1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Trong điều kiện cạnh tranh và nguồn lực ngày càng khan hiếm, để đứng
vững trên thị trường và không ngừng phát triển, DN cần phải sử dụng có hiệu
quả các nguồn lực của mình. Muốn sử dụng hiệu quả các nguồn lực có hạn,
DN cần phải đánh giá được hiệu quả sử dụng các nguồn lực. Nói cách khác,
DN phải đánh giá đúng đắn HQKD của DN.
Hoạt động trong nền kinh tế thị trường, để đứng vững và thắng thế
trước các đối thủ cạnh tranh, các DN cần phải có chiến lược và mọi hoạt
động của DN cần phải tập trung vào thực hiện chiến lược. Để thực hiện thành
công chiến lược, các DN cần phải có hệ thống đánh giá HQKD phù hợp với
chiến lược.
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, do vậy GTVT đóng vai trò
quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Cũng giống như các DN trong
các ngành khác, các DN XDCTGT luôn quan tâm tới HQKD vì đó là sự sống
còn của DN. Tuy nhiên, qua thực tế nghiên cứu, hệ thống chỉ tiêu đánh giá
HQKD của các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT còn nhiều bất cập. Với hệ
thống đánh giá HQKD hiện tại, các DN XDCTGT sẽ khó để thực hiện thành
công chiến lược và khó có thể đứng vững trong điều kiện cạnh tranh ngày
càng gay gắt. Do đó “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong
các DN xây dựng công trình giao thông thuộc Bộ GTVT” là vấn đề cần
thiết.
2. Đối tượng, phạm vi và mục tiêu nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận về HQKD và hệ
thống chỉ tiêu đánh giá HQKD; thực trạng hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD
và phương hướng hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN
XDCTGT thuộc Bộ GTVT.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn trong các DN XDCTGT
thuộc Bộ GTVT (các DN này tập trung chủ yếu ở 7 tổng công ty).
Mục đích nghiên cứu của luận án là hệ thống hóa những vấn đề lý luận
cơ bản về HQKD và đánh giá HQKD của DN gắn với mục tiêu ngắn hạn và
mục tiêu chiến lược. Từ đó, đánh giá thực trạng hệ thống chỉ tiêu đánh giá
HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT hiện nay và đề xuất hoàn
thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT, giúp cho
2
các DN này có thể đánh giá đúng đắn HQKD và thực hiện được mục tiêu
chiến lược của DN.
3. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu lý thuyết: Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng,
internet, các bài báo, sách in và sách điện tử, v.v...
Nghiên cứu thực trạng: Sử dụng các phương pháp nghiên cứu định tính
như phỏng vấn trực tiếp, phỏng vấn qua điện thoại các nhà quản trị và các
nhân viên kế toán của một số DN, trực tiếp khảo sát tại DN và sử dụng phiếu
khảo sát.
Các phương pháp thu thập và xử lý số liệu, tài liệu được tác giả sử dụng
bao gồm: phương pháp điều tra, phương pháp phân tổ, phương pháp tỷ lệ,
v.v... Các phương pháp sử dụng để trình bày kết quả nghiên cứu: phương
pháp so sánh, phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp quy nạp v.v...
4. Những đóng góp chính của luận án
Về mặt lý luận: hệ thống hóa và hoàn thiện lý luận về HQKD và hệ
thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN nói chung và DN XDCTGT thuộc Bộ
GTVT nói riêng gắn với việc thực hiện chiến lược kinh doanh nhằm đáp ứng
yêu cầu phát triển của DN trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế.
Về nghiên cứu thực tế: luận án xem xét, đánh giá thực trạng hệ thống
các chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT; từ đó,
chỉ ra những ưu điểm và hạn chế của hệ thống các chỉ tiêu đánh giá HQKD
của các DN này. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực tế, luận án sẽ đề xuất
những giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các
DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT theo yêu cầu hội nhập và phát triển kinh tế.
5. Bố cục của luận án
Luận án gồm 142 trang, 17 bảng, 11 sơ đồ, 7 hình và phụ lục, được
trình bày thành 3 chương, không kể phần phụ lục, gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các
DN XDCTGT.
Chương 2: Thực trạng hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD trong các DN
XDCTGT thuộc Bộ GTVT.
Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD
trong các DN XDCTGT thuộc Bộ GTVT.
3
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HQKD
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XDCTGT
1.1. VAI TRÒ CỦA ĐÁNH GIÁ HQKD TRONG DOANH NGHIỆP
1.1.1. HQKD và đánh giá HQKD
1.1.1.1. Các quan điểm về HQKD
Theo Luật doanh nghiệp 2005, hoạt động kinh doanh là: “Việc thực
hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ
sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm
mục đích sinh lợi” [21].
Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt và của cải của xã hội
ngày càng khan hiếm, vấn đề đánh giá HQKD và tìm các biện pháp nâng cao
HQKD được các DN và các nhà kinh tế quan tâm từ lâu. HQKD là một khái
niệm rộng, được hiểu theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào từng cá nhân
trong những hoàn cảnh cụ thể.
Qua phân tích các quan điểm khác nhau về HQKD, tác giả rút ra kết
luận: Hiệu quả kinh doanh phản ánh kết quả sử dụng nguồn lực để đạt được
mục tiêu xác định của doanh nghiệp.
1.1.1.2. Đo lường và đánh giá HQKD
Đo lường HQKD là lượng hóa kết quả hoạt động kinh doanh của DN
thành các chỉ tiêu cụ thể phục vụ cho đánh giá HQKD. Đo lường và đánh giá
HQKD là hai quá trình có quan hệ mật thiết không thể tách rời nhau và có
ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhau. Muốn đánh giá đúng đắn HQKD cần phải có
các chỉ tiêu đo lường HQKD phù hợp. Ngược lại, các chỉ tiêu đo lường phụ
thuộc vào mục đích đánh giá HQKD. Chính vì vậy trong thực tế đo lường và
đánh giá HQKD được coi là một quá trình. Các chỉ tiêu đo lường HQKD
đồng thời cũng được gọi là các chỉ tiêu đánh giá HQKD.
Đánh giá HQKD là quá trình so sánh giữa các chỉ tiêu đo lường HQKD
với các tiêu chuẩn của nó để rút ra các kết luận về HQKD của DN. Việc đánh
giá HQKD được thực hiện thông qua các chỉ tiêu đánh giá HQKD. Các chỉ
tiêu đánh giá HQKD có thể là các chỉ tiêu tương đối hoặc chỉ tiêu tuyệt đối.
4
1.1.2. Vai trò của đánh giá HQKD trong các DN
Đánh giá HQKD là một trong 3 chức năng của nhà quản trị trong DN.
Thông qua đánh giá HQKD, nhà quản trị biết được DN đang hoạt động như
thế nào, bộ phận, cá nhân nào hoạt động hiệu quả, bộ phận, cá nhân nào hoạt
động chưa hiệu quả để có các điều chỉnh phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả
hoạt động kinh doanh của DN. Để đánh giá HQKD, các DN sử dụng hệ
thống chỉ tiêu đánh giá HQKD để giám sát và kiểm soát các hoạt động cụ thể,
dự đoán tình trạng bên trong và bên ngoài DN trong tương lai để có các điều
chỉnh về chiến lược phù hợp.
Đánh giá HQKD có vai trò quan trọng đối với DN cả trong ngắn hạn và
dài hạn. Trong ngắn hạn, một DN không thể kiểm soát được các hoạt động
của nó nếu như không có hệ thống đánh giá hiệu quả hữu hiệu. Hệ thống
đánh giá hiệu quả hữu hiệu không chỉ giúp các DN kiểm soát được các hoạt
động của nó trong ngắn hạn mà còn tạo động lực, khuyến khích các hoạt
động hiệu quả để giúp DN đạt được mục tiêu dài hạn. Trong dài hạn, đánh
giá HQKD có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến khả năng nâng cao tính cạnh
tranh và thực hiện chiến lược của DN. Một DN có chiến lược tốt nhưng hoạt
động không hiệu quả thì không thể có khả năng cạnh tranh cao cũng như đạt
được mục tiêu chiến lược.
Các kết quả thu được từ đánh giá HQKD được sử dụng cho nhiều mục
đích khác nhau của quản lý như để khuyến khích, động viên, khen thưởng và kỷ
luật nhằm giúp cho đạt được hiệu quả cao được gắn với các mục đích và mục
tiêu của DN. Để thực hiện được mục tiêu chiến lược của DN, ngoài các nỗ
lực của mọi bộ phận và cá nhân trong DN, hệ thống đánh giá HQKD có vai
trò quan trọng trong kiểm soát, khuyến khích mọi bộ phận trong DN hoạt
động hiệu quả.
1.2. HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HQKD
1.2.1. Nguyên tắc xây dựng các chỉ tiêu đánh giá HQKD
Một DN là một tổ chức phức tạp. Để tồn tại hoặc phát triển trong môi
trường cạnh tranh, DN cần phải có hệ thống đánh giá HQKD phù hợp.
Nghiên cứu của nhiều học giả đều cho thấy, để đạt được thành công trong
ngắn hạn cũng như dài hạn, hệ thống các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của DN
phải được xây dựng dựa trên các nguyên tắc sau:
- Chỉ tiêu đánh giá HQKD phải phù hợp với chiến lược của DN
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD phải gắn với tầm nhìn, giá trị, và các yếu
tố thành công chủ yếu của DN
5
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD phải phản ánh được quá khứ, hiện tại và
tương lai gắn với hoạt động của DN
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD cần phải phản ánh được nhu cầu của
khách hàng, cổ đông và người lao động
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD phải nhất quán và có sự gắn kết giữa bộ
phận cấp trên với bộ phận cấp dưới trong DN
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD cần phải thay đổi khi chiến lược kinh
doanh của DN thay đổi
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD cần phải tin cậy
- Các chỉ tiêu đánh giá HQKD cần phản ánh mục tiêu cụ thể của DN
- Hệ thống đánh giá HQKD phải bao gồm cả các chỉ tiêu tài chính và chỉ
tiêu phi tài chính
1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN
Các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của DN
được chia làm 2 nhóm là các yếu tố bên trong và các yếu tố bên ngoài.
Các yếu tố bên trong: gồm cơ cấu tổ chức, chiến lược kinh doanh, văn
hóa tổ chức, các nguồn lực, trách nhiệm của các cá nhân, quy trình hoạt động
của DN, v.v...
Các yêu tố bên ngoài: Môi trường kinh doanh, ngành nghề kinh doanh,
các chính sách, luật pháp, thị trường, v.v... là những yếu tố bên ngoài có ảnh
hưởng đáng kể đến việc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá HQKD của DN.
Các yếu tố bên trong và các yếu tố bên ngoài của DN không tác động
độc lập mà có ảnh hưởng tương tác, hỗ trợ lẫn nhau. Khi xây dựng hệ thống
chỉ tiêu đánh giá HQKD, DN cần phân tích để lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá
phù hợp nhằm phản ánh đúng đắn hiệu quả hoạt động của từng bộ phận và
toàn DN.
1.2.3. Đặc điểm kinh doanh của DN XDCTGT ảnh hưởng đến chỉ tiêu
đánh giá HQKD
Các công trình GTVT đều là cơ sở hạ tầng của đất nước do vậy nhà
nước là chủ đầu tư của các công trình này. Để nhận được công trình, các DN
thường phải thông qua đấu thầu rộng rãi. Một trong những tiêu chuẩn để DN
có thể được tham gia đấu thầu là phải có năng lực và kinh nghiệm thi công.
Năng lực và kinh nghiệm thi công của DN thể hiện thông qua các công trình
DN đã hoàn thành đúng thời hạn, có chất lượng, được chủ đầu tư đánh giá
cao. Để thực hiện được các yêu cầu này, DN cần có các chỉ tiêu đánh giá về