FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
CON NO BHUE đo
FOLHLOR€ NƯỚC NGOÀI
Ñ” hàng loạt biện pháp nghệ thuật
sử thị, hành động được col là phương
tiện hữu hiệu, có giá trị tạo hình cao, chạm
khắc hình tượng người anh hùng với những
đường nét kì vĩ, chân xác nhất. Tái hiện
hành động của nhân vật trở thành một
biện pháp nghệ thuật quan trọng, đặc biệt
đối với những sáng tác tự sự dân gian.
"Nhà văn không thể dùng từ ngữ vẽ ra
nhân vật theo kiểu người hoạ sĩ mà phải cố
gắng biểu hiện những con người đang
chuyển động không ngừng, đang hành động
trong những cuộc đấu tranh giữa những
giai cấp, những tập đoàn, những cá nhân"
(Gorkl). Trong các sử thị anh hùng, "hành
động là bình diện thứ nhất để thể hiện
nhân vật, là đối tượng chủ yếu của sự mô
tả. Các nhà thơ đưa ra nhân vật hành động
không phải để mô tả tính cách của chúng,
nhưng nhờ hành động mà họ nắm bắt được
tính cách". "Hành động của nhân vật được
hiểu là hành vi, cử chỉ, là những hình thức
hoạt động của con người, do ý chí thôi thúc,
nhằm đạt đến một mục đích nào đó
Khảo sát 49 nhân vật chính trong
Mahabharafa, chúng tôi thu được 7235
hành động: chiến tranh có 448 hành động,
chiếm 63%; đời thường có 275 hành động,
chiếm 38%. Những con số trên cho thấy
hành động được bộc lộ nhiều hơn trong
không gian chiến trận bởi độ dồn nén cao,
là bối cảnh thích hợp để xuất hiện hành
động anh hùng. Điều này đã được tổng kết
trong lí thuyết về sử thi của Hegel: "Tình
83
à 4W SÔWộ A4 MỘ7 A4010 2N
KưÄG 24044 A-UÂ\ UÌ2⁄4\2 2ÿ
2t0W(Q 144444 4421
NGUYÊN THỊ TUYẾT THU?)
huống phù hợp nhất với sử thị đó là các
xung đột của trạng thái chiến tranh"”. Tuy
nhiên, những hành động trong đời thường
cũng giữ vai trò quan trọng trong việc thể
hiện nhân vật anh hùng. Từ góc nhìn này
thấy nhân vật anh hùng trong
Mahabhardta, nếu xem xét từ chức năng
của hành động sẽ vượt ra khỏi khuôn mẫu
được định sẵn bởi công thức truyền thống
của sử thi.
cho
*® Hành động ngoại hoá nhân uật găn uới
chiến địa uà mẫu anh hùng uù dũng:
tần xuất hành động của 49
nhân vật cho thấy hành động xuất hiện ở
hầu hết các nhân vật (42/49), tập trung cao
hơn cả ở một số nhân vật như Bhima,
Karna,
Thống kê
ÂrJuna, Abhimanyu, trong đó
Bhima và ArJuna nổi lên hàng đâu. Đúng
như Rabinôvic nhận định:
Bhima là người dũng sĩ gắn liền với tư
"Arjuna và
tưởng hùng tráng của nhân dân'“°, Tỉ lệ
phần trăm giữa hành động trong chiến
tranh và trong đời thường của từng nhân
vật cho thấy có những nhân vật hành động
trong chiến tranh vượt trội hơn hẳn so với
hành động trong đời thường (Arjuna 56/32;
Bhìima 62/39; Karna 42/24). Họ là những
nhân vật thể hiện đậm nét quan niệm anh
hùng dưới góc nhìn của đẳng cấp võ sĩ
Kshatriya, lấy hành động lập chiến tích
trên chiến trường làm thước đo giá trị. Đó
chính là quan niệm truyền thống về người
'}T8, giảng viên Phân viện Báo chí và Tuyên
truyền.
84
NGUYỄN THỊ TUYẾT THU
anh hùng sử thi: "Cuộc sống không có
phững chiến công oanh liệt thì liệu có ích
gì?" và "nghĩa vụ của một Kshatriya là mãi
mãi đi tìm chiến thắng"” Những hành
động chói ngời phẩm chất chiến bình khiến
nhân uật anh hùng của Mahabharata gần
uới nhân uật anh hùng của các sử thi nổi
danh nhân loại - những sử thì đã trở thành
khuôn mẫu của thời đại anh hùng “một ởi
không trở lại” (K.Marx). Chiến tranh làm
thăng hoa các phẩm chất chiến binh của
nhân vật anh hùng. Miêu tả hành động của
các chiến bình trên chiến trường
Kurukshetra, Mahabharœta biểu dương
tầng tầng, lớp lớp anh hùng. Tuy hành
động của họ được biểu hiện phong phú, đa
dạng nhưng đều xuất phát từ lòng đũng
cảm, say sưa lập công, tiêu biểu cho lối
sống hào hùng của giới võ sĩ Ấn Độ. Chân
dung của họ là mẫu "anh hùng chỉnh
chiến" thời cổ đại, lừng lẫy danh thơm.
Đem lại cho độc giả nhiều hứng thú
hơn cả, trước tiên phải bể đến hành động
của Arjuna, người hành động nhiều thứ hai
trong tác phẩm. Với 88 hành động diễn ra
trong cuộc đời sử thi của chàng, có 39 hành
động trong đời thường và 56 hành động
trên chiến trận. Khát vọng lập công là lí
tưởng cuộc đời, hành động siêu phàm là nét
bút tạc dựng chân dung tráng sĩ. Vẻ đẹp
của Arjuna tiêu biểu cho nghệ thuật nhân
loại ở vào buổi sơ khai, khi "thơ sử thi gắn
liền chặt chẽ với điêu khắc", Trên trận
tiền, Arjuna "tả xung hữu đột" làm tướng
lĩnh cả hai phe đều kinh hoàng, thán phục.
Chân dung ArJuna hiện lên kì vĩ qua hành
động giao tranh xuất chúng: "Xe của chàng
lao tới đây, phóng tới kia như tia chóp có
ngạnh, chẻ nhỏ các hàng ngũ quân dịch,
thần tốc đến nỗi mắt nhìn phải nhức
nhối"””. Arjuna là một "kì phùng địch thủ"
ngang tài, ngang sức với lão tướng kiệt
xuất Bhisma, được miêu tả bằng cảm quan
ngợi ca tuyệt đỉnh. Nếu Achilles là "nỗi
kinh hoàng" của quân Troy thì Arjuna là
"nỗi thách thức lớn" đối với quân Kaurava.
Kê thù vừa khiếp đảm, vừa bái phục trước
những hành động tài nghệ của chàng.
Với những hành động của Bhỉma, mầu
anh hùng chiến binh cổ đại lại được tái
hiện ở một góc độ khác. Trên chiến trận
Kurukshetra, hành động của Bhima là sự
trả thù man rợ để lập lại lẽ công bằng,
hoàn toàn nhất quán với những hành động
trước khi chiến trận xây ra bởi tính hoang
đã, phi phàm. Từ việc chàng "bẻ xương con
yêu tỉnh", "đánh đấm nhồi xác Kichaka
thành một hình thù kì quái", "eầm hai cẳng
chân ¿Jjarasandha tước ngươi y ra làm đôi",
cho đến việc chàng "vung chùy đập gãy bắp
vế Duryodhana, nhảy lên thân thể y múa
một điệu khủng khiếp" đều vô cùng man rợ,
phản ánh trung thành những trải nghiệm
đầy máu và nước mắt của nhân loại trên
bước đường trưởng thành của mình. Tuy
nhiên, xét ở góc độ của người dương thời,
chúng ta không thể phủ nhận sự ngợi ca
sức mạnh thể chất phi phàm toát lên từ
những hành động đó.
Trên chiến trường cũng chói lọi một
Karna ngoan cường, bất bhuất đậm chất sử
thỉ. Xây dựng Karna, tác giả chú trọng
khắc hoạ hành động trên chiến trận
(42/66). Karna kiêu hùng là nhân vật được
"ngoại hoá", bộc trực và thắng thắn, có
nhiều điểm giống với Achilles, là mẫu anh
hùng của sử thi thuần khiết. Cả hai đều
biết rằng số phận của họ là chết trên chiến
trường, nhưng họ đều chấp nhận cái chết
oal hùng còn hơn cuộc sống thiếu vinh
quang. Chàng là đối thủ tương xứng của
Arjuna ngay từ lần đầu xuất hiện. Dũng
cảm, anh tài và sử dụng tỉnh thông mọi thứ
vũ khí, với Karna "sức mạnh là sự phê
FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
85
chuẩn cho quyền tối thượng", khát khao lập
những kì tích hiển hách, đáng mặt
Kshatriya anh hào. Quyết định lựa chọn và
hành động trực tiếp giao tranh với Arjuna
đặt Earna trong vòng hào quang danh dự
chói ngời. Trên chiến trường Kurukshetra,
hầu hết các dũng tướng kiệt xuất thuộc phe
Pandava đều là đối thủ của Karna: Bhima,
Abhimanyu, Ghatotkacha, Batyakl,
Chân dung Karna chứng tỏ khả
năng sử dụng cung tên thành thục: "Những
mũi tên sắc nhọn của Karna xé rách lá
chắn ở áo giáp của Abhimanyu ra thành
từng mảnh". "Karna phóng một mũi tên
loá mắt, nó khạc lửa lao vút vào Arjuna
như con rắn hai miệng phun lửa"'9'.
Arjuna
"Karna đứng trên cỗ chiến xa vàng lộng
lây", binh lính Kaurava vô cùng tin tưởng
vào lòng đũng cảm và uy danh lừng lây của
chàng: "Bây giờ Karna đã xuất trận, chắc
chắn bọn Pandava sẽ bị tiêu diệt”,
Túi hiện hành động trên chiến trận đê
ngợi ca uẻ đẹp của người anh hùng chiến
binh Ấn Độ, điêu đó đã làm cho mẫu anh
hùng trong Mahabharata gần uới mẫu anh
hùng biêu Achilles trong Iiad uà một số sử
thi thuần bhiết bhác. Hành động trên chiến
trận phóng đại tầm vóc người anh hùng,
khiến phẩm chất tráng sĩ của họ bừng nở
rực rõ, tô thắm cho vòng nguyệt quế lẫy
lừng muôn thuở, khẳng định sức mạnh và ý
chí lớn lao của con người thời đại anh hùng
trong tiến trình lịch sử nhân loại. Quả
thật, Mahabharata không thua kém bất kì
một sử thi nào về khả năng khắc hoạ chân
dung "anh hùng chiến chinh" thời cổ đại.
se Hành động hướng nội gắn uới bất
bạo động uà mẫu anh hùng đạo đúc - tâm
linh là điểm độc đáo của Mahabhardfa:
Hành động chém giết đối phương, lập
nên chiến tích hào hùng là thước đo giá trị
nhân vật anh hùng trong sử thi thế giới.
Chiến trận thời sử thi vốn là trường dua
chen để bộc lộ hành động anh hùng và tinh
thần dũng cảm. Vậy mà, trong
Mahabharœta hành động phản chiến của
Yuyutsu, hành động bất hợp tác với chiến
trận của võ sĩ Balarama, hành động cắm
thanh hiếm xuống đất không chịu lao vào
chém giết đối phương của Arjuna vẫn được
đặt ở đỉnh cao của sự ngợi ca, thậm chí hơn
bất kì một chiến tích oanh liệt nào. Bởi sự
đa đạng muôn vàn biểu hiện của các sinh
linh chỉ là hình ảnh của cái Một - cái Nhất
thể, cái Cộng đồng, được đúc kết trong
phương trình nổi tiếng tiểu ngã Atman và
đại ngã Brahman, nên mọi cuộc chiến
tranh trên đời này theo tư tưởng triết học
Ấn Độ suy đến tận cùng đều là "nổi đa xáo
thịt". Tư tưởng hòa hợp hoà bình, cái khoan
thứ của Hindu giáo thấm đẫm trong mỗi
hành động của nhân vật anh hùng trong sử
thi này. Tư tưởng đó bộc lộ sâu sắc trong
từng hành động của nhân vật. Cuối chiến
trận Kurukshetra, Bhima đi tìm kẻ giết các
con mình, nhưng không giết Aswatthma,
mà tha cho hắn. Chàng cầm viên ngọc lớn
(bằng chứng sự khuất phục của
Aswatthama), tới chỗ Draupadi và trao cho
nàng. Trở thù tội ác bằng sự tha thứ cho bẻ
đã gây tội ác - chỉ có tỉnh thần tôn giáo mới
dạy con người hành động như vậy. Người
anh hùng hoang dã và vũ dũng nhất trải
qua cuộc chiến cũng được thức tỉnh và gột
rửa tâm linh. Chiến thắng cao nhất đối với
người anh hùng chiến binh trong
Mahabharata là chiến thắng bản thân,
chiến trường Kurukshetra chỉ còn là phép
thử đạo đức.
Có những hùnh động giún dị mà ý
nghĩa lại uô uùng sâu sốc, thức tỉnh lương
tr của nhân loại. Đó là khi Gandharl -
người mẹ đã mất cả một trăm người con, đi
thăm bãi chiến trường tang tóc, gặp
Draupadl - người vợ của chính những kẻ đã
giết các con mình, đang kêu gào lăn lộn
86
trên đất. Bà đã nâng nàng lên, ôm nàng
vào lòng võ về, an ủi. Hành động của
Candhari ẩn chứa một sự san sẻ, đồng cảm
giữa hai nạn nhân của chiến tranh trỏ
thành nét bút tạc dựng chân dung cao cä,
chói loà của Gandharl - người mẹ anh
hùng. Nó chứa đựng những điều nhức nhối
tâm can nhân loại về sự khốc liệt của chiến
tranh.
Hành động uới ý nghĩa hủy diệt để tái
sinh: Karna và phe Kaurava biết mình chỉ
là "vật tế sinh" trong ngọn lửa chiến tranh
nghiệt ngã, vẫn hành động hết mình. Còn
Yudhisthira và phe Pandava có những khi
biết mình phạm luật, vẫn ghìm lòng để
hành động, gánh lấy sự hổ nhục. Tất cả
mọi hành động của các anh hùng trong sử
thi này đều hướng tới mục đích cuối cùng là
phá hủy để sáng tạo. Một khởi đầu trong
sạch, thuần thiết sẽ ra đời trên cơ sở sự hủy
điệt cái cũ. Chiến tranh Kurukshetra được
xem là phương tiện trong hành trình nhận
thức tâm linh của nhân vật anh hùng.
Như vậy, hành động không chỉ bộc lộ
khí phách hào hùng của nhân vật mà còn
thực thi chức năng giáo huấn đạo đức và tri
kiến tâm linh, tạo nên mẫu anh hùng đặc
trưng của sử thì Mœhabharaa.
Ni. LÊ
(1) "Nghệ thuật thơ ca”, đăng lại trong
Tạp chí Văn học nước ngoài, số 1/1997, tr.191
(2) Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Năng,
1998, tr. 406
(3), (G) Mĩ học Hãghen, tập II, Nxb Văn
học, 1999, tr.594
(4) Bốn mươi thế bỉ uăn học Ấn Độ, Nxb
Khoa học, Matxcơva, 1969, tr.24
t, (7), E1}, CƠ), (1Ô, tể.141, 324, 3581, dâ8
3517, Mahabharatfta, Nxb Khoa học xã hội,
NGUYÊN THỊ TUYẾT THỦ