CHƯƠNG 3
BẢO QUẢN TÀI LIỆU
3.1 KHẢI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA CÔNG TÁC
BẢO QUẢN TÀI LIỆU
3.1.1 Khái niệm về công tác bảo quản tài liệu
Thư viện là nơi lưu giữ các di sản thành văn của
nhân loại ra đời cách đây đã mấy ngàn năm. Các tài
liệu đã được nhiều thế hệ thu thập và tổ chức thành
các kho tài liệu. Đổng thời với công việc đó là vấn đề
bao vệ cho các tài liệu không bị hư hỏng, mất mát.
Tuv nhiên, chi cách đây hơn 30 năm, bảo quản tài
liệu mới được phát triển Ihành một ngành nghề với
đầy đú ý nghĩa của nó. Neày nay người ta coi nghề
làm báo quan là một nghề sáng tạo. Thật đúng như
váy. muốn bảo vệ tốt tài liệu phải sử dụng kiến thức
của nhiều ngành tri thức khác nhau, đặc biệt là hoá
học. vật lý và sinh học. Đồng thời các phương pháp
báo quán cũng luôn luôn được nghiên cứu và đối mới
cho phù hợp với sự phát triển của thư viện và khoa học
cõng rmhệ hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ thông
87
tin vào báo quán tài liệu cũng thu được nhiều kết quá
khả quan.
Việc bảo quản tài sán của cơ quan thư viện được
phân chia thành hai loại: bảo quản dự phòng chú trọng
đến việc ngăn chặn sự xuống cấp của toàn bộ các tư
liệu nói chung và bảo quản phục chế nhàm sửa lại tình
trạng xuống cấp về mặt lý tính hoặc hoá tính của tàl
liệu. Báo quán phục chế đòi hỏi một lượng nhân công
đông đảo và thường cẩn đến các chuyên gia có chuyên
môn cao, do đó bảo quán phục chế rất tốn kém và
thường chí giới hạn trong phạm vi chọn lọc toàn hộ
các hiện vật tư liệu sun tập.
Về thuật ngữ. bảo quản là tất cả những hoại động
đóng góp vào việc gìn giữ tài liệu.
Các nghiên cứu về bảo quản có thể nhóm thành các
nhón sau:
- Môi truờng bảo quản
- Nhà cửa và kho tàng bảo quản
- Các tác nhân phá hoại tài liệu
- Các phương pháp bảo quản và sửa chữa tài liệu
- Các qui trình và Ihao tác báo quản
- Chuyến dạng tài liệu để báo quán
88
3.1.2 Ý nghĩa của cóng tác bảo quản tài liệu
Công tác bảo quản tài liệu mang một ý nghĩa rất
quan trọng đối với xã hội nói chung và hoạt động thư
viện nói ricng.
+ Công tác bào quail gìn ÍỊÌỮ vốn tài liệu thư viện,
ỳ 11 iỊÌỮ di sản thành văn của dân tộc
Vốn tài liệu là một trong bốn yếu tố hình thành nên
Ihư viện. Vốn lài liệu được các thư viện xây dựng
trong suốt quá trình hoạt động. Tuy nhiên, tài liệu
được lưu giữ trên các vật liệu rất dễ bị huỷ hoại. Theo
tài liệu được công bố trong Hội thảo Bảo quản tài liệu
quý hiếm trong hệ thống thư viện công cộng, họp tại
Thành phố Hồ Chí Minh tháng 7 năm 2002 thì tình
trạng của các tài liệu quý hiếm trong hệ thống thư viện
công cộng như sau:
- BỊ ẩm mốc: 15%
- Bị ố vàng, giòn, rách: 80%
- Bị chuột cắn, mối mọt: 5%
(Nguồn: Hội thảo Bảo quản tài liệu quý hiếm trong
hệ thống thư viện công cộng. Tp. Hổ Chí Minh : Vụ
Thư viện, 2002. - tr. 2)
Đó là hệ quả của việc công tác bảo quản tài liệu
chưa được chú trọng đúng mức như trong tài liệu trên
89
đã chỉ ra chỉ có khoáng 20% thư viện tỉnh, thành phố
có kho báo quản riêng với thiết bị bảo quản chủ yếu
cũng chí là quạt thông gió. điều hoà nhiệt độ. máy hút
ẩm,., còn các thiết bị đo đếm, khống chế độ ẩm và
nhiệt độ hầu như không có.
Liên quan đến vấn đề này, ngày 16 tháng 11 năm
1972. tại Paris, Tổ chức Văn hoá, Khoa học và Giáo
dục của Liên Hiệp Quốc (UNESCO) đã ihông qua
Công ước về bảo vệ di sản Vãn hoá và thiên nhiên.
Đến năm 1998 đã có 150 nước ký thông qua Công ước
này. Gần đâv UNESCO lại thông qua Hiến chương về
công tác bảo quản các di sản kỹ thuật số.
+ Công tác bào quàn góp pliần vào việc tăng cường
nguồn lực thông till vù kliả năiiẹ đáp ứng yêu cầu
thông liII của các thư viện.
Nguồn lực thông tin của các thư viện được xây
dựns từ nhiều nguồn khác nhau và được tích luỹ dần
dần. Cône tác bảo quản góp phần gìn giữ nguồn thông
tin đó, đảm bảo nguồn tin luôn ớ trạng thái tốt sán
sàng phục vụ. Đồng thời với các phương thức chuivên
dạng tài liệu, công tác bảo quản tạo điều kiện cho việc
trao đổi thông tin giữa các thư viện được thuận lợi, đặc
biệt là sử dụng các dạng vi thể để làm giàu kho thông
tin của mỗi thư viện. Một ví dụ là vừa qua Thư viện
90
Quốc gia Việt Nam đã nhận được một số lượng lớn vi
phiếu của Thư viện Ọuốc gia Pháp gửi tặng. Đây là
dạng vi thể của các tài liệu của Dân tộc được lun giữ ớ
Thư viện Quốc gia Việt Nam từ trước năm 1954 và
được đưa về Pháp sau Hiệp định Giơnevơ hoặc bản lun
chiểu được đưa về Pháp từ trước đó. Rất nhiều tài liệu
trong số đó hiện không có ở Việt Nam.
+ Công túc bào quàn góp phần tiết kiệm ngân sách
dành cho tliư viện
Công tác bảo quản góp phần gìn giữ các tài liệu thư
viện tránh mất mát, hư hỏng. Rất nhiều tài liệu, đặc
biệt là các tài liệu quí hiếm nếu không được bảo quản
tốt sẽ bị hư hỏng và phải bỏ ra một số tiền lớn mới có
thể mua được bản khác. Mặt khác nếu công tác bảo
quản không tốt. để xảy ra hoả hoạn hoặc một thảm
hoạ nào khác thì số tiền dùng để khắc phục hậu quả sẽ
không biết bao nhiêu mà tính.
3.2. ĐẶC TÍNH CỦA TÀI LIỆU VÀ NGUYÊN NHÂN
HƯHồNG
3.2.1 Đặc tính của tài liệu
3.2.1.1 Tài liệu truyền tlìấnẹ
Theo dòng lịch sử, kể từ khi xuất hiện chữ viết, loài
91