L I M Đ U
Tr c yêu c u đ i m i và phát tri n kinh t , phù h p v i c đi u ki nướ ế
kinh t , chính tr và xế ã h i trong nc và xu th h i nh p kinh t qu c t , Vi tướ ế ế ế
Nam đã quy t đ nh thành l p th trế ng ch ng khn v i nh ng đ c thù riêngườ
bi t trên c s tham kh o ch n l c c kinh nghi m h ơ ình ch ng
khn trên th gi i. S ra đ i c a th tr ng ch ng khoán Vi t Nam đ c đánhế ườ ượ
đ u b ng vi c đ a vào v n nh trung tâm giao d ch ch ng khoán t i Thành ư
ph H Chí Minh th c hi n phiên giao d ch đ u tiên vào ngày 28/07/2000.
Đ n ngày 8/3/2005 th trế ng ch ng khoán Hà N i chính th c khai tr ng ho tườ ươ
đ ng, đánh đ u m t b c phát tri n m i c a th tr ng ch ng khoán Vi t ướ ườ
Nam.
S ki n Vi t Nam tr thành thành viên chính th c c a t ch c Th ng M iươ
Th Gi i trong năm qua đế ã đ a ra c h i l n cho Vi t Nam, ta ra nhi u đi uư ơ
ki n thu n l i đ phát tri n th tr ng ch ng khoán. Tuy nhn n c nh đó, ươ
Vi t Nam cũng g p nhi u khó khăn và đ t ra nhi u yêu c u và tch th c m i ,
đòi h i chúng ta ph i thúc đ y phát tri n kinh t v i t c đ hi u qu cao ế
h n n a. Mu n v y chúng ta ph i t ng b c y d ng phát tri n đ ng bơ ướ
các lo i th tr ng trong đó có th tr ng v n mà n i b t là th tr ng c phi u. ườ ườ ườ ế
Th trng c phi u là m t b ph n c b n c a th tr ng ch ng khoán,ườ ế ơ ườ
ho t đ ng c a th tr ng y di n ra khá sôi n i nh y c m, ph thu c vào ườ
k t qu s n xu t kinh doanh c a ng ty. V i nh ng ch c năng, vai trò quanế
tr ng c a th tr ng c phi u trong vi c góp ph n pt tri n kinh t thì vi c ườ ế ế
phát tri n th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay là th c s c n thi t, có th ư ế ế
nói nhu c u thi t y u giúp chúng ta h i nh p nhanh chóng ti n k p v i ế ế ế
trình đ c a các n c trên th gi i. ướ ế
Xu t phát t th c tr ng th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay. Chúng tôi ườ ế
ch n đ tài “ Th tr ng c phi u” đ nghiên c u và hi u rõ h n v th c tr ng ườ ế ơ
th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay, s quan tr ng c a th tr ng c phi u ườ ế ư ế
đ i v i n n kinh t , phân tích nh ng thành t u đ t đ c cùng nh ng t n t i ế ượ
y u kém. T đó đ ra nh ng gi i pháp góp ph n phát tri n th tr ng ch ngế ườ
khn Vi t Nam hi n nay.
1
Ch ng 1: C s lý lu n v c phi uươ ơ
1.C phi u: ế
1.1 khái ni m
C phi u là gi y ch ng nh n c ph n, c đ nh quy n s h u c a c ế
đông, đ i v i công ty c ph n. ng i mua c phi u th ng là tr thành c đông ư ế ườ
th ng hay c đông ph thông. C đông n m gi c phi u th ngm t trongườ ế ườ
nh ng ch doanh nghi p nên ng i tr c ti p th h ng k t qu s n xu t ườ ế ưở ế
kinh doanh cũng nh ch u m i r i ro trong kinh doanh.ư
Theo Lu t Ch ng khoán Vi n Nam:” C phi u là lo i ch ng khn xác ế
nh n quy n và l i ích h p pp c a ng i s h u đ i v i m t ph n v n c ườ
ph n c a t ch c phát hành”.
1.2 Phân lo i: C phi u đang l u hành tn th tr ng có nhi u lo i ế ư ư
- Căn c vàonh th c, c phi u có hai lo i: c phi u vô danh và c phi u đích ế ế ế
danh.
c m i ra đ i c phi u t n t i d i d ng c phi u ký danh có n ng i s ế ướ ế ườ
h u nó, sau này khi th tr ng c phi u pt tri n lo i c phi u ký danhy tr ườ ế ế
ng i cho vi c l u thông và chuy n nh ng c phi u. Do đó, lo i c phi u ư ượ ế ế
không ghi danh ng i s h u ra đ i và ngày ng phát tri n.ườ
- Căn c vào quy n l i đ c h ng, c phi u g m hai lo i ph bi n là c ượ ưở ế ế
phi u u đãi c phi u th ng.ế ư ế ừơ
+ C phi u th ng: là m t lo i ch ng khn v n, không kỳ h n, t n t i ế ườ
ng v i s t n t i c a công ty, c t c đ c tr o cu i năm đ quy t toán. ượ ế
v y, c đông mua lo i c phi u y r t quan tâm đ n ho t đ ng c a công ty ế ế
h th ng nh ng ng i đ ung trong ban qu n tr ch u trách nhi m đi u ườ ườ
nh ho t đ ng c a công ty. Trên th tr ng giá c a lo i c phi u th ng bi n ườ ế ườ ế
đ ng nhi u h n so v i c phi u u đãi. ơ ế ư
+ C phi u u đãi m c c t c c đ nh đ c ghi rõ tn c phi u lúc pt ế ư ượ ế
nh. V i c phi u này m c c t c không ph thu co cnhch chia lãi ế
ng năm c a công ty.
u đãi v c t c c đ nhƯ
u đãi hoàn l i v nƯ
u đãi v quy n bi u quy tƯ ế
- Căn c vào ph ng th c góp v n: ươ
+ C phi u hi n kim: dành cho nh ng c đông p v n b ng ti n ế
+ C phi u hi n v t: dành cho nh ng c đôngp v n b ng tài s n nh ế ư
nhà x ng, máy móc, thi t b ưở ế
- Căn c vào quy n tham gia o b phi u: ế
2
+ C phi u đ n phi u ế ơ ế
+ C phi u đa phi u ế ế
1.3 Đ c đi m
- C phi u là ch ng nh n góp v n do đó kng kỳ h n và kng hn v n ế
- C t c c a c phi u th ng y thu c vào k t qu kinh doang c a doanh ế ườ ế
nghi p, do đó kng c đ nh. Khi doanh nghi p làm ăn phát đ t c đông cũng
đ c h ng l i nhu n cao h n nhi u so v i lo i ch ng khoán khác có lãi xu tượ ưở ơ
c đ nh. Nh ng ng c l i c t c có th r t th p ho c hoàn roàn không có khi ư ượ
ng ty làm ăn thua l .
- Khi công ty phá s n, c đông th ng là ng i cu i cùng đ c h ng giá tr ườ ườ ượ ưở
n l i c a tài s n thanh lý
- Gc phi u bi n đ ng r t nhanh nh y, đ c bi t trên th tr ng th c p, do ế ế ườ
nhi u nhân t nh ng nhân t c b n nh t là hi u qu kinh doanh và giá tr th ư ơ
tr ng c a công ty.ườ
1.4 Đi u ki n phát hành
- Là công ty c ph n có m c v n đi u l đã góp t i th i đi m đăng ký phát
nh c phi u t i thi u 5 t VND ế
- Ho t đ ng kinh doanh năm li n tr c năm đăng ký phát hành ph i có lãi đ ng ướ
th i không có l lũy k nh đ n năm đăng ký chào bán ế ế
- Có ph ng án kh thi v vi c s d ng v n thu đ c t đ t phát hành cươ ượ
phi u.ế
1.5. Quy n l i và nghĩa v c a c đông th ng ư
a. Trách nhi m
C đông n m gi c phi u th ng c a công ty c ph n đ i chúng ch u trách ế ườ
nhi m h u h n theo ph n v n góp c a mình trên 2 m t:
- Th nh t, ph n v n góp xem nh p vĩnh vi n không đ c rút l i. c c n ư ượ
l y l i v n, h quy n s h u c ph n trên th tr ng b ng cách bán c ườ
phi u cho n đ u t khác.ế ư
- Th hai, trách nhi m c a c đông đ i v i vi c làm ăn thua l hay tình tr ng
phá s n c a ng ty ch gi i h n trên ph n v n góp trên c phi u. N u công ty ế ế
làm ăn không hi u qu xem nh h m t ph n v n đã b ra đ mua c phi u ư ế
b. Quy n l i
m t trong nh ng ng i ch ng ty, nh ng c đông có nh ng quy n l i sau: ườ
3
- Quy n có thu nh p: c đông th ng đ c h ng ph n l i nhu n t ng ng ườ ượ ưở ươ
v i s c phi u g i là c t c t k t qu có lãi c a ho t đ ng s n xu t kinh ế ế
doanh c a công ty
- Quy n đ c chia tài s n thanh lý: trong tr ng h p r i ro, công ty b gi i th , ượ ườ
c đông cũng đ c chia ph n nh ng giá tr i s n khi thanh lý, nh ng là ng i ượ ư ườ
cu i cùng đ c h ng giá tr tài s n còn l i khi thanh lý. ượ ưở
- Quy n b phi u: c đông có quy n b phi u b u và ng c vào các ch c v ế ế
qu n lý trong công ty, có quy n tham gia các đ i h i c đông và b phi u quy t ế ế
đ nh các v n đ quan tr ng c a công ty
- Quy n mua c phi u m i: khi công ty phát hành m t đ t c phi u m i đ ế ế
tăng v n, các c đông hi n đang n m gi c phi u ph thông có quy n đ c ế ượ
mua tr c c phi u m i, tr c khi đ t phát hành đ c chao n ra công chúng,ướ ế ướ ượ
trong m t th i h n nh t đ nh.
1.6. Các lo i c phi u th ng ế ườ
Ph n l n c phi u c a các công ty c ph n là c phi u th ng v i nh ng đ c ế ế ườ
đi m trên, nh ng đôi khi công ty cũng phát hành nh ng lo i c phi u th ng ư ế ườ
khác, v i nh ng đ c đi m riêng t s khác bi t liên quan đ n quy n b u c ế
hay quy n đ c h ng c t c. ượ ưở
+ C phi u th ng lo i “A”: là lo i c phi u phát hành ra công chúng và đ c ế ườ ế ượ
h ng c t c nh ng không có quy n b u c . Do đó lo i c phi u này có giáưở ư ế
th p h n lo i c phi u th ng đ c b phi u. ơ ế ườ ượ ế
+ C phi u th ng lo i “B”: th ng đ c g i là c phi u sáng l p viên, có ế ườ ườ ượ ế
quy n b u c , nh ng ch đ c h ng c t c khi kh năng sinh l i c a công ty ư ượ ưở
đã đ n m t giai đo n tăng tr ng nh t đ nh.ế ưở
+ C phi u th ng g p lãi: ng i c m lo i c phi u này không đ c nh n c ế ườ ườ ế ươ
t c b ng ti n m t mà s đ c nh n c t c b ng m t s c phi u- có giá tr ượ ế
t ng đ ng- m i pt hành mà không ph i b thêm v nươ ươ
Ngoài ra, tùy theo đ c đi m c a công ty mà còn nh ng lo i c phi u th ng ế ườ
khác:
C phi u th ng h ng ế ượ
C phi u tăng tr ng ế ưở
C phi u thu nh p ế
C phi u chu k ế
C phi u theo mùa ế
ng ty tăng tr ng và c phi u tăng tr ngưở ế ưở
ng ty th n tr ng và c phi u th n tr ng ế
ng ty chu kỳ và c phi u chu k ế
ng ty đ u c c phi u đ u c ơ ế ơ
2. Th tr ng c phi u ườ ế
2.1 Khái ni m
4
- Th tr ng c phi u là m t b ph n c b n c a th tr ng ch ng khoán. Vì ườ ế ườ
c phi u là lo i ch ng khoán có lãi su t th ng ph thu c vào hi u qu s n ế ườ
xu t kinh doanh c a công ty do đó nh ng nhân t c đ ng tr c ti p ho c ế
gián ti p đ n tình hình ho t đ ng c a công ty nh kh ng ho ng giá d u, gế ế ư
USD, đình công, l m phát, th t nghi p, chi n tranh đ u nh h ng đ n giá c ế ưở ế
c a th tr ng c phi u. ườ ế
- Th tr ng ch ng khoán là hình th c v n đ ng đi n hình c a th tr ng v n ườ ườ
v i kh i l ng giao d ch và s c thu hút m nh m đ i v i các nhà đ u t , th ượ ư
tr ng này luôn gi v trí ch y u trong k t c u c a th tr ng v n các n cườ ế ế ườ ướ
2.2 Phân lo i
Căn c o c c u t ch c th tr ng ch ng khoán bao g m: ơ ườ
- Th tr ng s c p: là n i mua bán các lo i ch ng khoán ch a phát hành. Th ườ ơ ơ ư
tr ng s c p t o đi u ki n tăng quy mô v n đ u t là n i cung ng ch ngườ ơ ư ơ
khoán vào l u thông.ư
- Th tr ng th c p: là n i chuy n nh ng quy n s h u các lo i ch ng ườ ơ ượ
khoán đã pt hành và đang l u thông trên th tr ng. Th tr ng th c p khôngư ườ ườ
làm thay đ i quy mô v n đ u t trong n n kinh t . Th tr ng th c p th ng ư ế ườ ườ
đ c t ch c theo hai cách đó là th tr ng t p trung và th tr ng phi t p trungượ ườ ườ
+ Th tr ng t p trung là n i các ho t đ ng giao d ch đ c th c hi n t i ườ ơ ượ
các s giao d ch, ch ng khoán đ c mua bán t i đây th a mãn các đi u ki n ượ
đ c niêm y t, hay các lo i hàng hóa đ c đ a vào th tr ng t p trung pahượ ế ượ ư ườ
n m trong danh m c th tr ng nh th giao d ch lúa mì, phê, s a bò… ườ ư
+ Th tr ng phi t p trung đ c th c hi n m i n i, vi c muan đ c ườ ư ơ ượ
thông qua đ ng dây vi n thông ho c h thông máy tính, t i đây th c hi nườ
ph ng th c mua bán th ng cho nh ng ai ch p nh n giá đ c đ a ra nên cònươ ượ ư
đ c g i là th tr ng trao tayượ ườ
2.3 Ch c năng c a th tr ng ch ng khoán: ườ
1. Huy đ ng v n đ u t cho n n kinh t . ư ế
Khi các nhà đ u t mua ch ng khoán do các công ty pt hành, s ti n nhàn r i ư
c u h đ c đ a vào s n xu t kinh doanh và qua đó góp ph n m r ng s n ượ ư
xu t xã h i.
2. Cung c p môi tr ng đ u t cho công chúng ườ ư
TTCK cung c p cho công chúng m t môi tr ng đ u t nh m nh v i các c ườ ư ơ
h i l a ch n phong p. Các lo i ch ng khoán trên th tr ng r t khác nhau v ườ
tính ch t, th i h n và đ r i ro, cho phép các nhà đ u t có th l a ch n cho ư
5