Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Đối chiếu danh ngữ tiếng Nhật với danh ngữ tiếng Việt

Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc đối chiếu danh ngữ (DN) trong tiếng Nhật và tiếng Việt. Mặc dù danh ngữ tiếng Nhật đã được nghiên cứu rộng rãi trên thế giới, các nghiên cứu đối chiếu một cách hệ thống giữa danh ngữ tiếng Nhật và tiếng Việt còn rất hạn chế. Với nhu cầu học tập và nghiên cứu tiếng Nhật ngày càng tăng tại Việt Nam, việc thiếu tài liệu và sự khác biệt ngôn ngữ gây khó khăn cho người học. Đề tài này được chọn nhằm đóng góp nguồn tài liệu hữu ích, đặc biệt trong việc sử dụng thành thạo danh ngữ tiếng Nhật.

Tài liệu này hướng đến các nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên chuyên ngành ngôn ngữ học, đặc biệt là ngôn ngữ học so sánh và đối chiếu tiếng Nhật - tiếng Việt, cũng như những người làm công tác biên phiên dịch và học tiếng Nhật tại Việt Nam.

Luận án tiến sĩ "Đối chiếu danh ngữ tiếng Nhật với danh ngữ tiếng Việt" đã tiến hành khảo sát và phân tích sâu rộng các đặc điểm về thành tố, mô hình cấu trúc, đặc điểm ngữ nghĩa của danh ngữ (DN) trong cả hai ngôn ngữ, đồng thời đối chiếu quá trình chuyển dịch danh ngữ tiếng Nhật sang tiếng Việt. Nghiên cứu chỉ ra rằng danh ngữ tiếng Nhật có hai thành tố chính (danh từ làm thành tố chính và định ngữ), trong khi danh ngữ tiếng Việt có ba thành tố (danh từ/tổ hợp loại từ + thành tố phụ trước + thành tố phụ sau). Về điểm tương đồng, cả hai ngôn ngữ đều coi danh ngữ là sự mở rộng của danh từ, có khả năng đảm nhiệm các chức năng cú pháp tương tự như chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ. Mối quan hệ giữa định ngữ và thành tố chính trong cả hai ngôn ngữ đều đa dạng về nghĩa và có thể liên kết trực tiếp hoặc gián tiếp. Về cấu trúc, cả hai đều có khả năng mở rộng hoặc thu hẹp thành tố phụ, và vị trí tương đối giữa thành tố chính và định ngữ thường ổn định. Tuy nhiên, luận án cũng làm rõ nhiều điểm khác biệt quan trọng. Thành tố chính trong danh ngữ tiếng Nhật luôn nằm ở cuối, trong khi ở tiếng Việt có thể nằm ở giữa. Danh ngữ tiếng Nhật bao gồm cả đại từ nhân xưng làm thành tố chính, điều này không xảy ra ở tiếng Việt. Đặc biệt, tiếng Việt có sự xuất hiện của loại từ "cái" mà tiếng Nhật không có. Trật tự từ trong định ngữ tiếng Nhật tương đối tự do, trong khi tiếng Việt rất nghiêm ngặt. Về ngữ nghĩa, danh ngữ tiếng Nhật có thể có cấu trúc đa nghĩa phức tạp do tất cả các yếu tố bổ nghĩa đều nằm trước thành tố chính và khả năng biểu nghĩa rộng của kết từ "の", hiện tượng này không phổ biến ở tiếng Việt. Dựa trên khảo sát 1000 danh ngữ tiếng Nhật và bản dịch tiếng Việt tương ứng từ 7 văn bản (văn học và khoa học), luận án kết luận rằng hầu hết các mô hình danh ngữ giữ được cấu trúc và chức năng nội tại khi chuyển dịch. Tuy nhiên, đối với các trường hợp danh hóa mệnh đề, quá trình dịch có thể dẫn đến những cấu trúc và chức năng khác biệt so với bản gốc, có thể chuyển từ cấp độ danh ngữ xuống cấp độ từ vựng hoặc câu. Nghiên cứu này không chỉ góp phần khẳng định lý thuyết về danh ngữ mà còn cung cấp mô hình tổng quát và chi tiết về danh ngữ tiếng Nhật, đồng thời là tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác giảng dạy và biên phiên dịch tiếng Nhật - Việt.