172
Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch
ë ViÖt Nam
1. CÊp ®Ò tµi : C¬ së
2. Thêi gian nghiªn cøu : 2003
3. §¬n vÞ chñ tr× : Vô Thèng kª Th−¬ng m¹i, DÞch vô vµ Gi¸ c¶
4. §¬n vÞ qu¶n lý : ViÖn Khoa häc Thèng kª
5. Chñ nhiÖm ®Ò tµi : TS. Lý Minh Kh¶i
6. Nh÷ng ng−êi phèi hîp nghiªn cøu:
CN. NguyÔn ThÞ Xu©n Mai
CN. NguyÔn ThÞ H−¬ng Loan
CN. Bïi Träng Tó
7. KÕt qu¶ b¶o vÖ: lo¹i kh¸
§Ò tµi khoa häc
Sè: 07-2003
173
I. Thèng kª tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch thÕ giíi vµ sù vËn
dông ë c¸c quèc gia
l. Kh¸i niÖm tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch vµ hÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch
cña WTO
Tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch (TSA:Tourism Satellite Account) lµ mét tËp hîp
c¸c b¶ng biÓu ®o l−êng, tÝnh to¸n ph¶n ¸nh kÕt qu¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng du lÞch
trong mèi quan hÖ qua l¹i víi c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh¸c theo cïng mét
phong ph¸p tÝnh cña tµi kho¶n quèc gia.
Lý do ra ®êi kh¸i niÖm tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch lµ do du lÞch lµ mét ngµnh
kinh tÕ tæng hîp cã liªn quan vµ ho¹t ®éng trong hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ quèc
d©n, tõ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cho ®Õn c¸c ngµnh dÞch vô. Nh−ng du lÞch l¹i ch−a
®−îc xÕp thµnh mét ngµnh kinh tÕ ®éc lËp trong hÖ thèng c¸c ngµnh kinh tÕ quèc
d©n. Do ®ã, du lÞch còng kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh thµnh mét ngµnh trong hÖ thèng
tµi kho¶n quèc gia vµ ®−îc tÝnh to¸n, ®o l−êng ®Ó thÊy ®−îc vÞ trÝ, vai trß vµ tÇm
quan träng cña nã nh− c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh¸c.
KÕt cÊu hÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch cña WTO ®−îc tr×nh bµy thµnh
c¸c b¶ng biÓu thèng kª víi nhiÒu ph©n tæ, theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau.
C¸c b¶ng biÓu TSA cho phÐp ®¸nh gi¸ sù ¶nh h−ëng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a
ngµnh du lÞch ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung vµ cho phÐp ph©n tÝch ®−îc
c¬ cÊu vµ nh÷ng biÕn ®éng, ph¸t triÓn vÒ du lÞch.
Nh÷ng chØ tiªu chñ yÕu trong hÖ thèng TSA ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt lµ:
- Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh du lÞch chiÕm trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc
d©n vµ mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n víi ngµnh du
lÞch;
- Lao ®éng trong ngµnh du lÞch.
- GDP cña ngµnh du lÞch; .
- Qui m« tiªu dïng cña kh¸ch du lÞch vµ c¬ cÊu chi tiªu du lÞch cña kh¸ch
du lÞch quèc tÕ, kh¸ch trong n−íc;
- Vèn ®Çu t− cho ngµnh ho¹t ®éng du lÞch;
174
- Tiªu dïng chung, xóc tiÕn, ®Çu t− du lÞch
……………
Tæ chøc du lÞch thÕ giíi cßn nhÊn m¹nh vai trß rÊt quan träng cña hÖ
thèng TSA nh− sau:
- TSA cho phÐp ®¸nh gi¸ ®−îc hiÖu qu¶ kinh doanh du lÞch cña tõng n−íc,
cho biÕt ®−îc sè l−îng kh¸ch ®Õn vµ kh¸ch ®i còng nh− ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i
kh¸ch;
- TSA cho phÐp ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu vÒ l−îng víi c¸c
chØ tiªu gi¸ trÞ cña du lÞch nh− sè l−ît kh¸ch, ngµy kh¸ch, tØ lÖ sö dông buång, sö
dông gi−êng,... víi c¸c chØ tiªu doanh thu tõ c¸c c¬ së du lÞch.
- TSA cßn cã thÓ ®−a ra ®−îc nh÷ng ®¸nh gi¸ quan träng vÒ c¸n c©n thanh
to¸n quèc tÕ cña mét n−íc.
- Mçi mét tµi kho¶n trong hÖ thèng TSA ®Òu cung cÊp mét th«ng tin c¬
b¶n vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngµnh ho¹t ®éng du lÞch víi c¸c ngµnh kinh tÕ
quèc d©n kh¸c, lµ c«ng cô gióp cho ng−êi ta hiÓu ®Çy ®ñ h¬n vÒ du lÞch. TSA
còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin riªng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nghiªn cøu vÒ du lÞch,
lµm c¨n cø x©y dùng c¸c chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn du lÞch.
HÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch cña Tæ chøc du lÞch thÕ giíi hiÖn hµnh
bao gåm 10 b¶ng biÓu cã nguån gèc tõ hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia 1993 vµ liªn
quan ®Õn viÖc cung cÊp vµ sö dông c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô du lÞch.
HÖ thèng TSA chia thµnh 2 nhãm: nhãm thø nhÊt bao gåm c¸c biÓu l, 2, 3, 4, 5,
6, 7 vµ 10. Nh÷ng biÓu nµy nh»m ph¶n ¸nh vÒ cÇu tiªu dïng cña kh¸ch du lÞch,
®ång thêi còng ph¶n ¸nh c¶ mÆt cung cña du lÞch. §©y lµ c¸c biÓu cèt lâi cña hÖ
thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch. Trong ®ã riªng biÓu 7 (lao ®éng trong ngµnh du
lÞch) lµ biÓu kh«ng ph¶n ¸nh vÒ mÆt tµi chÝnh, chØ ph¶n ¸nh vÒ l−îng.
Nhãm thø hai gåm c¸c biÓu 8 vµ 9 (vèn ®Çu t− cho du lÞch vµ tiªu dïng
chung cho du lÞch) ®èi víi nhiÒu n−íc cßn gÆp khã kh¨n khi lµm biÓu nµy, kh«ng
nh÷ng do yªu cÇu vÒ nguån sè liÖu mµ cßn khã kh¨n c¶ vÒ kh¸i niÖm, néi dung
vµ ph¹m vi tÝnh to¸n.
HÖ thèng 10 b¶ng biÓu tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch cña Tæ chøc du lÞch thÕ
giíi (WTO) hiÖn hµnh nh− sau:
175
BiÓu 1: Tiªu dïng du lÞch kh¸ch quèc tÕ (Inbound tourism consumption)
ph©n theo s¶n phÈm vµ lo¹i kh¸ch;
BiÓu 2: Tiªu dïng du lÞch kh¸ch néi ®Þa (Domestic tourism consumption)
ph©n theo s¶n phÈm vµ lo¹i kh¸ch;
BiÓu 3: Tiªu dïng du lÞch cña kh¸ch trong n−íc du lÞch n−íc ngoµi
(Outbound tourism consumption) ph©n theo s¶n phÈm vµ lo¹i kh¸ch;
BiÓu 4: Tiªu dïng du lÞch trªn l·nh thæ quèc gia (Internal tourism
consumption) ph©n theo s¶n phÈm vµ theo lo¹i kh¸ch;
BiÓu 5: Tµi kho¶n s¶n xuÊt (Production accounts) ngµnh du lÞch vµ c¸c
ngµnh kh¸c;
BiÓu 6; Nguån cung trong n−íc vµ cÇu tiªu dïng du lÞch trªn l·nh thæ
quèc gia ph©n theo s¶n phÈm;
BiÓu 7: Lao ®éng trong c¸c ngµnh ho¹t ®éng du lÞch
BiÓu 8: Vèn cè ®Þnh du lÞch cña ngµnh du lÞch vµ c¸c ngµnh kh¸c;
BiÓu 9: Tiªu dïng du lÞch chung (Tourism conective consumption) chia
theo chøc n¨ng vµ cÊp qu¶n lý nhµ n−íc;
BiÓu 10: Mét sè chØ tiªu thèng kª du lÞch kh«ng biÓu hiÖn b»ng tiÒn (Non
monetary indicators);
KÕt cÊu, néi dung cô thÓ cña hÖ thèng 10 b¶ng biÓu TSA cña WTO ®Ò
nghÞ xem trong phÇn phô lôc trong b¸o tæng hîp.
2. Sù vËn dông hÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch cña WTO ë mét sè quèc
gia
XuÊt ph¸t tõ sù cÇn thiÕt vµ tÇm quan träng cña hÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh
du lÞch cña WTO, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh triÓn khai nghiªn cøu vµ
tæ chøc thu thËp th«ng tin, tõng b−íc tÝnh to¸n vµ lËp ®−îc hÖ thèng tµi kho¶n vÖ
tinh du lÞch cña n−íc m×nh ngay tõ nh÷ng n¨m gi÷a cña thËp kû 90 thÕ kû 20.
Cho ®Õn nay, nhiÒu nuíc ®· hoµn thµnh viÖc nghiªn cøu tæ chøc thu thËp th«ng
tin, tÝnh to¸n vµ lËp ®−îc c¸c tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch quan träng trong mét sè
n¨m nh− Canada, Céng hoµ Dominica, Ph¸p, Niuzil©n, Mehico, Chile, Ecuador,
Cuba, Balan, Nauy, Singapo, Thuþ ®iÓn, Mü, Australia, Philippin, In®«nªxia...
176
Th¸ng 10 n¨m 1994 Cana®a ®· cho chia hÖ thèng tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch
®Çu tiªn do sù phèi lîp gi÷a hai c¬ quan Du lÞch vµ Thèng kª Canada tiÕn hµnh;
th¸ng 6 n¨m 1996 c¸c chØ tiªu du lÞch quèc gia ®· ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu. KÕt
qu¶ hÖ thèng TSA ®· cho biÕt GDP cña ngµnh du lÞch Canada chiÕm 2,5% GDP;
tû lÖ thuÕ thu tõ ngµnh du lÞch chiÕm 7%; lao ®éng du lÞch chiÕm 5% lao ®éng
trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh.
Australia, TSA lµ do sù nç lùc hîp t¸c gi÷a Côc Thèng kª Australia vµ Vô
Du lÞch thuéc Bé C«ng nghiÖp, Du lÞch vµ Tµi nguyªn tiÕn hµnh. Austrailia ®· tæ
chøc thu thËp th«ng tin, xö lý, tÝnh to¸n vµ biªn so¹n ®−îc hÖ thèng tµi kho¶n vÖ
tinh du lÞch Australia tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2002. Th¸ng 5 n¨m 2003, Côc
Thèng kª Australia (ABS) ®· xuÊt b¶n Ên phÈm ''Tµi kho¶n quèc gia: Tµi kho¶n
vÖ tÝnh du lÞch'' cña Australia. Trong Ên phÈm nµy Côc Thèng kª Australia ®· ®−a
ra 13 b¶ng sè liÖu bao gåm c¸c tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch vµ kÌm theo mét sè tµi
kho¶n kinh tÕ quèc d©n tæng hîp giai ®o¹n 1997-2002 víi môc ®Ých ®Ó trùc tiÕp
so s¸nh, ph©n tÝch vÒ vai trß, vÞ trÝ, tÇm quan träng cña ngµnh du lÞch trong toµn
nÒn kinh tÕ quèc d©n. KÕt cÊu néi dung cña tõng b¶ng biÓu vµ c¸c sè liÖu cô thÓ
kÌm theo cña hai n¨m gÇn ®©y nhÊt lµ 2000-2001 vµ 200 l-2002 (xem trong phô
lôc). D−íi ®©y lµ 13 mÉu biÓu tµi kho¶n vÖ tinh du lÞch Australia ®· ®−îc ®−a ra:
BiÓu 1: Tû träng ngµnh du lÞch trong tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP)
BiÓu 2: GDP ngµnh du lÞch chia theo lo¹i kh¸ch
BiÓu 3: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh du lÞch chia theo lo¹i s¶n phÈm (tÝnh
theo gi¸ c¬ b¶n)
BiÓu 4: Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh du lÞch chia theo lo¹i s¶n phÈm
BiÓu 5: Gi¸ trÞ t¨ng thªm c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n
BiÓu 6: Tiªu dïng du lÞch ph©n theo s¶n phÈm vµ lo¹i kh¸ch
BiÓu 7: Tiªu dïng du lÞch néi ®Þa chia theo s¶n phÈm vµ lo¹i kh¸ch
BiÓu 8: Tiªu dïng cña kh¸ch du lÞch Australia ®i ra n−íc ngoµi
BiÓu 9: Tiªu dïng cña kh¸ch kh«ng th−êng tró vµ n−íc ngoµi
BiÓu 10: Lao ®éng trong ngµnh du lÞch
BiÓu 11: Sè l−îng kh¸ch ®i du lÞch