Giá trị thăng dư là mục tiêu của các nhà tư bản, là điều kiện tồn tại và phát triển của tư bản, bất kỳ một nền sản xuất nào muốn phát triển được, muốn đáp ứng nhu cầu của con người về điều kiện sống đều phải tái sản xuất, mở rộng và phải tạo ra được sản phẩm thặng dư, vậy giá trị thặng dư là gì mời các bạn cùng tham khảo đề tài Nguồn gốc và bản chất của giá trị thặng dư để hiểu hơn về vấn đề này.
Ờ Ở Ầ A L I M Đ U
******
ủ ư ị ư ả ệ ồ ạ ụ Giá tr thăng d là m c tiêu c a các nhà t ề b n, là đi u ki n t n t i và
ể ủ ư ả phát tri n c a t b n.
ấ ỳ ộ ề ả ể ố ượ ứ ố ấ B t k m t n n s n xu t nào mu n phát tri n đ c, mu n đáp ng nhu
ủ ườ ề ề ệ ố ở ộ ề ả ấ ầ c u c a con ng ả i v đi u ki n s ng đ u ph i tái s n xu t, m r ng và
ả ạ ượ ả ứ ộ ư ở ủ ẩ ặ ộ ph i t o ra đ c s n ph m th ng d . B i m c đ giàu có c a xã h i tu ỳ
ố ượ ộ ư ể ả ẩ ặ ộ thu c vào kh i l ả ng s n ph m th ng d . Xã h i càng phát tri n thì s n
ộ ả ư ư ề ặ ẩ ẩ ặ ọ ph m th ng d càng nhi u. Song trong m i xã h i, s n ph m th ng d bán
ị ườ ư ề ỉ ở ề ả ấ ư ả trên th tr ị ng đ u có giá tr , nh ng ch có n n s n xu t t ủ b n ch nghĩa
ị ủ ả ư ớ ị ặ ẩ ặ ư thì giá tr c a s n ph m th ng d m i là giá tr th ng d .
ị ặ ư ừ ể ẳ ả ấ ậ ị T đó có th kh ng đ nh s n xu t ra giá tr th ng d là quy lu t kinh t ế
ủ ư ả ị ặ ứ ư ể ơ ả ủ c b n c a ch nghĩa t b n. Cho nên đ nghiên c u giá tr th ng d , ta ch ỉ
ấ ư ả ề ầ ủ ậ ặ ứ ề ả nghiên c u n n s n xu t t ấ b n ch nghĩa. V y v n đ c n đ t ra là giá tr ị
ấ ủ ị ặ ư ư ặ ả ồ ố th ng d là gì ? Ngu n g c và b n ch t c a giá tr th ng d ? Các hình
ị ặ ư ứ ủ ể th c chuy n hoá c a giá tr th ng d ? ...
ộ ấ ấ ớ ứ ề ệ ầ ả ọ Đây là m t v n đ có t m quan tr ng r t l n. Vi c nghiên c u nó ph i
ượ ấ ừ ể ế ắ ọ đ c xu t phát t ự ủ các quan đi m đúng đ n c a h c thuy t Mác và th c
ứ ẽ ễ ả ượ ỏ ự ặ ti n. Quá trình nghiên c u s giúp gi i đáp đ c các câu h i luôn t đ t ra
ự ế ủ ư ậ ế ọ trong lý lu n cũng nh trong th c t c a kinh t h c TBCN.
ữ ể ớ ế ề ề ạ ạ V i nh ng hi u bi ế t đang còn nhi u h n ch và trong ph m vi đ tài
ậ ượ ự ầ ỡ ấ cho phép, em r t mong nh n đ ỉ ẫ ủ c s giúp đ ch d n c a th y cô giáo v ề
ữ ể ế nh ng sai sót trong bài làm đ bài vi ủ t sau c a em đ ượ ố ơ c t t h n.
1
Ộ B N I DUNG
PH N IẦ
Ư Ặ Ị GIÁ TR TH NG D LÀ GÌ ?
1 KHÁI NI MỆ
ị ặ ị ớ ị ứ ư ộ Giá tr th ng d là giá tr m i dôi ra ngoài giá tr s c lao đ ng do công
ạ ị ư ả nhân t o ra và b nhà t ế b n chi m không.
ị ặ ị ượ ấ ạ ư ỉ ả S n xu t ra giá tr th ng d ch là quá trình t o ra giá tr đ c kéo dài
ể ở ị ứ ộ ư ả ả ượ quá cái đi m mà đó giá tr s c lao đ ng do nhà t b n tr đ c hoàn l ạ i
ậ ớ ằ b ng v t ngang giá m i.
Ụ Ợ 02 VÍ D KÉO BÔNG THÀNH S I
ờ ứ ắ ả ộ ọ Bây gi chúng ta nghiên c u m t cách ng n g n quá trình s n xu t t ấ ư
ự ố ấ ủ ư ủ ộ ả b n ch nghĩa trong s th ng nh t c a nó nh là quá trình lao đ ng và quá
ụ ề ả ấ ợ ị trình tăng thêm giá tr qua ví d v s n xu t s i.
ả ị ợ ầ ả ấ Gi đ nh s n xu t 10 kg s i c n 10 kg bông, giá 10 kg bông là 10 đôla.
ể ế ố ả ợ ộ ộ ờ Đ bi n s bông đó thành s i, m t công nhân ph i lao đ ng trong 6 gi và
ủ ộ ộ ị ứ hao mòn máy móc là 2 đôla; giá tr s c lao đ ng trong m t ngày c a ng ườ i
ộ ờ ườ ạ công nhân là 3 đôla; trong m t gi ộ lao đ ng ng ộ i công nhân đã t o ra m t
ố ị ả ị ấ ợ ằ ả giá tr là 0.5 đôla; cu i cùng, ta gi đ nh r ng trong quá trình s n xu t s i đã
ộ ầ ờ ộ ế hao phí theo th i gian lao đ ng xã h i c n thi t.
ả ị ư ậ ư ế ế ộ ớ V i gi ể đ nh nh v y, n u nh quá trình lao đ ng kéo dài đ n cái đi m
ở ắ ượ ờ ứ ị ứ ằ ộ ờ mà đó bù đ p đ c giá tr s c lao đ ng (6 gi ), t c là b ng th i gian lao
ầ ế ư ư ư ề ả ấ ộ đ ng c n thi ế ị ặ t thì ch a có s n xu t giá tr th ng d , do đó ti n ch a bi n
ư ả thành t b n.
ự ế ừ ạ ở ể Trong th c t ộ quá trình lao đ ng không d ng l ị ứ đi m đó. Giá tr s c i
ộ ư ả ả ả ứ ộ ị lao đ ng mà nhà t b n ph i tr khi mua và giá tr mà s c lao đ ng có th ể
ư ả ạ ượ ư ả ạ t o ra cho nhà t b n là hai đ i l ng khác nhau mà nhà t ế b n đã tính đ n
ề ướ ứ ộ ư ả ả ề ứ đi u đó tr c khi mua s c lao đ ng. Nhà t b n đã tr ti n mua s c lao
ệ ử ụ ứ ậ ộ ộ ộ đ ng trong ngày. V y vi c s d ng s c lao đ ng trong ngày đó thu c v ề
ư ả nhà t b n.
ẳ ư ả ắ ộ ờ ộ ạ Ch ng h n, nhà t b n b t công nhân lao đ ng trong 1 gi m t ngày
thì :
ị ủ ả ẩ ấ ả Chi phí s n xu t ớ Giá tr c a s n ph m m i
(20 kg s i)ợ
ề ượ ể Ti n mua bông là 20 đôla. ị ủ Giá tr c a bông đ c chuy n
ợ vào s i là 20 đôla.
ị ủ ượ Hao mòn máy móc là 4 đôla. Giá tr c a máy móc đ c
ể ợ chuy n vào s i 4 đôla.
ề ộ ủ ộ ị ứ Ti n mua s c lao đ ng trong Giá tr do lao đ ng c a công
ộ ạ ộ m t ngày là 3 đôla. nhân t o ra 12h lao đ ng là 6
đôla.
ộ ộ C ng : 27 đôla. C ng : 30 đôla.
ư ậ ủ ư ả ư ệ ả ấ ộ Nh v y toàn b chi phí c a nhà t ể b n đ mua t ứ li u s n xu t và s c
ộ ả ạ ộ ẩ ộ lao đ ng là 27 đôla. Trong 12h lao đ ng, công nhân t o ra m t s n ph m
ị ằ ị ứ ớ ợ ớ ơ ướ m i (20 kg s i) có giá tr b ng 30 đôla, l n h n giá tr ng tr c là 3 đô la.
ứ ậ ướ ị ặ ư ộ V y 27 đôla ng tr c thành 30 đôla, đã đem lai m t giá tr th ng d là 3
ế ư ả ị ớ ầ ớ ề đôla. Do đó ti n bi n thành t ị ứ b n. Ph n giá tr m i dôi ra so v i giá tr s c
ị ặ ộ ọ ư lao đ ng g i là giá tr th ng d .
3
Ph n IIầ
Ồ Ố Ủ Ặ Ả Ị Ư Ấ NGU N G C VÀ B N CH T C A GIÁ TR TH NG D
Ủ Ể ƯỜ ƯỚ I QUAN ĐI M C A CÁC TR NG PHÁI TR C MÁC
Ủ ƯỜ Ọ ƯƠ Ể 1. QUAN ĐI M C A TR NG PHÁI TR NG TH NG
ủ ọ ươ ờ ỳ ề ờ ộ ế Ch nghĩa tr ng th ng ra đ i vào th i k quá đ mà n n kinh t phong
ướ ề ờ ế ắ ầ ế ki n b c vào th i suy thoái và n n kinh t TBCN b t đ u hình thành. Nó
ể ả ờ ế ủ ư ả ữ ra đ i ph n ánh nh ng quan đi m kinh t ủ c a ch nghĩa t b n và nó đ ượ c
ở ướ ờ ỳ ư ặ ể ộ phát tri n r ng rãi các n c Tây Âu. M c dù th i k này ch a bi ế ế t đ n
ế ệ ố ế ề ư ạ ậ ậ quy lu t kinh t và còn h n ch v tính quy lu t nh ng h th ng quan
ế ể ọ ế ọ ươ ề ề ề ề ạ ế đi m h c thuy t kinh t tr ng th ng đã t o ra nhi u ti n đ v kinh t xã
ậ ề ể ượ ộ h i cho các lý lu n kinh t ế ị ườ th tr ng sau này phát tri n. Đi u này đ c th ể
ệ ở ỗ ọ ư ự ể ả hi n ị ử ụ ch h đ a ra quan đi m s giàu có không ph i là giá tr s d ng
ị ề mà là giá tr ti n
ọ ế ọ ươ ợ ự ư ậ ế H c thuy t kinh t tr ng th ng coi l i nhu n là do lĩnh v c l u thông
ả ủ ệ ề ế ổ mua bán, trao đ i sinh ra. Nó là k t qu c a vi c mua ít bán nhi u, mua r ẻ
ắ bán đ t mà có.
Ủ ƯỜ Ổ Ể Ể 2. QUAN ĐI M C A TR NG PHÁI C ĐI N
ờ ỳ ọ ươ ủ ư ả ự ủ Trong th i k ch nghĩa tr ng th ạ ộ ng, s ho t đ ng c a t b n ch ủ
ự ư ể ả ế y u là trong lĩnh v c l u thông. Do quá trình phát tri n cu công tr ườ ng
ủ ư ả ể ấ ấ th công, t ự ả b n đã chuy n sang lĩnh v c s n xu t. Lúc này các v n đ ề
ế ủ ả ấ ượ ả ủ ế kinh t c a s n xu t đã v t quá khă năng gi i thích c a lý thuy t ch ủ
ọ ươ ế ọ ế ổ ể ệ ấ nghĩa tr ng th ng và h c thuy t kinh t c đi n xu t hi n. Các nhà
ế ọ ủ ườ ố ượ ể ầ kinh t h c c a tr ầ ng phái này l n đ u tiên chuy n đ i t ng nghiên
ự ư ấ ầ ầ ọ ứ ừ c u t ự ả lĩnh v c l u thông sang lĩnh v c s n xu t. L n đ u tiên, h xây
ậ ủ ề ộ ệ ố ự ạ d ng m t h th ng các ph m trù và quy lu t c a n n kinh t ế ị ườ th tr ng.
ể ể ủ Tiêu bi u là các quan đi m c a Kene, A.Đ Smith, Ricacdo.
ủ ể a)Quan đi m c a Kene :
ượ ẻ ủ ế Kene đ c CacMac đánh giá là cha đ c a kinh t ị ọ ổ ể chính tr h c c đi n
ự ế ặ ề ả ớ và ông có công lao to l n trong lĩnh v c kinh t . Kene đã đ t n n t ng cho
ứ ả ứ ứ ệ ệ ẩ ề vi c nghiên c u s n ph m, t c là n n móng cho vi c nghiên c u quan h ệ
ữ ư ể ặ ế ể ế ư th ng d sau này. Ông đã đ a ra nh ng quan đi m kinh t đ ti n hành phê
ủ ọ ươ ổ ươ ạ phán ch nghĩa tr ng th ằ ng. Kene cho r ng trao đ i th ỉ ơ ng m i ch đ n
ị ử ụ ệ ổ ầ ấ ắ ị thu n là vi c đ i giá tr này l y giá tr s d ng khác theo nguyên t c ngang
ể ấ ặ ượ ả ở ậ ả ươ giá c . Hai bên không có gì đ m t ho c đ c c . B i v y th ệ ng nghi p
ề ượ ư ỉ ượ ạ ả ặ ể ẻ không th đ ra ti n đ ẩ c. Theo ông, s n ph m th ng d ch đ c t o ra
ừ ả ệ ể ấ ở t ự s n xu t nông nghi p kinh doanh theo ki u TBCN b i vì trong lĩnh v c
ệ ấ ạ ượ ự ấ ớ ờ ả s n xu t nông nghi p đã t o ra đ c ch t m i nh có s giúp đ c a t ỡ ủ ự
ư ể ộ ướ ầ nhiên. Đây là m t quan đi m sai l m. Nh ng ông cũng manh nha b ầ c đ u
ượ ố ủ ị ặ ư ấ ả ồ tìm ra đ c ngu n g c c a giá tr th ng d . Ông cho chi phí s n xu t là
ề ươ ữ ệ ả ẩ ầ ạ ố ti n l ề ng, s n ph m thu n tuý là s chênh l ch gi a thu ho ch và ti n
ươ ư ạ ầ ặ ộ l ng, đó chính là ph n do lao đ ng th ng d t o ra.
ủ ể b)Quan đi m c a A.Đ Smith
ả ấ ị ừ ầ ả ẩ ộ Theo ông đ a tô là kho n kh u tr đ u tiên vào s n ph m lao đ ng, l ợ i
ủ ậ ả ấ ả ẩ ườ ộ ừ ứ nhu n là kho n kh u tr th hai vào s n ph m c a ng i lao đ ng, chúng
ồ ộ ượ ả ố ề đ u có chung ngu n g c là lao đ ng không đ c tr ủ công c a công
ề ặ ệ ấ ả ộ ừ ự nhân.V m t ch t, nó ph n ánh quan h bóc l ấ t. Xu t phát t s phân tích
ị ườ ạ ấ ộ giá tr hàng hoá do ng i công nhân t o ra A.Đ Smith th y m t th c t ự ế là
ậ ỉ ượ ề ươ ộ ạ công nhân ch nh n đ ầ c m t ph n ti n l ầ ng, ph n còn l ị i là đ a tô và
ợ ậ ủ ư ả ố ủ ợ ằ ồ ậ l i nhu n c a t b n. Ông cho r ng ngu n g c c a l i nhu n là do toàn b ộ
ư ả ầ ư ẻ ự ả ự ư t b n đ u t ấ đ ra trong lĩnh v c s n xu t và trong lĩnh v c l u thông.
ỡ ấ ệ ấ ầ ị ị ế Ông th y đ a tô chênh l ch I do màu m đ t đai và v trí g n xa quy t
ứ ủ ư ệ ậ ị ị ệ ị đ nh nh ng không nghiên c u đ a tô chênh l ch II và ph nh n đ a tô tuy t
5
ữ ế ủ ế ạ ố đ i. Nh ng t ư ưở t ng kinh t ẫ c a A.Đ Smith tuy còn h n ch và mâu thu n,
ế ớ ớ ọ ả ế ổ ể song cũng gây ti ng vang l n trong gi i h c gi kinh t c đi n. Ông đ ượ c
ề ả ậ ẻ ủ ố ế ọ nhi u tác gi h u b i coi là "cha đ c a kinh t h c".
ủ ể c)Quan đi m c a Ricacdo
ờ ỳ ư ế ườ ủ ố N u nh A.Đ Smith s ng trong th i k công tr ể ng th công phát tri n
ờ ỳ ệ ẽ ạ ạ ố m nh m thì David Ricacdo s ng trong th i k cách m ng công nghi p. Đó
ề ể ệ ưỡ ớ ạ là đi u ki n khách quan đ ông v ượ ượ t đ c ng ng gi i h n mà A.Đ Smith
ạ ườ ế ụ ấ ắ ủ ừ d ng l i. Ông là ng i k t c xu t s c c a A.Đ Smith. Theo C.Mac, A.Đ
ế ủ ườ ủ Smith là nhà kinh t ờ ỳ c a th i k công tr ng th công còn Ricacdo là nhà
ờ ạ ử ụ ủ ệ ạ ươ t ư ưở t ng c a th i đ i cách m ng công nghi p. Ông s d ng ph ng pháp
ọ ự ụ ừ ượ ử ụ ụ ồ khoa h c t nhiên, s d ng công c tr u t ờ ng hoá, đ ng th i áp d ng các
ươ ặ ọ ệ ươ ễ ph ng pháp khoa h c chính xác, đ c bi t là ph ng pháp suy di n đ ể
ế ị ọ ứ nghiên c u kinh t chính tr h c.
ề ợ ậ ằ ậ ợ ố ạ V l i nhu n, Ricacdo cho r ng "L i nhu n là s còn l ề i ngoài ti n
ươ ư ả ả ấ ướ l ng mà nhà t b n tr cho công nhân". Ông đã th y xu h ả ng gi m sút
ỷ ấ ợ ả ủ ự ả ằ t xu t l ậ i nhu n và gi i thích nguyên nhân c a s gi m sút n m trong s ự
ữ ủ ế ậ ấ ộ ổ ị ậ v n đ ng, bi n đ i thu nh p gi a ba giai c p: đ a ch , công nhân và nhà t ư
ị ể ả ề ị ậ ự ả b n. V đ a tô, Ricacdo d a vào quy lu t giá tr đ gi ằ ị i thích đ a tô, r ng
ệ ậ ớ ỏ ị ị đ a tô hình thành không trái v i quy lu t giá tr . Ông bác b quan ni m cho
ự ượ ữ ủ ả ị ự ặ ẩ ằ r ng đ a tô là s n ph m c a nh ng l c l ng t ấ ặ nhiên ho c năng xu t đ c
ệ ứ ằ ệ ẩ ị bi ậ t trong nông nghi p. Ông đã nh n th c r ng giá tr nông ph m đ ượ c
ề ệ ế ấ ộ ộ ấ ấ hình thành trong đi u ki n ru ng đ t x u nh t, n u kinh doanh trên ru ng
ẽ ợ ậ ạ ợ ậ ấ đ t trung bình s thu l i nhu n siêu ng ch và l ị ơ i nhu n này r i vào tay đ a
ủ ướ ứ ị ư ệ ị ế ị ch d i hình th c đ a tô ( đ a tô chênh l ch I). nh ng ông không bi t đ a tô
ệ ố ệ ị ủ ậ chênh l ch II và ph nh n đ a tô tuy t đ i.
Ọ Ủ Ể Ế II QUAN ĐI M C A H C THUY T MÁC
ế ườ ầ ặ ủ ệ ấ Mác vi t :"Tôi là ng i đ u tiên phát hi n ra tính ch t hai m t c a lao
ể ệ ở ộ ộ đ ng bi u hi n trong hàng hoá. S dĩ hàng hoá có hai thu c tính là giá tr s ị ử
ả ấ ặ ộ ộ ị ụ d ng và giá tr lao đ ng vì lao đ ng s n xu t hàng hoá có tính hai m t là
ụ ể ừ ượ ộ ộ lao đ ng c th và lao đ ng tr u t ng.
ộ ộ ướ ộ ụ ể Theo Mác, lao đ ng c th là lao đ ng hao phí d i m t hình th c c ứ ụ
ể ủ ấ ị ụ ề ệ ộ ố th c a m t ngh nghi p chuyên môn nh t đ nh, có m c đích riêng, đ i
ượ ươ ệ ế ả t ng riêng, thao tác riêng, ph ng ti n riêng và k t qu riêng.
ụ ể ạ ị ử ụ ả ủ ủ ế ộ K t qu c a lao đ ng c th t o ra giá tr s d ng c a hàng hoá. Lao
ị ử ụ ụ ể ề ề ạ ạ ộ đ ng c th càng nhi u lo i thì giá tr s d ng cũng có nhi u lo i. T t c ấ ả
ụ ể ợ ộ ộ ệ ố các lao đ ng c th h p thành h th ng phân công xã h i ngày càng chi
ế ụ ể ễ ề ệ ạ ộ ộ ti t. Lao đ ng c th là m t ph m trù vĩnh vi n, là đi u ki n không th ể
ế ượ ệ ủ ề ọ ộ thi u đ c trong m i đi u ki n c a xã h i.
ủ ộ ườ ả ế ấ Lao đ ng c a ng ứ ự ủ i s n xu t hàng hoá n u coi là hao phí s c l c c a
ườ ứ ụ ể ủ ư ế ể ọ con ng i nói chung, không k hình th c c th c a nó nh th nào g i là
ừ ượ ộ ờ ứ ứ lao đ ng tr u t ộ ng. Lao đ ng bao gi ầ cũng là hao phí s c óc, s c th n
ị ủ ắ ườ ề ặ ư ự ả ộ kinh và b p th t c a con ng i. Nh ng b n thân s lao đ ng v m t sinh lý
ừ ượ ư ả ộ ả ấ ộ ỉ đó ch a ph i là lao đ ng tr u t ng. Ch trong xã h i có s n xu t hàng hoá
ự ầ ớ ế ụ ể ả ạ ộ m i có s c n thi t khách quan ph i quy các lo i lao đ ng c th khác
ể ố ượ ứ ớ ộ nhau v n không th so sánh đ ồ ộ c v i nhau thành m t th lao đ ng đ ng
ể ấ ớ ượ ứ ụ ể ả ộ nh t có th so sánh v i nhau đ c t c là ph i quy lao đ ng c th thành
ừ ượ ộ ừ ượ ộ ộ ị lao đ ng tr u t ng. Vì vây lao đ ng tr u t ử ạ ng là m t ph m trù l ch s .
ừ ượ ộ ị ủ ạ Lao đ ng tr u t ng t o ra giá tr c a hàng hoá.
ề ả ặ ủ ấ ả ấ ơ ộ Trong n n s n xu t hàng hoá đ n gi n, tính ch t hai m t c a lao đ ng
ệ ủ ự ể ữ ấ ẫ ộ ư ả s n xu t hàng hoá là s bi u hi n c a mâu thu n gi a lao đ ng t nhân và
ữ ộ ườ ả ẫ ấ ộ ủ lao đ ng xã h i c a nh ng ng i s n xu t hàng hoá. Đó là mâu thu n c ơ
ủ ả ể ấ ẫ ơ ở ả ả b n c a s n xu t hàng hoá đ n gi n. Mâu thu n này còn bi u hiên lao
ụ ể ớ ộ ở ị ử ụ ị ộ đ ng c th v i lao đ ng tr u t ừ ượ ng ớ giá tr s d ng v i giá tr hàng hoá.
7
ặ ủ ể ấ ấ ấ ộ ả "Tính ch t hai m t c a lao đ ng s n xu t hàng hoá là đi m m u ch t đ ố ể
ế ế ể ượ ậ ị ọ ự ể hi u bi t kinh t chính tr h c". Nó là s phát tri n v ọ ớ t b c so v i các h c
ế ế ổ ạ thuy t kinh t c đ i.
Ủ Ư Ả Ứ Ẫ 1. CÔNG TH C CHUNG C A T B N VÀ MÂU THU N CHUNG
Ứ Ư Ả Ủ C A CÔNG TH C T B N
ườ ầ ự ề ậ Mác và Ănghen cũng là ng i đ u tiên xây d ng nên lý lu n v giá tr ị
ư ộ ị ặ ề ặ ậ ậ ỉ th ng d m t cách hoàn ch nh. Vì v y, lý lu n v giá tr th ng d đ ư ượ c
ế ủ ộ ọ ả ấ xem là hòn đá t ng to nh t trong toàn b h c thuy t c a Mác. Qua th c t ự ế
ộ ư ả ấ ờ ấ ằ ấ ư ả xã h i t b n lúc b y gi Mác th y r ng giai c p t b n ngày càng giàu
ấ ả ổ ể thêm còn giai c p vô s n thì ngày càng nghèo kh và ông đã đi tìm hi u
ạ ệ ượ nguyên nhân vì sao l i có hi n t ng này.
ệ ằ ế ư ả ộ ượ ư ố ề Cu i cùng ông phát hi n r ng n u t b n đ a ra m t l ư ng ti n T đ a
ố ề ề ớ ư ả ấ vào quá trình s n xu t và l u thông hàng hoá thì s ti n thu v l n h n s ơ ố
ề ứ ti n ng ra.
ọ Ta g i là : T' (T' > T) hay T' = T + ΔT.
ấ ằ ị ặ ư ụ ọ ủ ư C.Mác g i ΔT là giá tr th ng d . Ông cũng th y r ng m c đích c a l u
ề ệ ớ ư ư ả ị ư ụ ả thông ti n t v i t cách là t b n không ph i là giá tr s d ng mà là giá
ủ ư ự ớ ư ủ ụ ặ ị tr . M c đích c a l u thông THT' là s l n lên c a giá tri th ng d nên s ư
ộ ớ ạ ứ ượ ọ ậ v n đ ng THT' là không có gi i h n. Công th c này đ c Mác g i là
ủ ư ả ứ công th c chung c a t b n.
ư ả ứ ể ế ế ấ ậ Qua nghiên c u, Mác đi đ n k t lu n: "T b n không th xu t hi n t ệ ừ
ệ ở ấ ườ ư ả ấ ư l u thông mà cũng không xu t hi n ng ệ i l u thông. Nó ph i xu t hi n
ư ư ả ồ ờ trong l u thông và đ ng th i không ph i trong l u thông ". Đây chính là
ứ ư ả ủ ẫ mâu thu n chung c a công th c t b n.
ể ả ệ ế ẫ ố ồ Đ gi i quy t mâu thu n này Mac đã phát hi n ra ngu n g c sinh ra giá
ứ ị ộ . tr hàng hoá s c lao đ ng
ị ớ ớ ả ấ ơ ị ủ ạ Quá trình s n xu t ra hàng hoá và t o ra giá tr m i l n h n giá tr c a
ị ứ ậ ả ấ ộ ư ả ả b n thân giá tr s c lao đ ng. V y quá trình s n xu t ra t ủ b n ch nghĩa là
ị ử ụ ả ấ ả ấ ị ặ quá trình s n xu t ra giá tr s d ng và quá trình s n xu t ra giá tr th ng
ế ớ ư ự ố ấ ộ ư d . C.Mác vi t : ''V i t ữ cách là s th ng nh t gi a quá trình lao đ ng và
ạ ả ấ ả ấ ị quá trình sáng t o ra giá tr thì quá trình s n xu t là quá trình s n xu t ra
ớ ư ả ấ ộ ị hàng hoáv i t cách là tăng giá tr thì quá trình s n xu t là m t quá trình
ủ ề ả ấ ấ ả s n xu t TBCN, là hình thái TBCN c a n n s n xu t hàng hoá.
ị ớ ớ ị ứ ầ ơ ộ ượ Ph n giá tr m i l n h n giá tr s c lao đ ng, nó đ ằ c tính b ng giá tr ị
ị ặ ị ặ ư ư ậ ộ ộ ầ ứ s c lao đ ng c ng thêm giá tr th ng d . V y giá tr th ng d (m) là ph n
ị ớ ị ứ ạ ộ ị giá tr m i dôi ra ngoài giá tr s c lao đ ng do công nhân t o ra và b các nhà
ư ả ấ ư ả ế ạ ị ạ t b n chi m đo t. Qua đó chúng ta th y t b n là giá tr đem l i giá tr ị
ư ằ ặ ộ th ng d b ng cách bóc l t công nhân làm thuê.
Ấ Ặ Ả Ấ Ị Ả 2. B N CH T QUÁ TRÌNH S N XU T GIÁ TR TH NG D Ư
ứ ế ố ố ị ặ ể ạ ư ể Đ nghiên c u y u t c t lõi đ t o nên giá tr th ng d trong quá trình
ấ ủ ư ả ư ả ậ ộ ả s n xu t c a các nhà t b n thì C.Mác đã chia t b n ra hai b ph n : T ư
ế ấ ư ả ả ế ả b n b t bi n và t b n kh bi n.
ộ ư ệ ả B ph n t ậ ư ả ồ ạ ướ b n t n t i d i hình thái t ấ li u s n xu t mà giá tr đ ị ượ c
ứ ể ế ả ổ ị ẩ ả ồ b o t n và chuy n vào s n ph m, t c là giá tr không bi n đ i về
ượ ấ ượ ả ọ ư ả ấ ọ l ng trong quá trình s n xu t đ c C.Mác g i là t ế b n b t bi n và g i là
ệ kí hi u là c.
ậ ư ả ệ ướ ứ ộ ộ Còn b ph n t ể b n bi u hi n d ị ứ i hình th c giá tr s c lao đ ng trong
ề ượ ả ấ ư ả ả ế quá trình s n xu t đã tăng thêm v l ọ ng g i là t ệ b n kh bi n và kí hi u
là v.
ư ậ ố ư ả ả ế ạ ộ ượ ả ấ Nh v y, ta th y mu n cho t b n kh bi n ho t đ ng đ c thì ph i có
ộ ư ả ế ấ ượ ứ ướ ớ ỉ ệ ươ ươ m t t b n b t bi n đã đ c ng tr c v i t l t ng đ ng. Và qua s ự
ư ả ả ế ạ ị ặ ư phân chia ta rút ra t b n kh bi n t o ra giá tr th ng d vì nó dùng đ ể
ứ ộ ư ả ế ế ệ ấ mua s c lao đ ng. Còn t b n b t bi n có vai trò gián ti p trong vi c trong
9
ư ừ ệ ạ ị ặ ị ủ ế ậ ộ vi c t o ra giá tr th ng d . T đây ta có k t lu n: "Giá tr c a m t hàng
ị ư ả ứ ự ế ấ ủ ằ ộ hoá c a m t hàng hoá b ng giá tr t ộ b n b t bi n mà nó ch a đ ng, c ng
ị ủ ư ả ả ế ị ặ ứ ư ượ ả ớ v i giá tr c a t b n kh bi n (T c là giá tr th ng d đã đ ấ c s n xu t
ượ ứ ể ễ ằ ị ra). Nó đ c bi u di n b ng công th c : Giá tr = c + v + m.
ự ư ả ư ả ư ả ấ S phân chia t b n thành t ả ế b n kh bi n và t ạ ế b n b t bi n đã v ch
ự ấ ộ ộ ỉ rõ th c ch t bóc l ớ ủ t TBCN, ch có lao đ ng c a công nhân làm thuê m i
ư ủ ị ặ ư ả ư ả ộ ộ ạ t o ra giá tr th ng d c a nhà t b n. T b n đã bóc l ầ t m t ph n giá tr ị
ạ ớ ượ ễ ể ắ ộ ọ m i do công nhân t o ra. Nó đ c bi u di n m t cách ng n g n qua quá
ị trình Giá tr = c + v + m.
ị ư ệ ả ấ ẩ ả Giá tr t ể li u s n xu t chuy n vào s n ph m: c
ị ứ ủ ộ ườ ư ả Giá tr s c lao đ ng c a ng i công nhân (mà nhà t ả b n tr cho ng ườ i
công nhân) : v.
M = m'.V = (m.V) : v
ườ ị ớ Giá tr m i do ng ạ i công nhân t o ra : v + m.
ư ế ư ả ộ ượ ư ả ể ạ ị Nh th t ỏ b n b ra m t l ng t ư b n đ t o ra giá tr là c + v. Nh ng
ị ư ả ầ ầ giá tr mà nhà t b n thu vào là c + v + m. Ph n M dôi ra là ph n mà t ư ả b n
ộ ủ bóc l t c a công nhân.
ố ủ ị ặ ư ứ ồ Trên đây chúng ta đã nghiên c u ngu n g c c a giá tr th ng d . Các
ị ặ ố ượ ư ấ ạ ỉ ị ặ ư ph m trù t xu t giá tr th ng d và kh i l ng giá tr th ng d mà ta
ề ặ ượ ẽ ể ứ ệ ộ nghiên c u sau đây s bi u hi n v m t l ủ ự ng c a s bóc l t.
ị ặ ị ặ ư ư ấ ỉ ư ả ỉ ố ữ T xu t giá tr th ng d là t s gi a hai giá tr th ng d và t b n kh ả
ệ ủ ỉ ị ặ ư ế ấ bi n. Kí hi u c a t xu t giá tr th ng d là m ta có :
m' = (m.100%):v
ỉ ấ ư ạ ị ặ ộ ộ ộ T su t giá tr th ng d v ch ra m t cách chính xác trình đ bóc l t công
ỉ ệ ự ấ ờ nhân. Th c ch t đây là t l ộ phân chia ngày lao đ ng thành th i gian lao
ầ ế ư ư ể ặ ờ ộ ộ đ ng c n thi ệ t và th i gian lao đ ng th ng d . Nh ng nó không bi u hi n
ượ ộ ứ ố ượ ị ặ ư l ệ ố ủ ự ng tuy t đ i c a s bóc l t t c là kh i l ố ng giá tr th ng d . Kh i
ượ ố ữ ỷ ấ ị ặ ị ặ ư ổ l ư ng giá tr th ng d là tích s gi a t su t giá tr th ng d và t ng t ư
ả ế ộ ủ ư ả ả b n kh bi n(v). Nó nói lên quy mô bóc l t c a t b n.
ƯƠ Ư Ấ Ặ Ả Ị 3. PH NG PHÁP S N XU T GIÁ TR TH NG D
ư ả ấ ằ ư ề ạ Nhà t ề ị ặ b n luôn tìm cách t o ra giá tr th ng d nhi u nh t b ng nhi u
ủ ề ạ ằ ơ ỉ cách, b ng nhi u th đo n. Trong đó Mác ch ra hai phu ng pháp mà ch ủ
ư ả ườ ị ặ ư ươ ấ ả ố nghĩa t b n th ng dùng đó là s n xu t giá tr th ng d t ả ng đ i và s n
ệ ố ị ặ ư ấ ươ ấ ả xu t giá tr th ng d tuy t đ i. Ngoài ra còn ph ng pháp s n su t giá tr ị
ư ạ ặ th ng d siêu ng ch.
ầ ủ ủ ể ỉ ư ả ạ Mác đã ch ra trong giai đo n phát tri n đ u c a ch nghĩa t b n khi
ệ ố ằ ị ặ ư ệ ấ ậ ỹ k thu t còn th p thì vi c tăng giá tr th ng d tuy t đ i b ng cách kéo dài
ệ ố ệ ầ ộ ờ ộ ế ề tuy t đ i ngày lao đ ng trong đi u ki n th i gian lao đ ng c n thi t không
ư ổ ươ ế ề ặ ạ ờ thay đ i. nh ng ph ng pháp này còn h n ch v m t th i gian, v th ề ể
ầ ấ ườ ự ộ ề ẫ ch t và tinh th n ng i công nhân. s bóc l ộ ế t này đã d n đ n nhi u cu c
ệ ấ ủ bãi công, đ u tranh c a các nghi p đoàn.
ư ả ả ư ằ ề ấ ị Nhà t ắ b n s n xu t ngày càng nhi u giá tr thăng d b ng các rút ng n
ầ ộ ờ ế ặ ờ ộ th i gian lao đ ng c n thi t do đó kéo dài th i gian lao đ ng th ng d ư
ệ ề ộ ộ ổ ươ trong đi u ki n đ dài ngày lao đ ng không đ i. ph ng pháp này không có
ớ ạ gi i h n.
ạ ư ả ả ạ ỹ Bên c nh đó các nhà t ậ b n ngày nay đang tìm cách c i t o k thu t,
ư ệ ề ề ậ ạ ớ ỹ đ a k thu t m i vào, nâng cao tay ngh công nhân, t o đi u ki n v ề
11
ầ ố ể ạ ấ ộ ệ ớ ấ ơ tinh th n t t đ t o ra năng su t lao đ ng cá bi t l n h n năng xu t lao
ị ặ ư ầ ộ ị ư ộ đ ng xã h i. Ph n giá tr thăng d dôi ra ngoài giá tr th ng d thông
ườ ờ ộ ệ ỏ ơ ộ ờ th ng do th i gian lao đ ng cá bi ộ t nh h n th i gian lao đ ng xã h i
ế ọ ị ặ ư ề ươ ầ c n thi t g i là giá tr th ng d siêu b n. Ph ng pháp này là ph ươ ng
ư ả ấ ạ ị ặ pháp s n xu t giá tr th ng d siêu ng ch.
Ứ Ư Ủ Ặ Ệ Ể Ị 4.CÁC HÌNH TH C BI U HI N C A GIÁ TR TH NG D
Ề ƯƠ 4.1 TI N L NG
ệ ư ả ả ấ ộ ờ Công nhân làm vi c cho nhà t b n m t th i gian nào đó, s n xu t ra
ộ ượ ậ ờ ượ ộ ố ề ấ ị m t l ng th i gian nào đó thì nh n đ c m t s ti n công nh t đ nh.
ề ả ượ ọ ệ ượ ề ườ Ti n tr công đó đ c g i là ti n công. Hi n t ng đó làm ng ầ i ta l m
ưở ề ằ ả ộ t ng r ng ti n công là giá c lao đ ng.
ự ậ ề ả ả ộ ị S th t thì ti n công không ph i là giá tr hay giá c lao đ ng. Vì lao
ố ượ ể ả ở ộ đ ng không ph i hàng hoá và không th là đ i t ng mua bán. S dĩ nh ư
ậ v y là vì:
ế ả ộ ướ ả ượ a) N u lao đ ng là hàng hoá thì nó ph i có tr c, ph i đ ậ c v t hoá
ộ ố ườ ợ ụ ể ề ể ề trong m t s tr ộ ng h p c th nào đó. Ti n đ đ cho lao đ ng
ể ậ ả ư ệ ả ư ế ấ ườ có th "v t hoá" là ph i có t li u s n xu t. Nh ng n u ng i lao
ư ệ ả ọ ẽ ấ ả ộ đ ng có t ấ li u s n xu t thì h s bán hàng hoá do mình s n xu t,
ứ ộ ch không bán "lao đ ng".
ẫ ớ ừ ệ ậ ộ ộ b) Vi c th a nh n lao đ ng là hàng hoá d n t i m t trong hai mâu
ề ẫ ậ ộ ượ ế thu n v lý lu n sau đây: N u lao đ ng là hàng hoá và đ c trao
ư ả ậ ổ đ i ngang giá, thì nhà t b n không thu đ ượ ợ c l i nhu n (giá tr ị
ậ ự ồ ạ ủ ư ề ặ ự ế ủ ậ th ng d ); đi u này ph nh n s t n t i th c t c a qui lu t giá
ị ặ ủ ư ư ả ượ tr th ng d trong ch nghĩa t ế b n. Còn n u hàng hoá đ c trao
ị ặ ư ể ư ả ổ đ i không ngang giá đ có giá tr th ng d cho nhà t b n, thì s ẽ
ủ ậ ậ ị ph nh n quy lu t giá tr .
ế ả ộ ị c) N u lao đ ng là hàng hoá thì hàng hoá đó cũng ph i có giá tr .
ướ ộ ạ ủ ư ậ ị ư Nh ng th c đo n i t ộ i c a giá tr là lao đ ng. Nh v y giá tr ị
ộ ề ằ ẩ ộ ộ ủ c a lao đ ng l ạ ượ i đ ẩ c đo b ng lao đ ng là m t đi u lu n qu n,
vô nghĩa.
ế ả ộ Vì th , lao đ ng không ph i là hàng hoá, cái mà công nhân bán cho
ư ả ứ ề ộ ư ả ả nhà t b n chính là s c lao đ ng. Do đó, ti n công mà nhà t b n tr cho
ả ủ ứ ộ ề ả ậ ấ ủ V y, b n ch t c a ti n công d ướ i công nhân là giá c c a s c lao đ ng.
ủ ư ả ả ủ ứ ư ộ ị ạ ch nghĩa t b n là giá tr hay giá c c a s c lao đ ng, nh ng l ể i bi u
ả ủ ứ ệ ề ộ ị hi n ra b ngoài giá tr hay giá c c a s c lao đ ng.
ữ ự ứ ể ầ ẫ Hình th c chuy n hoá gây ra s nh m l n đó do nh ng tình hình sau
đây:
ứ ủ ể ặ ộ ờ a) Đ c đi m c a hàng hoá s c lao đ ng là không bao gi ỏ tách kh i
ườ ậ ỉ ượ ấ ả ng i bán, nó ch nh n đ c giá c khi đã cung c p giá tr s ị ử
ườ ứ ộ ư ả ụ d ng cho ng i mua, t c là lao đ ng cho nhà t b n, do đó nhìn
ỉ ấ ư ả ứ ả ộ ị ề b ngoài ch th y nhà t b n tr giá tr cho s c lao đ ng.
ố ớ ả ộ ươ ộ b) Đ i v i công nhân, toàn b lao đ ng trong c ngày là ph ệ ng ti n
ề ả ố ưở ể đ có ti n sinh s ng, do đó, b n thân công nhân cũng t ằ ng r ng
ố ớ ộ ư ả ỏ ề ể mình bán lao đ ng. Còn đ i v i nhà t b n b ti n ra đ có lao
ằ ộ ọ ộ đ ng, nên cũng nghĩ r ng cái mà h mua là lao đ ng.
ượ ụ ủ ề ờ ộ ộ c) L ặ ả ng c a ti n công ph thu c vào th i gian lao đ ng ho c s n
ề ế ẩ ả ấ ườ ưở ầ ph m s n xu t ra, đi u đó khi n ng i ta t ề ằ ng l m r ng ti n
ả ộ công là giá c công lao đ ng.
ề ậ ấ ọ ộ ế ủ ự Ti n công che đ y m i gi u v t c a s phân chia ngày lao đ ng thành
ầ ộ ờ ế ư ặ ờ ộ th i gian lao đ ng c n thi t và th i gian lao đ ng th ng d , thành lao
ượ ả ộ ượ ả ề ộ đ ng đ c tr công và lao đ ng không đ c tr công, do đó ti n công
ấ ậ ộ ủ ư ả ấ ả che đ y m t b n ch t bóc l ủ t c a ch nghĩa t b n.
13
ứ ơ ả ề ề ờ ề Ti n công có hai hình th c c b n là ti n công tính theo th i gian và ti n
ẩ ả công tính theo s n ph m.
ứ ề ề ờ a) Ti n công tính theo th i gian là hình th c ti n công mà s l ố ượ ng
ủ ụ ộ ờ ộ ủ c a nó ph thu c vào th i gian lao đ ng c a công nhân ( gi ờ ,
ầ ậ ầ ệ ề ờ ngày, tu n, tháng ). V y c n phân bi t ti n công gi , công ngày,
ư ề ầ ượ công tháng. Ti n công ngày và công tu n ch a nói rõ đ ứ c m c
ề ấ ộ ỳ ti n công đó th p hay cao, vì còn tu theo ngày lao đ ng dài hay
ứ ề ắ ố ỉ ng n. Do đó, mu n đánh giá đúng m c ti n công không ch căn c ứ
ượ ứ ủ ề ộ ộ vào l ng ti n mà còn căn c vào đ dài c a ngày lao đ ng và
ả ủ ộ ộ ộ ờ ướ ườ c ng đ lao đ ng. Giá c c a m t gi ộ lao đ ng là th c đo
ứ ứ ề ệ ờ ế ộ ề chính xác m c ti n công theo th i gian. th c hi n ch đ ti n
ư ả ể ổ ờ công theo th i gian, nhà t b n có th không thay đ i công ngày,
ạ ấ ẫ ầ ượ ả ộ công tu n, mà v n h th p đ c giá c lao đ ng do kéo dài ngày
ặ ộ ườ ộ ộ ả ờ lao đ ng ho c tăng c ng đ lao đ ng. Tr công theo th i gian
ợ ư ả ị ườ còn có l i cho các nhà t b n khi tình hình th tr ng thu n l ậ ợ i,
ệ ố ự ờ ứ ụ ễ hàng hoá tiêu th d dàng, th c hi n l ệ i làm vi c thêm gi , t c là
ố ờ ệ ủ ộ ị làm vi c ngoài s gi quy đ nh c a ngày lao đ ng. Còn khi th ị
ườ ậ ợ ả ả ấ ộ tr ng không thu n l ẹ i bu c ph i thu h p s n xu t, nhà t ư ả b n
ệ ố ự ắ ộ ả ờ ẽ s rút ng n ngày lao đ ng và th c hi n l i tr công theo gi , do
ạ ấ ư ấ ề ề ấ ố đó h th p ti n công xu ng r t nhi u. Nh v y, công nhân không
ữ ị ệ ộ ộ ị nh ng b thi t thòi khi khi ngày lao đ ng b kéo dài quá đ , mà còn
ệ ạ ệ ớ ả ị b thi t h i khi ph i làm vi c b t gi ờ .
ứ ề ề ả ẩ b) Ti n công tính theo s n ph m là hình th c ti n công mà s l ố ượ ng
ố ượ ụ ộ ố ượ ả ủ c a nó ph thu c vào s l ẩ ng s n ph m hay s l ữ ng nh ng b ộ
ủ ả ậ ẩ ả ấ ặ ỳ ph n c a s n ph m mà công nhân đã s n xu t ra, ho c tu theo
ượ ỗ ả ủ ệ ẩ ượ l ng c a công vi c đã hoàn thành. M i s n ph m đ ả c tr công
ộ ơ ấ ị ả ơ ỗ ơ theo m t đ n giá nh t đ nh. Đ n giá là giá tr công cho m i đ n
ấ ị ể ẩ ả ấ ị ị ả v s n ph m đã s n xu t ra, theo giá bi u nh t đ nh. Khi quy đ nh
ư ả ế ố ề ơ đ n giá, nhà t ế b n tính đ n hai y u t ủ : ti n công trung bình c a
ố ượ ả ẩ công nhân trong ngày, và s l ả ng s n ph m mà công nhân s n
ụ ề ấ ờ xu t ra trong ngày. Ví d , ti n công tính theo th i gian trong ngày
ố ượ ả ẩ trung bình là 5USD, và s l ng s n ph m do công nhân làm ra
ỗ ả ủ ẩ ả ẩ ơ trong ngày là 50 s n ph m, thì đ n giá c a m i s n ph m là:
ề ự ấ ơ ề 5USD : 50 = 0,1USD. Do đó, v th c ch t đ n giá ti n công là
ề ả ầ ờ ế ả ẩ ấ ti n công tr cho th i gian c n thi ộ ả t s n xu t m t s n ph m. Vì
ế ề ứ ể ả ủ ẩ th , ti n công tính theo s n ph m là hình th c chuy n hoá c a
ứ ề ề ờ ả ti n công tính theo th i gian. Hình th c ti n công tính theo s n
ạ ả ơ ả ấ ủ ề ấ ẩ ớ ph m che d u và xuyên t c b n ch t c a ti n công h n c so v i
ứ ề ờ ườ hình th c ti n công tính theo th i gian. Nó làm cho ng ầ i ta l m
ưở ư ả ộ t ng cái mà công nhân bán cho nhà t b n chính là lao đ ng th ể
ệ ả ẩ ộ ộ ượ ả hi n trong s n ph m và toàn b lao đ ng đã đ c tr công. Ch ế
ủ ủ ẩ ả ư ả ộ ề đ ti n công theo s n ph m c a ch nghĩa t b n làm cho c ườ ng
ừ ả ộ ộ ộ ộ đ lao đ ng tăng lên không ng ng. Công nhân bu c ph i lao đ ng
ươ ể ấ ậ ẩ ả ơ ơ ẩ kh n tr ề ả ng h n, s n xu t ra nhi u s n ph m h n đ nh n đ ượ c
ể ư ệ ạ ầ ế ư ố ố ề s ti n đ mua t li u sinh ho t c n thi t. Nh ng, khi đa s đông
ạ ượ ứ ườ ộ ộ ớ ơ công nhân đã đ t đ c m c c ng đ lao đ ng m i cao h n, thì
ư ả ạ ạ ấ ỗ ả ủ ẩ ơ ố nhà t ồ i h th p đ n giá c a m i s n ph m xu ng. Đ ng b n l
ế ộ ề ả ẩ ờ ư ả th i, ch d ti n công tính theo s n ph m làm cho nhà t b n d ễ
ự ạ ữ ẻ ể dàng ki m soát công nhân, đ ra s c nh tranh gi a công nhân,
ả ộ ườ ư ậ ộ ộ bu c công nhân ph i nâng cao c ng đ lao đ ng, và nh v y làm
ị ặ ư ư ả ữ ộ tăng giá tr th ng d cho nhà t b n. M t trong nh ng ch đ ế ộ
ấ ủ ề ọ ướ ủ ư ả quan tr ng nh t c a ti n công d i ch nghĩa t ộ b n là lao đ ng
ươ ườ ộ ộ ượ ứ ẩ kh n tr ứ ng quá m c. Khi c ng đ lao đ ng v t quá m c lao
ấ ứ ộ ự ắ ả ộ đ ng nào đó, thì b t c m t s bù đ p nào cũng không ngăn c n
15
ượ ự ạ ứ ẻ ủ ườ ọ ộ đ c s phá ho i s c kho c a ng i lao đ ng. Cái g i là "t ổ
ư ế ộ ứ ẳ ạ ộ ch c lao đ ng" ch ng h n nh ch đ Tay lo (Taylor), và ch đ ế ộ
ề ặ ươ ế ọ Pho (Ford) xét v m t ph ng pháp ti n hành là khoa h c, song
ế ộ ề ề ự ấ ệ ứ ườ ộ xét v th c ch t là ch đ ti n công làm ki t s c ng i lao đ ng.
ề ặ ị ử ề ờ ượ V m t l ch s , ti n công tính theo th i gian đ ộ ụ c áp d ng r ng
ể ủ ủ ạ ầ ư ả ở rãi trong giai đo n đ u phát tri n c a ch nghĩa t b n, còn giai
ề ạ ả ẩ ượ ụ ộ đo n sau ti n công tính theo s n ph m đ c áp d ng r ng rãi.
ứ ề ệ ờ Hi n nay, hình th c ti n công tính theo th i gian ngày càng đ ượ c
ở ộ m r ng.
Ợ Ậ 4.2 L I NHU N
ị ặ ự ể ả ả ẩ ư ỉ Quá trình s n ra giá tr th ng d ch là s tiêu bi u qua s n ph m còn
ự ế ể ượ ư ế ị ặ ự ư ể ề th c t đ thu đ c ti n thì s chuy n hoá giá tr th ng d nh th nào.
ủ ư ả ứ ố Vì công th c chung c a t ủ ụ b n là THT' nên m c đích cu i cùng c a
ư ả ượ ề ả ể ượ nhà t b n là thu đ c T' còn m là n n t ng đ thu đ c T' (T' > T). Mác
ả ế ấ ề đã giúp chúng ta gi i quy t v n đ này vì ông đã tìm ra m t đ i l ộ ạ ượ ng
ị ặ ư ệ ể ợ ậ ậ bi u hi n giá tr th ng d đó là l i nhu n (P). V y:
ị ặ ư ượ ớ ổ ư ả ứ ướ "Giá tr th ng d khi đ c đem so sánh v i t ng t b n ng tr c thì
ế ướ ứ ị ợ ừ ể ấ mang giá tr hình th c bi n t ng thành l ậ i nhu n" t đó ta có th th y P
ẻ ủ ổ ư ả ứ ướ chính là con đ c a t ng t b n ng tr c c + v.
ể ể ề ể ơ Đ hi u rõ h n v P chúng ta có th đi sâu và phân tích chi phí th c t ự ế
ả ấ ấ ộ ừ ị xã h i và chi phí s n xu t TBCN xu t phát t giá tr hàng hoá c + v + m.
ố ả ấ ị ấ ả ộ ồ Mu n s n xu t hàng hoá ph i chi phí lao đ ng nh t đ nh bao g m chi
ư ệ ả ứ ạ ấ ọ ộ phí cho mua t ộ li u s n xu t c g i là lao đ ng quá kh và lao đ ng t o ra
ị ớ ủ ứ ể ể ộ giá tr m i (c + m). Đ ng trên quan đi m xã h i, quan đi m c a ng ườ i
ự ế ể ạ ộ lao đ ng thì chi phí đó là chi phí th c t ị đ t o ra giá tr hàng hoá (c + v +
ố ớ ư ư ả ọ m). Nh ng đ i v i các nhà t b n thì h không hao phí th c t ự ế ể ả đ s n
ấ ư ả ế ỉ ư ả xu t ra hàng hoá nên nhà t b n ch xem h t bao nhiêu t ứ b n ch không
ế ầ ộ ế ự ế ọ ỉ ứ tính xem chi phí h t bao nhiêu lao đ ng c n thi t. Th c t , h ch ng ra
ư ệ ả ứ ấ ộ ố ư ả s t ể b n đ mua t li u s n xu t (c) và mua s c lao đ ng (v). Chi phí
ượ ư ả ủ ự ệ đó đ ọ c C.Mác g i là chi phí t b n ch nghĩa có s chênh l ch nhau
ộ ượ ằ ư ả ề ộ m t l ng đúng b ng m. Do đó nhà t ầ ẽ b n hàng hoá s thu v m t ph n
ờ ố ề ị ặ ư ằ ọ ợ ậ l i đúng b ng giá tr th ng d m, s ti n này g i là l i nhu n.
ả ấ ằ ộ ị Giá tr hàng hoá lúc này b ng chi phí s n xu t TBCN c ng v i l ớ ợ i
nhu n: ậ
ị Giá tr = k + P.
ề ặ ượ ế ộ ố ồ V m t l ủ ả ủ ng, P có ngu n g c là k t qu c a lao đ ng không công c a
ề ặ ư ồ ố ấ công nhân làm thuê. V m t ch t, P có ngu n g c nh toàn b t ộ ư ả b n
ứ ướ ẻ ệ ấ ộ ấ ng tr c đ ra. Do đó P che gi u quan h bóc l t TBCN. che gi u quan
ự ự ủ ố ồ ệ h ngu n g c th c s c a nó.
ỏ ơ ấ ả ả ấ Do chi phí s n xu t TBCN luôn luôn nh h n chi phí s n xu t th c t ự ế
ư ả ể ả ấ ơ cho nên nhà t b n có th bán hàng hoá cao h n chi phí s n xu t TBCN
ể ấ ư ế ơ ư ả ị và có th th p h n giá tr hàng hoá. N u nh nhà t b n bán hàng hoá
ị ủ ị ủ ế ớ ơ ị ớ v i giá tr c a nó thì P=m. N u bán v i giá tr cao h n giá tr c a nó thì
ỏ ơ ị ủ ế ớ ị ề P > m , n u bán v i giá tr nh h n giá tr c a nó thì P< m. Chính đi u
ằ ọ ợ ư ệ ậ này đã làm cho h cho r ng l i nhu n là do vi c mua bán, do l u thông
ủ ư ả ế ự ề ẫ ạ t o ra, do tài kinh doanh c a nhà t b n mà có. Đi u này d n đ n s che
ấ ả ộ ủ ư ả ấ d u b n ch t bóc l ủ t c a ch nghĩa t b n.
Ậ Ỉ Ấ Ợ 4.3 T XU T L I NHU N
ấ ợ ỉ ố ữ ậ ầ ề ỉ V t xu t l ị ặ i nhu n (P) là t s tính theo ph n trăm gi a giá tr th ng
ộ ư ả ứ ư ướ d và toàn b t b n ng tr c.
P' = m' . 100% : (c + v).
ấ ợ ậ ộ ộ ủ ư ả ỉ T xu t l ả i nhu n không ph n ánh trình đ bóc l t c a nhà t b n mà
ầ ư ủ ứ ệ ư ả nó nói lên m c lãi c a vi c đ u t . Nó cho nhà t b n bi ế ọ ầ ư t h đ u t
17
ợ ự ệ ộ ổ vào đâu thì có l ẩ i . Do đó vi c thu P và theo đu i P là đ ng l c thúc đ y
ư ả ủ ụ ạ ư ả nhà t b n, là m c tiêu c nh tranh c a các nhà t b n.
ạ ượ ợ ụ ữ ậ ấ Do m c tiêu là đ t đ c l i nhu n cao nh t nên gi a các nhà t ư ả b n
ự ạ ủ ễ ắ ạ luôn luôn di n ra s c nh tranh gay g t. Các quá trình c nh tranh c a các
ư ả ượ ạ nhà t b n đ ạ c Mác phân chia thành 2 lo i : c nh tranh trong n i b ộ ộ
ữ ạ ngành và c nh tranh gi a các ngành.
ộ ộ ữ ệ ạ ự ạ C nh tranh trong n i b ngành là s c nh tranh gi a các xí nghi p trong
ụ ả ằ ạ ấ ộ ộ cùng m t ngành, cùng s n xu t ra m t lo i hàng hoá nh m m c đích tiêu
ụ ợ ơ ợ ạ ậ th hàng hoá có l ể i h n đ thu l i nhu n siêu ng ch.
ấ ủ ạ ứ ả ấ ộ ắ Do b n ch t c a c nh tranh chính là m t hình th c đ u tranh gay g t
ữ ườ ả ế ộ ư ữ ự ấ ữ gi a nh ng ng i s n xu t hàng hoá d a trên ch đ t h u v t ề ư ệ li u
ấ ậ ữ ệ ợ ấ ủ ả ấ ằ ả s n xu t, nh m giành gi ề t nh ng đi u ki n có l i nh t c a s n xu t và
ộ ộ ụ ậ ộ ạ tiêu th hàng hoá. Vì v y cho nên c nh tranh trong n i b ngành bu c các
ệ ị ệ ủ ấ ơ ị ả xí nghi p gi m giá tr cá bi t c a hàng hoá th p h n giá tr xã h i đ ộ ể
ắ ợ ệ ả ế ề ạ ấ ả giành th ng l i trong c nh tranh. K t qu là do đi u ki n s n xu t bình
ộ ủ ả ộ ố ổ ị quân trong m t ngành thay đ i, giá tr xã h i c a hàng hoá gi m xu ng.
ữ ữ ạ ạ C nh tranh gi a các ngành là c nh tranh gi a các nhà t ư ả ở b n các
ơ ầ ư ả ấ ằ ngành s n xu t khác nhau nh m tìm n i đ u t có l ợ ơ Ở i h n. các ngành
ữ ệ ấ ỉ ề ả s n xu t khác nhau có nh ng đi u ki n khác nhau, do đó t su t l ấ ợ i
ậ ư ả ọ ợ nhu n cũng khác nhau. Các nhà t b n ch n ngành có l ậ i nhu n cao đ ể
ầ ư đ u t .
ế ả ưở ấ ợ ủ ữ ạ ỉ C.Mác vi t :"Do nh h ng c a c nh tranh nh ng t xu t l ậ i nhu n
ộ ỉ ấ ợ ằ ậ khác nhau đó san b ng đi thành m t t su t l i nhu n chung, đó là con s ố
ủ ấ ả ấ ợ ữ ỉ ậ ợ bình quân c a t t c nh ng t xu t l ậ ủ i nhu n khác nhau. L i nhu n c a
ộ ư ả ộ ượ ấ ị ượ ấ ợ m t t b n có m t l ng nh t đ nh thu đ ỉ c, theo t xu t l ậ i nhu n
ể ấ ạ ư ế ệ ọ ợ chung đó, không k c u t o hi n có nh th nào g i là l ậ i nhu n bình
quân".
ỉ ấ ợ ự ủ ậ Quá trình bình quân hoá t su t l ậ ạ ộ i nhu n là s ho t đ ng c a quy lu t
ấ ợ ộ ư ả ủ ự ậ ỉ t su t l i nhu n bình quân trong xã h i t ạ ộ b n. S ho t đ ng c a quy
ấ ỉ ấ ợ ụ ể ủ ự ể ậ lu t t su t l ạ ộ ệ i nhu n bình quân là bi u hi n c th c a s ho t đ ng
ư ậ ờ ự ủ ủ ạ ị ặ ủ c a quy lu t giá tr th ng d trong th i kì t do c nh tranh c a ch nghĩa
ư ả t b n.
ấ ợ ự ỉ ậ ợ ậ S hình thành t xu t l i nhu n bình quân và l i nhu n bình quân đã che
ơ ữ ự ấ ấ ộ ủ ư ả ự gi u h n n a th c ch t bóc l ủ t c a ch nghĩa t b n. S hình thành P' và
ộ ư ả ứ ấ ạ P không làm ch m d t quá trình c nh tranh trong xã h i t b n, trái l ạ i
ế ễ ẫ ạ c nh tranh v n ti p di n.
Ợ Ậ ƯƠ Ệ 4.4 L I NHU N TH NG NGHI P
ố ề ủ ệ ệ ổ ế T ng doanh thu c a doanh nghi p là s ti n mà doanh nghi p đó ki m
ượ ờ ỳ ấ ị ụ ờ ộ ị đ c nh bán hàng hoá, d ch v trong m t th i k nh t đ nh. và quá trình
ầ ợ ệ ộ bán này cũng đ ượ ư ả c t b n công nghi p chia cho m t ph n l ợ ậ i nhu n. L i
ậ ượ ọ ợ ươ ệ nhu n đó sau này đ c g i là l ậ i nhu n th ng nghi p.
ớ ư ả ươ ệ ướ ư ả ươ Khác v i t b n th ng nghi p tr c TBCN, t b n th ệ ng nghi p
ướ ủ ư ả ậ ủ ư ả ệ d i ch nghĩa t ộ ộ b n là m t b ph n c a t ờ b n công nghi p tách r i
ụ ụ ủ ư ả ệ ư ra ph c v quá trình l u thông hàng hoá c a t ư ả b n công nghi p. T b n
ươ ỉ ạ ế ở ứ ệ th ng nghi p ch h n ch ạ ch c năng mua và bán, nó không sáng t o
ị ặ ư ụ ệ ị ị ị ặ ỉ ra giá tr và giá tr th ng d . Nó ch làm nhi m v giá tr và giá tr th ng
ư ề ợ ươ ệ ẻ ắ d . Nhìn b ngoài l ậ i nhu n th ư ng nghi p là do mua r , bán đ t do l u
ự ạ ấ ợ ươ ệ ộ ư thông t o ra. Nh ng th c ch t " l ậ i nhu n th ầ ng nghi p là m t ph n
ườ ư ả ươ ệ ư ả nh ng cho nhà t b n th ng nghi p ". Nhà t ệ b n công nghi p
ườ ư ả ươ ệ ầ ở ư ả nh ng cho nhà t b n th ộ ng nghi p m t ph n b i vì t b n th ươ ng
ạ ộ ệ ộ ộ ỉ ự ư nghi p ch ho t đ ng trong lĩnh v c l u thông, đó là m t khâu, m t giai
ủ ạ ả ấ ạ ả đo n c a quá trình s n xu t, không có giai đo n đó thì quá trình tái s n
ế ụ ượ ể ế ễ ấ ư ả xu t không th ti p di n ti p t c đ c. Và dĩ nhiên nhà t b n th ươ ng
ạ ộ ệ ả ượ ọ nghi p cũng không ph i là ho t đ ng không công đ c mà h cũng đòi
19
ợ ề ậ ắ ộ ư ả ệ ả ỏ h i ph i có l i nhu n. Đi u này b t bu c nhà t ả b n công nghi p ph i
ườ ầ ợ ộ ậ ủ ư ả ươ ệ nh ng m t ph n l i nhu n c a mình cho t b n th ng nghi p.
ợ ươ ữ ệ ố ậ V y "l ậ i nhu n th ệ ng nghi p là s chênh l ch gi a giá bán và giá
mua hàng hoá ".
ư ề ư ả ươ ệ Nh ng đi u đó không có nghĩa là t b n th ng nghi p bán hàng hoá
ị ủ ơ ư ả ươ ệ cao h n giá tr c a nó, mà là nhà t b n th ng nghi p mua hàng hoá
ị ủ ấ ơ ị th p h n giá tr và khi bán thì anh ta bán đúng giá tr c a nó. Vì nhà t ư
ươ ờ ố ủ ệ ệ ả b n th ng nghi p tham gia vào vi c phân chia m nên đ i s ng c a xã
ả ả ả ả ấ ấ ạ ộ ư ả h i t b n hình thành hai lo i giá c s n xu t : giá c s n xu t th ươ ng
ự ế ự ệ ấ ươ ả ả nghi p và giá c s n xu t th c t . S hình thành P th ệ ng nghi p đã che
ộ ướ ấ ệ ộ ệ ố gi u thêm m t b c quan h bóc l t TBCN. Do vi c phân ph i P gi a t ữ ư
ệ ư ả ươ ệ ễ ả b n công nghi p và t b n th ng nghi p di n ra theo quy lu t t ậ ỷ ấ su t
ợ ậ ạ l i nhu n bình quân thông qua c nh tranh
Ợ Ứ 4.5. L I T C
ư ả ư ả ề ệ ườ ủ ủ ườ T b n cho vay là t b n ti n t mà ng i ch c a nó nh ộ ng cho m t
ườ ử ụ ể ậ ờ ượ ộ ố ờ ng ộ i khác s d ng trong m t th i gian đ nh n đ c m t s l i nào
ố ờ ợ ứ đó. s l ọ i đó g i là l i t c.
ư ả ướ ậ ủ ư ả ộ ộ ờ T b n cho vay d i th i CNTB là m t b ph n c a t ệ b n công ngi p
ư ậ ự ệ ấ ở tách ra . S dĩ nh v y là vì s xu t hi n và t n t ồ ạ ủ ư ả i c a t b n cho vay
ự ầ ừ ế ự ừ ệ ề ả ượ v a là s c n thi t và v a có kh năng th c hi n. đi u đó đ ự c th c
ệ ở ủ ư ả ể ầ ỗ hi n ch : trong quá trình tu n hoàn và chu chuy n c a t b n công
ố ư ả ề ệ ạ ệ ờ ỗ ư ả nghi p , luôn có s t b n ti n t t m th i nhàn r i, mà t ỗ b n nhàn r i
ờ ố ớ ư ả ả ẻ ư ề ề ậ không sinh l i. Nh ng đ i v i t b n thì ti n ph i đ ra ti n. Vì v y nhà
ư ả ể ế ờ ữ t b n cho vay đ ki m l ờ i , cũng chính trong th i gian đó , có nh ng nhà
ư ả ừ ề ầ ặ ấ ế t b n khác c n ti n. T hai m t trên t ượ ẫ ự t y u sinh ra s vay m n l n
ụ ệ nhau, sinh ra quan h tín d ng TBCN.
ố ủ ợ ứ ư ầ ồ ộ Ngu n g c c a l ị ặ i t c là m t ph n giá tr th ng d do công nhân sáng
ự ả ư ệ ấ ư ả ạ t o ra trong lĩnh v c s n xu t. Nh ng vi c nhà t b n cho vay thu đ ượ c
ợ ứ ự ấ ấ ộ l ấ i t c đã che d u m t th c ch t bóc l t TBCN.
Ị 4.6 Đ A TÔ
ấ ủ ị ả ư ả 1 B n ch t c a đ a tô t ủ b n ch nghĩa
ệ ả ấ ố ỉ ị ứ Quan h s n xu t TBCN không ch hình thành và th ng tr trong lĩnh v c
ệ ượ ự công nghi p, mà nó cũng đ ể c hình thành, phát tri n trong lĩnh v c nông
ệ ả ệ ấ ượ nghi p. Khi quan h s n xu t TBCN đ ể ế ế c hình thành, n u không k đ n
ộ ố ể ự ấ ủ ả ọ m t s ít nông dân cá th t canh tác trên m nh đ t c a h , thì trong
ủ ế ủ ệ ấ ấ ị ấ nông nghi p TBCN có ba giai c p ch y u: Giai c p đ a ch , giai c p
ư ả ệ ư ả các nhà t b n kinh doanh trong nông nghi p (các nhà t ộ b n thuê ru ng
ệ ấ ấ ể đ t đ kinh doanh) và giai c p các công nhân nông nghi p làm thuê.
ấ ằ ư ề ư ả Chúng ta đ u th y r ng, cũng nh các nhà t b n kinh doanh trong công
ệ ư ả ệ ả nghi p, nhà t b n kinh doanh trong nông nghi p cũng ph i thu đ ượ ợ i c l
ư ệ ậ ố ọ ả nhu n bình quân. Nh ng mu n kinh doanh trong nông nghi p thì h ph i
ủ ộ ấ ủ ủ ấ ậ ộ ị ợ thuê ru ng đ t c a các đ a ch (ch ru ng đ t). Vì v y, ngoài l ậ i nhu n
ư ả ả ượ ộ bình quân ra, nhà t b n kinh doanh ph i thu thêm đ ầ c m t ph n giá tr ị
ư ặ ợ ứ ậ ợ th ng d dôi ra ngoài l i nhu n bình quân đó, t c là l ậ i nhu n siêu
ạ ậ ạ ợ ươ ố ổ ọ ị ng ch. L i nhu n siêu ng ch này t ả ng đ i n đ nh và lâu dài, h ph i
ủ ộ ấ ướ ả ứ ị tr nó cho ch ru ng đ t d i hình th c đ a tô TBCN.
ị ặ ư ậ ầ ộ ị ạ V y, đ a tô TBCN là m t ph n giá tr th ng d còn l ấ i sau khi đã kh u
ừ ầ ợ ủ ậ ư ả ộ tr đi ph n l i nhu n bình quân c a nhà t ấ b n kinh doanh ru ng đ t.
ữ ị ể ố ị ế Gi a đ a tô TBCN và đ a tô phong ki n có đi m gi ng nhau và khác nhau.
ự ố ướ ấ ượ ế ộ ự ệ S gi ng nhau tr ề ở ữ c h t là quy n s h u ru ng đ t đ c th c hi n v ề
ặ ế ả ủ ự ạ ị ề ế ả ồ ờ m t kinh t . Đ ng th i, c hai lo i đ a tô đ u là k t qu c a s bóc l ộ t
ữ ườ ố ớ đ i v i nh ng ng ộ i lao đ ng.
21
ạ ị ề ượ ấ Song hai lo i đ a tô khác nhau v l ng và ch t.
ề ặ ượ ư ế ẩ ặ ả ồ ị a) V m t l ng: Đ a tô phong ki n g m toàn s n ph m th ng d do
ả ả ạ ẩ ầ ế ạ nông dân t o ra, có khi còn l m sang c s n ph m c n thi ị t. Còn đ a
ị ặ ư ộ ỉ ợ ậ ầ tô TBCN ch là m t ph n giá tr th ng d ngoài l i nhu n bình quân
ư ả ấ ộ ủ c a nhà t b n kinh doanh ru ng đ t.
ấ ệ ữ ả ố ị ề ặ b) V m t ch t: Đ a tô phong ki n ế ph n ánh m i quan h gi a hai giai
ủ ự ủ ế ấ ị ị ấ c p: đ a ch và nông dân, trong đó giai c p đ a ch tr c ti p bóc l ộ t
ệ ữ ả ố ị ủ c a nông dân. Còn đ a tô TBCN ph n ánh m i quan h gi a ba giai
ấ ư ả ủ ấ ấ ộ ị ấ c p: Giai c p đ a ch , giai c p t b n kinh doanh ru ng đ t và công
ủ ế ệ ị ộ nhân nông nghi p làm thuê, trong đó đ a ch gián ti p bóc l t công
ư ả ạ ộ nhân thông qua t b n ho t đ ng.
ấ ạ ư ả ể ượ ề ặ V n đ đ t ra là : t i sao nhà t b n kinh doanh có th thu đ ầ c ph n
ị ặ ợ ể ả ậ ộ ư giá tr th ng d dôi ra ngoài l ấ i nhu n bình quân đ tr cho ru ng đ t?
ệ ố ẽ ả ờ ứ ệ ị ị ệ Vi c nghiên c u đ a tô chênh l ch và đ a tô tuy t đ i s tr l ệ i cho vi c
đó.
ứ ị ư ả ự ạ ộ ủ 2 Các hình th c đ a tô t b n ch nghĩa và s ho t đ ng
ệ ị a/ Đ a tô chênh l ch
ấ ằ ứ ầ ợ Trong các ph n trên, chúng ta đã nghiên c u và th y r ng l ậ i nhu n siêu
ệ ượ ệ ạ ộ ỉ ạ ờ ổ ị ng ch trong công nghi p ch là m t hi n t ng t m th i, không n đ nh
ư ả ệ ệ ả ữ ề ọ ớ v i nhà t b n cá bi t nào đó do h có nh ng đi u ki n s n xu t t ấ ố ơ t h n
ệ ả ủ ề ấ ậ ạ ộ ợ đi u ki n s n xu t trung bình c a xã h i. L i nhu n siêu ng ch này l ạ i
ệ ở ấ ư ả ệ ả ề ọ xu t hi n các nhà t b n khác khi h có đi u ki n s n xu t t ấ ố ơ t h n,
ậ ợ ơ thu n l i h n.
ạ ệ ạ ấ ư ệ ả Trái l i, trong nông nghi p thì l ộ i khác, do ru ng đ t là t ấ li u s n xu t
ộ ố ạ ộ ấ ậ ấ ườ ơ ả c b n, ru ng t t, x u khác nhau, đ i b ph n là x u. Do đó ng i ta
ượ ữ ấ ộ ộ ố ạ ị ộ ạ không t o thêm đ c ru ng đ t, mà nh ng ru ng t ề i b đ c quy n t l
ể ả ộ ộ ấ ấ ế kinh doanh ki u TBCN cho thuê h t nên bu c ph i thuê ru ng đ t x u.
ữ ề ư ả ấ ộ Đi u đó làm cho nh ng nhà t ề b n kinh doanh trên ru ng đ t có đi u
ậ ợ ệ ấ ả ạ ậ ki n s n xu t thu n l i luôn luôn thu đ ượ ợ c l ợ i nhu n siêu ng ch. L i
ạ ậ ươ ố ổ ự ị nhu n siêu ng ch này t ng đ i n đ nh và lâu dài, vì nó d a trên tính
ố ủ ỡ ủ ấ ấ ấ ậ ộ ộ ợ ch t kiên c c a ru ng đ t và đ màu m c a đ t đai. L i nhu n siêu
ể ệ ẽ ạ ị ng ch này s chuy n hoá thành đ a tô chênh l ch.
ự ề ả ệ ớ V giá c trong nông nghiêp cũng có s khác bi ệ t v i trong công nghi p.
ả ả ệ ề ệ ế ấ Trong công nghi p, giá c s n xu t là do đi u ki n trung bình quy t
ư ậ ế ệ ư ả ị đ nh. Trong nông nghi p, n u nh v y thì nhà t b n kinh doanh trên
ấ ấ ộ ậ ru ng đ t x u không thu đ ượ ợ c l i nhu n bình quân, và do đó h s ọ ẽ
ề ế ể ỉ ộ chuy n sang kinh doanh ngh khác. Song n u ch kinh doanh trên ru ng
ủ ẽ ể ả ả ẩ ấ ố đ t t t và trung bình thì s không đ nông s n ph m đ tho mãn nhu
ữ ẽ ệ ả ộ ầ ủ c u c a xã h i. Vì nh ng l ả trên mà trong nông nghi p, giá c nông s n
ệ ả ấ ấ ế ị ề ấ ộ do đi u ki n s n xu t trên ru ng đ t x u quy t đ nh.
ệ ị ầ ợ ậ ợ ư ậ đ a tô chênh l ch Nh v y, là ph n l ừ i nhu n th a ra ngoài l ậ i nhu n
ượ ệ ả ữ ề ấ ấ ộ bình quân, thu đ ậ c trên nh ng ru ng đ t có đi u ki n s n xu t thu n
ợ ơ ả ả ữ ệ ấ ố ượ ị l i h n. Nó là s chênh l ch gi a giá c s n xu t chung đ c quyêt đ nh
ấ ấ ả ả ệ ề ấ ả ấ ấ ộ ở b i đi u ki n s n xu t trên ru ng đ t x u nh t và giá c s n xu t cá
ệ ấ ạ ộ ố bi t trên ru ng đ t h ng trung bình và t ấ t nh t.
ấ ủ ự ệ ợ ậ ồ ị Th c ch t c a đ a tô chênh l ch là l ố ạ i nhu n siêu ng ch, ngu n g c
ệ ạ ị ặ ư ầ ộ ị ủ c a nó là m t ph n giá tr th ng d do công nhân nông nghi p t o ra. Đ a
ớ ự ộ ệ ề ề ắ ấ ộ tô chênh l ch g n li n v i s đ c quy n kinh doanh ru ng đ t theo l ố i
ệ ị TBCN. Đó là nguyên nhân sinh ra đ a tô chênh l ch.
ạ ị ệ ệ ệ ị ị Có hai lo i đ a tô chênh l ch: đ a tô chênh l ch I và đ a tô chênh l ch II.
23
ệ ị ị ượ ữ ữ ộ Đ a tô chênh l ch I là đ a tô thu đ ấ c trên nh ng trên nh ng ru ng đ t
ỡ ự ộ ậ ợ ố ầ ị có đ màu m t nhiên thu n l i (trung bình và t ớ ơ t), có v trí g n v i n i
ầ ườ ụ tiêu th hay g n đ ng giao thông.
ệ ị ị ượ ờ Đ a tô chênh l ch II là đ a tô thu đ c nh thâm canh mà có. Thâm canh
ầ ư ộ ư ả ộ ơ ể ấ ru ng đ t là đ u t thêm t ị ệ b n vào m t đ n v di n tích đ nâng cao
ấ ượ ả ằ ộ ộ ỡ ch t l ng canh tác, nh m tăng đ màu m trên m nh ru ng đó, nâng
ả ượ ị ệ ộ cao s n l ơ ng trên m t đ n v di n tích.
ờ ạ ừ ợ ộ ồ ư ả Ch ng nào mà còn th i h n h p đ ng thuê ru ng thì nhà t b n kinh
ố ợ ế ạ ư ậ ạ ồ ợ ỏ doanh b túi s l i nhu n siêu ng ch. Nh ng khi h t h n h p đ ng, ch ủ
ấ ố ợ ứ ị ể ế ẽ ộ ậ ru ng s tìm cách nâng m c đ a tô đ chi m l y s l ạ i nhu n siêu ng ch
ế ợ ứ ệ ậ ạ ị đó, t c là bi n l i nhu n siêu ng ch thành đ a tô chênh l ch.
ẽ ủ ộ ấ ộ ố ỉ Vì l ờ ạ đó mà ch ru ng đ t ch mu n cho thuê ru ng trong th i h n
ắ ư ả ờ ớ ố ng n, còn nhà t ơ b n kinh doanh thì mu n thuê v i th i gian dài h n.
ẽ ư ả ầ ư ố ớ ố Cũng vì l đó mà nhà t b n kinh doanh không mu n đ u t v n l n đ ể
ả ạ ư ậ ậ ấ ấ ả ờ ộ ỹ ả ế c i ti n k thu t, c i t o đ t đai, vì làm nh v y ph i m t m t th i gian
ồ ượ ố ố ớ ủ ộ ớ ỏ ộ dài m i thu h i đ ố c s v n l n đã b ra, r t cu c ch ru ng s đ ẽ ượ c
ưở ợ ả ế ệ ạ ậ h ữ ng nh ng l i ích do vi c c i ti n đem l ờ ạ i. Vì v y, trong th i h n
ư ả ậ ụ ế ộ ọ ộ thuê ru ng, nhà t b n kinh doanh tìm m i cách t n d ng h t đ màu m ỡ
ụ ề ậ ơ ấ ể ủ c a đ t đ thu đ ượ ợ c l i nhu n nhi u h n. Đó là m c đích kinh doanh
ễ ế ề ậ ấ ủ ọ c a h . Đi u này giúp chúng ta d dàng đi đ n kêt lu n là đ t đai trong
ề ệ ố ả ộ đi u ki n canh tác theo l ỡ i TBCN thì đ màu m ngày càng gi m sút.
ị ệ ố b/ Đ a tô tuy t đ i
ư ữ ứ ệ ấ ị Khi nghiên c u đ a tô chênh l ch, ta th y hình nh nh ng nhà kinh
ủ ộ ấ ấ ả ộ ư ộ ự doanh trên ru ng đ t x u không ph i n p tô cho ch ru ng. Nh ng th c
ế ế ộ ư ữ ủ ộ ề ộ ề ệ ấ t trong đi u ki n ch đ t h u TBCN v ru ng đ t thì ch ru ng có
ấ ấ ẫ ộ ượ ề ặ ấ ị ư ả ru ng đ t x u v n thu đ c đ a tô. V n đ đ t ra là nhà t b n kinh
ấ ấ ấ ợ ộ ạ ở ậ doanh trên ru ng đ t x u l y l i nhu n siêu ng ch ể ộ đâu đ n p cho ch ủ
ấ ộ ru ng đ t ?
ề ế ướ ự ộ ế ộ ề Chúng ta đ u bi t, d i ch đ TBCN do có s đ c quy n v t ề ư ữ h u
ở ự ủ ự ể ấ ả ộ ru ng đ t, nên đã c n tr s phát tri n c a TBCN trong lĩnh v c nông
ề ệ ượ ể ệ ở ỗ ệ ườ nghi p. Đi u đó đ c th hi n ch : nông nghi p th ơ ạ ậ ng l c h u h n
ả ề ớ ế ẫ ế ấ ạ ữ ậ ỹ ệ so v i công nghi p c v kinh t l n k thu t, vì th c u t o h u c ơ
ệ ườ ệ ấ ơ ủ ư ả c a t b n trong nông nghi p th ề ng th p h n trong công nghi p. Đi u
ế ả ộ ộ ộ ớ ề này ph n ánh m t đi u: n u trình đ bóc l t ngang nhau, thì v i m t t ộ ư
ị ặ ệ ề ẽ ư ơ ả b n ngang nhau, s sinh ra trong nông nghi p nhi u giá tr th ng d h n
ệ ớ ệ ở ơ ộ ố trong công nghi p (b i vì lao đ ng s ng trong nông nghi p l n h n trong
công nghi p).ệ
25
Ậ Ế C K T LU N
ư ậ ị ặ ư ẽ ậ ạ ộ ờ ố Nh v y, quy lu t giá tr th ng d có tác đ ng m nh m trong đ i s ng
ộ ư ả ặ ẩ ậ ộ ộ ỹ xã h i t ộ b n. M t m t, nó thúc đ y k thu t, phân công lao đ ng xã h i
ự ượ ể ấ ả ấ ộ phát tri n làm cho l c l ng s n xu t, năng xu t lao đ ng tăng lên nhanh
ấ ượ ả ậ ộ ề chóng và n n s n xu t đ ặ c xã h i hoá cao. M t khác, quy lu t giá tr ị
ủ ư ả ư ặ ẫ ố ướ th ng d làm cho các mâu thu n v n có c a t ủ b n ch nghĩa tr ế c h t
ơ ả ữ ủ ẫ ấ ẫ ộ ủ ả là mâu thu n c b n c a nó, mâu thu n gi a tính ch t xã h i c a s n
ấ ớ ự ữ ư ế ắ ị xu t v i s chi m h u t nhân TBCN ngày càng gay g t, quy đ nh xu
ử ấ ế ủ ẽ ả ớ ườ ỗ ộ ị hu ng l ch s t t y u c a CNTB s ph i nh ớ ng ch cho xã h i m i
ủ ầ ạ ộ ơ ế văn minh h n xã h i XHCN, giai đo n đ u c a hình thái kinh t xã
ộ h i CSCN.
ấ ủ ị ặ ư ệ ể ả ấ ả ậ S n xu t giá tr th ng d là quy lu t bi u hi n b n ch t c a ph ươ ng
ứ ả ụ ả ấ ươ ướ ủ ề ả th c s n xu t, ph n ánh m c đích và ph ng h ấ ng c a n n s n xu t.
ủ ề ả ị ặ ư ụ ấ ả ấ ụ S n xu t giá tr th ng d là m c đích c a n n s n xu t TBCN, vì m c
ư ả ả ấ ấ ỳ ể ượ đích này các nhà t b n s n xu t b t k hàng hoá gì đ thu đ ề c nhi u
ị ặ ư giá tr th ng d .
Ụ Ụ M C L C
A : L I M Đ U. B : N I DUNG.
Ặ Ầ Ư Ờ Ở Ầ Ộ PH N I GIÁ TR TH NG D LÀ GÌ ?
ụ
ợ ủ Ố Ủ Ặ Ả Ị
ủ ể
ị ặ ươ ề ư ng v giá tr th ng d .
ế ọ ườ ườ Ị ị ặ ư ị Đ nh nghĩa giá tr th ng d . Ví d kéo bông thành s i c a ch nghĩa t ư ả ủ b n. Ấ Ồ Ầ PH N II NGU N G C VÀ B N CH T C A GIÁ TR TH NG D .Ư Tr 4. I Quan đi m c a các nhà tri ể 1. Quan đi m c a tr ể 2. Quan đi m c a tr
ướ c Mác. t h c tr ủ ọ ng phái tr ng th ổ ể ủ ng phái c đi n. ủ ể a) Quan đi m c a Kene.
ủ ể b) Quan đi m c a A.Đ Smith.
ủ ể c) Quan đi m c a Ricacdo.
ủ ọ ế II Quan đi m c a h c thuy t Mác.
ể Tr 6.
ứ ư ả 1. CT chung c a TB và mâu thu n chung c a công th c t b n.
ủ ấ ư 2. B n ch t quá trình s n xu t giá tr th ng d .
ả ươ ẫ ấ ị ặ
ứ
ậ i nhu n. ươ ệ ng nghi p.
ậ ủ ị ặ ả ả ấ ư 3. Ph ng pháp s n xu t giá tr th ng d . ư ể ị ặ ệ ủ 4. Các hình th c bi u hi n c a giá tr th ng d . ề ươ ng. 4.1 Ti n l ợ ậ 4.2 L i nhu n. ỉ ấ ợ 4.3 T su t l ậ ợ 4.4 L i nhu n th ợ ứ 4.5 L i t c 4.6 Đ a tôị ế C : k t lu n. tr 18
27
