FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
CON NO BHUE đo

FOLHLOR€ NƯỚC NGOÀI
Ñ” hàng loạt biện pháp nghệ thuật sử thị, hành động được col là phương tiện hữu hiệu, có giá trị tạo hình cao, chạm khắc hình tượng người anh hùng với những đường nét kì vĩ, chân xác nhất. Tái hiện hành động của nhân vật trở thành một biện pháp nghệ thuật quan trọng, đặc biệt đối với những sáng tác tự sự dân gian. "Nhà văn không thể dùng từ ngữ vẽ ra
nhân vật theo kiểu người hoạ sĩ mà phải cố
gắng biểu hiện những con người đang chuyển động không ngừng, đang hành động trong những cuộc đấu tranh giữa những giai cấp, những tập đoàn, những cá nhân" (Gorkl). Trong các sử thị anh hùng, "hành động là bình diện thứ nhất để thể hiện nhân vật, là đối tượng chủ yếu của sự mô tả. Các nhà thơ đưa ra nhân vật hành động không phải để mô tả tính cách của chúng, nhưng nhờ hành động mà họ nắm bắt được tính cách". "Hành động của nhân vật được hiểu là hành vi, cử chỉ, là những hình thức hoạt động của con người, do ý chí thôi thúc,
nhằm đạt đến một mục đích nào đó
Khảo sát 49 nhân vật chính trong Mahabharafa, chúng tôi thu được 7235 hành động: chiến tranh có 448 hành động, chiếm 63%; đời thường có 275 hành động, chiếm 38%. Những con số trên cho thấy
hành động được bộc lộ nhiều hơn trong không gian chiến trận bởi độ dồn nén cao, là bối cảnh thích hợp để xuất hiện hành động anh hùng. Điều này đã được tổng kết
trong lí thuyết về sử thi của Hegel: "Tình
83
à 4W SÔWộ A4 MỘ7 A4010 2N KưÄG 24044 A-UÂ\ UÌ2⁄4\2 2ÿ 2t0W(Q 144444 4421
NGUYÊN THỊ TUYẾT THU?)
huống phù hợp nhất với sử thị đó là các xung đột của trạng thái chiến tranh"”. Tuy nhiên, những hành động trong đời thường cũng giữ vai trò quan trọng trong việc thể hiện nhân vật anh hùng. Từ góc nhìn này thấy nhân vật anh hùng trong Mahabhardta, nếu xem xét từ chức năng của hành động sẽ vượt ra khỏi khuôn mẫu được định sẵn bởi công thức truyền thống của sử thi.
cho
*® Hành động ngoại hoá nhân uật găn uới chiến địa uà mẫu anh hùng uù dũng:
tần xuất hành động của 49 nhân vật cho thấy hành động xuất hiện ở hầu hết các nhân vật (42/49), tập trung cao hơn cả ở một số nhân vật như Bhima, Karna,
Thống kê
ÂrJuna, Abhimanyu, trong đó Bhima và ArJuna nổi lên hàng đâu. Đúng như Rabinôvic nhận định:
Bhima là người dũng sĩ gắn liền với tư
"Arjuna và
tưởng hùng tráng của nhân dân'“°, Tỉ lệ phần trăm giữa hành động trong chiến tranh và trong đời thường của từng nhân vật cho thấy có những nhân vật hành động trong chiến tranh vượt trội hơn hẳn so với hành động trong đời thường (Arjuna 56/32; Bhìima 62/39; Karna 42/24). Họ là những nhân vật thể hiện đậm nét quan niệm anh hùng dưới góc nhìn của đẳng cấp võ sĩ Kshatriya, lấy hành động lập chiến tích trên chiến trường làm thước đo giá trị. Đó chính là quan niệm truyền thống về người
'}T8, giảng viên Phân viện Báo chí và Tuyên
truyền. 84
NGUYỄN THỊ TUYẾT THU


anh hùng sử thi: "Cuộc sống không có phững chiến công oanh liệt thì liệu có ích gì?" và "nghĩa vụ của một Kshatriya là mãi mãi đi tìm chiến thắng"” Những hành động chói ngời phẩm chất chiến bình khiến nhân uật anh hùng của Mahabharata gần uới nhân uật anh hùng của các sử thi nổi danh nhân loại - những sử thì đã trở thành khuôn mẫu của thời đại anh hùng “một ởi không trở lại” (K.Marx). Chiến tranh làm thăng hoa các phẩm chất chiến binh của nhân vật anh hùng. Miêu tả hành động của các chiến bình trên chiến trường Kurukshetra, Mahabharœta biểu dương tầng tầng, lớp lớp anh hùng. Tuy hành động của họ được biểu hiện phong phú, đa dạng nhưng đều xuất phát từ lòng đũng cảm, say sưa lập công, tiêu biểu cho lối sống hào hùng của giới võ sĩ Ấn Độ. Chân dung của họ là mẫu "anh hùng chỉnh chiến" thời cổ đại, lừng lẫy danh thơm.
Đem lại cho độc giả nhiều hứng thú hơn cả, trước tiên phải bể đến hành động của Arjuna, người hành động nhiều thứ hai trong tác phẩm. Với 88 hành động diễn ra trong cuộc đời sử thi của chàng, có 39 hành động trong đời thường và 56 hành động trên chiến trận. Khát vọng lập công là lí tưởng cuộc đời, hành động siêu phàm là nét bút tạc dựng chân dung tráng sĩ. Vẻ đẹp của Arjuna tiêu biểu cho nghệ thuật nhân loại ở vào buổi sơ khai, khi "thơ sử thi gắn liền chặt chẽ với điêu khắc", Trên trận tiền, Arjuna "tả xung hữu đột" làm tướng lĩnh cả hai phe đều kinh hoàng, thán phục. Chân dung ArJuna hiện lên kì vĩ qua hành động giao tranh xuất chúng: "Xe của chàng lao tới đây, phóng tới kia như tia chóp có ngạnh, chẻ nhỏ các hàng ngũ quân dịch, thần tốc đến nỗi mắt nhìn phải nhức nhối"””. Arjuna là một "kì phùng địch thủ" ngang tài, ngang sức với lão tướng kiệt
xuất Bhisma, được miêu tả bằng cảm quan ngợi ca tuyệt đỉnh. Nếu Achilles là "nỗi kinh hoàng" của quân Troy thì Arjuna là "nỗi thách thức lớn" đối với quân Kaurava. Kê thù vừa khiếp đảm, vừa bái phục trước những hành động tài nghệ của chàng.
Với những hành động của Bhỉma, mầu anh hùng chiến binh cổ đại lại được tái hiện ở một góc độ khác. Trên chiến trận Kurukshetra, hành động của Bhima là sự trả thù man rợ để lập lại lẽ công bằng, hoàn toàn nhất quán với những hành động trước khi chiến trận xây ra bởi tính hoang đã, phi phàm. Từ việc chàng "bẻ xương con yêu tỉnh", "đánh đấm nhồi xác Kichaka thành một hình thù kì quái", "eầm hai cẳng chân ¿Jjarasandha tước ngươi y ra làm đôi", cho đến việc chàng "vung chùy đập gãy bắp vế Duryodhana, nhảy lên thân thể y múa một điệu khủng khiếp" đều vô cùng man rợ, phản ánh trung thành những trải nghiệm đầy máu và nước mắt của nhân loại trên bước đường trưởng thành của mình. Tuy nhiên, xét ở góc độ của người dương thời, chúng ta không thể phủ nhận sự ngợi ca sức mạnh thể chất phi phàm toát lên từ những hành động đó.
Trên chiến trường cũng chói lọi một Karna ngoan cường, bất bhuất đậm chất sử thỉ. Xây dựng Karna, tác giả chú trọng khắc hoạ hành động trên chiến trận (42/66). Karna kiêu hùng là nhân vật được "ngoại hoá", bộc trực và thắng thắn, có nhiều điểm giống với Achilles, là mẫu anh hùng của sử thi thuần khiết. Cả hai đều biết rằng số phận của họ là chết trên chiến trường, nhưng họ đều chấp nhận cái chết oal hùng còn hơn cuộc sống thiếu vinh quang. Chàng là đối thủ tương xứng của Arjuna ngay từ lần đầu xuất hiện. Dũng cảm, anh tài và sử dụng tỉnh thông mọi thứ vũ khí, với Karna "sức mạnh là sự phê FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
85


chuẩn cho quyền tối thượng", khát khao lập những kì tích hiển hách, đáng mặt Kshatriya anh hào. Quyết định lựa chọn và hành động trực tiếp giao tranh với Arjuna đặt Earna trong vòng hào quang danh dự chói ngời. Trên chiến trường Kurukshetra, hầu hết các dũng tướng kiệt xuất thuộc phe Pandava đều là đối thủ của Karna: Bhima, Abhimanyu, Ghatotkacha, Batyakl, Chân dung Karna chứng tỏ khả năng sử dụng cung tên thành thục: "Những mũi tên sắc nhọn của Karna xé rách lá chắn ở áo giáp của Abhimanyu ra thành từng mảnh". "Karna phóng một mũi tên loá mắt, nó khạc lửa lao vút vào Arjuna như con rắn hai miệng phun lửa"'9'.
Arjuna
"Karna đứng trên cỗ chiến xa vàng lộng lây", binh lính Kaurava vô cùng tin tưởng vào lòng đũng cảm và uy danh lừng lây của chàng: "Bây giờ Karna đã xuất trận, chắc chắn bọn Pandava sẽ bị tiêu diệt”,
Túi hiện hành động trên chiến trận đê
ngợi ca uẻ đẹp của người anh hùng chiến binh Ấn Độ, điêu đó đã làm cho mẫu anh hùng trong Mahabharata gần uới mẫu anh hùng biêu Achilles trong Iiad uà một số sử thi thuần bhiết bhác. Hành động trên chiến trận phóng đại tầm vóc người anh hùng, khiến phẩm chất tráng sĩ của họ bừng nở rực rõ, tô thắm cho vòng nguyệt quế lẫy lừng muôn thuở, khẳng định sức mạnh và ý chí lớn lao của con người thời đại anh hùng trong tiến trình lịch sử nhân loại. Quả thật, Mahabharata không thua kém bất kì một sử thi nào về khả năng khắc hoạ chân dung "anh hùng chiến chinh" thời cổ đại.
se Hành động hướng nội gắn uới bất bạo động uà mẫu anh hùng đạo đúc - tâm linh là điểm độc đáo của Mahabhardfa:
Hành động chém giết đối phương, lập nên chiến tích hào hùng là thước đo giá trị nhân vật anh hùng trong sử thi thế giới.
Chiến trận thời sử thi vốn là trường dua chen để bộc lộ hành động anh hùng và tinh thần dũng cảm. Vậy mà, trong Mahabharœta hành động phản chiến của Yuyutsu, hành động bất hợp tác với chiến trận của võ sĩ Balarama, hành động cắm thanh hiếm xuống đất không chịu lao vào chém giết đối phương của Arjuna vẫn được đặt ở đỉnh cao của sự ngợi ca, thậm chí hơn bất kì một chiến tích oanh liệt nào. Bởi sự đa đạng muôn vàn biểu hiện của các sinh linh chỉ là hình ảnh của cái Một - cái Nhất thể, cái Cộng đồng, được đúc kết trong phương trình nổi tiếng tiểu ngã Atman và đại ngã Brahman, nên mọi cuộc chiến tranh trên đời này theo tư tưởng triết học Ấn Độ suy đến tận cùng đều là "nổi đa xáo thịt". Tư tưởng hòa hợp hoà bình, cái khoan thứ của Hindu giáo thấm đẫm trong mỗi hành động của nhân vật anh hùng trong sử thi này. Tư tưởng đó bộc lộ sâu sắc trong từng hành động của nhân vật. Cuối chiến trận Kurukshetra, Bhima đi tìm kẻ giết các con mình, nhưng không giết Aswatthma, mà tha cho hắn. Chàng cầm viên ngọc lớn (bằng chứng sự khuất phục của Aswatthama), tới chỗ Draupadi và trao cho nàng. Trở thù tội ác bằng sự tha thứ cho bẻ đã gây tội ác - chỉ có tỉnh thần tôn giáo mới dạy con người hành động như vậy. Người anh hùng hoang dã và vũ dũng nhất trải qua cuộc chiến cũng được thức tỉnh và gột rửa tâm linh. Chiến thắng cao nhất đối với người anh hùng chiến binh trong Mahabharata là chiến thắng bản thân, chiến trường Kurukshetra chỉ còn là phép thử đạo đức.
Có những hùnh động giún dị mà ý nghĩa lại uô uùng sâu sốc, thức tỉnh lương tr của nhân loại. Đó là khi Gandharl - người mẹ đã mất cả một trăm người con, đi thăm bãi chiến trường tang tóc, gặp Draupadl - người vợ của chính những kẻ đã giết các con mình, đang kêu gào lăn lộn 86
trên đất. Bà đã nâng nàng lên, ôm nàng vào lòng võ về, an ủi. Hành động của Candhari ẩn chứa một sự san sẻ, đồng cảm giữa hai nạn nhân của chiến tranh trỏ thành nét bút tạc dựng chân dung cao cä, chói loà của Gandharl - người mẹ anh hùng. Nó chứa đựng những điều nhức nhối tâm can nhân loại về sự khốc liệt của chiến tranh.
Hành động uới ý nghĩa hủy diệt để tái sinh: Karna và phe Kaurava biết mình chỉ là "vật tế sinh" trong ngọn lửa chiến tranh nghiệt ngã, vẫn hành động hết mình. Còn Yudhisthira và phe Pandava có những khi biết mình phạm luật, vẫn ghìm lòng để hành động, gánh lấy sự hổ nhục. Tất cả mọi hành động của các anh hùng trong sử thi này đều hướng tới mục đích cuối cùng là phá hủy để sáng tạo. Một khởi đầu trong sạch, thuần thiết sẽ ra đời trên cơ sở sự hủy điệt cái cũ. Chiến tranh Kurukshetra được xem là phương tiện trong hành trình nhận thức tâm linh của nhân vật anh hùng.
Như vậy, hành động không chỉ bộc lộ khí phách hào hùng của nhân vật mà còn thực thi chức năng giáo huấn đạo đức và tri kiến tâm linh, tạo nên mẫu anh hùng đặc trưng của sử thì Mœhabharaa.
Ni. LÊ
(1) "Nghệ thuật thơ ca”, đăng lại trong Tạp chí Văn học nước ngoài, số 1/1997, tr.191
(2) Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Năng, 1998, tr. 406
(3), (G) Mĩ học Hãghen, tập II, Nxb Văn học, 1999, tr.594
(4) Bốn mươi thế bỉ uăn học Ấn Độ, Nxb Khoa học, Matxcơva, 1969, tr.24
t, (7), E1}, CƠ), (1Ô, tể.141, 324, 3581, dâ8 3517, Mahabharatfta, Nxb Khoa học xã hội,
NGUYÊN THỊ TUYẾT THỦ