1
© Học viện Ngân hàng
ISSN 3030 - 4199
Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024
Xử lý trường hợp tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt
theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024 tại Việt Nam
Bùi Hữu Toàn
Học viện Ngân hàng, Việt Nam
Ngày nhận: 05/04/2024 Ngày nhận bản sửa: 13/05/2024 Ngày duyệt đăng: 15/05/2024
Tóm tắt: Bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng và hệ thống các tổ chức tín
dụng luôn là vấn đề được ưu tiên hàng đầu. Do đó, bất cứ khi nào tổ chức tín
dụng bị rơi vào tình trạng rút tiền hàng loạt đều cần phải được xử lý nhanh
chóng bằng các biện pháp hỗ trợ hiệu quả. Tại Việt Nam, lần đầu tiên trong
Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 đã bổ sung quy định mới về xử lý trường
hợp rút tiền hàng loạt. Bài viết dựa trên tổng quan tài liệu, qua đó làm rõ bản
chất rút tiền gửi hàng loạt trong hoạt động ngân hàng, phân tích thực tế một số
vụ rút tiền gửi hàng loạt tại Việt Nam và các điểm mới về quy định xử lý trường
hợp tổ chức tín dụng bị rút tiền gửi hàng loạt trong Luật Các tổ chức tín dụng
năm 2024, từ đó đưa ra khuyến nghị về việc Ngân hàng Nhà nước cần có văn
bản hướng dẫn triển khai nhằm thực thi hiệu quả các quy định và bảo đảm an
toàn hoạt động hệ thống Ngân hàng Việt Nam.
Từ khóa: Rút tiền hàng loạt, An toàn hoạt động ngân hàng, Luật các Tổ chức tín
dụng, Pháp luật về hoạt động ngân hàng
Dealing with bank runs - Guidance from the Law on Credit Institutions 2024 in Vietnam
Abstract: The safety in banking operations and the stability of the system of credit institutions are significant
issues from both theoretical and empirical aspects. Therefore, whenever a bank run occurrs, it should
be strictly monitored and timely dealt with by effective actions and plans. In Vietnam, the Law on Credit
Institutions 2024 has officially provided, for the first time, regulations on handling bank runs. This paper,
using content analysis method, discusses on substance of bank runs, analyses typical cases on bank runs in
Vietnam and summarizes new points in regulations on bank runs stipulated in the Law on Credit Institutions
2024. The author recommends that the State Bank of Vietnam should issues a detailed guidance on
implementations of the Law to effectively enforce the newly issued regulations and enhance the safety and
stability of the Vietnamese Banking system.
Key words: Bank runs, Bank safety, Law on Credit Institutions, Banks regulation
Doi: 10.59276/JELB.2024.05.2711
Bui, Huu Toan
Email: toanbh@hvnh.edu.vn
Banking Academy of Vietnam
Xử lý trường hợp tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt
theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024 tại Việt Nam
2Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024
1. Đặt vấn đề
Rút tiền hàng loạt hay đột biến rút tiền gửi
xuất hiện và tồn tại như một quy luật tất
yếu, xuất phát từ bản chất hoạt động ngân
hàng dựa vào niềm tin của người gửi tiền
vào hệ thống ngân hàng và tâm lý sợ hãi, sợ
tổn thất, mất mát tài sản của chủ sở hữu tài
sản. Đột biến rút tiền gửi có thể hiểu là chuỗi
các hành vi rút tiền mặt ồ ạt ngoài mong đợi,
xảy ra bắt nguồn từ việc giảm sút niềm tin
đột ngột hoặc lo sợ của người gửi tiền rằng
ngân hàng sẽ bị cơ quan có thẩm quyền
đóng cửa (Hồ Thanh Xuân, 2015).
Có hai loại đột biến rút tiền gửi: i) Đột biến
rút tiền gửi tại một ngân hàng, là hiện tượng
đột biến rút tiền gửi xảy ra trên quy mô một
ngân hàng và hậu quả lớn nhất có thể xảy ra
là ngân hàng đó sẽ ngừng giao dịch và hoạt
động. Tình trạng đột biến rút tiền gửi tại một
ngân hàng, đơn lẻ thường không ảnh hưởng
nghiêm trọng đến nền kinh tế; ii) đột biến
rút tiền gửi tại nhiều ngân hàng hay trên cả
hệ thống ngân hàng, là tình huống đột biến
rút tiền gửi tại một ngân hàng có thể phát
triển thành đột biến rút tiền gửi tại nhiều
ngân hàng hay trên cả hệ thống ngân hàng.
Trường hợp đột biến rút tiền gửi này có khả
năng lan truyền là hiện tượng đột biến rút
tiền gửi lây lan từ một ngân hàng hoặc một
nhóm ngân hàng sang các ngân hàng khác
(Hồ Thanh Xuân, 2015).
Về nguyên nhân của tình trạng đột biến
rút tiền gửi, có nhiều cách giải thích khác
nhau liên quan đến tình trạng đột biến rút
tiền gửi hay rút tiền hàng loạt, song nguyên
nhân mất niềm tin vào tổ chức tín dụng
được xem là phổ biến. Hoạt động ngân
hàng dựa trên niềm tin và do đó, bất kể
khi nào xảy ra tình trạng “thiếu niềm tin,
ngờ vực của khách hàng đối với ngân hàng
có thể ảnh hưởng tới hoạt động, uy tín và
thương hiệu của ngân hàng. Hiện tượng có
thông tin bất lợi về dịch vụ của một ngân
hàng có thể khởi nguồn cho sự lan rộng tin
đồn thất thiệt. Hậu quả của thông tin bất lợi
sẽ làm giảm niềm tin vào ngân hàng, giảm
hấp dẫn đối với dịch vụ của ngân hàng, và
từ chối dịch vụ của ngân hàng.” (Nguyễn
Hồ Thảo Nguyên và Cộng sự, 2019)1. Đây
cũng từng là nguyên nhân của tình trạng rút
vốn ồ ạt tại Đông Á vào những năm 1997
(Nguyễn Xuân Thành và cộng sự, 2002).
Chính sự thiếu niềm tin và tâm lý sợ mất
mát dẫn đến người gửi tiền “kiên quyết” rút
tiền gửi bằng mọi cách nhằm bảo vệ quyền
lợi cho mình, nhất là khi xảy ra nguy cơ đổ
vỡ tổ chức tín dụng. Điều này càng nghiêm
trọng hơn đối với người gửi tiền nhỏ lẻ,
chiếm số lượng lớn người gửi tiền tại các tổ
chức tín dụng. Và khi tổ chức tín dụng rơi
vào tình trạng bị rút tiền hàng loạt thì khi
đó tổ chức tín dụng sẽ đối diện với nguy cơ
mất thanh khoản.
Hậu quả của rút tiền gửi hàng loạt là
nghiêm trọng nếu không có biện pháp xử
lý kịp thời bởi rút tiền gửi hàng loạt có thể
là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ
nhanh chóng của các tổ chức tín dụng. Lịch
sử ngân hàng thế giới đã chứng kiến hậu
quả của các cuộc khủng hoảng ngân hàng,
gắn liền và bị trầm trọng hơn bởi hiện
tượng đột biến rút tiền gửi, gây ảnh hưởng
tới hệ thống ngân hàng và nền kinh tế. Ở
Mỹ, giai đoạn 1929-1933 và nhiều năm sau
đó, đột biến rút tiền gửi và đổ vỡ ngân hàng
đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Ngày nay, với sự có mặt của các quy định
bảo vệ người gửi tiền, như chính sách bảo
hiểm tiền gửi, hiện tượng đột biến rút tiền
gửi có xu hướng xảy ra lặng lẽ hơn nhưng
vẫn là loại rủi ro hiện hữu và có ảnh hưởng
lớn (Nguyễn Thị Kim Oanh và Nguyễn Thị
Hồng Nguyên, 2009).
1 Nguyễn Hồ Thảo Nguyên, Hồ Nguyên Phương,
Nguyễn Thị Kim Oanh, Kinh nghiệm quốc tế về
giảm thiểu tổn thất do tin đồn thất thiệt trong hoạt
động ngân hàng, Tạp chí Ngân hàng số 22/2019
(tapchinganhang.gov.vn).
BÙI HỮU TOÀN
3
Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu
năm 2007- 2008, sau sụp đổ của một trong
những ngân hàng đầu tư lớn nhất nước Mỹ
là Lehman Brothers và kéo theo sự sụp đổ
của hàng loạt ngân hàng lớn trên khắp nước
Mỹ đã kéo theo nhiều ngân hàng lớn ở
châu Âu, đặc biệt là ở Anh, Iceland, Bỉ và
Tây Ban Nha rơi vào khủng hoảng vì cũng
tham gia vào thị trường tín dụng thứ cấp ở
Mỹ. Nhiều ngân hàng ở châu Âu bị rút tiền
đột biến và bị mất thanh khoản, sau đó phải
quốc hữu hóa là nguyên nhân dẫn đến việc
khan tín dụng trên toàn cầu và ảnh hưởng tiêu
cực tới lĩnh vực sản xuất, thương mại và dẫn
tới suy thoái kinh tế ở nhiều nước (Nguyễn
Thị Thục Hiền, 2023). Bên cạnh đó, trong
năm 2023, thế giới cũng chứng kiến sự đổ
vỡ của nhiều ngân hàng lớn của Hoa Kỳ
và Thụy Sỹ như Ngân hàng Silicon Valley
Santa Clara, California (đóng cửa vào ngày
10/3/2023), Ngân hàng Signature, New York
(đóng cửa vào ngày 12/3/2023), Ngân hàng
First Republic, San Francisco, California
(đóng cửa vào ngày 01/5/2023), Ngân hàng
Heartland Tri-State, Elkhart, Kansas (đóng
cửa vào ngày 28/7/2023), Credit Suisse của
Thụy Sỹ được chuyển nhượng cho Ngân hàng
UBS và Ngân hàng Silicon Valley Chi nhánh
Anh quốc (SVBUK) cũng được chuyển
nhượng cho Ngân hàng HSBC (Tạ Quang
Đôn, 2024). Chẳng hạn, vụ sụp đổ ngân hàng
lớn nhất tại Mỹ kể từ khủng hoảng tài chính
toàn cầu năm 2008, khi ngân hàng Silicon
Valley Bank (SVB)- nằm trong top 20 nhà
băng lớn nhất về tài sản ở Mỹ- bị khách hàng
ồ ạt rút tiền, trước khi các cơ quan quản lý
Mỹ can thiệp và nắm quyền kiểm soát (Ngọc
Trang, 2023). Tại Việt Nam, từ năm 2003
đến 2023 cũng đã xảy ra tình trạng rút tiền
hàng loạt do tin đồn thất thiệt hoặc những sai
phạm trong hoạt động ngân hàng, điển hình
như các vụ việc xảy ra tại Ngân hàng thương
mại cổ phần (TMCP) Á Châu tháng 10/2003,
Ngân hàng TMCP Phương Nam chi nhánh
Hà Nội tháng 7/2005, Ngân hàng TMCP Sài
Gòn tháng 10/2022.
Rút tiền gửi hàng loạt có thể được xem là
“rủi ro đặc trưng” mà bất kỳ tổ chức tín
dụng nào cũng phải đối mặt. Và tình trạng
đột biến rút tiền gửi do bất kỳ nguyên nhân
nào, ở quy mô một hay nhiều hệ thống các
tổ chức tín dụng trên thị trường cũng đều
mang lại những hậu quả tiêu cực đối với sự
ổn định của thị trường, phát sinh chi phí xử
lý cũng như gây nhiều tổn thất cho tổ chức
tín dụng. Điều này đặt ra đòi hỏi hiện tượng
đột biến rút tiền gửi cần phải được phát
hiện sớm, xác định đúng và trúng nguyên
nhân để có biện pháp phối hợp xử lý phù
hợp (Nguyễn Hồ Thảo Nguyên và cộng sự,
2019). Đối với các tổ chức tín dụng, quản
lý hiệu quả rủi ro thanh khoản sẽ giúp giải
quyết được triệt để tình trạng đột biến rút
tiền gửi (Nguyễn Thu Thủy và Hoàng Thái
Sơn, 2017).
Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010, sửa
đổi 2017 không có quy định về xử lý trường
hợp xử lý tình trạng rút tiền hàng loạt. Đây
là khoảng trống pháp lý. Luật Các tổ chức
tín dụng năm 2024 đã lần đầu tiên đưa ra
quy định này. Dựa trên tổng quan về bản
chất và nguyên nhân, hậu quả của đột biến
rút tiền gửi tại các tổ chức tín dụng, bài viết
này phân tích thực trạng rút tiền hàng loạt
trong hoạt động ngân hàng tại Việt Nam,
qua đó nêu bật điểm mới của quy định xử lý
trường hợp tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng
loạt theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024,
qua đó đưa ra một số khuyến nghị nhằm góp
phần giữ ổn định hệ thống cũng như tổ chức
tín dụng khi bị rút tiền hàng loạt.
2. Thực trạng quy định xử lý rút tiền
hàng loạt trong hoạt động ngân hàng tại
Việt Nam
2.1. Thực trạng rút tiền hàng loạt trong
hoạt động ngân hàng tại Việt Nam
Xử lý trường hợp tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt
theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024 tại Việt Nam
4Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024
Trong hoạt động ngân hàng tại Việt Nam
cũng đã xuất hiện tình trạng rút tiền hàng
loạt do tin đồn thất thiệt hoặc do những sai
phạm trong hoạt động ngân hàng. Đầu tiên
là vụ rút tiền hàng loạt xảy ra tại Ngân hàng
thương mại cổ phần Á Châu (Ngân hàng
ACB), bắt đầu từ trưa ngày 14/10/2003 và
được bình chọn là một trong 9 sự kiện kinh
tế nổi bật năm 2003. Theo đó, làn sóng rút
tiền ồ ạt bắt đầu diễn ra tại Ngân hàng Á
Châu xảy ra sau khi có tin Tổng Giám đốc
Ngân hàng này, ông Phạm Văn Thiệt, bỏ
trốn. Để bác bỏ tin đồn chiều và đêm cùng
ngày, đích thân ông Thiệt đeo thẻ ghi rõ
tên, cùng Thống đốc Ngân hàng Nhà nước
đi từ chi nhánh này đến chi nhánh khác
của Ngân hàng ACB tại Thành phố Hồ Chí
Minh để chứng minh tin đồn là thất thiệt,
nhưng cũng không thể ngăn chặn nỗi sợ
hãi của người dân. Sau ba ngày, Ngân hàng
ACB mới hoạt động trở lại bình thường
sau nhiều lần có sự cam kết và bảo đảm
về mặt tài chính của lãnh đạo Ngân hàng
Nhà nước và Ủy ban nhân dân thành phố
Hồ Chí Minh (Vnexpress, 2003). Đối với
Ngân hàng ACB, bên cạnh sự cố tin đồn
thất thiệt dẫn đến tình trạng rút tiền gửi
hàng loạt còn vụ việc khởi tố, bắt tạm giam
đối với ông Nguyễn Đức Kiên, người sáng
lập ACB và có ảnh hưởng rất lớn đối với
ngân hàng này.
Tiếp theo là vụ việc rút tiền hàng loạt
xảy ra tại Ngân hàng thương mại cổ phần
Phương Nam Chi nhánh Hà Nội. Theo
đó, đã có nhiều khách hàng kéo đến xếp
hàng dài trước quầy giao dịch của Ngân
hàng thương mại cổ phần Phương Nam chi
nhánh Hà Nội do hoang mang trước thông
tin Ngân hàng Phương Nam có tên trong
một số hồ sơ cho vay tiêu dùng có dấu hiệu
lừa đảo ở huyện Sóc Sơn. Ngân hàng Nhà
nước và Ngân hàng Nhà nước chi nhánh
Hà Nội đã trực tiếp xuống làm việc, cùng
lãnh đạo đơn vị giải thích để trấn an người
gửi tiền và cho biết thanh tra ngân hàng
đang tiếp tục tìm hiểu và làm rõ vụ việc,
đồng thời khẳng định tình hình tài chính
của Phương Nam cho đến giờ phút này vẫn
ổn định, khả năng thanh khoản tốt. Với số
vốn điều lệ 326 tỷ đồng, Phương Nam luôn
dành ra một khoản dự phòng rủi ro là 30 tỷ
đồng (Vnexpress, 2005).
Vụ việc gần đây nhất là sự cố rút tiền hàng
loạt xảy ra tại Ngân hàng thương mại cổ
phần Sài Gòn- SCB mà theo đánh giá của
Thống đốc Ngân hàng Nhà nước “dư âm
của sự cố rút tiền hàng loạt tại SCB vào
cuối năm 2022 tác động lớn tới thanh
khoản, tâm lý thị trường, khiến các tổ chức
tín dụng thận trọng hơn trong việc quản trị
và cân đối nguồn vốn tín dụng” (Minh Ánh
& Phạm Đông, 2024), là sự cố “chưa từng
có trong lịch sử và khi xử lý phải ưu tiên
an toàn hệ thống” (Hương Giang, 2024).
Nguyên nhân của tình trạng người dân
đến rút tiền hàng loạt tại ngân hàng SCB
xuất phát từ sự kiện Bộ Công an bắt và
khởi tố Trương Mỹ Lan (sinh năm 1956,
trú tại Thành phố Hồ Chí Minh, Chủ tịch
Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Tập
đoàn Vạn Thịnh Phát). Cụ thể, ngay sau
khi thông tin trên được công bố đã tạo ra
làn sóng bất lợi cho Ngân hàng SCB, dẫn
đến việc người dân ồ ạt vào làm thủ tục
rút tiền trước hạn gây ra tình trạng tê liệt
cục bộ và ảnh hưởng xấu đến tâm lý của
người dân cả nước (Đỗ Như, 2024). Trong
vụ việc tại Ngân hàng SCB, đã có hàng
trăm tin, bài viết, video đăng tải nội dung
kêu gọi, khuyên người dân tập trung đi rút
tiền trước hạn tại các cây ATM của Ngân
hàng SCB, đăng tải hình ảnh, video người
dân tập trung đông tại các trụ sở, cây ATM
của Ngân hàng SCB tại các tỉnh, thành
phố, đặc biệt là các tỉnh, thành phố lớn
như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà
Nẵng, Quảng Ninh (Cổng thông tin điện tử
Chính phủ, 2024).
BÙI HỮU TOÀN
5
Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Qua một số vụ việc rút tiền gửi hàng loạt
ở Việt Nam cho thấy, tình trạng rút tiền
gửi hàng loạt là hiện tượng đã xảy ra và đa
phần gắn với những tin đồn liên quan đến
tình trạng hoạt động của ngân hàng. Hầu
hết các tin đồn đều liên quan đến thực trạng
hoạt động (thường xuất phát từ những sai
phạm của người quản lý, người điều hành)
và việc khởi tố, bắt tạm giam của những
người có ảnh hưởng lớn đến hoạt động của
các ngân hàng thương mại.
Khi các vụ việc xảy ra, mục tiêu chính của
việc xử lý sự cố rút tiền gửi hàng loạt là ưu
tiên giữ an toàn hệ thống bên cạnh mục tiêu
ưu tiên bảo đảm quyền lợi người gửi tiền.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi một tổ
chức tín dụng rơi vào khó khăn, việc rút tiền
gửi diễn ra rất nhanh chóng, có thể gây ra sự
phá sản của một hay nhiều ngân hàng, kéo
theo hiệu ứng khủng hoảng của cả hệ thống
tài chính. Trong tình trạng căng thẳng tài
chính, các tổ chức tín dụng cần có những kế
hoạch kỹ lưỡng để khôi phục trạng thái ổn
định tài chính, đồng thời, các cơ quan giám
sát cần can thiệp sớm một cách hiệu quả để
hỗ trợ các ngân hàng đang khó khăn tài chính
(Hoàng Lan, 2024). Thực tế cho thấy, tại Việt
Nam các vụ việc đều được Ngân hàng Nhà
nước và các cơ quan hữu quan xử lý nhanh
chóng, kịp thời. Sau khi đã giữ ổn định hoạt
động ngân hàng của tổ chức tín dụng bị rút
tiền gửi hàng loạt và an toàn hệ thống các tổ
chức tín dụng, Ngân hàng Nhà nước áp dụng
các biện pháp tiếp theo để xử lý triệt để sự
cố rút tiền gửi hàng loạt. Có thể khẳng định,
cách thức giải quyết các tin đồn dẫn đến rút
tiền gửi hàng loạt là các can thiệp hành chính
của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam- cơ quan
có thẩm quyền thực hiện chức năng quản lý
nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng.
2.2. Quy định về xử lý trường hợp tổ chức
tín dụng bị rút tiền hàng loạt trong Luật
Các tổ chức tín dụng năm 2024
Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010, sửa
đổi 2017 không có quy định về xử lý trường
hợp xử lý tình trạng rút tiền hàng loạt. Đây
là khoảng trống pháp lý cần được bổ sung,
bởi lẽ, việc xử lý trường hợp rút tiền hàng
loạt phải dựa trên các quy định rõ ràng, cụ
thể. Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 đã
bổ sung mới quy định về xử lý trường hợp
tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt, cụ thể
tại Chương XI, Điều 191. Xử lý trường hợp
tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt.
Quy định về xử lý trường hợp tổ chức tín
dụng bị rút tiền hàng loạt là sự thể hiện trên
thực tế Chiến lược phát triển Ngân hàng
Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến
năm 2030, Nghị quyết số 31/2021/QH15
ngày 12/11/2021 của Quốc hội về cơ cấu
lại nền kinh tế giai đoạn 2021- 2025 và
Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các Tổ chức
tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn
2021-2025” ban hành kèm theo Quyết định
số 689/QĐ-TTg ngày 08/6/2022 của Thủ
tướng Chính phủ. Nội dung chính của các
chính sách này là đòi hỏi tiếp tục cơ cấu lại
hệ thống các tổ chức tín dụng, hoàn thiện
thể chế trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng
phù hợp với nguyên tắc thị trường, bảo
đảm an toàn, lành mạnh và ổn định của hệ
thống cũng như xây dựng cơ chế hỗ trợ các
tổ chức tín dụng được chỉ định tiếp nhận,
quản lý tổ chức tín dụng yếu kém và các
tổ chức tín dụng tham gia tái cơ cấu; xây
dựng hệ thống cảnh báo sớm rủi ro, cơ chế
xử lý khủng hoảng hệ thống và xử lý các tổ
chức tín dụng tiềm ẩn rủi ro cao, bảo đảm
quyền can thiệp của Ngân hàng Nhà nước
nhằm bảo vệ sự an toàn hệ thống và an toàn
tiền gửi của người dân. Việc bổ sung quy
định xử lý trường hợp tổ chức tín dụng bị
rút tiền hàng loạt là bước tiến trong quá
trình tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp
lý liên quan tới tiền tệ, ngân hàng phù hợp
với nguyên tắc thị trường, bảo đảm an toàn,
lành mạnh và ổn định của hệ thống, tăng