Gíao án Tâm lý học

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:61

Thêm vào BST

Báo xấu

226
lượt xem 138
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay khoa học đă xác định được cơ sở ( nguồn gốc) của tâm lý con người. Tâm lý con người có cả cơ sở tự nhiên và cơ sở xă hội. Tâm lý con người không phải do lực lượng siêu tự nhiên (thần thánh) nào đó sinh ra mà nó do chính bộ năo của con người sinh ra. Bộ năo con người cùng với hoạt động phản xạ của nó và các quy luật của nó là cơ sở sinh lý của tâm lý.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Gíao án Tâm lý học

- Tính tin c y c a các k t lu n. CHƯƠNG II: CƠ S T NHIÊN VÀ CƠ S XÃ H I C A TÂM LÝ I. CƠ S T NHIÊN C A TÂM LÝ CON NGƯ I Ngày nay khoa h c ă xác nh ư c cơ s ( ngu n g c) c a tâm lý con ngư i. Tâm lý con ngư i có c cơ s t nhiên và cơ s xă h i. Tâm lý con ngư i không ph i do l c lư ng siêu t nhiên (th n thánh) nào ó sinh ra mà nó do chính b năo c a con ngư i sinh ra. B năo con ngư i cùng v i ho t ng ph n x c a nó và các quy lu t c a nó là cơ s sinh lý c a tâm lý. 1. Não và tâm lý Có nhi u quan ni m khác nhau v m i quan h c a não và tâm lý. Nhưng hi n nay các nhà khoa h c ã ch ra r ng: tâm lý là ch c năng c a não, não chính là nơi sinh ra tâm lý, não nh n tác ng c a th gi i khách quan dư i d ng các xung ng th n kinh t các giác quan chuy n n, não ho t ng (bi n i lý hoá các t bào th n kinh) và sinh ra tâm lý. Não c a m i cá nhân có c i m riêng v hình d ng, tính năng, vì v y m i ngư i có trình ph n ánh tâm lý khác nhau. ó là m t trong nh ng nguyên nhân c a s khác nhau v tâm 1
lý c a m i ngư i. Não là ti n v t ch t c a tâm lý. Có não ho t ng thì m i có tâm lý. Các t ch c v t ch t khác không th sinh ra tâm lý. Khoa h c ã xác nh các m i quan h ch t ch c a não và tâm lý. Các quy lu t ho t ng c a năo như: - Quy lu t h th ng nh h́ nh. - Quy lu t lan to , t p trung. - Quy lu t c m ng qua l i. - Quy lu t ph thu c vào cư ng kích thích. Các quy lu t trên u tương ng v i các quy lu t ho t ng tâm lý. S ti n hoá c a năo b qua các l p ng v t ư c chia thành nhi u giai o n, nhi u m c khác nhau. Tương ng v i các m c ti n hoá c a năo cũng ng th i có các m c phát tri n c a ph n ánh tâm lý. V i s tương ng, th ng nh t ch t ch như th có th kh ng nh năo b là cơ s quan tr ng c a tâm lý, nơi sinh ra tâm lý. 2
2. Di truy n và tâm lý Di truy n là s lưu truy n c i m gi i ph u c a th h trư c cho th h sau qua gen, th h sau t nhiên có c i m gi ng th h trư c. Nh có di truy n mà sinh v t duy trì ư c òi gi ng c a ình. loài ngư i ch có s di truy n v c i m gi i ph u sinh lý, c u t o, ch c năng c a các b ph n trong cơ th và c a h th n kinh, nhưng không có s di truy n tâm lý. Hi n nay TLH cũng kh ng nh r ng: c i m b m sinh di truy n là ti n c a s phát tri n tâm lý và chi ph i s phát tri n tâm lý. Ti n , b m sinh di truy n c a loài nào thì phát tri n tâm lý tương ng c a loài ó. Ngay c khi các loài s ng g n gũi nhau, chúng cũng không b nh hư ng tâm lý c a nhau. Ch có nh ng con ngư i mang c i m b m sinh di truy n c a loài ngư i m i có th hình thành tâm lý loài ngư i. c i m b m sinh di truy n thu n l i cho s phát tri n m t tâm lý nào ó ư c g i là tư ch t. Có tư ch t thì thu n l i cho s phát tri n c a tâm lý và ngư c l i. Như v y, b m sinh di truy n không ch là ti n v t ch t c a tâm lý, nó cò ̣n có nh hư ng n s phát tri n tâm lý n a. 3. Ph n x có i u ki n và tâm lý Ph n x có i u ki n là ph n ng c a cơ th i v i nh ng kích thích gián ti p. Ph n x có i u ki n là ph n x t p nhi m, nó ư c hình thành trong i s ng cá th , nó 3
khác v i ph n x không i u ki n (b m sinh). 4. H th ng tín hi u th hai và tâm lý 4.1 Khái ni m v tín hi u và h th ng tín hi u hai Tín hi u th nh t: Là tín hi u c th b ng s v t hi n tư ng và các thu c tính c a chúng (k cà h́ nh nh c a chúng). H th ng tín hi u m t là cơ s sinh lý c a ho t ng c m tính, tr c ti p, tư duy c th , xúc c m,… nó có c ngư i và ng v t. Tín hi u th hai: ó là các tín hi u ngôn ng ( ti ng nói, ch vi t) nó thay cho các s v t hi n tư ng c th . H th ng tín hi u th hai là cơ s sinh lý c a tư duy ngôn ng , ý th c, t́nh c m và ch c năng tâm lý. Có th tóm t t c i m c a h th ng tín hi u th hai như sau: - Nó có kh năng khái quát, tr u tư ng hoá, thay th cho tín hi u m t. - Tín hi u hai hình thành sau tín hi u m t, trên cơ s tín hi u m t theo cơ ch ph n x có i u ki n. Ví d : khi em bé hình thành ngôn ng . - Tín hi u hai (Ngôn ng ) là tác nhân kích thích ch có ngư i. T t c các loài ng v t u 4
không có ngôn ng , ti ng kêu c a chúng không có ý nghĩa như ti ng nói c a con ngư i. 4.2 H th ng tín hi u hai và tâm lý Quan h c a tín hi u hai và tâm lý là quan h n i dung và hình th c. Tâm lý là n i dung, nó g m ý và nghĩa. Cò ̣n ngôn ng là hình th c bi u t c a ý và nghĩa. Ngôn ng có ư ng nét âm thanh c th , nó là i lu ng v t lý, khác v i tâm lý vì tâm lý là hi n tư ng tinh th n. Con ngư i dùng ngôn ng di n t tâm lý, cho nên ngôn ng luôn i li n v i tâm lý, vì v y nhi u ngư i nh m tư ng r ng ngôn ng là tâm lý. Nhưng th c ra tâm lý và ngôn ng không ng nh t v i nhau, chúng ch th ng nh t v i nhau thôi vì: - M i cá nhân ch có m t th gi i tâm lý nhưng h có th bi u t b ng nhi u ngôn ng khác nhau (ti ng Anh ho c ti ng Vi t). - Mu n th ng nh t tâm lý v i ngôn ng ph i có quá trình luy n t p. Ví d : em bé h c nói, ngư i l n h c ngo i ng . - Ch c năng c a ngôn ng khác v i ch c năng c a tâm lý. Tâm lý có ch c năng ph n ánh nh n th c, tình c m, ý chí. Còn ch c năng c a ngôn ng là thông báo và giao ti p. “Chim khôn hót ti ng r nh rang Ngư i khôn nói ti ng diu dàng d nghe ” 5
Nh có ngôn ng con ngư i m i có th ph n ánh tâm lý m t cách gián ti p, lưu truy n tâm lý t ngư i này sang ngư i khác, t i này sang i khác, t th h trư c sang th h sau và giao lưu tâm lý gi a các dân t c khác nhau trên toàn th gi i. II. CƠ S XÃ H I C A TÂM LÝ 1. Quan h xã h i, n n văn hóa xã h i và tâm lý 1.1 Quan h xã h i và tâm lý: Quan h xã h i t o nên b n ch t con ngư i. Cơ ch ch y u c a s phát tri n tâm lý con ngư i là cơ ch lĩnh h i n n văn hóa xã h i. Quá trình lĩnh h i là quá trình tái t o nh ng thu c tính, nh ng năng l c c a loài ngư i r i bi n nó thành thu c tính, năng l c (m i) c a cá th m i ngư i. Do ó ph i tham gia vào các m i quan h xã h i con ngư i m i lĩnh h i ư c các quan h xã h i và n n văn hoá xã h i phát tri n tâm lý. Quan h xã h i là i u ki n c n cho s phát tri n tâm lý .Vì v y, Các Mác ã kh ng nh trong lu n cương v Phơ Bách “Bàn ch t con ngư i không ph i là cái gì trưu tư ng, v n có, mà trong tính hi n th c c a nó. B n ch t con ngư i là s t ng hoà các m i quan h xã h i ” Có nh ng quan h xã h i ch nh hư ng n tâm lý nhưng cũng có quan h xã h i qui nh b n ch t tâm lý con ngư i. Ví d : QHSX và QHKT ki u bao c p, làm cho ngư i ta th ng. Nhưng QHSX và QHKT th trư ng b t bu c con ngư i ph i t l c, năng ng. Chính vì v y các ch xă h i khác nhau thì tâm lý con ngư i cũng khác nhau. Tích 6
c c tham gia vào các m i quan h xă h i t t thì tâm lý phát tri n t t hơn, ngư c l i không tích c c tham gia các m i quan h , ho c tham gia vào các quan h xă h i không t t s có nh hư ng x u cho s phát tri n tâm lý. 1.2 N n văn hoá xă h i và tâm lý: - N n văn hoá là t ng h p các s n ph m v t ch t và tinh th n c a ho t ng tích c c và ho t ng sáng t o c a con ngư i. N n văn hoá là t ng t t c các tinh hoa văn hoá c a nhân lo i và c a dân t c. o c, phong t c, pháp lu t, trình khoa h c, k thu t, thành t u ki n trúc, lao ng s n xu t…t t c t ng h p l i t o thành n n văn hoá. - N n văn hoá là ngu n g c c a s phát tri n tâm lý. Các cá nhân (con ngư i ) thư ng chi m lĩnh tinh hoa văn hoá t các n n văn hoá t o ra s phát tri n tâm lý c a b n thân. - N n văn hoá khác nhau s nh hư ng và t o ra tâm lý khác nhau. N n văn hoá cao, lành m nh s là môi trư ng thu n l i cho s phát tri n tâm lý c a cá nhân và ngư c l i. - N n văn hoá ư c lưu truy n l i cho th h sau b ng con ư ng di s n . Các tinh hoa văn hoá c a các th h trư c lưu l i trong các di s n (di s n văn hoá), các th h sau ph i h c h i, ti p thu k th a các tinh hoa văn hoá c a th h trư c và phát huy xă h i ngày càng ti n b , phát tri n. Vì v y tâm lý c a các th h trư c có th truy n l i cho th h sau nhưng theo con ư ng di s n ch không truy n theo con ư ng di truy n. 2. Ho t ng và tâm lý 7
2.1 Khái ni m ho t ng Có nhi u cách hi u khác nhau v ho t ng vì có nhi u góc xem xét. Theo Tri t h c thì ho t ng là quan h bi n ch ng c a ch th và khách th . Trong quan h ó, ch th là con ngư i, khách th là hi n th c khách quan. Dư i góc sinh h c, ho t ng là s tiêu hao năng lư ng th n kinh và cơ b p c a con ngư i khi tác ng vào hi n th c khách quan nh m th a mãn nhu c u v t ch t ho c nhu c u tinh th n c a con ngư i. Dư i góc Tâm lý h c, xu t phát t quan i m cho r ng cu c s ng c a con ngư i là chu i nh ng ho t ng và giao ti p cho nên ho t ng ư c hi u là phương th c t n t i c a con ngư i trong th gi i. Tâm lý h c xem xét m t cách toàn di n c m t bên trong ( tâm lý) và m t bên ngoài ( hành vi ) c a ho t ng, xem xét c s n ph m v t ch t và s n ph m tinh th n c a h at ng, vì v y: Ho t ng là quá trình tác ng qua l i gi a con ngư i và th gi i, t o ra s n ph m c v phía con ngư i và th gi i nh m th a măn nhu c u c a con ngư i. Trong quá trình ho t ng, có hai quá trình di n ra ng th i v i nhau và b sung cho nhau, ó là quá trình i tư ng hoá và quá trình ch th hoá. Quá trính i tư ng hoá là quá trình ch th chuy n năng l c c a mình thành s n ph m. Quá trình này cò ̣n g i là quá trình xu t tâm. Tâm lý con ngư i ư c b c l , ư c 8
khách quan hoá trong quá trình làm ra s n ph m. Nh v y, chúng ta m i có th tìm hi u ư c tâm lý con ngư i thông qua ho t ng c a h . Quá trình ch th hoá là quá trình con ngư i chuy n các c i m và b n ch t c a i tư ng ho t ng thành hi u bi t, kinh nghi m c a cá nhân ch th . Quá trình này cò ̣n g i là quá trình nh p tâm. Như v y, trong ho t ng , con ngư i v a t o ra s n ph m v phía th gi i, v a t o ra tâm lý và ý th c c a mình. Nói khác i, tâm lý, ý th c, nhân cách ư c b c l , hình thành và phát tri n trong ho t ng. 2.2 c i m c a ho t ng - Ho t ng bao gi cũng có i tư ng. i tư ng c a ho t ng là cái ta tác ng vào nh m thay i ho c chi m lĩnh. Nó có th là s v t, hi n tư ng, khái ni m, con ngư i ho c m i quan h …có kh năng th a măn nhu c u nào ó c a con ngư i, thúc y con ngư i ho t ng. Vì th i tư ng ho t ng là hi n thân c a ng cơ ho t ng . C n ph i nói thêm r ng có nhi u trư ng h p i tư ng c a ho t ng không ph i là m t cái gì ó có s n, mà là cái ang xu t hi n trong quá trình ho t ng. c i m này thư ng th y khi con ngư i ho t ng m t cách tích c c như trong ho t ng nghiên c u, trong ho t ng h c t p… - Ho t ng bao gi cũng có ch th . Ch th ho t ng là con ngư i có ý th c tác ng vào khách th - i tư ng c a ho t ng. Như v y, hàm ch a trong ho t ng là 9
tính ch th mà c i m n i b t nh t c a nó là tính t giác và tính tích c c. Vì v y con v t không th là ch th c a ho t ng. Ch th ho t ng có khi là cá nhân, có khi là m t nhóm ngư i. Ch th là nhóm ngư i khi h cùng nhau th c hi n ho t ng v i cùng m t i tư ng, m t ng cơ chung. 2.3. C u trúc c a ho t ng Phân tích, mô t c u trúc ho t ng là c p n các thành t trong ho t ng. Ho t ng bao g m các thành t nào, ây là v n ư c nhi u nhà tâm lý h c quan tâm. Ngư i u tiên nghiên c u v n này và t ư c nh ng k t qu nh t nh là L.X Vưgôtxki (1886-1934). Ông ă phân tích các khái ni m “công c ”, “thao tác”, “m c ích”, “ ng cơ”. A.N.Lêonchiev - nhà Tâm lý h c Xô Vi t n i ti ng ă ti p t c phát tri n nghiên c u và trên cơ s th c nghi m, l n u tiên ông ă mô t c u trúc chung c a ho t ng vào năm 1974. Ông ă c th hoá c u trúc ó trên nhi u bình di n: Hình thái, ki u lo i, thành ph n, ơn v , trình , c p b c… Có th khái quát k t qu nghiên c u c a A.N. Lêonchiev v c u trúc vĩ mô c a ho t ng như sau : 10
2.4. Phân lo i ho t ng Xét theo quá trình phát tri n cá th , con ngư i có các ho t ng: Ho t ng vui chơi: Vui chơi là ho t ng ch o c a tr nh , nó là d ng ho t ng không mang tính b t bu c, không t o ra s n ph m v t ch t. Vì v y, ngư i ta tham gia nhi t tình vào trò ̣ chơi là do s c h p d n c a b n thân trò ̣ chơi. Nhưng ho t ng vui chơi cũng có ý nghĩa to l n v i cu c s ng con ngư i. V i tr em, chính trò ̣ chơi giúp tr lĩnh h i thu c tính c a s v t, hi n tư ng, tr t p t mình vào các m i quan h xă h i, hình thành m t s k năng.. Ngư i l n cũng có khi tham gia vào ho t ng vui chơi gi i trí. Ho t ng h c t p: Là m t d ng ho t ng c trưng c a con ngư i, nó có các c i m: + i tư ng c a ho t ng h c là h th ng tri th c, k năng, k x o m i, nh ng phương th c hành vi…nh ng kinh nghi m xă h i l ch s . + Ho t ng h c là ho t ng hư ng vào làm thay i chính b n thân ngư i h c. + Ho t ng h c là ho t ng ư c i u khi n m t cách có ý th c, không hoàn toàn mang tính t do, t nguy n mà có tính b t bu c. Vi c h c t p c a h c sinh là nghĩa v i v i xă h i, và v i b n thân… Ho t ng lao ng: Là lo i ho t ng nh m t o ra nh ng s n ph m có ích cho xă h i. Ho t ng lao ng là hình th c ho t ng cơ b n c a con ngư i trư ng thành, nó ̣i h i nh ng i u ki n th ch t và tâm lý ( tri th c, k năng, k x o, t́nh c m, ý chí,…). Lao ng không ch t o ra c a c i v t ch t, nó c ̣òn làm phát tri n nh n th c, tình c m, ý chí 11
và nhi u ph m ch t tâm lý khác c a cá nhân. Lao ng là nghĩa v c a m i ngư i i v i xă h i và b n thân, nó cũng không hoàn toàn mang tính ch t t do, t nguy n. Ho t ng xă h i: Là các ho t ng mang ý nghĩa xă h i tích c c, nhưng không mang tính ch t b t bu c, không t o ra c a c i v t ch t. Ho t ng xă h i góp ph n t ch c xă h i. Các ho t ng t thi n, ho t ng nhân o, s tham gia các phong trào h at ng chung c a c ng ng, tham gia các t ch c xă h i u là các ho t ng xă h i. * Xét v phương di n s n ph m c a ho t ng , ngư i ta có ho t ng : Ho t ng bi n i là nh ng ho t ng làm thay i hi n th c.(t nhiên, xă h i, con ngư i) . Ho t ng bi n i bao g m các ho t ng như ho t ng lao ng, ho t ng chính tr xă h i, ho t ng giáo d c … Ho t ng nh n th c: là lo i ho t ng tinh th n, ph n ánh th gi i khách quan nhưng không làm thay i các v t th th c, và các quan h th c … Ho t ng nh hư ng giá tr là m t lo i ho t ng tinh th n, xác nh ý nghĩa c a th c t i v i b n thân ch th , t o ra phương hư ng c a ho t ng . Ho t ng giao lưu: là ho t ng thi t l p và v n hành m i quan h ngư i. ví d như giao ti p, quan h b n bè… Tóm l i: Con ngư i có nhi u ho t ng. M i s phân lo i ho t ng ch có tính ch t tương t i, và các lo i ho t ng c a con ngư i có m i quan h g n bó, m t thi t v i nhau. 12
2.5. Ho t ng ch o Tâm lý h c ã xác nh, m i l a tu i ( th i kỳ phát tri n) tuy con ngư i có nhi u lo i hình ho t ng khác nhau (vui chơi, h c t p, lao ng, th d c, th thao, văn hoá, văn ngh …) nhưng trong ó ch có m t, hai ho t ng chính, chúng có ý nghĩa quan tr ng v i s hình thành và phát tri n tâm lý, nhân cách c a l a tu i, t ó khái ni m “ ho t ng ch o” ã ra i. * Ho t ng ch o là ho t ng ch y u c a l a tu i, nó quy nh nh ng bi n i ch y u nh t trong các quá tŕnh tâm lý và trong các c i m tâm lý c a nhân cách con ngư i giai o n phát tri n nh t nh. V i quan ni m như trên, Tâm lý h c ã xác nh ho t ng ch o c a các l a tu i c th . - Vui chơi là ho t ng ch o c a tr em l a tu i m m non. - H c t p là ho t ng ch o tu i h c sinh. * Ho t ng ch o có các c i m cơ b n sau: - Ho t ng này l n u tiên xu t hi n trong i s ng cá nhân. Khi nó ă là ho t ng ch o thì trong lò ̣ng nó ă n y sinh y u t c a ho t ng m i khác- d ng ho t ng ch o l a tu i ti p theo . - M t khi ho t ng ch o ă n y sinh hình thành và phát tri n thì không m t i mà ti p t c t n t i măi . 13
- ó là ho t ng quy t nh s ra i thành t u m i, c u t o tâm lý m i c trưng cho l a tu i . 2.6. Tâm lý là s n ph m c a ho t ng T t c các ho t ng c a con ngư i u t o ra tâm lý - Ho t ng lao ng s n xu t và ho t ng th c ti n, ngoài vi c t o ra c a c i v t ch t nó cò ̣n t o ra tâm lý con ngư i ó là s hi u bi t, kinh nghi m sáng t o và các c m xúc vui bu n .. . - Ho t ng h c t p, vui chơi là ho t ng c bi t t o ra s phát tri n tâm lý như nh n th c, tình c m, k năng, k x o cho tr . Qua ho t ng con ngư i có th ti p thu v n tri th c c a loài ngư i phát tri n tâm lý c a mình. Trên cơ s ó con ngư i l i sáng t o thêm tri th c m i làm cho n n văn minh c a loài ngư i càng thêm phát tri n. Chương III: S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N TÂM LÝ, Ý TH C I. S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N TÂM LÝ ̀ 1. Tiêu chu n xác nh s n y sinh tâm lý S n y sinh và phát tri n tâm lý g n li n v i s s ng. S s ng ra i cách nay kho ng 2500 tri u năm v i hình th c u tiên là nh ng gi t Côaxecva. Th gi i sinh v t b t ut ây v i c 14
trưng khác h n v i th gi i vô sinh là có tính ch u kích thích. Tính ch u kích thích là kh năng áp l i các tác ng c a ngo i gi i có nh hư ng tr c ti p n s t n t i và phát tri n c a cơ th .Tính ch u kích thích là cơ s cho s ph n ánh tâm lý n y sinh. Tính ch u kích thích có nh ng sinh v t chưa có h ch th n kinh nó ch có m ng th n kinh phân tán kh p cơ th . Trong quá trì́nh thích nghi c a ng v t v i môi trư ng xung quanh, các t bào th n kinh phân tán ă t p trung thành nh ng h ch (m u) th n kinh. Nh ó tính ch u kích thích phát tri n lên m t giai o n cao hơn ó là tính c m ng. Tính c m ng là năng l c áp l i c nh ng kích thích có nh hư ng tr c ti p và kích thích có nh hư ng gián ti p n s t n t i c a cơ th . Tính c m ng còn g i là tính nh y c m, ư c coi là m m s ng u tiên c a tâm lý, xu t hi n cách ây kho ng 600 tri u năm. T hi n tư ng tâm lý ơn gi n nh t này (c m giác) qua hàng ngàn tri u năm d n d n phát tri n lên thành các hi n tư ng tâm lý khác ph c t p hơn. 2. Các th i kì phát tri n tâm lý Khi nghiên c u các th i kỳ phát tri n tâm lý c a loài ngư i có th xét theo hai phương di n: - Xét theo c p ph n ánh thì quá trì́nh phát tri n tâm lý c a loài ng ơi ă tr i qua ba th i kì: c m giác, tri giác, tư duy (b ng tay và ngôn ng ). - Xét theo c p hành vi thì quá trình phát tri n tâm lý tr i qua ba th i kỳ: b n năng, k x o, trí tu . 15
a- Th i kỳ́ c m giác Là th i kỳ u tiên trong ph n ánh tâm lý v i c trưng: Cơ th có kh năng áp l i t ng kích thích riêng l , kh năng này ư c g i là c m giác, b t u xúât hi n ng v t không xương s ng. các sinh vât b c tíên hoá cao hơn và loài ngư i u có c m giác, song c m giác c a con ngư i khác xa v ch t so v i c m giác c a loài v t. C m giác là cơ s cho s xu t hi n các th i kỳ ph n ánh tâm lý cao hơn. c- Th i kỳ́ tư duy - Tư duy b ng tay: Cách ây kho ng 10 tri u năm, nh v năo phát tri n (v năo ă có các vùng ch c năng g n gi ng v i năo ngư i). - Loài vư n ngư i Oxtralopitec ă dùng hai “bàn tay” s mó, l p ráp gi i quy t các tình hu ng c th trư c m t, nghĩa là nó ă có tư duy b ng tay, tư duy c th . Song vư n ngư i chưa th “nghĩ” trư c r i b t tay hành ng như ngư i. B i v́ì nó chưa có ngôn ng . - Tư duy ngôn ng : th i kì này xu t hi n cùng v i s xu t hi n c a loài ngư i. Tư duy ngôn ng là s ph n ánh b ng ngôn ng trong v năo v b n ch t và các m i quan h có tính quy lu t c a các hi n tư ng trong th gi i. Nh ó, ho t ng c a con ngư i mang tính m c ích, tính k ho ch cao nh t, hoàn ch nh nh t, giúp con ngư i không ch nh n th c, c i t o th gi i mà cò ̣n nh n th c và sáng t o ra chính b n thân mình. 2.2 Các th i kỳ́ b n năng, kĩ x o và trí tu 16
a - Th i kỳ b n năng Trong l ch s ti n hóa, b n năng xu t hi n t loài côn trùng. Hành vi b n năng là hành vi b m sinh mang tính di truy n, có cơ ch th n kinh là ph n x không i u k ên. Ví d : a tr sinh ra ă bí t bú s a, v t con n ra ă bi t bơi. B n năng ă ư c ghi s n trong gen, trong t ch c cơ th . Như v y b n năng xu t phát tr c ti p t cơ th và tr c ti p tho măn nhu c u thu n tuý cơ th . B n năng là m t s c m nh t nhiên mà nh ó m i th h không c n ư c hu n luy n c bi t v n có th làm ư c nh ng cái t tiên ă làm. ngư i cũng có các b n năng như b n năng dinh dư ng, b n năng t v , b n năng sinh d c… Nhưng b n năng c a con ngư i mang c i m l ch s c a loài ngư i và mang tính ch t xă h i. Trong b n năng c a con ngư i có s tham gia c a tư duy, lý trí. Nói cách khác b n năng c a con ngư i ư c ư th c hoá. b- Th i kì k x o Hình thành sau b n năng, k x o là m t hình th c hành vi m i do cá th t t o b ng cách luy n t p hay l p i l p l i nhi u l n t i m c thu n th c trên cơ s ph n x có i u ki n. ng v t trình phát tri n càng cao trong thang ti n hoá thì t l c a k x o so v i b n năng càng tăng lên. K x o có tính m m d o và kh năng bi n i l n hơn So v i b n năng. 17
c- Th i kỳ hành vi trí tu Hành vi trí tu là hành vi do cá th t t o trong quá trình s ng. ây là ki u hành vi m m d o và h p lý nh t trong nh ng i u ki n s ng luôn bí n i. c trưng c a hành vi trí tu là xu t phát t tình hu ng nh t nh và quá trình gi i quy t tình hu ng v i cách th c không có s n trong v n kinh nghi m c a cá th . Hành ng trí t ê vư n ngư i ch y u gi i quy t các tình hu ng có liên quan t i vi c tho măn nhu c u sinh v t c a cơ th . Hành vi trí tu c a con ngư i sinh ra trong ho t ng nh m nh n th c, thích ng và c i t o th gi i khách quan. Hành vi trí tu c a con ngư i g n li n v i ngôn ng , là hành vi có ý th c. II. S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N Ý TH C 1. Khái ni m chung v ý th c 1.1 Ý th c là ì? Trong quá trình ti n hoá c a sinh v t, m c phân bi t rõ ràng nh t gi a con v t và con ngư i ó chính là ý th c. Ý th c là m t c p ph n ánh tâm lý c trưng, cao c p ch có ngư i. M t quá trình nh n th c nào ó t o ra trong năo m t hình nh tâm lý, nh có ngôn ng , 18
chính hình nh tâm lý ó ư c khách quan hoá và tr thành i tư ng ta ti p t c ph n ánh, làm cho k t qu ph n ánh sâu s c hơn, tinh vi hơn. Quá trình ph n ánh c p hai như v y, ph n ánh c a ph n ánh, ư c g i là ý th c. N u c m giác, tri giác, tư duy… mang l i cho con ngư i nh ng tri th c v th gi i khách quan thì ý th c là năng l c hi u bí t tri th c ó. Vì v y cũng có th nói ý th c là tri th c c a tri th c, là hi u bi t c a hi u bi t. Như v y, ý th c là h́ nh th c ph n ánh tâm lý cao nh t ch có ngư i, là s ph n ánh b ng ngôn ng nh ng gì con ngư i ă ti p thu ư c trong quá trình quan h qua l i v i th gi i khách quan. Có th ví ý th c như là “c p m t th hai” soi vào các k t qu do “c p m t th nh t” (c m giác, tri giác, tư duy, c m xúc…) mang l i. V i ý nghĩa ó ta có th nói “ý th c là tâm lý ư c nh n th c”. 1.2 C u trúc c a ý th c Ý th c là m t ch nh th mang l i ch t lư ng m i cho th gi i n i tâm c a con ngư i. Nó bao g m ba thành ph n (3 m t) liên k t, th ng nh t h u cơ v i nhau, ó là m t nh n th c, m t thái và m t năng ng c a ý th c. a) M t nh n th c - Các quá trình nh n th c c m tính mang l i nh ng tài li u u tiên cho ý th c, ó là nh ng hình nh tr c quan, sinh ng v th c t i khách quan. - Quá trình nh n th c lý tính mang l i cho con ngư i hình nh khái quát b n ch t v th c t i 19
khách quan và các m i liên h có tính quy lu t c a các s v t hi n tư ng, t o ra n i dung cơ b n c a ý th c, là h t nhân c a ý th c. B n thân các thao tác tư duy: so sánh, phân tích, t ng h p cũng là thao tác c a ý th c. b) M t thái c a ý th c Khi ph n ánh th gi i khách quan c p ý th c, con ngư i luôn th hi n thái c a nh (thái c m xúc, thái ánh giá, thái l a ch n) iv i i tư ng. thái ư c hình thành trên cơ s nh n th c th gi i. c) M t năng ng c a ý th c Các hi n tư ng tâm lý nh hư ng, i u khi n, i u ch nh các hành vi và ho t ng c a con ngư i các m c khác nhau. Căn c vào tính t giác, m c sáng t và ph m vi bao quát c a chúng, ngư i ta phân chia các hi n tư ng tâm lý c a con ngư i thành ba c p : 2.1 C p chưa ý th c * Vô th c có các c i m: - Con ngư i không nh n th c ư c các hi n tư ng tâm lý, hành vi, c a mình. 20