M T S GI I PHÁP TH C HI N QÚA TRÌNH Ộ Ố Ả Ự Ệ
CÔNG NGHI P HÓA, HI N Đ I HÓA NÔNG NGHI P NÔNG THÔN Ệ Ệ Ạ Ệ
CN. Lê Thanh Huy nề
Phòng Khoa h c và HTQTọ
I. Đ t v n đặ ấ ề
Vi t Nam là m t n c nông nghi p v i kho ng trên 70% dân s s ng khuệ ộ ướ ệ ớ ả ố ố ở
v c nông thôn và ho t đ ng trong lĩnh v c s n xu t nông nghi p. Chính vì v y,ự ạ ộ ự ả ấ ệ ậ
vi c phát tri n toàn di n nông nghi p, nông thôn nói riêng có m t ý nghĩa vô cùngệ ể ệ ệ ộ
to l n đ i v i s nghi p phát tri n chung c a đ t n c. ớ ố ớ ự ệ ể ủ ấ ướ Kinh nghi m c a nh ngệ ủ ữ
n n kinh t m i công nghi p hóa thành công cho th y coi tr ng phát tri n nôngề ế ớ ệ ấ ọ ể
nghi p là m t trong nh ng đi u ki n quan tr ng nh t đ đ m b o phát tri n kinhệ ộ ữ ề ệ ọ ấ ể ả ả ể
t - xã h i nhanh và b n v ng. ế ộ ề ữ
Trong quá trình lãnh đ o đ t n c, v i nh n th c sâu s c v đ c đi m c aạ ấ ướ ớ ậ ứ ắ ề ặ ể ủ
n c ta đi lên ch nghĩa xã h i t m t n n nông nghi p l c h u, Đ ng C ng s nướ ủ ộ ừ ộ ề ệ ạ ậ ả ộ ả
Vi t Nam luôn kh ng đ nh t m quan tr ng c a nông nghi p, nông dân, nông thôn.ệ ẳ ị ầ ọ ủ ệ
Đ theo k p s phát tri n c a các n c trên th gi i, n c ta ph i ti n hành côngể ị ự ể ủ ướ ế ớ ướ ả ế
nghi p hóa g n li n v i hi n đ i hóa. Đ ng ta đã xác đ nh ph n đ u đ n năm 2020ệ ắ ề ớ ệ ạ ả ị ấ ấ ế
Vi t Nam c b n tr thành m t n c công nghi p theo h ng hi n đ i. Đây làệ ơ ả ở ộ ướ ệ ướ ệ ạ
m t m c tiêu và đ nh h ng r t c b n, v a to l n, v a n ng n v i nhi u thộ ụ ị ướ ấ ơ ả ừ ớ ừ ặ ề ớ ề ử
thách. Trong đó v n đ công nghi p hoá, hi n đ i hoá nông nghi p, nông thônấ ề ệ ệ ạ ệ
đ c đ t v trí r t quan tr ng. ượ ặ ở ị ấ ọ Vì v y t nhi u năm nay Đ ng ta đã ch tr ngậ ừ ề ả ủ ươ
th c hi n CNH-HĐH nông nghi p, nông thôn và coi đây là m t n i dung quan tr ngự ệ ệ ộ ộ ọ
có tính quy t đ nh đ n thành công c a s nghi p CNH, HĐH đ t n c. ế ị ế ủ ự ệ ấ ướ
II. N i dungộ
1. Khái ni m công nghi p hóa, hi n đ i hóa nông nghi p, nông thônệ ệ ệ ạ ệ
CNH-HĐH nông nghi p, nông thôn là quá trình xây d ng c s v t ch t, kĩệ ự ơ ở ậ ấ
thu t và chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p và nông thôn theo đ nh h ng s nậ ể ị ơ ấ ế ệ ị ướ ả
xu t hàng hoá l n, hi n đ i; g n nông nghi p v i công nghi p và d ch v , choấ ớ ệ ạ ắ ệ ớ ệ ị ụ
phép phát huy có hi u qu cao m i ngu n l c và l i th c a n n nông nghi p nhi tệ ả ọ ồ ự ợ ế ủ ề ệ ệ
đ i, m r ng giao l u trong n c và qu c t , nh m nâng cao năng su t lao đ ng xãớ ở ộ ư ướ ố ế ằ ấ ộ
h i trong nông nghi p, nông thôn; xây d ng nông thôn m i giàu có, công b ng, dânộ ệ ự ớ ằ
1
ch , văn minh và xã h i ch nghĩa. Th c ch t CNH, HĐH nông nghi p, nông thônủ ộ ủ ự ấ ệ
là quá trình phát tri n nông thôn theo h ng ti n b . Đi u đó có nghĩa là không chể ướ ế ộ ề ỉ
phát tri n công nghi p nông thôn mà bao g m c vi c phát tri n toàn b các ho tể ệ ồ ả ệ ể ộ ạ
đ ng, các lĩnh v c s n xu t, d ch v , và đ i s ng văn hoá, tinh th n nông thônộ ự ả ấ ị ụ ờ ố ầ ở
phù h p v i n n s n xu t công nghi p nông thôn và c n c nói chung.ợ ớ ề ả ấ ệ ở ả ướ
2. Khái quát th c tr ng c a quá trình công nghi p hóa, hi n đ i hóa nôngự ạ ủ ệ ệ ạ
nghi p, nông thôn trong giai đo n hi n nayệ ạ ệ
Đ i h i XI đã kh ng đ nh nh ng thành t u trong phát tri n kinh t - xã h iạ ộ ẳ ị ữ ự ể ế ộ
nói chung, nh ng k t qu đ t đ c c a nông nghi p, nông dân, nông thôn nói riêngữ ế ả ạ ượ ủ ệ
và nh n m nh: “ấ ạ S phát tri n n đ nh trong ngành nông nghi p, nh t là s n xu tự ể ổ ị ệ ấ ả ấ
l ng th c đã đ m b o an ninh l ng th c qu c gia. Kinh t nông thôn và đ iươ ự ả ả ươ ự ố ế ờ
s ng nông dân đ c c i thi n h n tr c. Vi c t p trung đ u t xây d ng k t c uố ượ ả ệ ơ ướ ệ ậ ầ ư ự ế ấ
h t ng nông thôn, đ u t , phát tri n gi ng m i có năng su t, ch t l ng cao,ạ ầ ầ ư ể ố ớ ấ ấ ượ
phát tri n các c m công nghi p, làng ngh , ti u th công nghi p... đã có tác đ ngể ụ ệ ề ể ủ ệ ộ
tích c c đ n vi c s n xu t, t o vi c làm và xóa đói, gi m nghèoự ế ệ ả ấ ạ ệ ả ”(1). Có th kh ngể ẳ
đ nh r ng, thành t u trong nông nghi p, nông dân, nông thôn không ch góp ph nị ằ ự ệ ỉ ầ
quan tr ng vào vi c n đ nh chính tr -xã h i nông thôn và nâng cao đ i s ng nôngọ ệ ổ ị ị ộ ờ ố
dân trên ph m vi c n c, mà còn ngày càng t o thêm nh ng ti n đ v t ch t c nạ ả ướ ạ ữ ề ề ậ ấ ầ
thi t, góp ph n thúc đ y tăng tr ng kinh t và đ y m nh công nghi p hóa, hi nế ầ ẩ ưở ế ẩ ạ ệ ệ
đ i hóa đ t n c.ạ ấ ướ
Tuy nhiên, cùng v i nh ng thành t u đ t đ c, nông nghi p, nông dân, nôngớ ữ ự ạ ượ ệ
thôn n c ta trong giai đo n hi n nay cũng còn t n t i nhi u h n ch và y u kém.ướ ạ ệ ồ ạ ề ạ ế ế
Chuy n d ch c c u kinh t theo h ng công nghi p hóa, hi n đ i hóa còn ch m.ể ị ơ ấ ế ướ ệ ệ ạ ậ
Tình tr ng thi u vi c làm còn cao. Đ i s ng c a m t b ph n dân c , nh t là ạ ế ệ ờ ố ủ ộ ộ ậ ư ấ ở
mi n núi, vùng sâu, vùng xa còn nhi u khó khăn. Xóa đói, gi m nghèo ch a b nề ề ả ư ề
v ng, tình tr ng tái nghèo cao. Kho ng cách chênh l ch giàu nghèo còn khá l n.ữ ạ ả ệ ớ
Ch t l ng công tác b o v , chăm sóc s c kh e còn th p, h th ng y t và ch tấ ượ ả ệ ứ ỏ ấ ệ ố ế ấ
l ng d ch v y t ch a đáp ng đ c yêu c u khám, ch a b nh c a nhân dân,ượ ị ụ ế ư ứ ượ ầ ữ ệ ủ
nh t là đ i v i ng i nghèo, đ ng bào vùng sâu, vùng xa, vùng dân t c thi u s .ấ ố ớ ườ ồ ộ ể ố
H th ng k t c u h t ng phát tri n ch m, thi u đ ng b , đ c bi t đ i v i khuệ ố ế ấ ạ ầ ể ậ ế ồ ộ ặ ệ ố ớ
v c đ ng bào dân t c thi u s . Trình đ phát tri n gi a các vùng cách bi t l n vàự ồ ộ ể ố ộ ể ữ ệ ớ
2
có xu h ng m r ng. Môi tr ng nhi u n i đang b ô nhi m n ng; tài nguyênướ ở ộ ườ ở ề ơ ị ễ ặ
đ t đai ch a đ c qu n lý t t, khai thác và s d ng kém hi u qu , chính sách đ tấ ư ượ ả ố ử ụ ệ ả ấ
đai có m t ch a phù h p.ặ ư ợ
3. M t s gi i pháp th c hi n quá trình công nghi p hóa, hi n đ i hóa nôngộ ố ả ự ệ ệ ệ ạ
nghi p, nông thônệ
Th nh t, phát tri n n n nông nghi p hàng hoá đa d ng, xây d ng các vùngứ ấ ể ề ệ ạ ự
chuyên canh s n xu t trên quy mô l n và t ng b c hi n đ i hoá.ả ấ ớ ừ ướ ệ ạ
D a vào đi u ki n c a t ng vùng, t ng đ a ph ng v khí h u, đ t đai… vàự ề ệ ủ ừ ừ ị ươ ề ậ ấ
các ngành truy n th ng đ thúc đ y nhanh ti n đ áp d ng các thành t u khoa h c,ề ố ể ẩ ế ộ ụ ự ọ
k thu t t o ra các vùng chuyên canh s n xu t v i quy mô l n. T o ra m t dâyỹ ậ ạ ả ấ ớ ớ ạ ộ
chuy n thông su t t khâu s n xu t, phân ph i và tiêu th s n ph m. Phát tri n,ề ố ừ ả ấ ố ụ ả ẩ ể
nâng cao s c c nh tranh c a các s n ph m. T ng b c phát tri n các ngành nghứ ạ ủ ả ẩ ừ ướ ể ề
m i có kh năng, coi tr ng các ngành s n xu t nông s n quý hi m có l i th đớ ả ọ ả ấ ả ế ợ ế ể
phát huy ti m l c đa d ng c a n n nông nghi p. ề ự ạ ủ ề ệ Ngh quy t Đ i h i XI c a Đ ngị ế ạ ộ ủ ả
đ t ch tiêu trong 5 năm (giai đo n 2011-2015): “ặ ỉ ạ Ph n đ u giá tr gia tăng nôngấ ấ ị
nghi p bình quân 5 năm đ t 2,6 – 3%/năm. T tr ng lao đ ng nông nghi p nămệ ạ ỉ ọ ộ ệ
2015 chi m 40 – 41% lao đ ng xã h i. Thu nh p c a ng i dân nông thôn tăng 1,8ế ộ ộ ậ ủ ườ
– 2 l n so v i năm 2010ầ ớ ”(2).
Th hai, thúc đ y công nghi p hoá - hi n đ i hoá nông nghi pứ ẩ ệ ệ ạ ệ
Ti p t c phát tri n và hoàn thi n v c b n h th ng thu l i ngăn m n,ế ụ ể ệ ề ơ ả ệ ố ỷ ợ ặ
gi ng t, ki m soát lũ, đ m b o t i tiêu, an toàn, ch đ ng trong s n xu t nôngữ ọ ể ả ả ướ ủ ộ ả ấ
nghi p (k c cây công nghi p, nuôi tr ng thu s n) và đ i s ng nông dân. Đ iệ ể ả ệ ồ ỷ ả ờ ố ố
v i nh ng khu v c th ng b bão, lũ, cùng v i các gi i pháp h n ch thiên tai,ớ ữ ự ườ ị ớ ả ạ ế
ph i đi u ch nh quy ho ch s n xu t và dân c thích nghi v i đi u ki n thiên nhiên.ả ề ỉ ạ ả ấ ư ớ ề ệ
Nâng cao năng l c d báo th i ti t và kh năng ch đ ng phòng ch ng thiên tai,ự ự ờ ế ả ủ ộ ố
h n ch thi t h i. T i năm 2020 hoàn thành c b n vi c xây d ng các công trìnhạ ế ệ ạ ớ ơ ả ệ ự
t i tiêu n c cho các vùng tr ng lúa, t i n c và tiêu úng cho 2 tri u ha rauướ ướ ồ ướ ướ ệ
màu.
Phát tri n h th ng đ ng giao thông ch t l ng t t t i các t đi m côngể ệ ố ườ ấ ượ ố ớ ụ ể
nghi p nông thôn và trong các vùng chuyên canh t p trung. T ng b c làm đ ngệ ậ ừ ướ ườ
t i nh ng xã ch a có đ ng ôtô t i trung tâm xã, nâng c p h th ng đ ng giaoớ ữ ư ườ ớ ấ ệ ố ườ
3
thông nông thôn, các tuy n qu c l n i v i các vùng trong n c qu c t ; nâng c pế ố ộ ố ớ ướ ố ế ấ
m t s c ng bi n, sân bay đ t o đi u ki n thu n l i cho vi c giao thông, v nộ ố ả ể ể ạ ề ệ ậ ợ ệ ậ
chuy n. Phát tri n m ng l i cung c p đi n nông thôn, đ m b o đáp ng yêuể ể ạ ướ ấ ệ ở ả ả ứ
c u v đi n c a các ngành s n xu t nông nghi p và phi nông nghi p nông thôn.ầ ề ệ ủ ả ấ ệ ệ ở
Nhà n c t p trung đ u t đ nhanh chóng hoàn thành ph sóng phát thanh truy nướ ậ ầ ư ể ủ ề
hình, phát tri n m ng đi n tho i, đa d ng hoá và h tr các hình th c đ a thông tinể ạ ệ ạ ạ ỗ ợ ứ ư
t i ng i dân, nh t là các thông tin v th tr ng và công ngh . ớ ườ ấ ề ị ườ ệ
Áp d ng nhanh các thành t u c a cách m ng sinh h c đ t o và nhân nhanhụ ự ủ ạ ọ ể ạ
gi ng cây tr ng, v t nuôi, đ c bi t là áp d ng các thành t u v gi ng có u th lai.ố ồ ậ ặ ệ ụ ự ề ố ư ế
Đ a nhanh công ngh m i vào s n xu t, thu ho ch, b o qu n, ch bi n, v nư ệ ớ ả ấ ạ ả ả ế ế ậ
chuy n và tiêu th s n ph m nông nghi p, ng d ng công ngh s ch trong nuôi,ể ụ ả ẩ ệ ứ ụ ệ ạ
tr ng và ch bi n rau qu , th c ph m. H n ch s d ng hoá ch t đ c h i trongồ ế ế ả ự ẩ ạ ế ử ụ ấ ộ ạ
nông nghi p. Xây d ng m t s khu v c công ngh cao. Tăng c ng đ i ngũ, nângệ ự ộ ố ự ệ ườ ộ
cao năng l c phát huy tác d ng c a cán b khuy n nông, khuy n lâm, khuy n ng .ự ụ ủ ộ ế ế ế ư
Th ba, phát tri n công nghi p, d ch v nông thônứ ể ệ ị ụ
V ch bi n nông s n: Công nghi p ch bi n nông s n t p trung vào nh ngề ế ế ả ệ ế ế ả ậ ữ
m t hàng xu t kh u ch l c, có th m nh c nh tranh trên th gi i, đem l i kimặ ấ ẩ ủ ự ế ạ ạ ế ớ ạ
ng ch xu t kh u l n cho đ t n c nh g o, cà phê, cao su, chè, h t đi u. Chuy nạ ấ ẩ ớ ấ ướ ư ạ ạ ề ể
m t ph n doanh nghi p ch bi n nông s n t thành ph v nông thôn. “ộ ầ ệ ế ế ả ừ ố ề Khai thác
l i th c a n n nông nghi p nhi t đ i đ phát tri n s n xu t hàng hóa l n v iợ ế ủ ề ệ ệ ớ ể ể ả ấ ớ ớ
năng su t, ch t l ng, hi u qu và kh năng c nh tranh cao. Tăng nhanh s nấ ấ ượ ệ ả ả ạ ả
l ng và kim ng ch xu t kh u nông s n, nâng cao thu nh p và đ i s ng nông dân,ượ ạ ấ ẩ ả ậ ờ ố
b o đ m v ng ch c an ninh l ng th c qu c gia. Xây d ng mô hình s n xu t kinhả ả ữ ắ ươ ự ố ự ả ấ
doanh phù h p v i t ng lo i cây, con. Khuy n khích t p trung ru ng đ t; phátợ ớ ừ ạ ế ậ ộ ấ
tri n trang tr i, doanh nghi p nông nghi p phù h p v quy mô và đi u ki n c aể ạ ệ ệ ợ ề ề ệ ủ
t ng vùng. G n k t ch t ch , hài hoà l i ích gi a ng i s n xu t, ng i ch bi nừ ắ ế ặ ẽ ợ ữ ườ ả ấ ườ ế ế
và ng i tiêu th , gi a vi c áp d ng k thu t và công ngh v i t ch c s n xu t,ườ ụ ữ ệ ụ ỹ ậ ệ ớ ổ ứ ả ấ
gi a phát tri n nông nghi p v i xây d ng nông thôn m i”.ữ ể ệ ớ ự ớ (3)
V ch bi n lâm s n: C n phát tri n ngành công nghi p ch bi n lâm s nề ế ế ả ầ ể ệ ế ế ả
c a n c ta đ t i năm 2020 đ t ngang t m vói các n c ASEAN và sau đó là cácủ ướ ể ớ ạ ầ ướ
n c châu Á khác. Ti p t c t o đi u ki n thu n l i đ khuy n khích làm các m tướ ế ụ ạ ề ệ ậ ợ ể ế ặ
4
hàng th công, m ngh , s d ng ít nguyên li u, nhi u lao đ ng, đ t giá tr cao.ủ ỹ ệ ử ụ ệ ề ộ ạ ị
“Phát tri n lâm nghi p b n v ng. Quy ho ch và có chính sách phát tri n phù h pể ệ ề ữ ạ ể ợ
các lo i r ng s n xu t, r ng phòng h và r ng đ c d ng v i ch t l ng đ cạ ừ ả ấ ừ ộ ừ ặ ụ ớ ấ ượ ượ
nâng cao. Nhà n c đ u t và có chính sách đ ng b đ qu n lý và phát tri nướ ầ ư ồ ộ ể ả ể
r ng phòng h và r ng đ c d ng, đ ng th i b o đ m cho ng i nh n khoán chămừ ộ ừ ặ ụ ồ ờ ả ả ườ ậ
sóc, b o v r ng có cu c s ng n đ nh. Khuy n khích các t ch c, cá nhân thu cả ệ ừ ộ ố ổ ị ế ổ ứ ộ
m i thành ph n kinh t đ u t tr ng r ng s n xu t; g n tr ng r ng nguyên li uọ ầ ế ầ ư ồ ừ ả ấ ắ ồ ừ ệ
v i công nghi p ch bi n ngay t trong quy ho ch và d án đ u t ; l y ngu n thuớ ệ ế ế ừ ạ ự ầ ư ấ ồ
t r ng đ phát tri n r ng và làm giàu t r ng”.ừ ừ ể ể ừ ừ ừ (4)
V ch bi n thu s n: Ti p t c tăng c ng trang b nâng cao ch t l ngề ế ế ỷ ả ế ụ ườ ị ấ ượ
s n ph m c a các c s hi n có, đ ng th i m c a r ng công su t ch bi n.ả ẩ ủ ơ ở ệ ồ ờ ở ử ộ ấ ế ế
“Khai thác b n v ng, có hi u qu ngu n l i th y s n, phát tri n đánh b t xa b ,ề ữ ệ ả ồ ợ ủ ả ể ắ ờ
g n v i b o đ m qu c phòng, an ninh và b o v môi tr ng bi n. Phát tri n nuôiắ ớ ả ả ố ả ệ ườ ể ể
tr ng thu s n theo quy ho ch, t p trung vào nh ng s n ph m có th m nh, có giáồ ỷ ả ạ ậ ữ ả ẩ ế ạ
tr cao; xây d ng đ ng b k t c u h t ng vùng nuôi; đ y m nh áp d ng ti n bị ự ồ ộ ế ấ ạ ầ ẩ ạ ụ ế ộ
khoa h c và công ngh vào s n xu t và ch bi n, nâng cao năng su t, ch t l ng,ọ ệ ả ấ ế ế ấ ấ ượ
s c c nh tranh và đáp ng yêu c u v sinh, an toàn th c ph m. Xây d ng ngànhứ ạ ứ ầ ệ ự ẩ ự
thu s n Vi t Nam đ t trình đ tiên ti n trong khu v c. Quy ho ch và phát tri n cóỷ ả ệ ạ ộ ế ự ạ ể
hi u qu ngh mu i, b o đ m nhu c u c a đ t n c và đ i s ng diêm dân”.ệ ả ề ố ả ả ầ ủ ấ ướ ờ ố (5)
Th t , phát tri n các ngành công nghi p không dùng nguyên li u là s nứ ư ể ệ ệ ả
ph m nông lâm ng nghi pẩ ư ệ
Đ y m nh phát tri n các ngành công nghi p nông thôn không s d ngẩ ạ ể ệ ở ử ụ
nguyên li u là s n ph m c a nông, lâm, ng nghi p nh ng s d ng nhi u laoệ ả ẩ ủ ư ệ ư ử ụ ề
đ ng và v t li u t i ch nh : d t may m c, sành s , thu tinh. Nhà n c có chínhộ ậ ệ ạ ỗ ư ệ ặ ứ ỷ ướ
sách h tr tích c c đ khôi ph c các làng ngh , khuy n khích các h gia đình bỗ ợ ự ể ụ ề ế ộ ỏ
v n đ u t vào các lo i ngành ngh đa d ng khác bao g m: ch bi n nông, lâmố ầ ư ạ ề ạ ồ ế ế
thu s n, s n xu t g m, s . ỷ ả ả ấ ố ứ Phát tri n các làng ngh truy n th ng đ khai thác cácể ề ề ố ể
ti m năng kinh t c a các đ a ph ng và phù h p v i xu h ng chuy n d ch cề ế ủ ị ươ ợ ớ ướ ể ị ơ
c u kinh t nông thôn theo h ng CNH-HĐH. Phá th đ c canh trong nôngấ ế ướ ế ộ
nghi p, đa d ng hoá s n ph m nông nghi p hình thành nh ng vùng chuyên canhệ ạ ả ẩ ệ ữ
quy mô l n nh m đáp ng nhu c u nguyên li u cho công nghi p nh và xu tớ ằ ứ ầ ệ ệ ẹ ấ
5