Chủ biên: TS. Tiêu Thị Minh Hường
GIÁO TRÌNH
THAM VẤN CƠ BẢN TRONG
CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN
(Giáo trình biên soạn với sự hỗ trợ của Đề án 1215
và Dự án Atlantic Philanthropies)
Hà Nội, 2014
1
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
STT
Từ viết tắt
Xin đọc là
1
BLGĐ
Bạo lực gia đình
2
CTXH
Công tác xã hội
3
CBXH
Cán bộ xã hội
4
NTV
Nhà tham vấn
5
NKT
Người khuyết tật
6
SKTT
Sức khỏe tâm thần
7
WHO
Tổ chức Y tế thế giới
2
LỜI NÓI ĐẦU
Cùng với sự phát triển xã hội, các vấn đề xã hội cũng nảy sinh ngày càng
nhiều. Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), số người bị các về tâm
thần ở Việt Nam hiện rất lớn, ước tính chiếm khoảng 10% dân số, tương đương
gần 9 triệu người; trong đó, số người tâm thần nặng, có hành vi nguy hiểm cho
gia đình và cộng đồng khoảng 200 ngàn người; đặc biệt là số người tâm thần ở
Việt Nam đang có xu hướng gia tăng; nhất là tại các thành phố, đô thị lớn. Trong
khi đó mạng lưới cơ sở phòng và điều trị, bảo trợ xã hội, chăm sóc và phục hồi
chức năng cho người tâm thần rất thiếu về số lượng (chỉ mới đáp ứng được 3%
nhu cầu) và yếu về chất lượng.
Chuyên ngành CTXH trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần ở Việt
Nam vừa mới phát triển nên đội ngũ cán bộ, nhân viên bảo trợ xã hội và phục
hồi chức năng cho người tâm thần chưa được đào tạo, tập huấn nghiệp vụ nên
hiệu quả hoạt động phục hồi chức năng chưa cao. Điều này đã làm hạn chế rất
nhiều chất lượng cung cấp dịch vụ xã hội và y tế cho người tâm thần. Hoạt động
trợ giúp đã trở thành chuyên nghiệp ở nhiều nước trên thế giới và Việt Nam đó
là Tham vấn trong chăm sóc sức khoẻ tâm thần. Tuy nhiên tham vấn trong chăm
sóc sức khoẻ tâm thần vẫn còn là hoạt động rất mới mẻ đối với Việt Nam. Thực
tế mỗi cá nhân, gia đình đều phải đối mặt với những khó khăn như việc làm, học
tập, mâu thuẫn vợ chồng, xung đột thế hệ, vấn đề tình yêu, hôn nhân, nghiện
chất...hay khủng hoảng trong cuộc sống dẫn đến bị rối nhiễu tâm trí và bệnh tâm
thần và họ cần sự trợ giúp từ các nhà chuyên môn. Do vậy, tham vấn chăm sóc
sức khoẻ tâm thần là hoạt động trợ giúp có ý nghĩa lớn lao với mỗi cá nhân, gia
đình và cộng đồng xã hội nhất là với Việt Nam.
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, Đảng và Chính Phủ cũng
đã ban hành Quyết định số 1215/QĐ-TTg ngày 22/7/2011 của Thủ tướng Chính
phủ về phê duyệt Đề án trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm
thần dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011 - 2020 (gọi tắt là Đề án 1215). Một
trong 4 mục tiêu chính của đề án là Phát triển nguồn nhân lực có chất lượng
thông qua việc thiết kế xây dựng tài liệu và đào tạo đội ngũ cán bộ làm việc
trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ tâm thần. Nhằm triển khai đề án của Chính
3
phủ, Bộ Lao động Thương Binh và Xã hội đã giao cho Cục Bảo trợ xã hội,
Trường Đại học Lao động xã hội triển khai biên soạn giáo trình: Tham vấn cơ
bản trong chăm sóc sức khoẻ tân thần.
Kết cấu nội dung cuốn giáo trình gồm 4 chương:
Chương 1: Khái quát chung về tham vấn trong chăm sóc sức khoẻ tâm thần
Chương 2: Một số lý thuyết nền tảng trong tham vấn chăm sóc sức khoẻ tâm
thần
Chương 3: Các hình thức tham vấn chăm sóc sức khoẻ tâm thần
Chương 4: Tham vấn chăm sóc sức khoẻ tâm thần trong trường hợp đặc biệt
Trong quá trình biên soạn cuốn giáo trình Tham vấn cơ bản trong chăm
sóc sức khoẻ tâm thần, chúng tôi đã nhận sự giúp đỡ của các chuyên gia, tổ chức
trong và ngoài nước. Qua đây chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự đóng góp và
giúp đỡ nhiệt tình của các chuyên gia và các tổ chức. Cuốn giáo trình tham vấn
cơ bản trong chăm sóc sức khoẻ tâm thần chắc không tránh khỏi những sai sót,
Ban biên soạn rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của độc giả để cuốn giáo
trình được hoàn thiện hơn cho tái bản lần sau.
Xin chân thành cảm ơn
Hà Nội, ngày 25 tháng 9 năm 2013
T.M Nhóm biên soạn
Chủ biên
TS. Tiêu Thị Minh Hường
4
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN
1. Khái niệm tham vấn chăm sóc khoẻ tâm thần và một số khái niệm liên
quan
1.1 Khái niệm tham vấn chăm sóc sức khoẻ tâm thần
Theo quan điểm của Hiệp hội nhân viên tham vấn của Hoa Kỳ
Tham vấn sức khỏe tâm thần là quá trình cung cấp những dịch vụ tham
vấn chuyên nghiệp bao gồm việc vận dụng những nguyên tắc trị liệu tâm lý,
phát triển con người, các lý thuyết học tập, năng động nhóm cũng như sự hiểu
biết về các bệnh tâm thần và các rối loạn hành vi của cá nhân, nhóm, gia đình để
từ đó nâng cao chức năng và ổn định sức khỏe tâm thần nhằm giải quyết các vấn
đề trong cuộc sống. Tham vấn trong chăm sóc sức khỏe tâm thần không chỉ giới
hạn ở việc can thiệp giải quyết các vấn đề về SKTT mà còn nhằm mục đích
ngăn ngừa những vấn đề về tâm thần có thể nảy sinh trong cuộc sống hàng ngày
để đảm bảo cuộc sống an sinh cho con người
[Definition of Mental Health Counseling developed by the American Mental
Health Counselors Association (AMHCA), 1999, pp. 1-2]
Tham vấn nói chung và tham vấn chăm sóc sức khoẻ tâm thần là một lĩnh
vực rất mới mẻ ở Việt nam, hiện chưa có một khái niệm chính thống về tham
vấn sức khoẻ tâm thần. Vận dụng quan điểm của Hiệp hội nhân viên tham vấn
Hoa kỳ, có thể đưa ra khái niệm tham vấn sức khoẻ tâm thần như sau:
- Tham vấn SKTT là một quá trình tham vấn chuyên nghiệp
- Hoạt động tham vấn SKTT nhằm giải quyết và ngăn ngừa các vấn đề
SKTT
- Thông qua tham vấn SKTT giúp thân chủ nâng cao chức năng, ổn
định và cải thiện cuộc sống
- Nhà tham vấn SKTT cần có kiến thức chuyên môn về TLH, CTXH và
SKTT, có thái độ, kỹ năng chuyên nghiệp
Thân chủ tìm đến nhà tham vấn là những người có vấn đề về sức khoẻ
tâm thần như: trầm cảm; lo âu; vấn đề về giấc ngủ; loạn thần do lạm dụng chất
gây nghiện; loạn thần do bạo lực gia đình; rối nhiễu ăn uống; căng thẳng(stress)