Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam GV: TS Lại Tiến Dĩnh
SVTH: Nguyễn Lệ Thanh Trang 1
HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ở
VIỆT NAM
Chương I: Lý thuyết chung về hệ thống Ngân
hàng thương mại
1. Khái niệm NHTM:
Luật các tổ chức tín dụng do Quốc hội khoá X thông qua vào
ngày 12 tháng 12 năm 1997, định nghĩa:
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một loại hình tổ chức tín
dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động
khác có liên quan. Luật này còn định nghĩa: Tổ chức tín dụng là loại
hình doanh nghiệp được thành lập theo quy định của Luật này và các
quy định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm
dịch vụ ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để
cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán.
2. Sự phân biệt giữa Ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng
phi ngân hàng:
NHTM Tổ chức tín dụng phi ngân
hàng
* Là tổ chức tín dụng * Là tổ chức tín dụng
* Được thực hiện toàn bộ hoạt động * Được thực hiện một số hoạt
động ngân hàng ngân hàng
* Là tổ chức nhận tiền gửi * Là tổ chức không nhận tiền
gửi
* Cung cấp dịch vụ thanh toán * Không cung cấp dịch vụ
thanh toán
3. Chức năng của NHTM:
Có 3 chức năng cơ bản:
a. Chức năng trung gian tài chính:
Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam GV: TS Lại Tiến Dĩnh
SVTH: Nguyễn Lệ Thanh Trang 2
Thực hiện chức năng này, NHTM đóng vai trò trung gian khi
thực hiện các nghiệp vụ bao gồm nghiệp vụ cấp tín dụng, nghiệp vụ
thanh toán, nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ, kinh doanh chứng khoán
và nhiều hoạt động môi giới khác. Từ “trung gian” ở đây có thể hiểu
theo hai ý nghĩa:
* Trung gian giữa các khách hàng với nhau.
Ví dụ: NHTM làm trung gian giữa người giữ tiền và người vay
tiền, hay trung gian giữa người trả tiền với người nhận tiền, hoặc
trung gian giữa người mua và người bán ngoại tệ,…
*Trung gian giữa Ngân hàng Trung ương và công chúng.
Ngân hàng Trung ương hay như ở Việt Nam thường gọi là
Ngân hàng Nhà nước không có giao dịch trực tiếp với công chúng
mà chỉ giao dịch với các NHTM, trong khi các NHTM vừa giao dịch
với ngân hàng Trung ương vừa giao dịch với công chúng.
b. Chức năng tạo tiền (bút tệ):
VD: Từ số tiền gửi ban đầu là 1.000, chúng ta có được tổng số
tăng tiền gửi, cho vay và dự trữ của các ngân hàng thương mại như
sau:
Ngân hàng Số gia tăng tiền
gửi
Số gia tăng cho
vay
Số gia tăng dự trữ
A
B
C
D
E
…
+1.000
+ 800
+ 640
+ 512
+ 409,6
…
+ 800
+ 640
+ 512
+ 409,6
+ 327,68
…
+ 200
+ 160
+ 128
+ 102,4
+ 81.92
…
Nhìn vào cột gia tăng tiền gửi, chúng ta thấy số gia tăng tiền
gửi của các ngân hàng có dạng cấp số nhân với số hạng ban đầu U1=
1.000 vá công bội q=100% - 20%=80% hay 4/5. Áp dụng công thức
tính tổng các số hạng của cấp số nhân, chúng ta có tổngsố gia tăng
tiền gửi của các ngân hàng là: Sn=U1(1-qn)/(1-q).
Khi n oo thì qn 0 vì q < 1, do đó Sn tiến đến giới hạn có
trị bằng U1 / (1-q); tức là: Sn = 1.000 / (1-4/5) = 5.000.
Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam GV: TS Lại Tiến Dĩnh
SVTH: Nguyễn Lệ Thanh Trang 3
Như vậy , với một số gia tăng tiền gửi ban đầu là 1.000, ngân
hàng thương mại có thể tạo ra số tiền gửi không kỳ hạn gấp 5 lần
nếu dự trữ là 20%. Thật ra, trong ví dụ trên chúng ta ngầm giả định
rằng toàn bộ số tiền gửi ngân hàng huy động được, sau khi trích lập
dự trữ, đều có thể cho vay được và toàn bộ số tiền khách hàng vay
đều được gửi vào tài khoản ngân hàng (có như vậy số tiền gửi mới
gia tăng 5 lần). Điều này có thể không đúng trên thực tế nhưng, một
cách tổng quát, với một số tiền gửi không kỳ hạn hay bút tệ gấp bội
lần. Ngân hàng Trung ương bằng việc vận dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc
có thể tăng hay giảm khối tiền tệ nhằm thực hiện mục tiêu chính
sách tiền tệ của mình.
c. Chức năng sản xuất:
NHTM sử dụng các yếu tố nhập lượng có tính chất rất đặc
biệt bao gồm:
* Đất đai: NHTM sử dụng đất đai nằm ở các trung tâm thương
mại để tiện giao dịch với khách hàng.
* Lao động: NHTM sử dụng lao động có kỹ năng, được đào tạo
ở một trình độ nhất định (cao đẳng hay đại học).
* Vốn: NHTM sử dụng đại bộ phận vốn từ nguồn vốn huy động
của khách hàng.
Trên cơ sở sử dụng các yếu tố đầu vào đặc thù của quá trình
sản xuất, NHTM tạo ra sản phẩm và dịch vụ đặc thù để cung cấp cho
khách hàng, bao gồm:
* Các sản phẩm huy động vốn như tiền gửi và chứng từ có giá
các loại.
* Các sản phẩm tín dụng như: cho vay doanh nghiệp, cá nhân,
cho thuê tài chính, tài trợ xuất nhập khẩu…
* Các sản phẩm thẻ như: thẻ tín dụng, thẻ ATM, thẻ ghi nợ,..
* Các dịch vụ ngân hàng như: chuyển tiền, thanh toán quốc tế,
thanh toán không dung tiền mặt,..
* Các sản phẩm kinh doanh ngoại tệ như: các hợp đồng giao
ngay, kỳ hạn, hoán đổi, giao sau, quyền chọn,..
4. Phân loại NHTM:
1.Dựa vào hình thức sở hữu: có 4 loại ngân hàng
Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam GV: TS Lại Tiến Dĩnh
SVTH: Nguyễn Lệ Thanh Trang 4
a. Ngân hàng thương mại Nhà nước
Là NHTM do Nhà nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức hoạt
động kinh doanh, góp phần thực hiện mục tiêu kinh tế của Nhà nước.
Trong hệ thống NHTM ở Việt Nam hiện nay có 7 ngân hàng
thương mại Nhà nước, bao gồm:
Ngân hàng Nông Nghiệp và phát triển Nông thôn Việt Nam
Ngân hàng Công thương Việt Nam
Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam
Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam
Ngân hàng Phat triển Nhà Đồng Bằng Sông Cửu Long
Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam
Ngân hàng Phát triển Việt Nam
b. Ngân hàng thương mại cổ phần
Là NHTM được thành lập dưới hình thức công ty cổ phần,
trong đó các doanh nghiệp Nhà nước, tổ chức tín dụng, tổ chức khác,
và cá nhân cùng góp vốn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước.
NHTM cổ phần còn được chia ra thành NHTM cổ phần đô thị
có vốn pháp định lớn và hoạt động chủ yếu ở thành thị như: NH Á
Châu, Sacombank, quân đội, Sài Gòn – Hà Nội,…; NHTM cổ phần
nông thôn có vốn pháp định nhỏ hơn và chủ yếu hoạt động ở nông
thôn như: NH Miền Tây, Rạch Kiến, Mỹ Xuyên,….
c. Ngân hàng liên doanh
Là ngân hàng được thành lập bằng vốn góp của bên Việt nam
và bên nước ngoài trên cơ sở hợp đồng lien doanh.
Ngân hàng liên doanh là một pháp nhân Việt Nam, có trụ sở
chính tại Việt Nam, hoạt động theo giấy phép thành lập và theo các
quy định lien quan của pháp luật.
Loại hình ngân hàng liên doanh hiện nay như Indovina,
Shinhanvina, vinasam…
d. Chi nhánh ngân hàng nước ngoài
Là đơn vị phụ thuộc của ngân hàng nước ngoài, được ngân
hàng nước ngoài bảo đảm chịu trách nhiệm đối với mọi nghĩa vụ và
cam kết cùa chi nhành tại Việt Nam.
Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam GV: TS Lại Tiến Dĩnh
SVTH: Nguyễn Lệ Thanh Trang 5
Một số chi nhánh ngân hàng nước ngoài: ANZ (Australia và
New Zealand), HSBC (Anh), Citi Bank (Mỹ), ABN-AMBRO (Hà
Lan),…
2.Dựa vào chiến lược kinh doanh:
a. Ngân hàng bán buôn
Là ngân hàng chỉ giao dịch và cung ứng dịch vụ cho đối tượng
khách hàng công ty chứ không giao dịch với khách hàng cá nhân.
b. Ngân hàng bán lẻ
Là ngân hàng giao dịch và cung ứng dịch vụ cho đối tượng
khách hàng là cá nhân. Chủ yếu là các NHTM cổ phần nông thôn.
c.Ngân hàng vừa bán buôn vừa bán lẻ
Là ngân hàng giao dịch và cung ứng dịch vụ cho cả khách hàng
công ty và cá nhân.
Hầu hết các NHTM ở Việt Nam đều thuộc loại hình ngân hàng
này.
3. Dựa vào quan hệ tổ chức:
Dựa vào tiêu thức quan hệ tổ chức, có thể chia NHTM thành
ngân hàng hội sở, ngân hàng chi nhánh (cấp 1 và cấp 2) và phòng
giao dịch.
Ngân hàng hội sở là nơi tập trung quyền lực cao nhất và là nơi
cung cấp đầy đủ hơn các dịch vụ ngân hàng trong khi ngân hàng chi
nhánh và phòng giao dịch nhỏ hơn và cung cấp không đầy đủ tất cả
các giao dịch mà chỉ tập trung vào các giao dịch cơ bản như huy
động vốn, thanh toán và cho vay.
5. Các hoạt động chủ yếu của NHTM:
Các hoạt động NHTM bao gồm:
a. Hoạt động huy động vốn bao gồm:
* Nhận tiền gửi của tổ chức, cá nhân và các tổ chức tín dụng
khác dưới hình thức tiền dửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn và các
loại tiền gửi khác.
* Phát hành chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và giấy tờ có giá
khác để huy động vốn của tổ chức, cá nhân trong nước và ngoài
nước.