Doanh nhân Việt: Tắt ánh sáng của
người khác để tỏa sáng?
Ngày trước người ta vẫn quen với lối suy nghĩ " thương trường là
chiến trường " cho nên trong kinh doanh cần khôn ngoan hơn đối
thủ, giành giật thị phần phải quyết liệt , khuếch trương hàng hóa
phải rầm rộ và tinh vi đồng thời phải làm sao cố gắng giữ chân
khách hàng, khống chế nhà cung cấp. Theo quan điểm đó, sẽ
luôn có người thắng và kẻ bại.
Thế nhưng trong thế giới hiện đại được đặc trưng bởi những mối
tương tác ngày càng đa dạng, phong phú với sự lan truyền thông
tin nhanh chóng và rộng khắp qua các kênh truyền thông đa
phương tiện (multimedia) thì thực tế cuộc sống đang cho thấy
một xu hướng mà nhà tài phiệt ngân hàng nổi tiếng của thế kỷ XX
Bernard Baruch đã khắc họa một cách hình tượng là: "không cần
phải thổi tắt ánh sáng của người khác để mình tỏa sáng."
Có thể thấy là hầu hết các doanh nghiệp chỉ thành công khi
những người khác thành công. Các doanh nghiệp phần cứng và
phần mềm trong lĩnh vực tin học là một ví dụ sinh động. Phần
cứng chạy nhanh hơn khuyến khích người sử dụng nâng cấp các
phần mềm mạnh hơn và các phần mềm mạnh hơn là động cơ
thúc đẩy người sử dụng mua các phần cứng chạy nhanh hơn.
Nhiều lĩnh vực kinh doanh và sản phẩm tưởng như hoàn toàn
khác biệt nhưng thực tế lại có liên hệ với nhau vô cùng khăng khít
như dân gian thường nói là "cùng hội cùng thuyền" cho nên cùng
vận hành theo lối "nước nổi thì bèo nổi".
Số lượng xe hơi bán ra tăng dẫn tới việc dịch vụ tín dụng của
ngân hàng, bảo hiểm phát đạt và các con đường cao tốc, các khu
đô thị cách xa trung tâm thành phố cũng theo đó mà có cơ phát
triển... Tình huống này được gọi là "cùng thắng" ( win- win ). Vậy
thì phải chăng kinh doanh giờ đây chỉ còn là hợp tác và hòa
bình?
Câu trả lời xác thực là: không hẳn như vậy, ngày nay kinh doanh
là sự hợp tác khi cần tạo ra chiếc bánh (càng to hơn càng tốt!) và
sẽ là cạnh tranh khi đến lúc chia phần chiếc bánh đó.
Tóm lại, kinh doanh vừa là
cạnh tranh vừa là hợp tác
trong cùng một thời điểm do
vậy mà nó mang tính năng
động và bao quát, hệ thống
hơn trước kia rất nhiều, khi
mà các doanh nghiệp còn Doanh nhân Việt Nam thế hệ tiếp nối
tư duy tách rời hai cụm từ sẽ là lớp doanh nhân "vươn ra thế
"cạnh tranh" và "hợp tác". giới"?
Tính hai mặt đó của kinh doanh gợi nhớ tới triết lý truyền thống
của người phương Đông là "trong Dương có Âm, trong Âm có
Dương" và "Ngũ hành tương sinh tương khắc". (Không phải ngẫu
nhiên người Hoa giỏi kinh doanh, bởi lẽ họ đã có được truyền
thống hàng ngàn năm trong việc "cạnh tranh, hợp tác" theo triết lý
Âm - Dương, Ngũ hành(1) và là hậu duệ của thương gia nổi tiếng -
Lã Bất Vi, cha đẻ ra Tần Thủy Hoàng).
Người Việt ta đi sau trong kinh doanh nên không tránh khỏi
những bỡ ngỡ, va vấp phải trả giá cho những yếu kém và ngộ
nhận của mình. Bên cạnh tính năng động, nhạy bén, cần cù,
chăm chỉ chịu khó và khát khao vươn lên làm giàu là những
nhược điểm "chết người" như thiếu tính hợp tác lâu dài, kém tầm
nhìn xa, dễ thỏa mãn trước thành công và thiếu bản lĩnh đi tiên
phong lãnh đạo thiên hạ (nhưng lại rất hài lòng làm kẻ bắt
chước!)...
Có một con đường thiết nghĩ sẽ là rất hữu ích trong việc rút ngắn
khoảng cách giữa các doanh nghiệp Việt Nam với các đối tác
quốc tế, góp phần củng cố năng lực kinh doanh và trang bị tư duy
mới "cùng thắng" (win-win) cho các doanh nhân ngày nay đó là
Lý thuyết Trò chơi trong kinh doanh.
Ra đời từ nhu cầu phục vụ quân sự trong Thế chiến lần thứ II khi
lực lượng hải quân Anh chơi trò mèo vờn chuột với các tàu ngầm
của phát xít Đức, các nhà khoa học Anh đã khám phá ra rằng
những bước đi đúng hóa ra không phải là những gì hoa tiêu và
thuyền trưởng vẫn làm dựa vào trực giác và kinh nghiệm của
mình. Bằng cách áp dụng những khái niệm về sau được biết đến
như lý thuyết trò chơi, người Anh đã cải thiện thành tích bắn
trúng tầu ngầm Đức một cách đáng kể.
Sau này lý thuyết đó đã được phát triển để ứng dụng cho nhiều
hoạt động, trong đó có kinh doanh. Vào năm 1944 khi nhà toán
học thiên tài John von Neumann và nhà kinh tế Oscar
Morgenstern xuất bản cuốn sách tựa đề Lý thuyết trò chơi và
hành vi kinh tế thì ngay lập tức công trình khoa học này đã được
tiên đoán sẽ trở thành một trong những thành tựu vĩ đại nhất của
thế kỷ. Năm 1994, ba nhà tiên phong trong lý thuyết trò chơi là
John Nash, John Harsanyi và Reihart Selten đã được nhận giải
Nobel (2).
Có thể nói, lý thuyết trò chơi có khả năng làm biến chuyển hoàn
toàn cách suy nghĩ của mọi người về kinh doanh từ trước tới nay.
Nó cho phép nhìn toàn cục việc kinh doanh với những mối tương
tác qua lại lẫn nhau trong khi không một quyết định nào có thể
được đưa ra hoàn toàn độc lập với các quyết định khác.
Qua lăng kính của lý thuyết trò chơi người kinh doanh sẽ thấy rõ
hơn "giá trị gia tăng" của việc hợp tác thay vì "quyết chiến, đấu
đầu" hay gợi mở ra những phương án lựa chọn mà nếu không có
lý thuyết đó thì sẽ bỏ lỡ những cơ hội quý giá. Tầm nhìn chiến
lược của nhà kinh doanh chắc chắn sẽ dài hơn, linh hoạt hơn và
hành động sẽ uyển chuyển hơn một khi được trang bị lối tư duy
mới mẻ này.
Những nhà hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô sẽ có một công
cụ hiệu quả để đánh giá phản ứng của xã hội trước các quyết
định của mình, bên cạnh việc lắng nghe và thu thập một cách dân
chủ những phản biện từ mọi phía. Người ta có thể lường trước
được hiệu ứng dây chuyền khi cấm bán hàng rong ở các thành
phố lớn hay cấm người có ngực lép đi xe máy, liên tục tăng giá
xăng, giá điện hay tăng thuế chuyển nhượng bất động sản.v.v ...
Trong quan hệ hội nhập quốc tế cũng giống như một trò chơi có
nhiều người tham gia nếu chúng ta hiểu rõ "cái giá thực sự của
mình" thì sẽ biết cách củng cố và gia tăng vị thế mà vẫn giữ được
tư thế "ngẩng cao đầu" trước những đối tác khổng lồ, lắm mưu
đồ tham lam.
Ngẫm nghĩ lại mới thấy câu nói của Các Mác cách đây gần một
thế kỷ đại ý: "khoa học đạt đến trình độ phát triển cao khi nó biết
ứng dụng Toán học" là xác đáng.
