HỆ THẦN KINH
I. ĐỊNH NGHĨA - NGUỒN GỐC:
Hệ thần kinh bao gồm hệ thần kinh trung ương (HTKTW) và hệ thần kinh ngoại
biên (HTKNB). HTKTW gồm não bộ và tủy sống (tủy gai). HTKNB gồm hạch thần
kinh, dây thần kinh và các tận cùng thần kinh.
Tất cả hệ thần kinh đều có nguồn gốc từ ngoại bì thần kinh.
II. HỆ THẦN KINH TRUNG ƯƠNG (HTKTW):
HTKTW gồm có 2 thành phần: não bộ nằm trong hộp sọ và
tủy sống nằm trong ống sống. Cả 2 đều có màng bao quanh.
HTKTW gần như không có mô liên kết nâng đỡ, chỉ có một
ít đi kèm với mạch máu. Não và tủy sống đều mềm nhão như
bột. Mô thần kinh đệm chống đỡ và đệm thay cho mô liên kết,
như đã mô tả ở trong phần mô thần kinh.
Cấu tạo chung của HTKTW gồm có chất trắng và chất xám, phân bố xung quanh
1 ống. Chất trắng là tập hợp các sợi trục có myêlin, thường kết thành bó; chính thành
phần lipid của myêlin làm cho chất này có màu hơi trắng. Mạch máu trong chất trắng
tương đối ít. Chất xám, có màu xám nhạt khi xem trên não tươi, chứa thân nơron và
sợi thần kinh không myêlin. Phân bố mạch máu tại đây rất phát triển. Chất trắng và
chất xám phân bố khác nhau giữa não bộ và tủy sống. Ở tủy sống, chất xám nằm bên
trong còn chất trắng bao bên ngoài. Ở não bộ thì ngược lại, chất xám tạo thành vỏ
ngoài của đại não, tiểu não và các nhân xám dưới vỏ; chất trắng nằm trong vùng dưới
vỏ.
1. Tủy sống:
Tủy sống cắt ngang có 2 phần cấu tạo chính: chất xám và chất trắng
Chất xám nằm bên trong, có dạng chữ H, mỗi nửa bên có 3 phần: sừng trước,
sừng bên và sừng sau, ở giữa có một ống nhỏ gọi là ống nội tủy. Sừng trước là
sừng vận động, có hình tứ giác. Sừng bên có ranh giới với chất trắng không rõ rệt
do cấu trúc đặc biệt gọi là cấu tạo lưới. Sừng sau là sừng cảm giác, hẹp và dài
hơn sừng trước.
Thành phần mô học chủ yếu của chất xám là thân nơron, tế bào đệm và sợi thần
kinh không myêlin. Ở sừng trước có nhiều tế bào thần kinh vận động mà sợi trục
tiến về rễ trước và có đầu tận cùng ở cơ vân. Sừng sau có nhiều tế bào thần kinh
liên hiệp mà sợi trục tiến về sừng trước hoặc tiến ra các cột tủy.
Chất trắng bao quanh chất xám, không có thân nơron nhưng có nhiều tế bào
đệm (chủ yếu là tế bào ít nhánh (tạo bao myêlin), một ít tế bào sao...) và các sợi
thần kinh có myêlin xuất phát từ chất xám của tủy sống hoặc não, hoặc hạch tủy
sống. Các sợi này chạy hướng lên hoặc hướng xuống, dọc theo cột tủy sống. Các
bó sợi của chất trắng tạo thành những bó dẫn truyền thần kinh và được chia thành
ba nhóm chính dựa theo chức năng:
- Các bó sợi vận động ly tâm, đi từ não xuống.
- Các bó sợi cảm giác hướng tâm, đi lên não.
- Các bó sợi liên hiệp nối với các tầng tủy với nhau.
2. Vỏ não:
Ở bán cầu não và tiểu não,
chất xám phủ bên ngoài chất
trắng, tạo thành một lớp được gọi
là vỏ não và vỏ tiểu não. Vỏ não
dày 1,5-4 mm, có cấu trúc thay
đổi tùy theo từng vùng.
Vỏ não bao phủ hai bán cầu
đại não, là nơi phối hợp các cảm giác nhận được, hình thành các đáp ứng vận động
theo ý muốn. Đây là phần não thực hiện các chức năng tư duy từ đơn giản đến phức
tạp, nơi sử dụng ngôn ngữ, học và nhớ. Để thực hiện các chức năng trên, vỏ não phải
rộng, tạo thành các nếp nhăn sâu, gọi là các rãnh. Diện tích chung của vỏ đại não là
2200-2300 cm2, hai phần ba diện tích này nằm sâu trong các rãnh, còn một phần ba
hiện ra ngoài.
Thân nơron ở vỏ não xếp thành 6 lớp, từ ngoài vào trong:
Lớp phân tử là lớp ngoài cùng, chứa ít thân nơron (tế bào Cajal), các sợi thần
kinh chạy theo hướng song song với bề mặt vỏ não.
Lớp hạt ngoài chứa thân các nơron nhỏ.
Lớp tế bào tháp chứa nhiều thân tế bào thần kinh hình tháp.
Lớp hạt trong chứa thân nơron nhỏ.
Lớp tháp trong (hay lớp hạch) chứa các tế bào tháp lớn được gọi là tế bào
Betz.
Lớp tế bào đa dạng nằm trong cùng, tiếp giáp với chất trắng, có nhiều tế bào
đa dạng.
Dựa trên sự phân bố các sợi thần kinh trong vỏ não, phân biệt theo thứ tự từ ngoài
vào trong:
1. Mạng Exner, nằm trong lớp phân tử
2. Dải Bechterew, nằm giữa lớp hạt ngoài và lớp tế bào tháp
3. Dải Baillarger ngoài, nằm trong lớp hạt trong
4. Dải Baillarger trong, nằm trong phần dưới của lớp hạch
Ngoài ra còn có các bó sợi chạy theo hướng thẳng góc với bề mặt vỏ não, giúp
liên hợp các vùng khác nhau trong vỏ não.
