KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 85 (9/2023)
143
BÀI BÁO KHOA HỌC
ĐÁNH GIÁ DIỄN BIẾN CHẤT LƯỢNG NƯỚC MỘT SỐ HỒ
TẠI QUẬN ĐỐNG ĐA, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Nhâm Thị Thúy Hằng1, Nguyễn Thị Thế Nguyên1, Nguyễn Thị Thanh Thúy1, Hoàng Nghĩa Anh1
Tóm tắt: Hồ Xã Đàn, hồ Ba Mẫu và hồ Hoàng Cầu là ba hồ có diện tích mặt nước lớn của quận Đống
Đa. Ba hồ này đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận và điều hoà nước và khí hậu, tạo cảnh
quan, và là nơi vui chơi giải trí của cộng đồng xung quanh. Do vậy, việc quản lý, giám sát chất lượng
nước hồ là rất cần thiết. Trong bài báo này, chất lượng nước ba hồ được đánh giá bằng chỉ số chất
lượng nước WQI trong 05 năm gần đây, từ 2018 đến 2022. Chất lượng nước được đánh giá thông qua
các nhóm thông số vật lý, hóa học và sinh học bao gồm: pH, DO, BOD5, COD, NH4+-N, PO43--P và
coliform. Kết quả nghiên cứu cho thấy chất lượng nước các hồ này đã bị ô nhiễm, hầu hết các chỉ tiêu
chất lượng nước đều vượt giới hạn cho phép tại QCVN 08-MT:2015/BTNMT, cột B1. Giá trị trung bình
WQI không có xu hướng cải thiện trong những năm từ 2018 đến năm 2021. Năm 2022 do xây dựng kè
bờ hồ ngăn nước đến từ khu vực xung quanh nên chỉ số WQI có tăng lên, chất lượng nước được cải
thiện sau khi có kè.
Từ khóa: Hồ cảnh quan, chất lượng nước, chỉ số WQI.
1. MỞ ĐẦU *
Hồ có mặt tại hầu hết các đô thị và đóng vai trò
quan trọng trong việc tiếp nhận và điều hoà nước
và khí hậu, tạo cảnh quan, và là nơi vui chơi giải
trí của cộng đồng (Thanh, 2009). Dưới tác động
của quá trình đô thị hoá, ở nhiều thành phố lớn,
như Hà Nội, nhiều không gian mặt nước bị xâm
lấn, giảm diện tích, ảnh hưởng đến chức năng điều
hòa của hệ thống hồ nội thành. Hệ quả là làm
giảm khả năng tiêu thoát, điều hòa nước mưa của
đô thị, khiến tình trạng ngập úng lan rộng. Chất
lượng nước của các hồ trong khu vực đô thị đều
có dấu hiệu suy giảm do hệ thống thu gom nước
thải không hợp lý, ý thức của người dân còn kém
khiến tải lượng chất gây ô nhiễm xả xuống hồ
tăng nhanh là nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm
nước hồ đô thị (Thanh, 2009).
Để đưa ra các cơ sở khoa học cho việc quản lý
giảm thiểu ô nhiễm nước hồ, nhiều nghiên cứu trên
thế giới đã được thực hiện với chỉ tiêu đánh giá chất
lượng nước theo các chỉ số WQI khác nhau. Horton
đã phát triển chỉ số WQI đầu tiên vào những năm
1960 dựa trên 10 thông số chất lượng nước quan
trọng ở hầu hết các vùng nước (Horton, 1965).
Brown với sự hỗ trợ từ Qũy Vệ sinh Quốc gia, đã
phát triển chỉ số WQI vào năm 1970 và chỉ số này
1 Khoa Hóa và Môi trường, Trường Đại học Thủy lợi
được dựa theo phương pháp Delphi với sự tham gia
nghiên cứu của 142 chuyên gia có kinh nghiệm
trong nhiều lĩnh vực quản lý nước với chín thông số
quan trọng nhất để đánh giá chất lượng nước sinh
hoạt theo thứ tự ưu tiên là: DO, fecal coliform, pH,
BOD5, NO3-, tổng PO43-, nhiệt độ, độ đục và tổng
chất rắn (TSS) (Abbasi, 2012). Ở Việt Nam, Cục
Môi trường - Bộ Tài nguyên Môi trường đã chính
thức ban hành “Hướng dẫn kỹ thuật tính toán và
công bố chỉ số chất lượng nước Việt Nam
(VN_WQI)” theo Quyết định số 1460/QĐ-TCMT
2019 ngày ngày 12 tháng 11 năm 2019.
Hà Nội có 125 hồ trong 12 quận nội thành
(Thủy và cộng sự, 2021). Phần lớn các hồ này tiếp
nhận nước mưa và nước thải khu vực xung quanh,
kết hợp với bùn cặn lắng đọng trong thời gian dài
không được nạo vét nên hồ bị phú dưỡng, chế độ
oxy và chất lượng nước hồ suy giảm dẫn đến ô
nhiễm trầm trọng. Các hồ đô thị Hà Nội hiện nay
là các hồ nông (độ sâu từ 1,5 đến 3,5 m), diện tích
nhỏ (phần lớn diện tích từ 2 đến 6 ha) với mức độ
ô nhiễm.
Trên địa bàn quận Đống Đa có 12 hồ, 02 ao và
02 hệ thống sông, phân bổ tại 11/21 phường trên
địa bàn quận, trong đó nhiều nhất là phường
Trung Liệt với 2 hồ (hồ Bán Nguyệt và hồ
Vuông), phường Ô Chợ Dừa với 02 hồ (hồ Hoàng
Cầu và hồ Hào Nam), phường Văn Chương với 02
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 85 (9/2023)
144
hồ (hồ Linh Quang và hồ Văn Chương), phường
Khương Thượng (hồ Hố Mẻ và ao đình Khương
Thượng). Hàng năm để tạo cảnh quan và điều hòa
khí hậu vào mùa khô (ít mưa) nước tại các hồ trên
địa bàn đều được bơm cưỡng bức và duy trì ở mức
cao nhằm tạo cảnh quan và điều hòa khí hậu. Về
mùa mưa, để hạn chế ngập úng mực nước các hồ
đều được duy trì ở mức thấp nhằm sẵn sàng chứa
nước khi có mưa lớn.
Trong nghiên cứu này, chỉ số VN_WQI được
áp dụng với mục đích đánh giá biến động chất
lượng nước từ hồ có diện tích mặt hồ lớn đại diện
cho các hồ quận Đống Đa gồm hồ Xã Đàn, hồ Ba
Mẫu và hồ Hoàng Cầu trong 5 năm từ 2018 đến
2022 để phục vụ công tác quản lý nước hồ đô thị
của quận Đống Đa và của thành phố Hà Nội. Đặc
biệt là đánh giá chất lượng nước sau khi được xây
dựng kè bờ hồ năm 2022.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Trong khuôn khổ bài báo này, ba hồ tự nhiên
có diện tích mặt hồ lớn nhất quận Đống Đa gồm
hồ Xã Đàn, hồ Ba Mẫu và hồ Hoàng Cầu được lựa
chọn để đánh giá hiện trạng chất lượng nước. Đặc
điểm chung của 3 hồ này là đều tiếp nhận nước
mưa của các tuyến phố xung quanh và cả 3 hồ đã
được kè xung quanh đảm bảo cảnh quan. Với tốc
độ phát triển kinh tế, xã hội đô thị cho quận Đống
Đa, các hồ trong quận nói chung và 3 hồ nói riêng
đối mặt với nguy cơ ô nhiễm môi trường, đặc biệt
là ô nhiễm nước hồ ngày càng hiện hữu.
Bảng 1. Một số đặc điểm của hồ Đống Đa, hồ Xã Đàn và hồ Ba Mẫu
Tên hồ Địa chỉ Diện tích
(m2)
Độ sâu
(m) Nguồn tiếp nhận nước Mực nước
(m)
Hồ Đống
Đa (hồ
Hoàng
Cầu)
P.Ô chợ
Dừa 146.380 3,8
Nước mưa của các tuyến phố Hoàng
Cầu, Mai Anh Tuấn, Đặng Tiến
Đông, Nguyễn Thái Học, Nguyễn
Khuyến, Cát Linh
3,5 – 4,5
Hồ Xã Đàn
P. Nam
Đồng 44.040 4,5
Nước mua của các tuyến phố
Nguyễn Lương Bằng, Hồ Đắc Di,
Đặng Văn Ngữ, Trần Hữu Tước
3,9 – 4,5
Hồ Ba Mẫu
P.Phương
Liên 43,181 5 Nước mưa của các tuyến phố Kim
Hoa, cống hóa Kim Liên 4,0 – 5,0
Nguồn: (Báo cáo công tác bảo vệ môi trường quận Đống Đa năm 2022, UBND quận Đống Đa, 2022)
Hình 1. Hình ảnh hồ Xã Đàn, hồ Ba Mẫu và hồ
Hoàng Cầu và sơ đồ các vị trí lấy mẫu
2.2. Các phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp thu thập số liệu và phân tích
Đánh giá diễn biến chất lượng nước một số hồ
trên địa bàn quận Đống Đa trong 5 năm gần đây,
bài báo này đã dựa trên kết quả lấy mẫu và phân
tích chất lượng môi trường nước mặt tại Trung
tâm Tư vấn và Truyền thông Môi trường
(VIMCERTS 208) và được tổng hợp trong báo
cáo công tác bảo vệ môi trường quận Đống Đa
năm 2022, của UBND quận Đống Đa, Hà Nội.
* Phương pháp tính toán chỉ số WQI
Phương pháp tính toán chỉ số chất lượng nước
WQI: Công thức tính WQI theo Quyết định số
1460/QĐ-TCMT 2019 ngày ngày 12 tháng 11
năm 2019 của Tổng cục môi trường như sau:
Trong đó:
WQII: Giá trị WQI đã tính toán đối với thông số pH.
WQIIV: Giá trị WQI đã tính toán đối với 05
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 85 (9/2023)
145
thông số: DO, BOD5, COD, N-NH4+, P-PO43-
WQIV: Giá trị WQI đã tính toán đối với thông
số Coliform
Thang đánh giá chất lượng nước được cụ thể
bằng bảng màu dành riêng cho từng mức độ ô
nhiễm của nguồn nước như sau:
Bảng 2. Mức đánh giá chất lượng nước theo WQI
Giá trị WQI Chất lượng nước Màu sắc
91 - 100 Rất tốt Xanh nước biển
76 - 90 Tốt Xanh lá cây
51 - 75 Trung bình Vàng
26 - 50 Xấu Da cam
10 - 25 Kém Đỏ
<10 Ô nhiễm rất nặng Nâu
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. Diễn biến chất lượng nước trong 5 năm
từ 2018-2022
- pH: Các hồ có pH dao động từ khoảng 7,5-7,8
Điều này có thể giải thích là do trong nước hồ có
nhiều tảo, khi quang hợp tảo hấp thụ CO2 làm pH
của nước tăng, Trong thực tế, pH của nước dao
động từ 7,5÷8,5 là khoảng phù hợp để cá và một
số sinh vật trong nước có thể sống và sinh trưởng.
- Hàm lượng DO tại ba hồ trên địa bàn từ năm
2018 đến năm 2022 không đồng nhất giữa các
năm, cụ thể là năm 2020 tại hồ Xã Đàn và Hoàng
Cầu, năm 2019 và 2021 tại hồ Ba Mẫu có giá trị
DO không đạt ngưỡng của QCVN 08-
MT:2015/BTNMT cột B1. Hàm lượng DO trong
nước mặt năm 2022 tại 3 hồ trên địa bàn quận
Đống Đa dao động khoảng 4 mg/l.
Hình 2. Diễn biến hàm lượng oxy hoà tan (DO)
trong nước hồ từ năm 2018-2022
- Hàm lượng BOD5 quan trắc từ năm 2018 đến
năm 2022 tại các hồ không đồng nhất giữa các
năm, tuy nhiên nồng độ ô nhiễm có xu hướng
giảm. Trong đó, năm 2019 hàm lượng BOD5 tại
hồ Xã Đàn đạt giá trị cao nhất là 46,2 mg/l vượt
QCVN 08-MT:2015/BTNMT (B1). Kết quả phân
tích thông số BOD5 tại các hồ năm 2022 dao động
từ 12 mg/l đến 18 mg/l.
Hình 3. Diễn biến hàm lượng BOD5 trong nước
hồ từ năm 2018 đến năm 2022
- Hàm lượng COD trong nước mặt tại 3 hồ trên địa
bàn quận từ năm 2018 đến năm 2022 có xu hướng
giảm mức độ ô nhiễm cụ thể là: năm 2018 đến năm
2019 hàm lượng COD vượt QCVN 08-
MT:2015/BTNMT (B1). Hàm lượng COD trong nước
mặt năm 2019-2022 dao động từ 20 mg/l đến 37 mg/l.
Hình 4. Diễn biến hàm lượng nhu cầu oxy hoá học
(COD) trong nước hồ 2018 - 2022
- Kết quả phân tích hàm lượng NH4+-N tại các
hồ trong 5 năm từ 2018-2022 đều vượt QCVN 08-
MT:2015/BTNMT cột B1 trừ năm 2020 tại hồ
Hoàng Cầu và Ba Mẫu. Chỉ số NH4+-N không
đồng nhất giữa các năm do ảnh hưởng của lưu
lượng mưa trong năm làm pha loãng nồng độ các
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 85 (9/2023)
146
chất có trong hồ. Giá trị dao động từ 1,7-2,2 mg/L,
cao nhất lên tới 8 mg/L.
Hình 5. Diễn biến hàm lượng Amoni (NH4+_N)
trong nước hồ 2018 - 2022
- Giá trị thông số PO43- trong nước mặt tại các hồ
trên địa bàn quận từ năm 2018 đến năm 2022 có xu
hướng gia tăng nồng độ ô nhiễm, trong đó năm 2020
chỉ số PO43- trong nước mặt đạt nồng độ cao nhất tại
2 hồ Xã Đàn (0,64 mg/l) và hồ Ba Mẫu (0,82 mg/l) và
vượt QCVN 08-MT:2015/BTNMT cột B1.
- Kết quả phân tích thông số coliform trong
nước mặt tại 3 hồ trên địa bàn quận từ năm 2018
đến năm 2022 cho thấy: giá trị Coliform từ 5000 -
10000 MPN/100ml, vượt QCVN 08-
MT:2015/BTNMT (B1). Kết quả quan trắc chất
lượng môi trường nước mặt từ năm 2018 đến năm
2022 cho thấy giá trị Coliform không ổn định giữa
các năm do ảnh hưởng của lưu lượng mưa giữa
các năm không đồng đều.
Hình 6. Diễn biến hàm lượng (PO43-_P)
trong nước hồ từ năm 2018 đến năm 2022
Hình 7. Diễn biến hàm lượng coliform
trong nước mặt hồ 2018 – 2022
3.2. Đánh giá chất lượng nước bằng chỉ số WQI
Kết quả tính toán WQI cho thấy:
- Hồ Hoàng Cầu: Năm 2018 với chỉ số WQI là
66 được đánh giá chất lượng nước trung bình, tuy
nhiên trong 2 năm tiếp theo là 2019, 2020 chất
lượng nước có chiều hướng kém hơn và có chất
lượng nước xấu. Mặc dù vậy, trong năm 2021,
2022 đã có sự cải thiện chất lượng nước.
- Hồ Xã Đàn: Với WQI là 68 trong năm 2018,
chất lượng nước hồ Xã Đàn được đánh giá chất
lượng nước trung bình. Sau năm 2018, chất lượng
nước thay đổi rõ rệt cụ thể là năm 2019, 2020, 2021,
2022 đều có giá trị WQI rất thấp, được đánh giá chất
lượng nước kém. Đặc biệt trong năm 2020 chất
lượng nước được xếp vào mức kém, do chỉ số amoni
và TSS tăng cao hơn so với các năm còn lại.
- Hồ Ba Mẫu: Nhìn chung chất lượng nước của
hồ Ba Mẫu biến đổi liên tục qua các năm, năm
2018, 2020, 2022 chất lượng nước đạt đạt mức
trung bình. Nhưng với những năm 2019, 2021 thì
chất lượng nước có chất lượng kém. Năm 2022
sau khi xây kè hồ thì chất lượng nước có cải thiện,
WQI đã tăng từ 34 lên 60.
Bảng 3. Kết quả tính toán chỉ số WQI cho 3 hồ
Tên hồ Năm Giá trị WQI Đánh giá chất lượng nước Màu
2018 66 Trung bình Vàng
2019 46 Xấu Da cam
2020 46 Xấu Da cam
2021 62 Trung bình Vàng
Hoàng Cầu
2022 62 Trung bình Vàng
2018 68 Trung bình Vàng
2019 47 Xấu Da cam
Xã Đàn
2020 19 Kém Đỏ
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 85 (9/2023)
147
Tên hồ Năm Giá trị WQI Đánh giá chất lượng nước Màu
2021 49 Xấu Da cam
2022 43 Xấu Da cam
2018 72 Trung bình Vàng
2019 45 Xấu Da cam
2020 66 Trung bình Vàng
2021 34 Xấu Da cam
Ba Mẫu
2022 60 Trung bình Vàng
4. KẾT LUẬN
Giá trị DO, BOD5 và COD quan trắc từ năm
2018 đến năm 2022 tại các hồ Hoàng Cầu, Xã Đàn
và Ba Mẫu không đồng nhất giữa các năm, mức độ
ô nhiễm diễn ra liên tục và không được cải thiện
trước khi xây dựng kè bờ hồ. Thông số NH4+, PO43-
trong nước mặt tại các hồ trên địa bàn quận từ năm
2018 đến năm 2022 có xu hướng gia tăng. Kết quả
đánh giá theo WQI cho thấy nước ba hồ những năm
2019, 2020 có chất lượng kém, thậm chí là ô nhiễm
nặng, và đến năm 2022 chất lượng được có được cải
thiện do các hồ này đã được xây kè bờ hồ. Nếu tiếp
tục không có giải pháp quản lý chất lượng nước
trong hồ rất dễ xuất hiện hiện tượng phú dưỡng, tảo
nở hoa làm ảnh hưởng đến môi trường sống của sinh
vật và hệ sinh thái hồ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bùi Thị Thủy, Trần Thúy Anh, Trần Đức Hạ, Nguyễn Danh Tiến (2021). Nghiên cứu ứng dụng tổ hợp
hóa chất xử lý ô nhiễm nước hồ đô thị hà nội quy mô phòng thí nghiệm. Tạp chí Khoa học Công nghệ
Xây dựng, ĐHXDHN, 15 (4V): 98–108
Trịnh Thị Thanh, “Chất lượng nước hồ Hà Nội và các biện pháp cải thiện”, Hội thảo khoa học quốc tế kỷ
niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, Trường đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2009.
Ủy ban nhân dân quận Đống Đa (2022), Báo cáo công tác bảo vệ môi trường quận Đống Đa năm 2022, Hà Nội.
Abbasi, T., Abbasi, S.A., 2012. Water-Quality Indices. Water Quality Indices. Elsevier, pp. 353–356
Horton, R.K., 1965. An index-number system for rating water quality. J. Water Pollut. Control Fed. 37, 300–306.
Abstract:
RESEARCH ON ASSESSMENT OF WATER QUALITY STATUS
IN DONG DA DISTRICT, HANOI
Lakes of Xa Dan, Ba Mau and Hoang Cau are three lakes with large water surface area of Dong Da
district. These three lakes play an important role in receiving and regulating water and climate,
creating landscapes, and serving as recreational places for the surrounding community. Therefore, the
use of water quality indices (WQIs) as a tool to evaluate the status of water quality in lakes has been
studied for the period of 2018-2022. For this purpose, monitoring water quality data obtained during
this period was collected. Physical, chemical and biological parameters of surface water including pH,
DO, BOD5, COD, NH4+-N, PO43-P-and coliform were determined. The results indicated that most of the
indicators exceeded the Vietnamese standard. However, they has significantly improved in the last years
(2022) of the research period due to effect of embankment lake shores. The WQI values showed that the
average value of WQI in the three lakes has gradually increased in recent years, thereby lake water
quality in districts of Dong Da has significantly improved during the research period.
Keywords: Lakes of Dong Da district, water quality, WQI.
Ngày nhận bài: 08/8/2023
Ngày chấp nhận đăng: 24/9/2023