147
ts. PHạm Huy tHànH
1. Đặt vấn đề
Trong lịch sử văn hóa phương Đông, vấn
đề văn hóa doanh nghiệp và văn hóa doanh
nhân vẫn chưa được thể hiện rõ nét, chỉ bểu
hiện qua các câu nói cơ bản trong chiến lược
đấu tranh dựng nước và giữ nước, trong giao
thương giữa các nước và vùng miền khác
nhau. Bởi vì, ở các nước phương Đông đều
có một tính chất chung của xã hội là “trọng
nông, ức thương”.
Ở thời đại hiện nay, xây dựng văn hóa
doanh nghiệp, trong đó trung tâm là triết lý
kinh doanh với ý tưởng xây dựng dựa trên
cơ sở văn hóa dân tộc, phục vụ lợi ích dân
tộc. Các doanh nghiệp ở các nước và nước ta
luôn cố gắng tạo ra văn hóa kinh doanh gắn
với lợi ích quốc gia, dân tộc, đồng thời thể
hiện trách nhiệm của bản thân doanh nghiệp
trước vận mệnh của đất nước. Mục tiêu của
các doanh nghiệp là vì dân giàu, nước mạnh,
vì lợi ích của cá nhân, cộng đồng, dân tộc.
Để làm được điều đó, phải tạo ra được môi
trường văn hóa đặc sắc, cùng với sự kế thừa
các giá trị văn hóa dân tộc, văn hóa các khu
vực.
2. Triết lý kinh doanh và một số vấn đề
triết lý trong văn hóa phương Đông
Triết lý trong lĩnh vực kinh doanh là
những triết lý được các chủ thể kinh doanh
phân tích, nhận xét, đánh giá, tổng kết, khái
quát lại từ thực tiễn kinh doanh của mình
hoặc của người khác thành kim chỉ nam cho
hoạt động kinh doanh. Như vậy triết lý trong
kinh doanh có thể gọi tắt lại là triết lý kinh
doanh, từ đó có thể định nghĩa triết lý kinh
doanh như sau:
Triết lý kinh doanh là phương châm kinh
doanh được các chủ thể kinh doanh tổng kết
từ thực tiễn kinh doanh thành nguyên tắc ứng
xử và hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh.
Ở Việt Nam hiện nay triết lý kinh doanh
đang đặt ra rất nhiều vấn đề, đây là vấn đề
TRIẾT LÝ TRONG VĂN HÓA PHƯƠNG ĐÔNG
VỚI VIỆC XÂY DNG TRIẾT LÝ KINH DOANH
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
TS. PHạM HUy THÀNH
Trưng Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng
TÓM TẮT
Văn hóa Phương Đông tồn tại và phát triển trong lòng các dân tộc, trở thành
những chuẩn mực để mỗi con người ở mỗi thời đại khác nhau luôn hướng về, chiêm
nghiệm và vận dụng vào cuộc sống. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, vận dụng các triết lý cuộc sống của văn hóa phương
Đông vào xây dựng triết lý kinh doanh cho các doanh nghiệp là một vấn đề luôn
được đặt ra và cần được nghiên cứu một cách sâu sắc. Bài viết mới chỉ dừng lại ở
một vài luận điểm mang tính triết lý trong cuộc sống và khơi gợi nó trong xây dựng
triết lý kinh doanh ở Việt Nam hiện nay.
Từ khóa: Văn hóa, triết lý, kinh doanh, doanh nghiệp, ý tưng
Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
148
tiếp mới của các doanh nghiệpViệt Nam trên
con đường hội nhập. Có thể nói, qua các công
trình nghiên cứu về văn hóa kinh doanh, cốt
lõi là triết lý kinh doanh ở các doanh nghiệp
Việt Nam hiện nay đang trên bước đầu hình
thành và đưa lại những kết quả tốt đẹp. Điều
đó, có thể được thể hiện thông qua: Sứ mệnh
(mision) lý lẽ tồn tại của công ty. Ví dụ: Như
sứ mạng của công ty Mai Linh là: “Mang sự
hài lòng đến cho mỗi người, vì cuộc sống tốt
đẹp hơn”. Của VNPT “VNPT luôn nỗ lực
trong việc ứng dụng có hiệu quả công nghệ
BC-VT-CNTT tiên tiến để mang đến cho
người tiêu dùng, nhân dân Việt Nam những
giá trị tốt đẹp cho cuộc sống”. Tầm nhìn
“vision” là các mục tiêu của doanh nghiệp
đặt ra. Ví dụ tầm nhìn của công ty Mai Linh:
“Trở thành nhà cung cấp dịch vụ tốt nhất
nơi chúng tôi có mặt”, tầm nhìn của VNPT:
“VNPT luôn là tập đoàn giữ vị trí số 1 tại Việt
Nam về phát triển Bưu chính Viễn thông. Có
khả năng vươn ra thị trường thế giới, đủ sức
cạnh tranh với các Tập đoàn Viễn thông lớn”.
Phương phâm hành động hoặc giá trị cốt lõi
để toàn doanh nghiệp phấn đấu vươn tới, đó
là những biểu hiện của triết lý kinh doanh của
các doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.
Để xây dựng triết lý kinh doanh ở Việt
Nam hiện nay, cần phải phát huy nền tảng văn
hóa dân tộc, trong đó có những câu nói mang
tầm triết lý trong cuộc sống hàng ngày để đưa
vào chiến lược kinh doanh, tạo ra hiệu quả và
thương hiệu hàng hóa Việt.
Thứ nhất, “ít thì tốt, đủ thì hay, thừa
không tốt”
Trong hoạt động sản xuất, kinh doanh
một vấn đề luôn đặt ra trong chiến lược phát
triển là phải khảo sát, nghiên cứu và vận dụng
quy luật cung cầu. Điều đó giúp các doanh
nghiệp nhận thức được cần phải tiến hành sản
xuất như thế nào và đạt đến mức độ nào là
phù hợp với thị trường.
Trong thực tiễn hoạt động kinh doanh “ít”
còn phụ thuộc vào vốn đầu tư sản xuất và nhu
cầu của thị trường, do đó các doanh nghiệp
phải “liệu cơm gắp mắm”. Người quản lý và
người lao động “ít” cũng gây ra những khó
khăn nhất định trong hoạt động sản xuất kinh
doanh. Nhưng trong điều kiện “ít” buộc các
nhà quản lý và người lao động chủ động và
tích cực hơn, sử dụng thời gian tiết kiệm, hợp
lý, tránh được sự lãng phí.
“Đủ” cũng phải được nhận thức rõ khi
triển khi các kế hoạch kinh doanh , dù ở bất
kỳ hoàn cảnh nào cũng phải được thực hiện
tốt, đảm bảo lợi nhuận nhanh chóng. “Đủ”
cũng giúp các doanh nghiệp nhận thức được
luôn phải thay đổi mục đích cho phù hợp với
từng giai đoạn phát triển, từng thị trường. Có
như vậy, doanh nghiệp mới đứng vững được
trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt.
“Đủ” là một thuật nhữ rất rộng và được
hiểu theo nhiều nghĩa tương đối khác nhau.
Tùy vào từng chủ thể doanh nghiệp mà người
ta có thể biến thiên từ thấp đến cao. Nhưng
trong mọi điều kiện, “đủ” vẫn là một sức
mạnh lớn cho các doanh nghiệp cạnh tranh
và thực hiện các mục tiêu mang tính khả thi,
đồng thời chủ động nắm bắt thị trường.
“Thừa” là khoảng ở đó doanh nghiệp
thấy không cần thiết cho việc kinh doanh, sản
xuất, nó vượt quá quy luật cung cầu. Trong
hoạt động sản xuất, kinh doanh, “thừa” là
biểu hiện ở số vốn lưu động thừa, áp dụng
khoa học công nghệ không cần thiết: công cụ
sản xuất quá lạc hậu, hoặc là áp dụng khoa
học kỹ thuật hiện đại; nó còn diễn ra trong
trường hợp sự dao động của thị trường giá
thành sản phẩm quá cao vượt qua mức độ
trung bình của thị trường, người tiêu dùng
không thể chấp nhận được.
“Thừa” là khoảng biến động lớn, tùy theo
mức độ và quy mô của doanh nghiệp mà hiểu
thuật ngữ “thừa” này khác nhau. Thừa nó
được biểu hiện ở nhiều khâu trong quá trình
sản xuất, kinh doanh, thừa nhân công lao
149
ts. PHạm Huy tHànH
động, thừa nguyên vật liệu, thừa hàng hóa…
Chính trong những cuộc khủng hoảng kinh
tế thế giới đều bất nguồn từ thừa, C.Mác đã
chứng minh các cuộc khủng hoảng kinh tế
đều bắt đầu từ quá trình đẩy nhanh tốc độ sản
xuất, dẫn tới cung vượt quá cầu, điều đó tất
yếu dẫn tới khủng hoảng thừa.
Do vậy, trong giai đoạn hiện nay, để phát
huy được “ít thì tốt, đủ thì hay, thừa không
tốt”, các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động
chiếm lĩnh những kiến thức quản lý hiện đại,
làm chủ được những thành tựu của cuộc cách
mạng khoa học – công nghệ, tạo ra những sản
phẩm và dịch vụ ngang tầm với thế giới, chủ
động tâm và thế để hội nhập thế giới.
Thứ hai, “cái ta có người không, cái ta
không họ có”
Trong thời đại hiện nay vấn đề bí mật
kinh doanh luôn tạo ra sự khác biệt cho các
nhà sản xuất và kinh doanh. Ở điều kiện
thương trường như chiến trường, thắng lợi
hay thất bại của các doanh nghiệp có thể tính
bằng phút và bằng giây. Bí quyết kinh doanh
là những bí mật được các doanh nghiệp sử
dụng tạo nên nhưng sản phẩm, thương hiệu
riêng cho mình để tạo ra lợi thế cạnh tranh,
chiếm lĩnh thị trường.
Các doanh nghiệp Việt Nam đang trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, vấn đề bí
mật kinh doanh luôn là vấn đề mới mang tính
thời cần phải được nghiên cứu để đảm bảo
cho sự phát triển doanh nghiệp ở tầm dài hạn.
Tránh được những rủi ro do tình báo “công
nghiệp”, rủi ro do bị đánh mất đi thông tin,
bí quyết về sản phẩm của mình. Các doanh
nghiệp phải bảo mật cái riêng có của mình,
ngay cả trong nội bộ của công ty, tránh những
rủi ro đáng tiếc.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường
giữ bí mật kinh doanh là một vấn đề rất khó,
nhưng nếu quá giữ bí mật kinh doanh thì cũng
tạo ra những trì trệ và lạc hậu. Các doanh
nghiệp giữ được bí mật kinh doanh của mình,
không chịu trao đổi để học hỏi thì sẽ khó có
cơ hội để áp dụng những thành tựu của khoa
học công nghệ, các giá trị mang tính xã hội
và vì con người. Trong hội nhập quốc tế với
sức ép của thị trường, sự phân tích của các
công nghệ hiện đại, buộc các doanh nghiệp
cũng phải thay đổi những bí mật kinh doanh
cho phù hợp với đòi hỏi của nền kinh tế. Sự
thay đổi các quyết định kinh doanh sẽ tạo nên
sức cạnh tranh mới trên thị trường, đặc biệt là
những quan điểm kinh doanh đề cao lợi ích
của xã hội.
Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, để
thực hiện tốt “cái ta có người không, cái ta
không họ có”, các doanh nghiệp Việt Nam
cần nắm vững luật bản quyền và luật sở hữu
trí tuệ, thể hiện tinh thần thực hiện các luật
này một cách nghiêm túc. Mỗi doanh nghiệp
cần thực hiện đăng ký hình thức và chất lượng
của sản phẩm ở các cơ quan có thẩm quyền
để bảo vệ sở hữu trí tuệ, thương hiệu hàng
hóa của mình. Trong mấy năm gần đây, khi
nước ta mở rộng quan hệ hợp tác về kinh tế đã
xảy ra những vụ án liên quan đến bản quyền,
thương hiệu của các tỉnh, các doanh nghiệp,
làm tổn hại cho các doanh nghiệp không ít về
mặt kinh tế.
Thứ ba, “rủi ro khó tránh – phúc họa khó
lường”
Sự vận động và phát triển của xã hội luôn
có tính chất chung là sự vận động phát triển
đi lên, những cũng tạo ra những bước thăng
trầm, thậm chí là sự thụt lùi so với lịch sử
trước đó. Do vậy, rủi ro là một vấn đề luôn đặt
ra cho các doanh nghiệp, luôn chi phối sự vận
động phát triển của xã hội loài người.
Trong nền kinh tế thị trường rủi ro trong
kinh doanh diễn ra rất đa dạng và phức tạp,
tùy thuộc vào cách nắm bắt thị trường, giải
quyết các yêu cầu của thị trường như thế nào.
Theo quan điểm toàn diện, rủi ro trong kinh
doanh thường diễn ra ở các yếu tố ngẫu nhiên
Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
150
tác động vào quá trình hoạt động sản xuất
kinh doanh, gây nên những thiệt hại cho con
người và tài sản.
Hoạt động sản xuất kinh doanh là hoạt
động diễn ra vừa mang tính tất nhiên nhưng
đồng thời cũng xuất hiện những yếu tố ngẫu
nhiên. Yếu tố tất nhiên trong hoạt động kinh
doanh của các doanh nghiệp chính là những
mục tiêu, kế hoạch, các yếu tố khác: nguồn
lực tài chính, nhân công lao động, nguyên vật
liệu, thị trường đầu ra..Nắm bắt được các yếu
tố tất yếu của quá trình sản xuất kinh doanh
làm cho các doanh nghiệp có khả năng dự báo
được quá trình cung cầu, khả năng cạnh tranh,
từ đó, các doanh nghiệp có thể điều chỉnh các
mục tiêu, kế hoạch mang tính khả thi.
Bên cạnh những yếu tố tất nhiên, trong
hoạt động sản xuất kinh doanh cũng xuất hiện
những yếu tố ngẫu nhiên, là những yếu tố mà
các doanh nghiệp khó nắm bắt được. Các
yếu tố ngẫu nhiên thường tác động theo hai
hướng: tích cực và tiêu cực. Có những ngẫu
nhiên xuất hiện lại là yếu tố thuận lợi cho
các doanh nghiệp và họ phải chủ động nắm
bắt ngay. Nhưng cũng có những yếu tố ngẫu
nhiên xuất hiện làm gia tăng các yếu tố bất lợi
cho các doanh nghiệp, họ phải đối diện với
những rủi ro, gây nên những thiệt hại. Yếu tố
ngẫu nhiên xuất hiện trong những điều kiện
nhất định,cho nên các doanh nghiệp phải chủ
động đưa ra những giải pháp bổ sung kịp thời
để khắc phục nhanh những hậu quả nó gây
ra. Chính vì vậy, rủi ro là những yêu tố ngẫu
nhiên gây nên những thiệt hại cho các doanh
nghiệp.
Trong giai đoạn hiện nay, để phát huy
tốt “rủi ro khó tránh – phúc họa khó lường”,
các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay cần chủ
động về các kịch bản kinh doanh của mình,
đưa ra những dự báo có tầm chiến lược để
hạn chế đi những yếu tố rủi ro. Mặt khác, phải
thường xuyên nắm bắt kịp thời những diễn
biến trong quá trình sản xuất và những biến
động trên thị trường để đưa ra những biện
pháp kịp thời để khắc phục tránh được những
sai lầm đáng tiếc; tuân thủ các biện pháp yêu
cầu kỹ thuật để đảm bảo an toàn lao động,
phòng chống cháy nổ.
Thứ tư, “thất bại là mẹ của thành công”
Thành công và thất bại là hai mặt mâu
thuẫn với nhau nhưng luôn song song tồn tại
trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong
quá trình phát triển của các doanh nghiệp luôn
có những nấc thang phát triển thăng trầm. Khi
trên đà thắng lợi làm cho các doanh nghiệp
luôn tự tin, quyết đoán và có những động cơ
thúc đẩy sự phát triển cả chất và lượng. Trong
thành công đó luôn tiềm ẩn những mầm họa
dẫn tới sự thất bại trong tương lai, đó là sự
chủ quan, tư mãn. Đối với các doanh nghiệp
là rơi vào tình trạng vượt quá tầm kiểm soát
dẫn tới đổ vỡ, phá sản.
Sự thành công của các doanh nghiệp là
mục tiêu mà bất cứ doanh nhân nào cũng
hướng tới, nhưng trong điều kiện kinh tế thị
trường thì thất bại luôn xuất hiện dù các doanh
nghiệp không mong muốn. “Thất bại là mẹ
của thành công” đây là một câu triết lý luôn
mang tính thời sự cho các doanh nghiệp, để
họ thức tỉnh trong hân hoan của chiến thắng,
đồng thời phải biết nắm bắt được những bước
tiếp theo bao gồm những thất bại.
Để thực hiện được những vấn đề đó, các
doanh nghiệp cần phải nắm bắt và kiểm soát
được thị trường, làm chủ quá trình sản xuất
kinh doanh. Khi thất bại diễn ra với các doanh
nghiệp, họ cần bình tĩnh để đưa ra những biện
pháp, kế hoạch để từng bước vượt qua những
khủng hoảng, tạo tiền đề cho những bước
phát triển tiếp theo. Đây chính là “tương kế
tựu kế” “gậy ông đập lưng ông”, biến cái thất
bại trở thành cái thành công. Thất bại chỉ là
tạm thời, các doanh nghiệp phải chủ động với
tinh thần “thắng không kiêu, bại không nản”,
kiên trì thực hiện mục tiêu đề ra. Bằng các
biện pháp khắc phục là xem xét các yếu tố và
151
ts. PHạm Huy tHànH
có tầm nhìn dự báo chiến lược để bổ sung kịp
thời theo yêu cầu và đòi hỏi của thị trường.
Trong bối cảnh toàn cầu hóavà hội nhập
kinh tế quốc tế, các doanh nghiệp cần phải
nhận thức đúng “thất bại là mẹ của thành
công”, thành công và thất bại luôn đi cùng
với doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp
Việt Nam nói riêng, đặc biệt trong nền kinh
tế thị trường ‘thương trường là chiến trường”
những yếu tố rủi ro, cạnh trạnh không lành
mạnh. Các doanh nghiệp phải chủ động đối
diện với nó, từ đó, các doanh nghiệp đưa ra
đối sách, chiến lược và tầm nhìn để vượt qua,
tồn tại, phát triển đáp ứng với yêu cầu của
nền kinh tế đất nước trong quá trình hội nhập
quốc tế.
Thứ năm, “lưới trời lồng lộng, thưa
nhưng khó thoát”
Hoạt động sản xuất kinh doanh là một
hoạt động có mục đích, được định hướng một
cách cụ thể, rõ ràng. Sự phát triển của các
doanh nghiệp luôn đồng hành với sự phát triển
xã hội, tạo ra những thương hiệu, sản phẩm
gắn với cộng đồng và có trách nhiệm vì cộng
đồng. Trong điều kiện kinh tế thị trường, bên
cạnh những yếu tố tích cực thúc đẩy nền kinh
tế phát triển, nhưng cũng chính nền kinh tế
thị trường vì lợi ích trước mắt mà các doanh
nghiệp đã làm ăn phi pháp dẫn đến sự tổn hại
cho nền kinh tế, hủy hoại môi trường sống.
Việc làm ăn phi pháp, ảnh hưởng tới sự
phát triển chung của cả xã hội, có nguy cơ
đánh mất đi “ chữ tín, trách nhiệm” của những
doanh nghiệp làm ăn chân chính. Trong những
lời răn dạy học trò, Khổng Tử đã cảnh báo:
“Giàu và sang là cái người muốn…nghèo và
hèn là cái người ghét”, nhưng “phong vu lợi
nhi hàn đa đoan” nghĩa là hành vi của mỗi
người nếu theo đuổi lợi ích riêng thì dẫn đến
oán giận.
Thực tế hiện nay, sau gần 30 năm đổi
mới, chúng ta đã chứng kiến nhiều doanh
nghiệp đã chung tay vì cuộc sống công đồng
như: Chương trình hỗ trợ cho 61 huyện nghèo
nhất đất nước, trái tim cho em, áo ấm mùa
đông… đã tạo nên hình ảnh tốt đẹp về doanh
nghiệp Việt Nam năng động sáng tạo, có
trách nhiệm với cộng đồng. Mặt khác, không
ít doanh nghiệp ở nước ta đặt lợi ích doanh
nghiệp cao hơn lợi ích người tiêu dùng, nên
hiện tượng hàng giả, hàng kém chất lượng
đang tồn tại phổ biến, sản xuất xả thải ra môi
trường gây ô nhiễm trầm trọng, thủ đoạn tinh
vi hơn là dùng công nghệ cao để chiếm đoạt
tài sản của khách hàng và trốn thuế của nhà
nước (mua bán trực tuyến 24 các đối tượng đã
lừa đảo, rút ruột hàng trăm tỷ đồng)1.
Tục ngữ có câu “hại nhân, nhân hại”
những việc làm bất chấp tất cả chỉ vì lợi ích
trước mắt của các doanh nghiệp, dù được che
đậy dưới nhiều vỏ bọc khác nhau thì không
thể tránh “lưới trời”, đó là pháp luật, lương
tâm của con người. Việt Nam là một quốc gia
có nền văn hóa “thống nhất trong đa dạng”
nhưng đang bị tác động mạnh mẽ của kinh
tế thị trường, hội nhập quốc tế, đặc biệt là
lối sống thực dụng, hưởng thụ làm biến đổi
nhân cách con người một cách mạnh mẽ,
trong đó có nhân cách của các doanh nhân.
Trong những năm gần đây chúng ta đã chứng
kiến những việc làm phi pháp của các doanh
nghiệp đã được các cơ quan thực thi pháp luật
đưa ra ánh sáng, có những bản án nghiêm
khắc đã được thực thi.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường
và hội nhập quốc tế, Việt Nam cần phải xây
dựng đội ngũ doanh nhân trong các thành
phần kinh tế có trí tuệ, bản lĩnh và năng lực
để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh trong
sản xuất và dịch vụ. Đội ngũ doanh nhân đề
cao đạo đức kinh doanh, tôn trọng pháp luật,
giữ chữ tín trong kinh doanh, có ý thức trách
nhiệm với cộng đồng để tạo ra những sản
1http:/www.cand.com.vn/vi-vn/kinhtế/2012/8/
177694.cand.
