Triết lý trong văn hóa phương đông với việc xây dựng triết lý kinh doanh ở nước ta hiện nay

147

ts. PHạm Huy tHànH

TRIẾT LÝ TRONG VĂN HÓA PHƯƠNG ĐÔNG VỚI VIỆC XÂY DỰNG TRIẾT LÝ KINH DOANH Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

TS. PHạM HUy THÀNH Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng

TÓM TẮT Văn hóa Phương Đông tồn tại và phát triển trong lòng các dân tộc, trở thành những chuẩn mực để mỗi con người ở mỗi thời đại khác nhau luôn hướng về, chiêm nghiệm và vận dụng vào cuộc sống. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, vận dụng các triết lý cuộc sống của văn hóa phương Đông vào xây dựng triết lý kinh doanh cho các doanh nghiệp là một vấn đề luôn được đặt ra và cần được nghiên cứu một cách sâu sắc. Bài viết mới chỉ dừng lại ở một vài luận điểm mang tính triết lý trong cuộc sống và khơi gợi nó trong xây dựng triết lý kinh doanh ở Việt Nam hiện nay.

Từ khóa: Văn hóa, triết lý, kinh doanh, doanh nghiệp, ý tưởng

1. Đặt vấn đề

Để làm được điều đó, phải tạo ra được môi trường văn hóa đặc sắc, cùng với sự kế thừa các giá trị văn hóa dân tộc, văn hóa các khu vực.

2. Triết lý kinh doanh và một số vấn đề

triết lý trong văn hóa phương Đông

Trong lịch sử văn hóa phương Đông, vấn đề văn hóa doanh nghiệp và văn hóa doanh nhân vẫn chưa được thể hiện rõ nét, chỉ bểu hiện qua các câu nói cơ bản trong chiến lược đấu tranh dựng nước và giữ nước, trong giao thương giữa các nước và vùng miền khác nhau. Bởi vì, ở các nước phương Đông đều có một tính chất chung của xã hội là “trọng nông, ức thương”.

Triết lý trong lĩnh vực kinh doanh là những triết lý được các chủ thể kinh doanh phân tích, nhận xét, đánh giá, tổng kết, khái quát lại từ thực tiễn kinh doanh của mình hoặc của người khác thành kim chỉ nam cho hoạt động kinh doanh. Như vậy triết lý trong kinh doanh có thể gọi tắt lại là triết lý kinh doanh, từ đó có thể định nghĩa triết lý kinh doanh như sau:

Triết lý kinh doanh là phương châm kinh doanh được các chủ thể kinh doanh tổng kết từ thực tiễn kinh doanh thành nguyên tắc ứng xử và hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh.

Ở Việt Nam hiện nay triết lý kinh doanh đang đặt ra rất nhiều vấn đề, đây là vấn đề Ở thời đại hiện nay, xây dựng văn hóa doanh nghiệp, trong đó trung tâm là triết lý kinh doanh với ý tưởng xây dựng dựa trên cơ sở văn hóa dân tộc, phục vụ lợi ích dân tộc. Các doanh nghiệp ở các nước và nước ta luôn cố gắng tạo ra văn hóa kinh doanh gắn với lợi ích quốc gia, dân tộc, đồng thời thể hiện trách nhiệm của bản thân doanh nghiệp trước vận mệnh của đất nước. Mục tiêu của các doanh nghiệp là vì dân giàu, nước mạnh, vì lợi ích của cá nhân, cộng đồng, dân tộc.

148

Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

còn phụ thuộc vào vốn đầu tư sản xuất và nhu cầu của thị trường, do đó các doanh nghiệp phải “liệu cơm gắp mắm”. Người quản lý và người lao động “ít” cũng gây ra những khó khăn nhất định trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhưng trong điều kiện “ít” buộc các nhà quản lý và người lao động chủ động và tích cực hơn, sử dụng thời gian tiết kiệm, hợp lý, tránh được sự lãng phí.

“Đủ” cũng phải được nhận thức rõ khi triển khi các kế hoạch kinh doanh , dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào cũng phải được thực hiện tốt, đảm bảo lợi nhuận nhanh chóng. “Đủ” cũng giúp các doanh nghiệp nhận thức được luôn phải thay đổi mục đích cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển, từng thị trường. Có như vậy, doanh nghiệp mới đứng vững được trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt.

“Đủ” là một thuật nhữ rất rộng và được hiểu theo nhiều nghĩa tương đối khác nhau. Tùy vào từng chủ thể doanh nghiệp mà người ta có thể biến thiên từ thấp đến cao. Nhưng trong mọi điều kiện, “đủ” vẫn là một sức mạnh lớn cho các doanh nghiệp cạnh tranh và thực hiện các mục tiêu mang tính khả thi, đồng thời chủ động nắm bắt thị trường. tiếp mới của các doanh nghiệpViệt Nam trên con đường hội nhập. Có thể nói, qua các công trình nghiên cứu về văn hóa kinh doanh, cốt lõi là triết lý kinh doanh ở các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đang trên bước đầu hình thành và đưa lại những kết quả tốt đẹp. Điều đó, có thể được thể hiện thông qua: Sứ mệnh (mision) lý lẽ tồn tại của công ty. Ví dụ: Như sứ mạng của công ty Mai Linh là: “Mang sự hài lòng đến cho mỗi người, vì cuộc sống tốt đẹp hơn”. Của VNPT “VNPT luôn nỗ lực trong việc ứng dụng có hiệu quả công nghệ BC-VT-CNTT tiên tiến để mang đến cho người tiêu dùng, nhân dân Việt Nam những giá trị tốt đẹp cho cuộc sống”. Tầm nhìn “vision” là các mục tiêu của doanh nghiệp đặt ra. Ví dụ tầm nhìn của công ty Mai Linh: “Trở thành nhà cung cấp dịch vụ tốt nhất nơi chúng tôi có mặt”, tầm nhìn của VNPT: “VNPT luôn là tập đoàn giữ vị trí số 1 tại Việt Nam về phát triển Bưu chính Viễn thông. Có khả năng vươn ra thị trường thế giới, đủ sức cạnh tranh với các Tập đoàn Viễn thông lớn”. Phương phâm hành động hoặc giá trị cốt lõi để toàn doanh nghiệp phấn đấu vươn tới, đó là những biểu hiện của triết lý kinh doanh của các doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.

Để xây dựng triết lý kinh doanh ở Việt Nam hiện nay, cần phải phát huy nền tảng văn hóa dân tộc, trong đó có những câu nói mang tầm triết lý trong cuộc sống hàng ngày để đưa vào chiến lược kinh doanh, tạo ra hiệu quả và thương hiệu hàng hóa Việt.

Thứ nhất, “ít thì tốt, đủ thì hay, thừa

không tốt”

“Thừa” là khoảng ở đó doanh nghiệp thấy không cần thiết cho việc kinh doanh, sản xuất, nó vượt quá quy luật cung cầu. Trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, “thừa” là biểu hiện ở số vốn lưu động thừa, áp dụng khoa học công nghệ không cần thiết: công cụ sản xuất quá lạc hậu, hoặc là áp dụng khoa học kỹ thuật hiện đại; nó còn diễn ra trong trường hợp sự dao động của thị trường giá thành sản phẩm quá cao vượt qua mức độ trung bình của thị trường, người tiêu dùng không thể chấp nhận được.

Trong hoạt động sản xuất, kinh doanh một vấn đề luôn đặt ra trong chiến lược phát triển là phải khảo sát, nghiên cứu và vận dụng quy luật cung cầu. Điều đó giúp các doanh nghiệp nhận thức được cần phải tiến hành sản xuất như thế nào và đạt đến mức độ nào là phù hợp với thị trường.

Trong thực tiễn hoạt động kinh doanh “ít” “Thừa” là khoảng biến động lớn, tùy theo mức độ và quy mô của doanh nghiệp mà hiểu thuật ngữ “thừa” này khác nhau. Thừa nó được biểu hiện ở nhiều khâu trong quá trình sản xuất, kinh doanh, thừa nhân công lao

149

ts. PHạm Huy tHànH

động, thừa nguyên vật liệu, thừa hàng hóa… Chính trong những cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đều bất nguồn từ thừa, C.Mác đã chứng minh các cuộc khủng hoảng kinh tế đều bắt đầu từ quá trình đẩy nhanh tốc độ sản xuất, dẫn tới cung vượt quá cầu, điều đó tất yếu dẫn tới khủng hoảng thừa.

nghiệp giữ được bí mật kinh doanh của mình, không chịu trao đổi để học hỏi thì sẽ khó có cơ hội để áp dụng những thành tựu của khoa học công nghệ, các giá trị mang tính xã hội và vì con người. Trong hội nhập quốc tế với sức ép của thị trường, sự phân tích của các công nghệ hiện đại, buộc các doanh nghiệp cũng phải thay đổi những bí mật kinh doanh cho phù hợp với đòi hỏi của nền kinh tế. Sự thay đổi các quyết định kinh doanh sẽ tạo nên sức cạnh tranh mới trên thị trường, đặc biệt là những quan điểm kinh doanh đề cao lợi ích của xã hội.

Do vậy, trong giai đoạn hiện nay, để phát huy được “ít thì tốt, đủ thì hay, thừa không tốt”, các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động chiếm lĩnh những kiến thức quản lý hiện đại, làm chủ được những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ, tạo ra những sản phẩm và dịch vụ ngang tầm với thế giới, chủ động tâm và thế để hội nhập thế giới.

Thứ hai, “cái ta có người không, cái ta

không họ có”

Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, để thực hiện tốt “cái ta có người không, cái ta không họ có”, các doanh nghiệp Việt Nam cần nắm vững luật bản quyền và luật sở hữu trí tuệ, thể hiện tinh thần thực hiện các luật này một cách nghiêm túc. Mỗi doanh nghiệp cần thực hiện đăng ký hình thức và chất lượng của sản phẩm ở các cơ quan có thẩm quyền để bảo vệ sở hữu trí tuệ, thương hiệu hàng hóa của mình. Trong mấy năm gần đây, khi nước ta mở rộng quan hệ hợp tác về kinh tế đã xảy ra những vụ án liên quan đến bản quyền, thương hiệu của các tỉnh, các doanh nghiệp, làm tổn hại cho các doanh nghiệp không ít về mặt kinh tế. Trong thời đại hiện nay vấn đề bí mật kinh doanh luôn tạo ra sự khác biệt cho các nhà sản xuất và kinh doanh. Ở điều kiện thương trường như chiến trường, thắng lợi hay thất bại của các doanh nghiệp có thể tính bằng phút và bằng giây. Bí quyết kinh doanh là những bí mật được các doanh nghiệp sử dụng tạo nên nhưng sản phẩm, thương hiệu riêng cho mình để tạo ra lợi thế cạnh tranh, chiếm lĩnh thị trường.

Thứ ba, “rủi ro khó tránh – phúc họa khó

lường”

Sự vận động và phát triển của xã hội luôn có tính chất chung là sự vận động phát triển đi lên, những cũng tạo ra những bước thăng trầm, thậm chí là sự thụt lùi so với lịch sử trước đó. Do vậy, rủi ro là một vấn đề luôn đặt ra cho các doanh nghiệp, luôn chi phối sự vận động phát triển của xã hội loài người.

Các doanh nghiệp Việt Nam đang trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, vấn đề bí mật kinh doanh luôn là vấn đề mới mang tính thời cần phải được nghiên cứu để đảm bảo cho sự phát triển doanh nghiệp ở tầm dài hạn. Tránh được những rủi ro do tình báo “công nghiệp”, rủi ro do bị đánh mất đi thông tin, bí quyết về sản phẩm của mình. Các doanh nghiệp phải bảo mật cái riêng có của mình, ngay cả trong nội bộ của công ty, tránh những rủi ro đáng tiếc.

Trong điều kiện nền kinh tế thị trường giữ bí mật kinh doanh là một vấn đề rất khó, nhưng nếu quá giữ bí mật kinh doanh thì cũng tạo ra những trì trệ và lạc hậu. Các doanh Trong nền kinh tế thị trường rủi ro trong kinh doanh diễn ra rất đa dạng và phức tạp, tùy thuộc vào cách nắm bắt thị trường, giải quyết các yêu cầu của thị trường như thế nào. Theo quan điểm toàn diện, rủi ro trong kinh doanh thường diễn ra ở các yếu tố ngẫu nhiên

150

Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

tác động vào quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh, gây nên những thiệt hại cho con người và tài sản.

động trên thị trường để đưa ra những biện pháp kịp thời để khắc phục tránh được những sai lầm đáng tiếc; tuân thủ các biện pháp yêu cầu kỹ thuật để đảm bảo an toàn lao động, phòng chống cháy nổ.

Thứ tư, “thất bại là mẹ của thành công”

Hoạt động sản xuất kinh doanh là hoạt động diễn ra vừa mang tính tất nhiên nhưng đồng thời cũng xuất hiện những yếu tố ngẫu nhiên. Yếu tố tất nhiên trong hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp chính là những mục tiêu, kế hoạch, các yếu tố khác: nguồn lực tài chính, nhân công lao động, nguyên vật liệu, thị trường đầu ra..Nắm bắt được các yếu tố tất yếu của quá trình sản xuất kinh doanh làm cho các doanh nghiệp có khả năng dự báo được quá trình cung cầu, khả năng cạnh tranh, từ đó, các doanh nghiệp có thể điều chỉnh các mục tiêu, kế hoạch mang tính khả thi.

Thành công và thất bại là hai mặt mâu thuẫn với nhau nhưng luôn song song tồn tại trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong quá trình phát triển của các doanh nghiệp luôn có những nấc thang phát triển thăng trầm. Khi trên đà thắng lợi làm cho các doanh nghiệp luôn tự tin, quyết đoán và có những động cơ thúc đẩy sự phát triển cả chất và lượng. Trong thành công đó luôn tiềm ẩn những mầm họa dẫn tới sự thất bại trong tương lai, đó là sự chủ quan, tư mãn. Đối với các doanh nghiệp là rơi vào tình trạng vượt quá tầm kiểm soát dẫn tới đổ vỡ, phá sản.

Sự thành công của các doanh nghiệp là mục tiêu mà bất cứ doanh nhân nào cũng hướng tới, nhưng trong điều kiện kinh tế thị trường thì thất bại luôn xuất hiện dù các doanh nghiệp không mong muốn. “Thất bại là mẹ của thành công” đây là một câu triết lý luôn mang tính thời sự cho các doanh nghiệp, để họ thức tỉnh trong hân hoan của chiến thắng, đồng thời phải biết nắm bắt được những bước tiếp theo bao gồm những thất bại.

Bên cạnh những yếu tố tất nhiên, trong hoạt động sản xuất kinh doanh cũng xuất hiện những yếu tố ngẫu nhiên, là những yếu tố mà các doanh nghiệp khó nắm bắt được. Các yếu tố ngẫu nhiên thường tác động theo hai hướng: tích cực và tiêu cực. Có những ngẫu nhiên xuất hiện lại là yếu tố thuận lợi cho các doanh nghiệp và họ phải chủ động nắm bắt ngay. Nhưng cũng có những yếu tố ngẫu nhiên xuất hiện làm gia tăng các yếu tố bất lợi cho các doanh nghiệp, họ phải đối diện với những rủi ro, gây nên những thiệt hại. Yếu tố ngẫu nhiên xuất hiện trong những điều kiện nhất định,cho nên các doanh nghiệp phải chủ động đưa ra những giải pháp bổ sung kịp thời để khắc phục nhanh những hậu quả nó gây ra. Chính vì vậy, rủi ro là những yêu tố ngẫu nhiên gây nên những thiệt hại cho các doanh nghiệp.

Trong giai đoạn hiện nay, để phát huy tốt “rủi ro khó tránh – phúc họa khó lường”, các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay cần chủ động về các kịch bản kinh doanh của mình, đưa ra những dự báo có tầm chiến lược để hạn chế đi những yếu tố rủi ro. Mặt khác, phải thường xuyên nắm bắt kịp thời những diễn biến trong quá trình sản xuất và những biến Để thực hiện được những vấn đề đó, các doanh nghiệp cần phải nắm bắt và kiểm soát được thị trường, làm chủ quá trình sản xuất kinh doanh. Khi thất bại diễn ra với các doanh nghiệp, họ cần bình tĩnh để đưa ra những biện pháp, kế hoạch để từng bước vượt qua những khủng hoảng, tạo tiền đề cho những bước phát triển tiếp theo. Đây chính là “tương kế tựu kế” “gậy ông đập lưng ông”, biến cái thất bại trở thành cái thành công. Thất bại chỉ là tạm thời, các doanh nghiệp phải chủ động với tinh thần “thắng không kiêu, bại không nản”, kiên trì thực hiện mục tiêu đề ra. Bằng các biện pháp khắc phục là xem xét các yếu tố và

151

ts. PHạm Huy tHànH

có tầm nhìn dự báo chiến lược để bổ sung kịp thời theo yêu cầu và đòi hỏi của thị trường.

nghiệp đã chung tay vì cuộc sống công đồng như: Chương trình hỗ trợ cho 61 huyện nghèo nhất đất nước, trái tim cho em, áo ấm mùa đông… đã tạo nên hình ảnh tốt đẹp về doanh nghiệp Việt Nam năng động sáng tạo, có trách nhiệm với cộng đồng. Mặt khác, không ít doanh nghiệp ở nước ta đặt lợi ích doanh nghiệp cao hơn lợi ích người tiêu dùng, nên hiện tượng hàng giả, hàng kém chất lượng đang tồn tại phổ biến, sản xuất xả thải ra môi trường gây ô nhiễm trầm trọng, thủ đoạn tinh vi hơn là dùng công nghệ cao để chiếm đoạt tài sản của khách hàng và trốn thuế của nhà nước (mua bán trực tuyến 24 các đối tượng đã lừa đảo, rút ruột hàng trăm tỷ đồng)1.

Trong bối cảnh toàn cầu hóavà hội nhập kinh tế quốc tế, các doanh nghiệp cần phải nhận thức đúng “thất bại là mẹ của thành công”, thành công và thất bại luôn đi cùng với doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp Việt Nam nói riêng, đặc biệt trong nền kinh tế thị trường ‘thương trường là chiến trường” những yếu tố rủi ro, cạnh trạnh không lành mạnh. Các doanh nghiệp phải chủ động đối diện với nó, từ đó, các doanh nghiệp đưa ra đối sách, chiến lược và tầm nhìn để vượt qua, tồn tại, phát triển đáp ứng với yêu cầu của nền kinh tế đất nước trong quá trình hội nhập quốc tế.

Thứ năm, “lưới trời lồng lộng, thưa

nhưng khó thoát”

Hoạt động sản xuất kinh doanh là một hoạt động có mục đích, được định hướng một cách cụ thể, rõ ràng. Sự phát triển của các doanh nghiệp luôn đồng hành với sự phát triển xã hội, tạo ra những thương hiệu, sản phẩm gắn với cộng đồng và có trách nhiệm vì cộng đồng. Trong điều kiện kinh tế thị trường, bên cạnh những yếu tố tích cực thúc đẩy nền kinh tế phát triển, nhưng cũng chính nền kinh tế thị trường vì lợi ích trước mắt mà các doanh nghiệp đã làm ăn phi pháp dẫn đến sự tổn hại cho nền kinh tế, hủy hoại môi trường sống.

Tục ngữ có câu “hại nhân, nhân hại” những việc làm bất chấp tất cả chỉ vì lợi ích trước mắt của các doanh nghiệp, dù được che đậy dưới nhiều vỏ bọc khác nhau thì không thể tránh “lưới trời”, đó là pháp luật, lương tâm của con người. Việt Nam là một quốc gia có nền văn hóa “thống nhất trong đa dạng” nhưng đang bị tác động mạnh mẽ của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, đặc biệt là lối sống thực dụng, hưởng thụ làm biến đổi nhân cách con người một cách mạnh mẽ, trong đó có nhân cách của các doanh nhân. Trong những năm gần đây chúng ta đã chứng kiến những việc làm phi pháp của các doanh nghiệp đã được các cơ quan thực thi pháp luật đưa ra ánh sáng, có những bản án nghiêm khắc đã được thực thi.

1http:/www.cand.com.vn/vi-vn/kinhtế/2012/8/ 177694.cand.

Việc làm ăn phi pháp, ảnh hưởng tới sự phát triển chung của cả xã hội, có nguy cơ đánh mất đi “ chữ tín, trách nhiệm” của những doanh nghiệp làm ăn chân chính. Trong những lời răn dạy học trò, Khổng Tử đã cảnh báo: “Giàu và sang là cái người muốn…nghèo và hèn là cái người ghét”, nhưng “phong vu lợi nhi hàn đa đoan” nghĩa là hành vi của mỗi người nếu theo đuổi lợi ích riêng thì dẫn đến oán giận. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Việt Nam cần phải xây dựng đội ngũ doanh nhân trong các thành phần kinh tế có trí tuệ, bản lĩnh và năng lực để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh trong sản xuất và dịch vụ. Đội ngũ doanh nhân đề cao đạo đức kinh doanh, tôn trọng pháp luật, giữ chữ tín trong kinh doanh, có ý thức trách nhiệm với cộng đồng để tạo ra những sản

Thực tế hiện nay, sau gần 30 năm đổi mới, chúng ta đã chứng kiến nhiều doanh

152

Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

phẩm, những thương hiệu nâng tầm vị thế của Việt Nam.

3. Kết luận:

Triết lý trong văn hóa phương Đông luôn đồng hành với các doanh nghiệp Việt Nam, trở thành những triết lý hành động để các doanh nghiệp, doanh nhân phát triển lên một tầm cao mới. Nó được thể hiện trong các hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, các doanh nhân trong các thành phần kinh tế nhằm thúc đẩy sự phát triển đất nước, xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Họ thể hiện là những con người yêu nước, yêu tổ quốc Việt Nam, sẵn sàng gánh vác trách nhiệm xây dựng một nước Việt Nam sánh vai, ngang tầm với các quốc gia trên thế giới.