta ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thêng xuyªn khuyÕn khÝch, ®éng viªn, gi¸o dôc c¸c bËc cha mÑ vµ trÎ em kh«ng ngõng t¨ng cêng dinh dìng, luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao, phßng chèng bÖnh tËt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Ó thóc ®Èy sù lín lªn kh«ng ngõng cña trÎ. 13
Sù ph¸t triÓn t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ em Môc tiªu 1. Tr×nh bµy ®îc sù ph¸t tri Ón b×nh thêng vµ kh«ng b×nh thêng vÒ t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ em theo tõng løa tuæi. 2. KÓ ®îc nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ em. 3. øng dông ®îc nh÷ng kiÕn thøc trong bµi vµo viÖc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em cho phï hîp víi tõng løa tuæi. Néi dung Søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i hoµn toµn tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, vÒ t©m thÇn vµ x· héi, chø kh«ng chØ lµ t×nh tr¹ng kh«ng cã bÖnh tËt. Do vËy, viÖc ®¸nh gi¸ søc khoÎ trÎ em kh«ng chØ dùa vµo sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt mµ cßn ph¶i xem xÐt ®Õn sù ph¸t triÓn vÒ t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m thÇn - vËn ®éng cña trÎ em diÔn biÕn song song víi sù trëng thµnh cña hÖ thÇn kinh, ®Æc biÖt lµ sù hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn cña vá n·o, cña c¸c gi¸c quan vµ cña hÖ c ¬ - x¬ng - khíp. Ngoµi ra, c¸c yÕu tè nh m«i trêng sèng, sù ph¸t triÓn x· héi, ®Æc biÖt lµ sù gi¸o dôc toµn diÖn vÒ v¨n, thÓ, mü còng lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng kÐm phÇn quan träng gióp cho trÎ ph¸t triÓn tèt vÒ t©m thÇn vµ vËn ®éng. §Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ em, cã thÓ dùa vµo viÖc theo dâi c¸c khÝa c¹nh sau: - Sù hiÓu biÕt cña trÎ (TrÎ biÕt nh÷ng g×?) - Sù ph¸t triÓn vÒ vËn ®éng: C¸c ®éng t¸c vËn ®éng vµ sù kÕt hîp khÐo lÐo c¸c ®éng t¸c ®ã (TrÎ biÕt lµm g×? Vµ lµm nh thÕ nµo). - Sù ph¸t triÓn vÒ c¸c gi¸c quan, trong ®ã träng t©m lµ nghe vµ nh×n. - Sù ph¸t triÓn vÒ lêi nãi (Kh¶ n¨ng nãi cña trÎ ®Õn ®©u?). - Sù øng xö vµ giao tiÕp víi m«i trêng xung quanh. 1. Ph¸t triÓn vÒ t©m thÇn vµ vËn ®éng cña trÎ em 1.1. TrÎ s¬ sinh - TrÎ s¬ sinh ngñ nhiÒu (ngñ tíi 22 - 23 giê/ngµy) vµ ®«i khi trÎ cêi trong khi ngñ . - N¨m gi¸c quan cña trÎ s¬ sinh ®· ho¹t ®éng: + TrÎ nghe ®îc tiÕng ®éng to, tiÕng nãi to cña mäi ngêi. + TrÎ kh«ng thÝch uèng chÊt ®¾ng, trÎ thÝch uèng chÊt ngät. + TrÎ nhËn biÕt ®îc mïi s÷a mÑ, qua ®ã trÎ biÕt t×m vó mÑ ®Ó bó mçi khi ®îc bÕ. + TrÎ biÕt nh×n ®Ìn s¸ng kh«ng di ®éng. + TrÎ biÕt ®au khi tiªm, vÐo. - TrÎ s¬ sinh chØ cã nh÷ng cö ®éng tù ph¸t, kh«ng ý thøc. Do vËy c¸c ®éng t¸c nµy thêng xuÊt hiÖn ®ét ngét, kh«ng c ã sù phèi hîp vµ ®«i khi x¶y ra hµng lo¹t c¸c ®éng t¸c vu v¬. VÝ dô: Mét trÎ s¬ sinh n»m ngöa thêng co 2 tay, bµn tay n¾m chÆt, hai ch©n cïng co hoÆc mét ch©n co mét ch©n duçi; nhiÒu khi ch©n, tay cã nh÷ng ®éng t¸c vu v¬ . - TrÎ s¬ sinh cã nh÷ng ph¶n x¹ tù nhiªn: + Ph¶n x¹ bó, ph¶n x¹ nuèt. + Ph¶n x¹ Robinson (khi ®a mét vËt ch¹m vµo lßng bµn tay th× trÎ n¾m rÊt ch¾c). + Ph¶n x¹ vßi: khi ch¹m vµo m¸ gÇn miÖng ë bªn nµo th× m«i cña trÎ ®a ra híng vÒ bªn ®ã nh ®Ó ngËm bó. + Ph¶n x¹ b¾t chép Moro: khi vç vµo thµnh giêng n¬i trÎ n»m, trÎ giËt m×nh, hai tay giang ra råi «m choµng vµo th©n (h×nh 4). 14
H×nh 4: Ph¶n x¹ Moro 1.2. TrÎ 2 th¸ng tuæi - Thêi gian ngñ cña trÎ gi¶m dÇn. - Lóc thøc trÎ biÕt ch¬i, nh×n ®îc c¸c vËt s¸ng di ®éng tríc m¾t. - TrÎ biÕt hãng chuyÖn. - TrÎ mØm cêi vµ dÉy dôa lµ thÓ hiÖn sù vui thÝch. - §Æt n»m sÊp, trÎ cã thÓ ngÈng ®Çu lªn trong chèc l¸t. 1.3. TrÎ 3 th¸ng tuæi - Thêi gian thøc vµ ch¬i t¨ng dÇn. - TrÎ cã thÓ nh×n theo mét vËt di ®éng. - Cã thÓ ch¨m chó nh×n mét vËt n¾m trong tay. - TrÎ cã thÓ n¾m lÊy nh÷ng vËt ngêi lín ®a vµ cho vµo måm, mÆc dï cha tù ®iÒu khiÓn ®îc mét c¸ch mau lÑ. - TrÎ lÉy ®îc tõ t thÕ ngöa sang nghiªng. - ë t thÕ n»m sÊp trÎ cã thÓ nhÊc c»m khái mÆt giêng kh¸ l©u. 1.4. TrÎ 4 th¸ng tuæi - Ham thÝch m«i trêng xung quanh. - TrÎ thÝch cêi ®ïa víi mäi ngêi. - Cã thÓ vËn ®éng tù ý nh cÇm vµ kÐo ®å ch¬i. - ThÝch ®¹p, thÝch vïng vÉy ch©n tay. - LÉy ®îc tõ ngöa sang sÊp. - N»m sÊp trÎ n©ng ®Çu ®îc l©u h¬n. - Gi÷ cho trÎ ngåi, ®Çu cña trÎ kh«ng bÞ rñ x uèng, kh«ng l¾c l. 1.5. TrÎ 5 th¸ng tuæi - TrÎ cã thÓ quay mÆt vÒ phÝa cã tiÕng ®éng. - BiÕt ®a tay ra nhËn ®å ch¬i. - Ngåi ®îc khi cã ngêi ®ì. - Cã thÓ lÉy ®îc tõ sÊp sang ngöa. 15
- Cã thÓ ph¸t ©m ®îc vµi phô ©m. 1.6. TrÎ 6 th¸ng tuæi - TrÎ biÕt ph©n biÖt mÑ vµ ngêi l¹. - TrÎ ngåi v÷ng vµ trên ngêi ra xung quanh ®Ó lÊy ®å ch¬i. - BiÕt chép lÊy ®å ch¬i, cÇm l©u vµ chuyÓn tõ tay nµy sang tay kh¸c. - BiÕt nhÆt ®å ch¬i cã kÝch thíc nhá b»ng c¶ 5 ngãn tay. - TrÎ bíc ®i khi ®îc xãc n¸ch. - BËp bÑ ®îc hai ©m kÐp: bµ bµ, m¨m m¨m... 1.7. TrÎ 7- 9 th¸ng tuæi - Cã c¶m xóc vui mõng hay sî h·i. - BiÕt vÉy tay chµo, hoan h«. - BiÕt bß, tù vÞn vµo thµnh giêng ®Ó ®øng lªn. - NhÆt ®îc vËt nhá b»ng 2 ngãn tay (ngãn c¸i vµ ngãn trá). - BiÕt ®Ëp c¸c vËt vµo nhau ® Ó t¹o ra tiÕng ®éng, do vËy trÎ rÊt thÝch c¸c ®å vËt ph¸t ra tiÕng kªu nh chu«ng, qu¶ l¾c vv... - BiÕt bá vËt nµy lÊy vËt kh¸c. - BiÕt ph¸t ©m râ tõng tõ, trong sè vµi tõ: bµ, mÑ, ®i, c¬m... 1.8. TrÎ 10 - 12 th¸ng - HiÓu ®îc lêi nãi ®¬n gi¶n. - TrÎ nh¾c l¹i ®îc nh÷ng ©m ngêi lín d¹y. - BiÕt chØ tay vµo nh÷ng vËt m×nh a thÝch. - ThÝch ®Ëp ®å ch¬i vµo bµn, qu¼ng xuèng ®Êt, nÐm ra xa m×nh. - Sö dông c¸c ngãn tay dÔ dµng h¬n. - TrÎ tù ngåi xuèng, ®øng lªn vµ ®i ®îc vµi bíc (khi ®îc 12 th¸ng). - TrÎ ph¸t ©m ®îc 2 ©m râ rÖt (bµ ¬i, mÑ ®©u, ®i ch¬i...), 1.9. TrÎ 18 th¸ng tuæi - BiÕt ®ßi ®i tiÓu, ®i Øa. - ChØ ®îc c¸c bé phËn cña c¬ thÓ nh m¾t, mòi, måm, tai, ®Çu, tay, ch©n, ngùc, bông, rèn vv... - BiÕt xÕp ®å ch¬i, biÕt lËt ngöa c¸i chÐn ®Ó lÊy hßn bi ë bªn trong, nÕu ®îc nh×n thÊy ngêi lín lÊy chÐn óp lªn hßn bi. - TrÎ ®i nhanh, ®i lªn ®îc cÇu thang nÕu cã ngêi d¾t tay. - BiÕt tù cÇm b¸t c¬m vµ xóc ¨n b»ng th×a. - Nãi ®îc c¸c c©u ng¾n. 1.10. TrÎ 24 th¸ng tuæi - ThÝch xÕp ®å ch¬i thµnh hµng dµi. - Tù mÆc ®îc quÇn ¸o, röa mÆt nhng cßn vông vÒ. - Tù lªn xuèng cÇu thang, nh¶y ®îc 1 ch©n. - VÏ ®îc vßng trßn, ®êng th¼ng. - Nãi ®îc c©u dµi, h¸t ®îc bµi h¸t ng¾n. 1.11. TrÎ 2 - 3 tuæi - Tù phôc vô ®îc c¸c viÖc ®¬n gi¶n: cëi bá/mÆc quÇn ¸o, xóc c¬m ¨ n... - Häc thuéc bµi h¸t ng¾n. - Hay ®Æt c©u hái. - ThÝch sèng tËp thÓ. - Ch©n tay bít vông vÒ, c¸c ®éng t¸c khÐo lÐo h¬n. - ThÝch leo trÌo. - TrÎ thÝch móa h¸t. 1.12. TrÎ 4 - 6 tuæi - Tinh thÇn ph¸t triÓn nhanh: 16
+ TrÎ thÝch t×m hiÓu m«i trêng xung quanh , thÝch ch¬i mét m×nh. + TiÕng nãi ph¸t triÓn m¹nh: trÎ h¸t ®îc bµi h¸t dµi, thuéc nhiÒu bµi th¬ ng¾n. + BiÕt häc ch÷, häc vÏ, viÕt ®îc. + 6 tuæi trÎ b¾t ®Çu ®i häc. - VËn ®éng khÐo lÐo, nhanh nhÑn, mÒm dÎo: móa, ®i th¨ng b»ng, leo trÌo, ch¹y, nh¶y ... 1.13. TrÎ 7 - 15 tuæi - TiÕp thu gi¸o dôc tèt. - Cã kh¶ n¨ng tëng tîng vµ s¸ng t¹o. - BiÕt hoµ m×nh trong céng ®ång x· héi. - VËn ®éng khÐo lÐo: móa, nh¶y, kh©u v¸, thªu, ®an len vv... - Ph¸t triÓn nh©n c¸ch giíi tÝnh râ rÖt. 2. §¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn c ña trÎ em b»ng test Denver Test Denver (Denver Developmental Screening test) hay cßn gäi lµ test sµng läc ®îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña trÎ tríc tuæi ®i häc (tríc 6 tuæi). Môc ®Ých cña test nµy lµ ph¸t hiÖn sím c¸c tr¹ng th¸i chËm ph¸t triÓn ë trÎ nhá b»ng c¸ch sö dông c¸c tiªu chuÈn vÒ sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña trÎ em theo th¸ng tuæi vµ ®îc s¾p xÕp mét c¸ch hÖ thèng theo tõng lÜnh vùc ®Ó dÔ thùc hiÖn viÖc nhËn ®Þnh vµ ®¸nh gi¸. 2.1. Néi dung cña test Denver Néi dung cña test Denver bao gåm 105 môc thuéc 4 lÜnh vùc cÇn ®¸nh gi¸ lµ: - VËn ®éng th« s¬: Bao gåm 31 môc nh»m ph¸t hiÖn xem trÎ cã biÕt ngåi, biÕt ®i, biÕt nh¶y... theo ®óng tuæi kh«ng? VÝ dô: ngÈng ®Çu, lÉy, chËp ch÷ng, ®¸ bãng... - VËn ®éng tinh tÕ: Bao gåm 30 môc gióp ta nhËn ®Þn h ®îc kh¶ n¨ng nh×n, sö dông bµn tay nhÆt ®å vËt vµ kh¶ n¨ng vÏ cña trÎ. VÝ dô: n¾m qu¶ l¾c, nhÆt qu¶ nho, vÏ nguÖch ngo¹c, xÕp c¸c khèi mÇu... - Ng«n ng÷: Víi 21 môc kiÓm tra ng«n ng÷, chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc kh¶ n¨ng nghe, nãi vµ thùc hµnh mÖnh l Önh cña trÎ. VÝ dô: ph¶n øng nghe chu«ng, cêi, nãi bËp bÑ, gäi mÑ, chØ c¸c bé phËn trªn c¬ thÓ trÎ, nhËn biÕt mµu s¾c. - ThÝch øng c¸ nh©n – x· héi: 23 môc ®îc sö dông ®Ó nhËn biÕt kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña trÎ víi mäi ngêi xung quanh vµ c¸ch thøc tù ch¨m s ãc b¶n th©n. VÝ dô: biÕt ch¬i trß ó tim, biÕt vÉy tay chµo, biÕt xóc c¬m ¨n, mÆc quÇn ¸o, röa tay, ch¬i víi trÎ kh¸c... 2.2. C¸c dông cô cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ - Mét tóm len mµu ®á - Mét Ýt nho kh« - 1 qu¶ lóc l¾c cã c¸n nhá - 8 khèi vu«ng b»ng gç/nhùa cã c¹nh 2,5cm víi 4 mµu kh¸c nhau (®á, vµng, xanh lôc, xanh l¸ c©y), mçi mµu cã 2 khèi. - 1 lä nhá b»ng thuû tinh cã ®êng kÝnh miÖng lä b»ng 1,5cm. - 1 chu«ng nhá - 1 qu¶ bãng quÇn vît - 1 bót ch× - 1 phiÕu kiÓm tra ®· in s½n c¸c tiªu chuÈn cÇn ti Õn hµnh ®¸nh gi¸ theo th¸ng tuæi. 17
2.3. B¶ng ®¸nh gi¸ Løa tuæi V©n ®éng VËn ®éng tinh tÕ Ng«n ng÷ ThÝch øng c¸ th« s¬ nh©n - x· héi 1 th¸ng - Gi¬ tay lªn - Nh×n ng¬i mÑ - Cêi khi ngñ - Quan s¸t vËt nhÑ nhµng - Nh×n ®Ìn s¸ng tríc mÆt khi n»m sÊp kh«ng di ®éng 2-3 - Gi÷ v÷ng - §a m¾t nh×n mÑ - Cêi khi thøc - Cêi ®¸p l¹i th¸ng ®îc cæ - MØm cêi - Hãng chuyÖn - N»m sÊp - Nh×n vËt s¸ng di ngÈng ®Çu ®éng chèc l¸t - Nh×n vËt di ®éng 4-5 - Ngåi ph¶i - N¾m chÆt tù ph¸t - Cêi khanh - BiÕt ®Çu vó th¸ng gi÷ kh¸ch - L¾c l khi cho ¨n 6-8 - Ngåi v÷ng - ChuyÓn vËt tõ tay - B¾t chíc giäng - Cho tay vµo th¸ng mét m×nh nµy sang tay kia miÖng - Bß l©n lª - Ch¬i trß ch¬i 8-10 - §øng vÞn - Vç tay - KÕt hîp tõ vµ ®¬n gi¶n th¸ng hµnh ®éng (m¨m - BiÕt bè mÑ m¨m) - BiÕt l¹ quen 10-12 - §i cã ngêi - NhÆt ®å vËt b»ng - Nãi tõ ®Çu tiªn th¸ng d¾t 2 ngãn 12-18 - §i mét - Sö dông c¸c ngãn - Nãi ®îc 3-50 - Sö dông ®îc th¸ng m×nh tay dÔ dµng tõ chÐn - TËp dïng th×a 18-24 - B¾t ®Çu - XÕp ®îc vËt nµy - BiÕt bbé phËn - BiÕt giao tiÕp th¸ng ch¹y lªn vËt kia cña c¬ thÓ víi ngêi m×nh - LÊy ®îc ®å vËt muèn khi sai khiÕn - B¾t chíc lµm - Nãi lãng - Nãi ®îc c©u 2 tõ 25-30 - NÐm bãng - B¾t chíc t« - Nãi ®îc c©u 3- - BiÕt ®ßi ®i ®¸i, th¸ng - Ch¹y ®êng kÎ däc 4 tõ Øa 30-36 - Leo lªn, - B¾t chíc t« - Cã 50-300 tõ - Ch¬i tù lËp th¸ng xuèng thang ®êng kÎ ngang - BiÕt cëi ¸o mét m×nh - XÕp ®îc 6 khèi - BiÕt mÆc ¸o lªn nhau 3-4 tuæi - §øng 1 - VÏ vßng trßn - Nãi ®îc giíi tõ - Tù ®Õn nhµ vÖ ch©n - VÏ h×nh vu«ng - Nãi ®îc ®¹i tõ sinh - §i xe 3 - Sö dông kÐo - Nãi ®îc sè - BiÕt röa mÆt, lau b¸nh nhiÒu mÆt - NÐm - Ch¬i tËp thÓ chuyÒn bãng - ChuyÓn tay cÇm trªn tay 4-5 tuæi - NÐm bãng - VÏ ngêi víi mét - §Õm ®îc - Tù mÆc quÇn ¸o chÝnh x¸c vµi bé phËn - BiÕt ®îc mµu - Gióp viÖc vÆt - VÏ tam gi¸c s¾c - Ho¹t ®éng tËp - T« nÐt ch÷ thÓ 5-6 tuæi - Ch¹y tèt 18 - VÏ vßng trßn tèt - Chia ®îc ®éng
- Leo, trÌo tèt - B¾t ®Çu ®i häc tõ qu¸ khø - TiÕp xóc víi b¹n bÌ, nhµ trêng ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu Môc tiªu 1. Nªu ®îc ®Þnh nghÜa søc khoÎ vµ ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu (CSSKB§) . 2. Tr×nh bµy ®îc c¸c yÕu tè chi phèi søc khoÎ. 3. Tr×nh bµy ®îc néi dung CSSKB§ theo tuyªn ng«n Alma Ata vµ néi dung CSSKB§ t¹i ViÖt nam. 4. Tr×nh bµy ®îc néi dung CSSKB§ cho trÎ em (GOBIFFF). 5. Ph©n tÝch ®îc m« h×nh bÖnh tËt cña trÎ em níc ta hiÖn nay. 6. Nªu ®îc c¸c môc tiªu cô thÓ vÒ CSSKTE tõ nay ®Õn n¨m 2010. 7. TiÕn hµnh ®îc buæi gi¸o dôc søc khoÎ t¹i céng ®ång. Néi dung 1. Kh¸i niÖm vÒ CSSKB§ 1.1. §Þnh nghÜa søc khoÎ Søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i hoµn toµn tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· h éi, chø kh«ng chØ lµ t×nh tr¹ng kh«ng cã bÖnh, tËt hoÆc èm yÕu. 1.2. C¸c yÕu tè chi phèi søc khoÎ ¡n uèng Nhµ ë, tiÖn nghi RÌn luyÖn th©n V¨n ho¸ gi¸o dôc thÓ T×nh h×nh thÕ Qui ho¹ch x©y dùng giíi Tæ chøc y tÕ Søc khoÎ Giao th«ng, du lÞch D©n sè M«i trêng thiªn nhiªn Ph¸t triÓn kinh M«i trêng gia M«i trêng lao M«i trêng x· héi tÕ ®×nh ®éng 1.3. §Þnh nghÜa CSSKB§ (Nªu t¹i Héi nghÞ Alma Ata ngµy 12/9/1978) CSSKB§ lµ nh÷ng ch¨m sãc søc khoÎ thiÕt yÕu, b»ng c¸c ph¬ng ph¸p vµ kÜ thuËt thùc hµnh cã c¬ së khoa häc, cã thÓ tíi ®îc mäi ngêi, mäi gia ®×nh trong céng ®ång, ®îc hä chÊp nhËn vµ tÝch cùc tham gia, víi møc chi phÝ mµ nh©n d©n vµ Nhµ níc cã thÓ cung øng ®îc, ph¸t huy tÝnh tù lùc, tù quyÕt cña mäi ngêi d©n. Cã thÓ nãi CSSKB§ chÝnh lµ: - Nh÷ng ch¨m sãc thiÕt yÕu, nh÷ng ch¨m sãc c¬ b¶n cho søc khoÎ. - Nh÷ng ch¨m sãc nµy lµ nh÷ng kü thuËt thùc hµnh cã c¬ së khoa häc. - Nh÷ng ch¨m sãc cã thÓ tíi ®îc mäi ngêi d©n, m äi gia ®×nh vµ tíi ®îc n¬i hä ®ang sinh sèng. - Nh÷ng ch¨m sãc mµ mäi ngêi cã thÓ chÊp nhËn ®îc vµ tÝch cùc tham gia hëng øng. 19
- Nh÷ng ch¨m sãc phï hîp víi nÒn kinh tÕ cña nh©n d©n, cña ®Êt níc. Nh vËy, néi dung CSSKB§ sÏ kh«ng hoµn toµn gièng nhau ë c¸c níc trong cïng mét thêi ®iÓm vµ ngay trong mét níc ë c¸c vïng vµ c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau. Néi dung CSSKB§ cÇn ®îc thay ®æi theo thêi gian hoÆc theo ®Þa lý ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh søc khoÎ, bÖnh tËt vµ tr×nh ®é v¨n ho¸ cña nh©n d©n còng nh hoµn c ¶nh kinh tÕ cña mçi níc, mçi ®Þa ph¬ng trong tõng thêi ®iÓm kh¸c nhau. CSSKB§ lµ mét chiÕn lîc hay mét gi¶i ph¸p nhÊn m¹nh tíi sù ph¸t triÓn phæ cËp c¸c dÞch vô y tÕ. C¸c dÞch vô nµy ngêi d©n chÊp nhËn ®îc, cè g¾ng chi tr¶ ®îc, cã thÓ tiÕp cËn ®îc, dùa vµo céng ®ång vµ coi träng viÖc n©ng cao, duy tr× søc khoÎ cho nh©n d©n. Bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n cña CSSKB§ lµ: - TiÕp cËn réng r·i vµ phæ cËp c¸c nhu cÇu c¬ b¶n. §©y lµ nguyªn t¾c nÒn t¶ng cña CSSKB§. Mäi ngêi d©n trªn thÕ giíi cÇn ®îc tiÕp cËn víi nh÷ng dÞch vô y tÕ hiÖn cã ®Ó ®¶m b¶o cho mäi ngêi d©n cã søc khoÎ ®Çy ®ñ. - Sù tham gia vµ tù lùc cña c¸ nh©n vµ céng ®ång. YÕu tè ch×a kho¸ ®Ó ®¹t ®îc sù tham gia vµ tù lùc cña c¸ nh©n vµ céng ®ång lµ gi¸o dôc vµ x©y dùng ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi ngê i ®èi víi søc khoÎ cña m×nh vµ cña mäi ngêi. - Phèi hîp liªn ngµnh trong CSSKB§. Ngµnh y tÕ ph¶i phèi hîp víi c¸c ngµnh kh¸c nh gi¸o dôc, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp...vµ víi c¸c tæ chøc x· héi nh Héi liªn hiÖp phô n÷, §oµn thanh niªn... vµ víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®Ó cã thÓ ®¹t ®îc hiÓu qu¶ cao trong c«ng t¸c CSSKB§. - Kü thuËt thÝch øng vµ hiÖu qu¶ chi phÝ trong khu«n khæ nguån lùc cã s½n. Dùa vµo thùc tr¹ng t¹i ®Þa ph¬ng mµ cã thÓ ®a ra nh÷ng kü thuËt ch¨m cho phï hîp, hiÖu qu¶ vµ huy ®éng ®îc sù t ham gia tÝch cùc cña céng ®ång. Sö dông c¸c kü thuËt thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông c¸c nguån lùc y tÕ, còng cã nghÜa lµ ph¶i ph©n bæ tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, sao cho ®a sè ngêi d©n ®îc hëng. 1.4. NhËn thøc vÒ ch¨m sãc søc khoÎ Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n vÒ nhËn thøc ch¨m sãc søc khoÎ sau Héi nghÞ Alma Ata lµ sù chuyÓn biÕn vÒ quan niÖm cò cho r»ng søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i kh«ng cã bÖnh sang quan niÖm míi lµ tr¹ng th¸i tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, x· héi vµ kh«ng bÖnh tËt. Tõ ®ã dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ néi dung ch¨m sãc søc khoÎ, vÒ ®èi tîng cÇn ch¨m sãc søc khoÎ, vÒ tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé y tÕ, vÒ vai trß cña tõng ngêi nh©n, tõng ban ngµnh trong x· héi trong viÖc phÊn ®Êu kh«ng ngõng n©ng cao søc khoÎ cho c¸ nh©n, cho céng ®ång vµ cho x · héi. Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n vÒ nhËn thøc ch¨m sãc søc khoÎ ®îc tãm t¾t nh sau: Néi dung NhËn thøc cò vÒ CSSK NhËn thøc míi vÒ CSSK Quan niÖm vÒ søc Kh«ng cã bÖnh Tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, x· khoÎ héi vµ kh«ng cã bÖnh tËt. Néi dung ch¨m sãc søc NÆng vÒ ch÷a bÖnh Dù phßng tÝch cùc, ch¨m sãc toµn khoÎ diÖn. §èi tîng ch¨m sãc C¸ thÓ: ngêi èm lµ Céng ®ång: ngêi khoÎ vµ ngêi søc khoÎ chÝnh èm Tr¸ch nhiÖm cña Y tÕ Toµn d©n, toµn x· héi Vai trß cña ngêi d©n Thô ®éng: û l¹i vµo y tÕ Chñ ®éng: - Tù b¶o vÖ m×nh; - Cïng tham gia b¶o vÖ céng ®ång TÝnh chÊt ho¹t ®éng Ho¹t ®éng cña y tÕ t¸ch Y tÕ lµ mét bé phËn lång ghÐp 20