Hoạt động du lịch vùng Huế trước năm 1975

42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ<br /> <br /> HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH VUØNG HUEÁ TRÖÔÙC NAÊM 1975<br /> Phan Thuận An* <br /> So vôùi phöông Taây, hoaït ñoäng du lòch vaø nhaát laø toå chöùc cuûa ngaønh du<br /> lòch ôû phöông Ñoâng ra ñôøi muoän hôn nhieàu. ÔÛ Vieät Nam noùi chung ôû Hueá noùi<br /> rieâng, hoaït ñoäng du lòch cuõng chæ môùi manh nha sau khi theo böôùc chaân xaâm<br /> löôïc cuûa ngöôøi Phaùp ñeán nöôùc ta vaøo nhöõng thaäp nieân cuoái theá kyû XIX, vaø toå<br /> chöùc du lòch ñöôïc hình thaønh moät caùch chính thöùc sau khi thöïc daân Phaùp thieát<br /> laäp xong neàn ñoâ hoä treân toaøn coõi Ñoâng Döông vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX.<br /> Töø ñoù trôû ñi, nhaèm khai thaùc kinh teá ñoái vôùi vuøng ñaát voán giaøu tieàm naêng vaên<br /> hoùa vaø thaéng caûnh thieân nhieân taïi xöù thuoäc ñòa naøy, ngöôøi Phaùp ñaõ hoaøn thieän<br /> daàn boä maùy phuïc vuï du lòch töø trung öông ñeán ñòa phöông. Nhöng, keå töø naêm<br /> 1945 ñeán naêm 1975, Vieät Nam bò laâm vaøo hai cuoäc chieán tranh khoác lieät vaø<br /> tình hình an ninh baát oån, cho neân ngaønh du lòch trong nöôùc noùi chung, ôû Thöøa<br /> Thieân Hueá noùi rieâng duø muoán cuõng khoù phaùt trieån ñöôïc.<br /> I. Töø khaùi nieäm veà du lòch ngaøy xöa ñeán hoaït ñoäng du lòch ôû Hueá<br /> döôùi trieàu Nguyeãn<br /> Neáu hieåu theo yù nghóa chính thöùc vaø chaët cheõ cuûa töø du lòch hieän nay thì<br /> coù theå noùi ngaøy xöa, döôùi caùc trieàu ñaïi quaân chuû, caùc hoaït ñoäng du lòch dieãn ra<br /> moät caùch haïn heïp vaø thöa thôùt, chæ giôùi haïn trong ñôøi soáng cuûa vua chuùa, quan<br /> laïi vaø tao nhaân maëc khaùch. Ñöông nhieân laø caùc hoaït ñoäng du lòch aáy ñeàu mang<br /> tính töï phaùt, leû teû vaø ngaãu höùng tuøy theo hoaøn caûnh, ñòa vò vaø ñieàu kieän cuûa<br /> moãi ngöôøi, chöù chöa trôû thaønh moät nhu caàu vaên hoùa tinh thaàn nhö trong ñôøi<br /> soáng xaõ hoäi hieän nay.<br /> Ñeå chæ caùc sinh hoaït nhö theá, ngöôøi xöa thöôøng duøng caùc töø vaân du, ngao du,<br /> nhaøn du, du laõm, du quan, du ngoaïn v.v..., trong ñoù ñeàu coù töø “du”, nghóa laø ñi chôi.<br /> Ñoái vôùi ñaïi ña soá daân chuùng ngaøy xöa, khaùi nieäm du lòch chæ laø:<br /> Ñi cho bieát ñoù bieát ñaây,<br /> ÔÛ nhaø vôùi meï bieát ngaøy naøo khoân.<br /> Coøn vieäc du lòch cuûa caùc vua chuùa vaø quan laïi baáy giôø thì ñeàu coù mang ít<br /> nhieàu tính chính trò, ngoaïi giao vaø “thaêm daân cho bieát söï tình”.<br /> Saùch Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö ghi raèng töø thaùng 3 ñeán thaùng 11 naêm Taân<br /> Söûu (1301), Thöôïng hoaøng Traàn Nhaân Toâng ñaõ “vaân du caùc nôi, sang Chieâm<br /> Thaønh”.(1) Chuyeán “vaân du caùc nôi” suoát 8 thaùng aáy ñaõ mang laïi cho hai nöôùc<br /> Vieät - Chieâm söï höõu haûo veà maët ngoaïi giao vaø seõ taïo neân moái hoân nhaân ñaày<br /> chaát söû thi giöõa coâng chuùa Huyeàn Traân vaø quoác vöông Cheá Maân naêm 1306.<br /> Ñoái vôùi quan laïi, khi coøn taïi chöùc, hoï thöôøng thöïc hieän vieäc du lòch baèng<br /> caùch keát hôïp vôùi nhöõng chuyeán ñi coâng caùn trong nöôùc hoaëc lôïi duïng thôøi gian<br /> tham gia vaøo caùc söù boä ñi ra laøm vieäc ôû ngoaïi quoác. Vaø, trong giai ñoaïn cuoái<br /> ñôøi, khi lui veà vui thuù ñieàn vieân, hoï thöôøng coù thôøi gian thong thaû vaø ñieàu kieän<br /> thuaän tieän ñeå ngao du sôn thuûy vôùi baàu röôïu tuùi thô.<br /> * Thaønh phoá Hueá.<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 43<br /> <br /> <br /> <br /> Lòch söû vaø vaên hoïc thôøi tieàn chieán ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta nhieàu taùc phaåm<br /> thô vaên vaø haønh trình nhaät kyù coù giaù trò cuûa caùc vua quan Vieät Nam khi hoï ñi<br /> du laõm, xuùc caûnh sinh tình vaø ghi cheùp nhöõng ñieàu môùi laï maét thaáy tai nghe.<br /> Chaúng haïn nhö vua Thieäu Trò (1841-1847), tuy chæ laøm vua trong 7 naêm<br /> vaø höôûng döông ñöôïc 40 tuoåi (1807-1847), nhöng ñaõ ñi thaêm thuù haàu heát caùc<br /> danh lam thaéng caûnh vaø di tích lòch söû treân ñòa baøn kinh ñoâ Hueá. Mieàn nuùi<br /> Ngöï soâng Höông voán laø nôi sôn kyø thuûy tuù, laø choán sôn thuûy höõu tình. Nhaø vua,<br /> moät thi nhaân uyeân baùc vaø moät taâm hoàn nhaïy caûm, ñi du laõm ñeán ñaâu cuõng ñeàu<br /> xuùc caûnh sinh tình, xuaát khaåu thaønh thô ñeå ca ngôïi maûnh giang sôn gaám voùc<br /> ôû choán ñeá ñoâ thô moäng. Nhöõng ñieåm tham quan du lòch haáp daãn nhaát baáy giôø<br /> ôû vuøng Hueá ñaõ ñöôïc vua Thieäu Trò choïn loïc, ñeà vònh, ca ngôïi vaø saép xeáp thaønh<br /> moät taäp thô, nhan ñeà laø Thaàn kinh nhò thaäp caûnh, nghóa laø hai möôi thaéng<br /> caûnh ôû ñaát Thaàn kinh.(2)<br /> Trong soá caùc vua trieàu Nguyeãn, vua Khaûi Ñònh (1916-1925) laø ngöôøi ñi du<br /> lòch nhieàu nhaát, chaúng nhöõng ôû trong nöôùc maø coøn ôû nöôùc ngoaøi.<br /> Ngay töø khi coøn laø hoaøng töû, ôû tuoåi 25, oâng ñaõ môû moät chuyeán Nam du<br /> ñeå tham quan Saøi Goøn, Chôï Lôùn, Thuû Ñöùc, Bieân Hoøa... OÂng leân ngoâi vaøo thaùng<br /> 5/1916. Sau ñoù 2 thaùng, nhaø vua lieàn môû moät chuyeán du laõm caùc thaéng caûnh töø<br /> Hueá ñeán ñeøo Haûi Vaân. Thaùng 9 naêm aáy, nhaø vua “ngöï giaù” ñi tænh Quaûng Nam(3)<br /> ñeå tham quan Ñaø Naüng, Hoäi An, Tam Kyø, moû vaøng Boâng Mieâu...<br /> Sau ñoù gaàn hai naêm, vaøo muøa heø naêm 1918, nhaø vua môû cuoäc tuaàn du daøi<br /> ngaøy hôn ôû caùc tænh thaønh phía baéc kinh ñoâ Hueá. Vua ñi tham quan moät soá cô<br /> sôû saûn xuaát, danh lam thaéng caûnh vaø di tích lòch söû ôû Quaûng Trò; Ñoàng Hôùi, Luõy<br /> Thaày (Quaûng Bình); Ñeøo Ngang, Haø Tónh (ñeán bieân giôùi Laøo); Vinh (Ngheä An);<br /> baùi yeát laêng mieáu toå tieân nhaø Nguyeãn ôû Gia Mieâu Ngoaïi Trang, thaêm Phoá Caùt<br /> (Thanh Hoùa); Vaên Mieáu, Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå, Nhaø Haùt Lôùn (Haø Noäi); Sôn<br /> Taây; Baéc Ninh; Baéc Giang; hang ñoäng Kyø Löøa, Nhò Thanh, Tam Thanh, Ñoàng<br /> Ñaêng (Laïng Sôn); Haûi Döông; Haûi Phoøng; vònh Haï Long, vònh Baùi Töû Long...(4)<br /> Hai naêm sau, vaøo thaùng 8/1920, nhaø vua laïi “ngöï giaù” vaøo Ñaø Naüng ñeå xem<br /> caùc chieán haïm cuûa Phaùp ñang ñaäu taïi ñoù.(5)<br /> Vaøo naêm 1922, nhaân cuoäc “Ñaáu xaûo thuoäc ñòa” ñöôïc toå chöùc taïi Marseille,<br /> trong ñoù coù söï tham gia cuûa Vieät Nam, vaø nhaän lôøi môøi cuûa Khaâm söù Trung<br /> Kyø Pierre Pasquier, vua Khaûi Ñònh ñaõ ñaùp taøu thuûy qua Phaùp tham döï, roài ñi<br /> thaêm thuù nhieàu nôi, keå caû vieäc ñeán xem 52 di vaät coù giaù trò lòch söû raát cao lieân<br /> quan tôùi thôøi Gia Long taïi Hoäi Ñòa lyù Phaùp ôû Paris.(6) Chuyeán du haønh qua Taây<br /> cuûa nhaø vua ñaõ keùo daøi töø thaùng 5 ñeán thaùng 9 naêm aáy, vaø ñaõ ñöôïc ghi cheùp laïi<br /> trong quyeån Ngöï giaù nhö Taây kyù.(7)<br /> Nhöng ñaùng ñeå yù nhaát trong caùc chuyeán du lòch cuûa vua Khaûi Ñònh laø<br /> chuyeán “tuaàn tænh quan phong” cuûa nhaø vua vaøo muøa heø naêm 1916. Trong dòp<br /> naøy, chính nhaø vua ñaõ phaùt hieän ra ñòa ñieåm du lòch nghæ maùt Laêng Coâ (caùch<br /> Hueá 66,5km veà phía nam). Khi döøng chaân taïi ñaây, nhaø vua ñaõ nhaän ra vaø ñaùnh<br /> giaù cao ñòa ñieåm nghæ maùt lyù töôûng naøy cuõng nhö caùc caûnh ñeïp töï nhieân ôû boán<br /> beà chung quanh: Phía baéc laø cöûa bieån Caûnh Döông (ôû muõi Chaân Maây), phía nam<br /> laø Haûi Vaân Quan (ôû nuùi Haûi Vaân), phía taây laø nuùi Phuù Gia chaäp choàng, môø aûo<br /> trong maây khoùi vaø phía ñoâng laø soùng nöôùc ñaïi döông meânh moâng, trong laønh<br /> vaø gioù maùt. Chính taïi ñieåm ngaém ñoù beân bôø bieån, nhaø vua ñaõ höôûng ñöôïc nhöõng<br /> ngaøy nghæ thuù vò vaø caûm thaáy höng phaán töø theå xaùc ñeán tinh thaàn.<br /> 44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> Sau khi trôû laïi Hoaøng cung Hueá, vua Khaûi Ñònh lieàn ban leänh cho Boä Coâng<br /> ñöa vaät lieäu veà Laêng Coâ xaây döïng moät “haønh cung” ñeå nhaø vua veà nghæ maùt vaøo<br /> muøa heø, vaø thænh thoaûng coøn röôùc hai baø meï laø baø Thaùnh Cung (meï ñích) vaø baø<br /> Tieân Cung (meï ruoät) veà ñaây hoùng maùt vaø ngaém caûnh. Nhaø vua ñaõ ñaët teân cho<br /> haønh cung naøy laø “Tònh Vieâm” (nghóa ñen laø laøm dòu söï noùng nöïc).<br /> Sau ñoù gaàn 3 naêm, cuõng trong moät dòp ñöùng ôû ñieåm du lòch vaø nghæ maùt naøy,<br /> nhaø vua laïi xuùc caûnh sinh tình vaø ñaõ vieát moät baøi vaên coù giaù trò veà vaên hoïc. AÙng<br /> vaên ngöï cheá aáy ñaõ ñöôïc khaéc vaøo bia ñaù, döïng ôû Laêng Coâ ñeå kyû nieäm, nay vaãn<br /> coøn taïi choã.(8) Veà caùc thöïc theå ñòa lyù vaø thaéng caûnh ñaõ ñöôïc taùc giaû moâ taû trong<br /> baøi vaên bia, chuùng ta ñeàu coù theå kieåm chöùng vaø caûm nhaän raát roõ treân thöïc ñòa.<br /> Hieän nay, khu nghæ maùt Laêng Coâ ngaøy caøng phaùt trieån, ñöôïc ngaønh du lòch phaùt<br /> huy giaù trò moät caùch coù hieäu quaû vaø ñaõ trôû neân noåi tieáng.<br /> Thieát töôûng caàn noùi theâm ôû ñaây raèng 16 naêm sau khi vua Khaûi Ñònh phaùt<br /> hieän ra khu nghæ döôõng Laêng Coâ, thì khu nghæ maùt vaø du lòch sinh thaùi Baïch<br /> Maõ môùi ñöôïc oâng Girard, moät ngöôøi Phaùp, phaùt hieän vaøo naêm 1932, vaø sau ñoù<br /> maáy naêm môùi ñöa vaøo khai thaùc vaø phaùt huy taùc duïng.<br /> Duø sao ñi nöõa, döôùi trieàu Nguyeãn, ngaønh du lòch cuõng chöa ñöôïc hình thaønh<br /> moät caùch chính thöùc, maø chæ “gaëp chaêng hay chôù”. Thænh thoaûng, neáu coù vò<br /> khaùch ngoaïi quoác naøo ñoù, phaàn lôùn laø ngöôøi Phaùp, ñeán Hueá muoán ñi tham quan<br /> Hoaøng cung hoaëc laêng taåm caùc vua thì moät vò quan ôû Boä Leã hoaëc quan Chaùnh,<br /> Phoù söù Hoä laêng ñöôïc trieàu ñình giao nhieäm vuï höôùng daãn vaø thuyeát minh. Hoï<br /> laøm coâng vieäc naøy moät caùch nghieäp dö, thaäm chí laø raát yeáu. Moät chöùng nhaân<br /> keå laïi raèng coù moät laàn vaøo naêm 1907, coù hai chuyeân gia Haùn hoïc ngöôøi Phaùp<br /> ñeán Hueá. Khi hoï vaøo tham quan Hoaøng cung thì ñöôïc chính vò Thöôïng thö Boä<br /> Leã cuûa Nam trieàu baáy giôø ñöa ñi. Khi döøng chaân ôû saân ñieän Caàn Chaùnh, moät<br /> ngöôøi Phaùp ñaõ hoûi vò Thöôïng thö raèng coù phaûi hai caùi vaïc ñoàng ñaët hai beân saân<br /> naøy ñaõ ñöôïc ñuùc cuøng moät laàn vôùi Cöûu ñænh ñaët ôû saân Theá Mieáu hay khoâng? Vò<br /> Thöôïng thö traû lôøi raèng: “Phaûi”.(9)<br /> Caâu traû lôøi cuûa vò Thöôïng thö laø thieáu chính xaùc, vì thöïc ra, hai caùi vaïc<br /> ñoàng vaø chín caùi ñænh ñoàng ñaõ ñöôïc ñuùc caùch nhau treân döôùi 175 naêm. Ngay ôû<br /> mieäng cuûa caùi vaïc thöù nhaát coù khaéc nieân ñaïi “Thònh Ñöùc baùt nieân” töùc laø naêm<br /> 1660, vaø cuûa caùi vaïc thöù hai coù khaéc nieân ñaïi “Thònh Ñöùc thaäp nieân”, töùc laø naêm<br /> 1662(*). Maõi ñeán ngaøy nay, chuùng ta vaãn coøn ñoïc raát roõ hai nieân ñaïi aáy treân hieän<br /> vaät. Trong khi ñoù thì ôû phaàn coå cuûa chín caùi ñænh ñoàng ñeàu coù khaéc doøng chöõ<br /> “Minh Maïng thaäp luïc nieân AÁt Muøi chuù”, nghóa laø ñuùc vaøo naêm AÁt Muøi, Minh<br /> Maïng thöù 16, töùc laø naêm 1835.(10) Nhö vaäy, vò Thöôïng thö Boä Leã ñaõ khoâng quan<br /> taâm ñeå phaân bieät hai nieân ñaïi khaùc nhau: Trong khi hai caùi vaïc ñöôïc ñuùc vaøo<br /> nhöõng naêm 1660 vaø 1662 döôùi thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn thì chín caùi ñænh<br /> ñöôïc ñuùc vaøo naêm 1835 döôùi thôøi vua Minh Maïng. Töø “Phaûi” cuûa vò Thöôïng thö<br /> coù haïi ít nhieàu cho quoác theå, vì caùc vò khaùch ñeàu gioûi chöõ Haùn vaø taát nhieân laø ñoïc<br /> ñöôïc nieân ñaïi ñuùc nhöõng ñænh vaø vaïc ñoàng aáy.<br /> II. Du lòch ôû Hueá thôøi Phaùp thuoäc<br /> Sau khi chieám ñöôïc kinh ñoâ Hueá (1885), Toång thoáng Phaùp ñaõ kyù saéc leänh<br /> ngaøy 3/2/1886 thieát laäp Toøa Khaâm söù Trung Kyø (Reùsidence Supeùrieure de l’Annam)<br /> * Thònh Ñöùc laø nieân hieäu cuûa vua Leâ Thaàn Toâng, töø 1623-1658, sau ñoù laø Vónh Thoï: 1658-1662. Caùc<br /> chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong thöôøng khoâng theo kòp vieäc thay ñoåi nieân hieäu cuûa caùc vua Leâ ôû Ñaøng<br /> Ngoaøi. BBT.<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 45<br /> <br /> <br /> <br /> ñoùng taïi bôø nam soâng Höông. Moät naêm sau, Toång thoáng Phaùp laïi kyù saéc leänh<br /> ngaøy 17/10/1887 thaønh laäp Lieân bang Ñoâng Döông,(11) ñoùng thuû phuû taïi Saøi Goøn.<br /> Taát nhieân, Toøa Khaâm söù Trung Kyø ôû döôùi quyeàn cuûa Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng<br /> Döông. Nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1880 laø thôøi ñieåm thöïc daân Phaùp baét ñaàu<br /> chính saùch khai thaùc moïi loaïi taøi nguyeân kinh teá ôû xöù thuoäc ñòa naøy. Töø ñoù trôû<br /> ñi, boä maùy haønh chính taïi Ñoâng Döông noùi chung, Trung Kyø noùi rieâng, ñöôïc toå<br /> chöùc ngaøy caøng chaët cheõ vaø coù heä thoáng.<br /> Trong cô caáu toå chöùc cuûa Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông, coù moät cô quan goïi<br /> laø “Sôû nghieân cöùu caùc vaán ñeà veà kinh teá” (Service des Affaires EÙconomiques)<br /> ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 21/12/1911. Tröïc thuoäc cô quan naøy, coù moät boä phaän<br /> mang teân laø “Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn Ñoâng Döông” (Office Indochinois du<br /> Tourisme et de la Propagande).(12)<br /> Ñoàng thôøi, trong cô caáu toå chöùc cuûa Toøa Khaâm söù Trung Kyø ñoùng taïi kinh<br /> ñoâ trieàu Nguyeãn, coù thieát laäp moät phoøng lieân quan ñeán vaán ñeà ñang ñeà caäp laø<br /> Phoøng Du lòch Trung Kyø (Bureau Officiel du Tourisme en Annam). Phoøng Du<br /> lòch naøy naèm ngay beân trong khuoân vieân cuûa Toøa Khaâm söù (Nay laø ñòa ñieåm<br /> cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá).<br /> Sau moät thôøi gian tieáp caän vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông noùi chung, Vieät Nam<br /> noùi rieâng, ngöôøi Phaùp nhaän ra raèng ñaây laø vuøng ñaát coù lòch söû laâu ñôøi, coù nhieàu<br /> di saûn vaên hoùa ñaëc bieät vaø nhieàu caûnh ñeïp thieân nhieân haáp daãn.<br /> Do ñoù, vaøo ngaøy 9/11/1921, Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ thaønh laäp UÛy<br /> ban Danh thaéng (Commission des Sites). UÛy ban naøy coù nhieäm vuï tö vaán cho<br /> Toaøn quyeàn Ñoâng Döông veà nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc baûo toàn vaø khai<br /> thaùc caùc danh lam thaéng caûnh<br /> cuõng nhö caùc di tích kieán truùc<br /> ngheä thuaät treân toaøn coõi Ñoâng<br /> Döông. Hoaït ñoäng cuûa UÛy ban<br /> ñöôïc ñaët döôùi söï chæ ñaïo cuûa<br /> Toaøn quyeàn vôùi söï tham gia<br /> cuûa caùc cô quan chöùc naêng nhö<br /> Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn,<br /> Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå.(13)<br /> Sau ñoù gaàn hai naêm, vaøo<br /> ngaø y 17/7/1923, Phuû Toaø n<br /> quyeàn coøn thaønh laäp UÛy ban<br /> Trung öông Du lòch Ñoâng Döông<br /> (Comiteù Central du Tourisme)<br /> vôùi nhieäm vuï tö vaán cho Toaøn<br /> quyeàn veà ngaønh du lòch, vieäc baûo Xe keùo cuûa du khaùch tröôùc cöûa Hieån Nhôn (1914)<br /> toàn caùc danh thaéng, toå chöùc caùc<br /> khu nghæ maùt, xaây döïng caùc khaùch saïn, caùc coâng vieân. UÛy ban naøy cuõng do Toaøn<br /> quyeàn ñöùng ñaàu vôùi caùc thaønh vieân goàm Thuû hieán caùc xöù, Giaùm ñoác Taøi chính,<br /> Thanh tra Coâng chính, Cuïc tröôûng Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn, Giaùm ñoác Tröôøng<br /> Vieãn Ñoâng Baùc Coå... (14)<br /> Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn Ñoâng Döông ñöôïc hoaøn chænh veà toå chöùc baèng<br /> moät nghò ñònh do Toaøn quyeàn taïi ñaây kyù ngaøy 3/4/1928. Vaãn tröïc thuoäc Vaên<br /> phoøng Phuû Toaøn quyeàn, Cuïc naøy chuyeân traùch hai coâng taùc chính laø toå chöùc du<br /> 46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> lòch (nhö khai thaùc heä thoáng khaùch saïn, toå chöùc caùc tuyeán ñieåm du lòch, phaùt<br /> hieän vaø baûo toàn caùc di tích danh thaéng...) vaø tuyeân truyeàn veà vuøng Ñoâng Döông<br /> ra nöôùc ngoaøi baèng nhieàu hình thöùc khaùc nhau.(15)<br /> Baáy giôø, tuyeät ñaïi ña soá caùc du khaùch ñeán Ñoâng Döông noùi chung, vuøng Hueá<br /> noùi rieâng, ñeàu laø ngöôøi phöông Taây, ñaëc bieät laø ngöôøi Phaùp. Thaät ra, du khaùch<br /> phöông Taây ñaõ ñeán ñaây töø nhieàu theá kyû tröôùc ñoù, nhöng phaàn lôùn vôùi tö caùch laø<br /> giaùo só Thieân chuùa giaùo, nhaø ngoaïi giao, thöông gia, só quan... Hoï thöôøng ñeå laïi<br /> haønh trình nhaät kyù cuûa mình, trong ñoù hoï ghi cheùp nhöõng gì maét thaáy tai nghe<br /> vaø caûm nhaän cuûa hoï veà ñaát nöôùc vaø con ngöôøi ôû nhöõng nôi maø hoï ñi qua. Chaúng<br /> haïn nhö ngay vaøo theá kyû XVII ñaõ coù giaùo só Cristophoro Borri (1583-1632) vôùi<br /> quyeån Xöù Ñaøng Trong naêm 1621,(16) giaùo só Alexandre de Rhodes (1593-1660)<br /> vôùi quyeån Divers Voyages et Missions (Haønh trình vaø Truyeàn giaùo)...(17) Ñeán theá<br /> kyû XIX thì coù nhieàu ngöôøi Phaùp ñeán Vieät Nam hôn. Chaúng haïn nhö Dutreuil<br /> de Rhins (1846-1894) ñaõ ñeán kinh ñoâ trieàu Nguyeãn vaøo naêm 1876 vôùi moät söù<br /> maïng ngoaïi giao, nhöng oâng ñaõ ghi cheùp raát ñaày ñuû vaø saâu saéc veà Hueá trong<br /> quyeån Le Royaume d’Annam et les Annamites (Vöông quoác An Nam vaø ngöôøi<br /> An Nam”;(18) Baùc só quaân y Charles - EÙdouard Hocquard (1853-1911) ñaõ ñeán Hueá<br /> vaøo naêm 1886 vaø ñaõ moâ taû khaù kyõ veà caûnh vaät vaø sinh hoaït cung ñình cuõng nhö<br /> daân gian baèng chöõ vieát vaø baèng hình aûnh raát phong phuù;(19) Marcel Monnier<br /> vôùi tö caùch laø nhaø du haønh ngöôøi Phaùp ñi khaép theá giôùi, ñaõ ñeán thaêm caùc nöôùc<br /> Ñoâng Döông, trong ñoù coù Hueá, vaøo naêm 1898.(20)<br /> Nhöng, phaûi ñeán nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX thì guoàng maùy du lòch ôû<br /> Ñoâng Döông noùi chung, Hueá noùi rieâng, môùi ñöôïc toå chöùc moät caùch chu ñaùo. Khi<br /> du khaùch ñeán Hueá, ñieàu ñaàu tieân hoï laøm laø ñeán tieáp xuùc ngay vôùi Phoøng Du lòch<br /> Trung Kyø taïi Toøa Khaâm söù ñeå naém baét moïi thoâng tin caàn thieát lieân quan ñeán<br /> vieäc tham quan thaønh phoá vaø caùc vuøng phuï caän. Phoøng Du lòch chæ daãn cho hoï<br /> bieát veà caùc khaùch saïn, nhaø haøng, caùc ñieåm tham quan, khoaûng caùch töø trung<br /> taâm thaønh phoá ñeán caùc ñieåm, thôøi löôïng ñi tham quan töøng ñieåm, caùc phöông<br /> tieän ñi laïi (xe keùo, oâ toâ, taøu thuyeàn).<br /> Khaù c h saï n ñaà u tieâ n ôû<br /> Hueá ñaõ ñöôïc xaây döïng vaøo naêm<br /> 1901 ôû saùt ñaàu phía nam cuûa<br /> caàu Tröôøng Tieàn. Ñaây vöøa laø<br /> khaùch saïn, vöøa laø nhaø haøng<br /> aên uoáng cuûa moät tö nhaân teân<br /> laø Bogaert (Ngöôøi Hueá baáy giôø<br /> goïi laø oâng Boà Gheø). Sau côn baõo<br /> naêm Thìn (1904), noù bò hö hoûng<br /> moät phaàn, oâng Bogaert chuyeån<br /> nhöôïng khaùch saïn naøy cho oâng<br /> A. Gueùrin. Ngöôøi chuû môùi cho<br /> caûi taïo khaùch saïn thaønh to lôùn<br /> hôn vaø ñaët teân laø “A. Gueùrin - Khaùch saïn Morin naêm 1930<br /> Grand Hoâtel de Hueù”. Ñeán naêm<br /> 1907, noù ñöôïc baùn laïi cho ba anh em thuoäc gia ñình Morin, cho neân ñoåi teân<br /> thaønh “Khaùch saïn Morin Freøres”, thöôøng goïi taét laø Khaùch saïn Morin.(21)<br /> Khaùch saïn thöù hai ôû Hueá baáy giôø laø Khaùch saïn Ga (Hoâtel de la Gare). Ga<br /> taøu hoûa ôû Hueá ñöôïc xaây döïng xong vaøo naêm 1906. Qua naêm 1907, tuyeán taøu<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 47<br /> <br /> <br /> <br /> hoûa Hueá - Ñaø Naüng (105km) baét ñaàu khai tröông. Naêm 1908, tuyeán taøu hoûa<br /> Hueá - Quaûng Trò (57km) cuõng khôûi söï hoaït ñoäng. Ñeå phuïc vuï cho du khaùch ñi<br /> taøu hoûa gheù löu truù moät thôøi gian ngaén taïi Hueá, baáy giôø ngöôøi ta cuõng xaây döïng<br /> moät khaùch saïn ngay tröôùc maët nhaø ga, goïi laø Khaùch saïn Ga (do nhaø thaàu khoaùn<br /> Thaùi Thò Töù ñaàu tö xaây döïng vaø quaûn lyù).(22) Sau ñoù moät thôøi gian, coøn coù theâm<br /> hai khaùch saïn Höông Bình vaø Höông Giang ôû ñöôøng Paul Bert (nay laø ñöôøng<br /> Traàn Höng Ñaïo).<br /> Quyeån saùch giôùi thieäu vaø tuyeân truyeàn du lòch chính thöùc ñaàu tieân veà<br /> Trung Kyø noùi chung, Hueá noùi rieâng laø quyeån Guide de l’Annam cuûa Philippe<br /> Eberhardt, ñöôïc in taïi Paris naêm 1914. Chöùc vuï cuûa taùc giaû ñöôïc ñeà treân bìa<br /> saùch laø “Deùleùgueù du Tourisme Colonial” (UÛy vieân Du lòch Thuoäc ñòa). OÂng cuõng<br /> laø thaày daïy tieáng Phaùp cho vua Duy Taân (1907-1916), soáng nhieàu naêm ôû Hueá.<br /> OÂng coù kieán thöùc khaù ñaày ñuû vaø saâu saéc veà mieàn nuùi Ngöï soâng Höông.<br /> Trong saùch aáy coù vieát raèng: “Nay laø luùc caùc du khaùch baét ñaàu taêng leân moãi<br /> naêm moät nhieàu treân caùc chieác taøu ñi Vieãn Ñoâng, caàn laøm ra nhöõng saùch höôùng<br /> daãn ñeå hoï ñeán tham quan thuoäc ñòa cuûa chuùng ta baèng nhöõng phöông caùch tieän<br /> lôïi nhaát, vaø chæ trong moät thôøi gian haïn cheá, nhöng thu ñöôïc nhöõng hieåu bieát<br /> chính xaùc vaø roõ raøng veà caû phöông dieän lòch söû vaø kinh teá laãn veû ñeïp cuûa caùc<br /> phong caûnh”.(23)<br /> Saùch daøy 172 trang. Taùc giaû ñaõ daønh ñeán 1/2 dung löôïng aáy ñeå giôùi thieäu<br /> veà du lòch vuøng Hueá. Lyù do cuõng deã hieåu, vì duø sao ñi nöõa, treân danh nghóa,<br /> Hueá baáy giôø vaãn laø kinh ñoâ cuûa caû nöôùc, coøn giöõ ñöôïc dieän maïo vaøng son ñaày<br /> haáp daãn cuûa noù. Sau khi khaûo cöùu söû saùch vaø khaûo saùt thöïc ñòa moät caùch kyõ<br /> löôõng, oâng ñeà xuaát moät chöông<br /> trình tham quan ñeå du khaùch<br /> ñi thaêm Hueá vaø vuøng phuï<br /> caän trong 6 ngaøy. Trong töøng<br /> ngaøy, buoåi saùng, buoåi chieàu, ñi<br /> ñaâu, baèng phöông tieän gì, ñeàu<br /> ñöa ra caùc ñieåm tham quan<br /> raát chaët cheõ vaø hôïp lyù. Trong<br /> saùch coøn coù nhöõng baûn ñoà, sô<br /> ñoà vaø nhieàu aûnh chuïp raát coù<br /> giaù trò duøng ñeå minh hoïa cho<br /> lôøi giôùi thieäu moät caùch cuï theå<br /> vaø roõ raøng. Taùc giaû cung caáp<br /> cho du khaùch nhöõng thoâng tin<br /> vöøa khaùi quaùt, vöøa raïch roøi veà<br /> caùc khu vöïc tham quan, nhö Moät soá taäp gaáp giôùi thieäu du lòch thôøi Phaùp thuoäc<br /> Kinh Thaønh, Hoaøng Thaønh,<br /> laêng taåm caùc vua, caùc danh lam thaéng caûnh, caùc khu phoá coå (keå caû nhöõng chuøa<br /> Taøu ôû Gia Hoäi), caùc nhaø maùy coâng nghieäp (Nhaø maùy nöôùc Vaïn Nieân, Nhaø maùy<br /> voâi Long Thoï...), nghóa laø caùc danh thaéng naèm töø vuøng goø ñoài phía taây nam Hueá<br /> ñeán cöûa bieån Thuaän An.<br /> Rieâng veà phaàn giôùi thieäu “tour” tham quan Hoaøng cung Hueá (Le Palais du<br /> Roi) trong moät buoåi saùng, oâng ñaõ daønh ra ñeán 15 trang, trong ñoù coù moät sô ñoà<br /> phaàn phía nam cuûa Hoaøng Thaønh vôùi vò trí caùc cung ñieän maø du khaùch ñöôïc<br /> pheùp tham quan, vaø 11 aûnh minh hoïa, nhaèm chæ daãn cho du khaùch ñöôøng ñi<br /> 48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> nöôùc böôùc cuõng nhö caùc chi tieát quan troïng<br /> vaø caàn thieát khaùc lieân quan ñeán tour du lòch<br /> naøy. Trong ñoaïn chæ daãn chung, P. Eberhardt<br /> cho bieát raèng: “Muoán ñöôïc vaøo thaêm Hoaøng<br /> cung Hueá, du khaùch phaûi trình cho ngöôøi<br /> gaùc coång Hoaøng thaønh moät caùi theû vaøo cöûa<br /> (une carte d’entreùe) do oâng Chaùnh vaên phoøng<br /> cuûa Khaâm söù xeùt caáp tröôùc ñoù. Theû coù ghi<br /> teân du khaùch vaø phaûi trao cho ngöôøi phuï<br /> traùch ñieám canh ôû coång thaønh maø du khaùch<br /> ñi vaøo. Leänh caám cuûa ñieám canh naøy laø du<br /> khaùch khoâng ñöôïc ñem treû con nhoû tuoåi<br /> theo vaø khoâng ñöôïc ñöa xe keùo vaøo. Ngöôøi<br /> ta cuõng caám daét choù theo. Veà xe keùo, coù theå<br /> nhôø lính gaùc coång giöõ hoä vaø ñöa ñeán traû laïi<br /> cho du khaùch ôû coång ra (khaùch ñi vaøo baèng<br /> cöûa Hieån Nhôn, veà sau laø baèng caû cöûa Ngoï<br /> Moân, vaø ñi ra baèng cöûa Chöông Ñöùc)... Moät Duñieäkhaù ch phaûi côûi giaøy khi vaøo tham quan<br /> n Ñaïi Huøng, chuøa Thieân Muï (1955)<br /> ñieàu caàn löu yù nöõa laø neáu du khaùch daãn theo<br /> mình nhöõng ngöôøi chaâu AÙ thì lính gaùc coång<br /> ñoøi hoûi hoï phaûi coù giaáy pheùp ñaëc bieät, thöôøng hoï bò töø choái khoâng cho vaøo”.(24)<br /> Baáy giôø, nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX, tuy chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc ñaõ<br /> maát vaøo tay thöïc daân Phaùp, nhöng phaàn lôùn sinh hoaït leã nghi truyeàn thoáng<br /> cuûa trieàu Nguyeãn trong Hoaøng Thaønh vaãn giöõ ñöôïc tính nghieâm tuùc, vaø cuoäc<br /> soáng cuûa hoaøng gia trong choán thaâm cung vaãn ñöôïc baûo maät ñeå traùnh nhöõng<br /> caëp maét hieáu kyø töø beân ngoaøi doøm ngoù vaøo. Cho neân, phaïm vi tham quan cuûa<br /> du khaùch ñaõ ñöôïc trieàu ñình giôùi haïn töø ñieän Caàn Chaùnh vaø ñieän Phuïng Tieân<br /> trôû ra phía tröôùc Hoaøng Thaønh maø thoâi, bao goàm: Ngoï Moân, ñieän Thaùi Hoøa,<br /> ñieän Caàn Chaùnh, phuû Noäi Vuï, Thaùi Mieáu, Trieäu Mieáu, Theá Mieáu, Höng Mieáu vaø<br /> ñieän Phuïng Tieân.<br /> Ngoaøi ra, ñeå tuyeân truyeàn maïnh hôn cho hoaït ñoäng du lòch ôû Hueá, chính<br /> quyeàn Phaùp baáy giôø ñaõ bieân soaïn vaø phaùt haønh nhieàu aán phaåm thuoäc loaïi saùch<br /> moûng (brochure) hoaëc taäp gaáp (deùpliant). Cuï theå nhaát laø:<br /> - Vaøo naêm 1931, Cuïc Du lòch Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ aán haønh<br /> quyeån Hueù ville impeùriale (Hueá, thaønh phoá hoaøng gia) côõ 21x33cm, daøy 22 trang,<br /> goàm lôøi giôùi thieäu, 14 aûnh minh hoïa vaø 4 sô ñoà höôùng daãn du lòch.(25)<br /> - Vaøo naêm 1935, Phoøng Du lòch Trung Kyø ñoùng taïi Toøa Khaâm söù Hueá aán<br /> haønh moät loaït taäp gaáp, moãi taäp giôùi thieäu moät hoaëc hai tænh thuoäc mieàn Trung<br /> töø Thanh Hoùa ñeán Bình Thuaän vaø Cao nguyeân Trung phaàn, nhö Kontum, Pleiku,<br /> Ñoàng Nai Thöôïng, Ñaø Laït; trong soá ñoù coù moät taäp daønh rieâng ñeå giôùi thieäu veà<br /> du lòch tænh Thöøa Thieân. Taäp gaáp côõ 23x11cm, goàm 8 trang, trong ñoù coù ba sô<br /> ñoà, nhöng phaàn lôùn laø lôøi giôùi thieäu, cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho<br /> du khaùch khi ñeán tænh naøy. Caùc taùc giaû cuûa taäp gaáp ñaõ ñöa ra ba chöông trình<br /> du lòch khaùc nhau (chöông trình tham quan 1 ngaøy, chöông trình tham quan<br /> 2 ngaøy vaø chöông trình tham quan 3 ngaøy) ñeå du khaùch töï yù löïa choïn tuøy theo<br /> thôøi gian mình löu truù taïi Hueá ngaén hay daøi.(26)<br /> - Vaøo naêm 1937, Phoøng Du lòch Trung Kyø aán haønh moät taäp gaáp vôùi nhan ñeà<br /> laø Annam, Itineùraire de la Route Mandarine (Haønh trình theo Quan loä ôû Trung<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 49<br /> <br /> <br /> <br /> Kyø), giôùi thieäu chung veà cuoäc haønh trình du lòch suoát tuyeán mieàn Trung töø Thanh<br /> Hoùa ñeán Bình Thuaän, Ñaø Laït, Darlac, Pleiku, Kontum... Taäp gaáp côõ 24x12cm,<br /> goàm 8 trang, chuû yeáu laø veõ con ñöôøng boä töø ñaàu ñeán cuoái mieàn Trung, ghi daáu<br /> nhöõng ñieåm caàn tham quan du lòch ôû caùc tænh, khoaûng caùch cuûa chuùng tính töø<br /> caây soá 0 ôû Hueá ra phía baéc vaø vaøo phía nam. Trong ñoù coù ñònh vò vaø giôùi thieäu<br /> ngaén goïn veà caùc danh thaéng ôû Hueá vaø Thöøa Thieân nhö Kinh Thaønh, laêng taåm,<br /> nuùi Ngöï, soâng Höông, ñoài Voïng Caûnh, chuøa Thieân Muï, Vaên Mieáu, chuøa Tuùy Vaân<br /> (töùc laø Thuùy Vaân hoaëc Thaùnh Duyeân), caùc baõi bieån Thuaän An, Laêng Coâ, khu<br /> nghæ maùt Baïch Maõ, ñeøo Haûi Vaân...(27)<br /> - Cuoái cuøng, vaøo hai naêm 1938 vaø 1939, Phoøng Du lòch Trung Kyø coøn bieân<br /> soaïn vaø aán haønh 3 taäp gaáp giôùi thieäu veà 3 khu laêng taåm cuûa 3 vua nhaø Nguyeãn<br /> maø baáy giôø ñöôïc xem laø coù giaù trò tieâu bieåu nhaát veà du lòch. Ñoù laø laêng Gia Long,<br /> laêng Töï Ñöùc vaø laêng Khaûi Ñònh. Moãi taäp noùi rieâng veà moät laêng. Nhöõng taäp gaáp<br /> naøy ñöôïc in vôùi côõ 23x11cm. Moãi taäp coù 6 trang, bao goàm moät aûnh, moät sô ñoà<br /> chæ daãn ñöôøng ñi ñeán, cuøng caùc coâng trình kieán truùc chính ôû khu laêng vaø lôøi giôùi<br /> thieäu vaén taét veà noù. Phaàn lôùn noäi dung cuûa caû 3 taäp gaáp naøy ñeàu döïa vaøo quyeån<br /> Guide de l’Annam cuûa P. Eberhardt. Nhöng coù ñieàu ñaëc bieät laø caùc thoâng tin trong<br /> 3 taäp gaáp aáy ñeàu ñöôïc bieân soaïn baèng caû tieáng Phaùp laãn tieáng Anh.(28) Ñieàu naøy<br /> chöùng toû raèng vaøo nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1930, du khaùch noùi tieáng Anh ñeán<br /> Hueá ñaõ khaù nhieàu.<br /> Duø sao ñi nöõa, toå chöùc vaø hoaït ñoäng du lòch cuûa chính quyeàn Phaùp ôû Hueá<br /> cuõng ñaõ bò giaûi theå khi xaûy ra cuoäc binh bieán cuûa quaân ñoäi Nhaät taïi Ñoâng Döông<br /> vaøo ngaøy 9/3/1945.<br /> III. Du lòch ôû Hueá thôøi Vieät Nam Coïng hoøa (1955-1975)<br /> Trong giai ñoaïn Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñöôïc ngöôøi Phaùp ñöa veà nöôùc laøm Quoác<br /> tröôûng töø naêm 1949 ñeán naêm 1954, Phuû Thuû hieán Trung Vieät ñoùng taïi Hueá coù<br /> laäp ra Sôû Du lòch maø ngöôøi ñöùng ñaàu laø moät Chuû söï. Chuû söï Sôû Du lòch do Thuû<br /> hieán Trung Vieät boå duïng, phaûi laø ngöôøi thoâng thaïo tieáng Phaùp.<br /> Nhöng, vôùi hieäp öôùc Geneøve ñöôïc kyù keát vaøo naêm 1954 thì ñaát nöôùc bò chia<br /> ñoâi vaø Phaùp ruùt khoûi Vieät Nam.<br /> Töø naêm 1955 ñeán naêm 1975, ôû mieàn Nam thaønh laäp cheá ñoä Vieät Nam Coïng<br /> hoøa, ñoùng thuû ñoâ taïi Saøi Goøn. Sau khi Ngoâ Ñình Dieäm truaát pheá Quoác tröôûng<br /> Baûo Ñaïi ñeå leân laøm Toång thoáng, chính quyeàn Saøi Goøn thaønh laäp Nha Quoác gia<br /> Du lòch tröïc thuoäc Phuû Toång thoáng. Moät coâng caùn uûy vieân cuûa Toång thoáng ñöôïc<br /> cöû laøm Giaùm ñoác Nha Quoác gia Du lòch vôùi nhieäm vuï mang naëng tính chính trò<br /> vaø ngoaïi giao.<br /> Döôùi Nha Quoác gia Du lòch laø ba Phoøng Du lòch ñoùng taïi Hueá, Ñaø Laït vaø<br /> Saøi Goøn. Phoøng Du lòch Hueá phuï traùch vaán ñeà du lòch töø soâng Beán Haûi (Quaûng<br /> Trò) vaøo ñeán Phuù Yeân. Phoøng Du lòch Saøi Goøn phuï traùch töø Khaùnh Hoøa vaøo heát<br /> Nam Boä. Phoøng Du lòch Ñaø Laït phuï traùch vuøng Cao nguyeân Trung phaàn. Tuy<br /> goïi laø “phoøng”, nhöng moãi Phoøng Du lòch laø moät cô quan caáp phaàn, chöù khoâng<br /> phaûi laø cô quan caáp tænh hay caáp thaønh phoá.<br /> Veà maët quaûn lyù haønh chính, Phoøng Du lòch Hueá tröïc thuoäc Toøa Ñaïi bieåu<br /> Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn. Töø thôøi Ngoâ Ñình Dieäm<br /> trôû ñi, Toøa Ñaïi bieåu Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn ñoùng<br /> taïi Phuû Thuû hieán Trung Vieät cuûa thôøi Quoác tröôûng Baûo Ñaïi ñaõ bò baõi boû (ÔÛ ñòa<br /> chæ soá 5 ñöôøng Leâ Lôïi ngaøy nay).<br /> 50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> Rieâng Phoøng Du lòch Hueá thì ñoùng taïi moät toøa nhaø ôû 26 ñöôøng Lyù Thöôøng<br /> Kieät (Soá 26 nay ñaõ ñöôïc thay baèng soá 30; sau naêm 1975, coâng trình kieán truùc<br /> naøy ñaõ ñöôïc caûi taïo, chæ giöõ laïi phaàn neàn moùng, vaø xaây döïng theâm nhaø ñeå duøng<br /> laøm truï sôû cuûa Trung taâm Chaêm soùc Söùc khoûe Sinh saûn thuoäc Sôû Y teá Thöøa<br /> Thieân Hueá nhö chuùng ta ñang thaáy hieän nay).(29)<br /> Chuû söï cuûa Phoøng Du lòch baáy giôø phaûi thoâng thaïo tieáng Anh vaø tieáng Phaùp.<br /> Maëc duø trong Phoøng Du lòch coù ñaày ñuû caùc höôùng daãn vieân noùi gioûi tieáng Anh<br /> hoaëc tieáng Phaùp, nhöng chính ngöôøi Chuû söï phaûi ñích thaân ñöùng ra giao tieáp<br /> vaø ñöa caùc nhaân vaät ngoaïi giao quan troïng ñi tham quan caùc di tích vaø thaéng<br /> caûnh ôû vuøng Hueá. Phoøng coù khoaûng 15 nhaân vieân, bao goàm caùc höôùng daãn vieân,<br /> moät hoïa só vaø moät taøi coâng.<br /> Taøi coâng laø ngöôøi raønh veà cô khí, coù theå laùi xe oâtoâ vaø thuyeàn maùy. Baáy giôø,<br /> Phoøng Du lòch Hueá coù saém moät chieác canoâ duøng ñeå ñöa caùc khaùch quan troïng<br /> ñi daïo treân soâng Höông.<br /> Coøn hoïa só thì coù nhieäm vuï veõ caùc baûng quaûng caùo du lòch caém ôû nhöõng<br /> nôi coù ñoâng ngöôøi qua laïi. Ñaëc bieät laø ôû ñaàu caàu Tröôøng Tieàn, phía Khaùch saïn<br /> Morin, coù döïng moät baûng baèng kim loaïi raát lôùn, treân ñoù veõ sô ñoà caùc di tích vaø<br /> danh thaéng cuûa Coá ñoâ Hueá. Töø toång theå Coá ñoâ ñeán töøng coå tích ñeàu ñöôïc theå<br /> hieän baèng chaát lieäu sôn vôùi nhöõng maøu saéc khaùc nhau raát haáp daãn. Ngöôøi hoïa<br /> só coøn coù nhieäm vuï trình baøy caùc taäp saùch moûng vaø caùc taäp gaáp do Phoøng bieân<br /> soaïn ñeå quaûng baù du lòch Hueá.<br /> Cuõng lieân quan ñeán vieäc quaûng baù, vaøo khoaûng naêm 1960, Nha Quoác gia<br /> Du lòch coù aán haønh moät taäp gaáp 6 trang giôùi thieäu chung veà caùc di tích Hueá (moät<br /> baûn tieáng Anh vaø moät baûn tieáng Phaùp), nhöng khoâng coù aûnh.<br /> Ñoàng thôøi, Phoøng Du lòch Hueá aán haønh moät taäp saùch moûng vôùi nhan ñeà<br /> Chuù daãn veà Ñaïi Noäi baèng tieáng Vieät, tieáng Anh vaø tieáng Phaùp. Saùch daøy 24<br /> trang, côõ 15x23,5cm. ÔÛ trang bìa 1 laø baûn ñoà Hoaøng Thaønh, Töû Caám Thaønh vaø<br /> ñaùnh soá caùc di tích töø 1 ñeán 95. Taùc giaû saùch vieát lôøi môû ñaàu nhö sau:<br /> “Ñeå cho du khaùch coù moät khaùi nieäm toång quaùt veà Ñaïi Noäi: Ñaïi Noäi trong<br /> caûnh huy hoaøng thuôû tröôùc, cuõng nhö Ñaïi Noäi trong caûnh taøn taï ngaøy nay,<br /> Phoøng Du lòch Hueá xin trình baøy ra sau ñaây nhöõng lôøi chuù daãn giaûn löôïc, keøm<br /> theo moät baûn ñoà ñaày ñuû coù ghi soá hieäu ñeå tieän ñoái chieáu.<br /> “Rieâng veà Kyø ñaøi (coät côø), Cöûu vò Thaàn coâng vaø Cöûu ñænh ôû Theá Mieáu, thôøi<br /> chuùng toâi coù phuï chuù ra phaàn sau taäp chuù daãn naøy.”(30)<br /> Trong saùch coù in moät soá aûnh ñen traéng ñeå minh hoïa: Ngoï Moân, Kyø Ñaøi,<br /> Cöûu vò Thaàn coâng, Cöûu ñænh, Hieån Laâm Caùc, Nghi moân ôû caàu Trung Ñaïo.<br /> Ngoaøi ra, töø naêm 1962 ñeán naêm 1965, Phoøng Du lòch Hueá coøn bieân soaïn<br /> vaø xuaát baûn 3 taäp saùch moûng khaùc vôùi côõ nhoû hôn, moãi taäp 16 trang, ñeå giôùi<br /> thieäu chung veà caùc di tích noåi tieáng nhaát ôû Hueá, töø thaønh quaùch, cung ñieän ñeán<br /> laêng taåm. Taäp tieáng Vieät côõ 10,8x23,8cm, bìa in ñen traéng. Hai taäp tieáng Anh<br /> vaø tieáng Phaùp côõ 10x23cm, sô ñoà toång theå di tích Hueá, caùc tranh minh hoïa ôû<br /> bìa vaø ôû trong ruoät ñeàu ñöôïc veõ vaø in maøu. ÔÛ taäp tieáng Vieät chæ in 10 aûnh ñen<br /> traéng (keå caû aûnh Khaùch saïn Höông Giang) vaø 5 böùc tranh maøu. Caùc tranh maøu<br /> ñeàu laø cuûa Phi Long, moät hoïa só noåi tieáng ôû Coá ñoâ vaø ñang laøm vieäc taïi Phoøng<br /> Du lòch Hueá luùc baáy giôø.(31)<br /> Song song vôùi vieäc quaûng baù nhö vöøa noùi, chöùc naêng chính cuûa Phoøng Du<br /> lòch Hueá luùc ñoù laø höôùng daãn vaø thuyeát minh cho du khaùch ñi tham quan caùc<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 51<br /> <br /> <br /> <br /> di tích vaø danh lam thaéng caûnh ôû mieàn nuùi Ngöï soâng Höông. Theo quy ñònh,<br /> du khaùch muoán ñi tham quan caùc di tích thì tröôùc heát phaûi ñeán Phoøng Du lòch,<br /> trình theû caên cöôùc (nay goïi laø giaáy chöùng minh nhaân daân) ñeå xin Phoøng caáp<br /> giaáy pheùp. Ñeán moãi di tích,<br /> du khaùch trình giaáy pheùp<br /> thì nhaân vieân baûo veä di tích<br /> môùi cho vaøo tham quan. Neáu<br /> ñoaøn du khaùch naøo coù yeâu<br /> caàu nhôø ngöôøi höôùng daãn<br /> vaø thuyeát minh thì Phoøng<br /> Du lòch saün saøng cöû höôùng<br /> daãn vieân cuûa Phoøng ñi laøm<br /> nhieäm vuï. Khoâng coù chuyeän<br /> baùn veù tham quan ôû caùc di<br /> tích. Töø vieäc caáp giaáy pheùp<br /> cho ñeá n höôù n g daã n tham<br /> quan cuûa Phoøng Du lòch ñeàu<br /> hoaøn toaøn mieãn phí. Nhöng,<br /> baáy giôø laïi coù quy ñònh du Du khaùch Taây tham quan ñieän Thaùi Hoøa naêm 1963. Ngöôøi<br /> khaùch khoâng ñöôïc vaøo tham höôùng daãn laø oâng Nguyeãn Vaên Dieäp (ngöôøi mang caø vaït)<br /> quan noäi thaát nhöõng mieáu<br /> ñieän toân nghieâm thôø phuïng caùc vua chuùa vaø thaàn Phaät nhö Thaùi Mieáu, Trieäu<br /> Mieáu, Theá Mieáu, Höng Mieáu, gian thôø Maãu ôû ñieän Hoøn Cheùn, ñieän thôø Phaät ôû<br /> caùc chuøa... Du khaùch chæ coù theå tham quan ôû beân ngoaøi maø thoâi. Ñoái vôùi nhöõng<br /> ñoaøn khaùch ñaëc bieät muoán vaøo beân trong caùc mieáu ñieän aáy ñeå cuùng baùi hoaëc ñeå<br /> nghieân cöùu, hoï phaûi coù giaáy cho pheùp cuûa Phoøng Du lòch hoaëc cuûa Hoäi ñoàng Trò<br /> söï Nguyeãn Phöôùc toäc (töùc laø Phuû Toân Nhôn cuõ) ñoùng taïi 41 ñöôøng Ñinh Coâng<br /> Traùng, Thaønh Noäi, Hueá.<br /> Ngoaïi tröø nhöõng ñoaøn du khaùch bình thöôøng, chính oâng Chuû söï Phoøng Du<br /> lòch phaûi ñích thaân ñi höôùng daãn vaø thuyeát minh cho nhöõng ñoaøn khaùch quan<br /> troïng cuûa Toaø Ñaïi bieåu Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn, cuûa<br /> Toøa Haønh chaùnh tænh Thöøa Thieân, cuûa Boä Tö leänh Vuøng I Chieán thuaät vaø cuûa<br /> Boä Tö leänh Sö ñoaøn 1 Boä binh.<br /> Sau moät thôøi gian, chính quyeàn Saøi Goøn nhaän thöùc raèng du lòch cuõng laø<br /> ngaønh kyõ ngheä coù theå haùi ra tieàn, cho neân, ñöa Nha Quoác gia Du lòch qua tröïc<br /> thuoäc Boä Taøi chaùnh. Nghóa laø hoaït ñoäng cuûa ngaønh naøy coù tính khai thaùc kinh<br /> teá nhieàu hôn tính chính trò. Ñeán naêm 1973, Toång cuïc Du lòch Vieät Nam ñöôïc<br /> thaønh laäp ñeå thay theá cho Nha Quoác gia Du lòch. Toång cuïc Du lòch Vieät Nam<br /> coù ngaân saùch töï trò. Caùc Phoøng Du lòch taïi ñòa phöông, trong ñoù coù Phoøng Du lòch<br /> Hueá, ñeàu ñöôïc ñoåi teân thaønh Ban Ñaëc nhieäm Du lòch, moãi Ban do moät Tröôûng<br /> ban phuï traùch.<br /> OÂng Nguyeãn Vaên Dieäp laø ngöôøi ñaõ giöõ chöùc vuï Chuû söï Phoøng Du lòch Hueá töø<br /> naêm 1962 ñeán naêm 1973, vaø tieáp tuïc giöõ chöùc vuï Tröôûng ban Ñaëc nhieäm Du lòch<br /> Hueá töø naêm 1973 ñeán naêm 1975. Sau naêm 1975, oâng Dieäp vaãn ñöôïc löu dung taïi<br /> Coâng ty Quaûn lyù Di tích Lòch söû vaø Vaên hoùa Hueá (nay laø Trung taâm Baûo toàn Di<br /> tích Coá ñoâ Hueá) vôùi chöùc naêng höôùng daãn vieân du lòch tieáng Vieät, tieáng Anh vaø<br /> tieáng Phaùp cho caùc ñoaøn khaùch cao caáp cuûa chính quyeàn tænh sôû taïi. Sinh naêm<br /> 1923, naêm nay (2008) oâng Dieäp ñaõ 86 tuoåi, nhöng oâng vaãn coøn maïnh khoeû vaø<br /> minh maãn. Nghæ höu vaøo naêm 1983, oâng hieän ñang thöôøng truù cuøng gia ñình<br /> 52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008<br /> <br /> <br /> <br /> trong moät ngoâi nhaø coå taïi ñòa chæ soá 11 ñöôøng Ñoaøn Thò Ñieåm trong Thaønh<br /> Noäi. Nhaân ñaây, toâi xin baøy toû lôøi caùm ôn chaân thaønh ñoái vôùi oâng veà vieäc oâng<br /> ñaõ cung caáp raát nhieàu thoâng tin quyù baùu cho toâi khi vieát veà du lòch Hueá thôøi<br /> kyø 1955-1975.<br /> Cuõng theo oâng Nguyeãn Vaên Dieäp, caùc hoaït ñoäng du lòch ôû vuøng Hueá trong<br /> thôøi kyø ñoù ñaõ bò aûnh höôûng vaø haïn cheá khoâng ít vì thôøi cuoäc vaø nhaát laø vì chieán<br /> tranh. Chæ trong giai ñoaïn töø sau hieäp öôùc ñình chieán Geneøve 1954 ñeán naêm<br /> 1959 laø ngaønh du lòch ôû ñaây hoaït ñoäng maïnh vaø phaùt trieån leân ñeán nuùi Baïch<br /> Maõ. Coøn töø naêm 1960 trôû ñi thì du khaùch ñeán Hueá vaø ñi tham quan nhieàu hay<br /> ít ñeàu tuøy thuoäc vaøo tình hình an ninh vaø chieán söï taïi vuøng ñaát naøy trong töøng<br /> giai ñoaïn. Bò aûnh höôûng naëng neà nhaát laø töø cuoäc toång tieán coâng Teát Maäu Thaân<br /> (1968), roài sau ñoù chaúng bao laâu laø cuoäc chieán muøa heø naêm 1972 ôû vuøng hoûa<br /> tuyeán Trò Thieân ñaõ laøm cho caùc hoaït ñoäng du lòch ôû Thöøa Thieân Hueá haàu nhö<br /> teâ lieät cho ñeán naêm 1975.<br /> PTA<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> (1) Leâ Vaên Höu, Ngoâ Só Lieân..., Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, baûn dòch cuûa Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Hoaøng Vaên Laâu,<br /> Nxb KHXH, Haø Noäi, 1985, taäp II, tr. 84-85.<br /> (2) Xem theâm: Phan Thuaän An, Phaïm Ñöùc Thaønh Duõng, Phan Thanh Haûi, Nguyeãn Phöôùc Haûi Trung,<br /> Thaàn kinh thaäp nhò caûnh, thô vua Thieäu Trò, Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá vaø Nxb Thuaän<br /> Hoùa, Hueá, 1997.<br /> (3) Nguyeãn Baù Traùc, Hoaøng Vieät Giaùp Tyù nieân bieåu, baûn dòch cuûa Böûu Caàm vaø caùc coäng taùc vieân, Boä<br /> Quoác gia Giaùo duïc xb, Saøi Goøn, 1963, tr. 361.<br /> (4) Richard Orband, Voyage de S.M. Khaûi Ñònh dans le Nord - Annam et au Tonkin», BAVH, 1918, tr.<br /> 139-182.<br /> (5) Nguyeãn Baù Traùc, sñd, tr. 366.<br /> (6) A. Salles, “Visite de l’Empereur d’Annam aø la Socieùteù de Geùographie”, BAVH, 1922, tr.321-336.<br /> (7) Ngöï giaù nhö Taây kyù (nguyeân baûn chöõ Haùn vaø baûn dòch Vieät ngöõ), Nhaø in Ñaéc Laäp, Hueá, 1922.<br /> (8) Phan Thuaän An, Vua Khaûi Ñònh, ngöôøi phaùt hieän khu du lòch nghæ maùt Laêng Coâ, Taïp chí Soâng Höông,<br /> soá 157, thaùng 3-2002, tr. 90-92. Xem theâm «Khaûi Ñònh ngöï cheá Tónh Vieâm haønh cung bi minh», Leâ<br /> Nguyeãn Löu-Nguyeãn Thanh Thoï dòch, Taïp chí Thoâng tin Khoa hoïc vaø Coâng ngheä (nay laø Taïp chí<br /> Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån), soá 2/1996.<br /> (9) L. Sogny, “Les vasques en bronze du Palais”, BAVH, 1921, tr. 1-13.<br /> (10) Veà nhöõng thoâng tin lieân quan ñeán Cöûu ñænh, caàn tham khaûo theâm:<br /> - Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam thöïc luïc, baûn dòch cuûa Vieän Söû Hoïc, Nxb KHXH, Haø Noäi,<br /> taäp VIII, tr. 171-172; taäp XIX, tr. 29 - 31.<br /> - Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, baûn dòch cuûa Vieän Söû hoïc, Nxb KHXH, Haø<br /> Noäi, 1969, taäp I, tr. 25.<br /> (11) Döông Kinh Quoác, Chính quyeàn thuoäc ñòa ôû Vieät Nam, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1988, tr. 110, 166.<br /> (12) Döông Kinh Quoác, Vieät Nam, nhöõng söï kieän lòch söû (1858 - 1918), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2001, tr.<br /> 331, 434.<br /> (13), (14), (15) Döông Trung Quoác, Vieät Nam nhöõng söï kieän lòch söû (1919-1945), Nxb Giaùo duïc, Haø<br /> Noäi, 2000, tr. 37, 57, 143.<br /> (16) Cristophoro Borri, Xöù Ñaøng Trong naêm 1621, baûn dòch cuûa Hoàng Nhueä - Nguyeãn Khaéc Xuyeân vaø<br /> Nguyeãn Nghò, Nxb TP HCM, 1998.<br /> (17) Alexandre de Rhodes, Divers Voyages et Missions (Haønh trình vaø Truyeàn giaùo), baûn dòch Vieät ngöõ<br /> cuûa Hoàng Nhueä, Nxb TP HCM, 1994.<br /> (18) Dutreuil de Rhins, Le Royaume d’Annam et les Annamites. Journal de Voyage de Dutreuil de Rhins,<br /> Hachette, Paris, 1879.<br />  Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 53<br /> <br /> <br /> <br /> (19) Docteur Hocquard, Une campagne au Tonkin (Moät chieán dòch ôû Baéc Kyø), Nxb Arleùa taùi baûn, Paris,<br /> 1999.<br /> (20) Marcel Monnier, Le Tour d’Asie: Cochinchine, Annam, Tonkin (Voøng quanh chaâu AÙ: Nam Kyø, Trung<br /> Kyø, Baéc Kyø), Nxb Plon, Paris, 1899.<br /> (21) Nguyeãn Ñaéc Xuaân, 100 naêm Khaùch saïn Saøi Goøn Morin Hueá (1901-2000), Hoâtel Saøi Goøn Morin xb,<br /> Hueá, 2000, tr. 3.<br /> (22) Nguyeãn Ñaéc Xuaân, “Ga Hueá 100 naêm gaén boù vôùi lòch söû vaên hoùa Hueá”, Taïp chí Hueá Xöa vaø Nay,<br /> soá 76, 2006, tr. 64 - 69.<br /> (23),(24) P. Eberhardt, Guide de l’Annam (Höôùng daãn du lòch Trung Kyø), Nxb Augustin Challamel, Paris,<br /> 1914, tr. 7, 135.<br /> (25) Gouvernement Geùneùral de l’Indochine, Office Indochinois du Tourisme, Hueù, ville impeùriale, IDEO,<br /> Hanoi, 1931.<br /> (26) Bureau Officiel du Tourisme en Annam de la Reùsidence Supeùrieure de Hueù, Province de Thua<br /> Thien, IDEO, Hanoi, 1935.<br /> (27) Bureau Officiel du Tourisme en Annam de la Reùsidence Supeùrieure de Hueù, Annam, Itineùraire de<br /> la Route Mandarine, 1937.<br /> (28) Bureau Officiel du Tourisme de Hueù, Notice sur le Tombeau de Gia Long (Baûn tieåu daãn veà laêng<br /> Gia Long), 1938; Notice sur le Tombeau de Tu Duc (Baûn tieåu daãn veà laêng Töï Ñöùc), 1939; Notice<br /> sur le Tombeau de Khai Dinh (Baûn tieåu daãn veà laêng Khaûi Ñònh), 1939.<br /> (29) Ñaây nguyeân laø moät “villa” raát xinh xaén ñöôïc xaây döïng döôùi thôøi Phaùp thuoäc. Ñeán thôøi Quoác tröôûng<br /> Baûo Ñaïi, ngoâi bieät thöï aáy ñöôïc duøng laøm tö dinh cuûa Ñaïi taù Traàn Vaên Xöông, Tö leänh Ñeä nhò Quaân<br /> khu. Coøn Toång haønh dinh cuûa Ñeä nhò Quaân khu thì ñoùng taïi Phuû Noäi Vuï cuõ, naèm beân trong cöûa<br /> Hieån Nhôn cuûa Hoaøng Thaønh.<br /> (30) Phoøng Du lòch Hueá, Chuù daãn veà Ñaïi Noäi, taùi baûn laàn thöù hai, in taïi Saøi Goøn aán quaùn, khoâng ñeà naêm<br /> aán haønh, tr. 1.<br /> (31) Phoøng Du lòch Hueá, Hueá, coá ñoâ Vieät Nam, in taïi Hueá; hai baûn tieáng Anh vaø tieáng Phaùp ñeàu coù chung<br /> moät tieâu ñeà: Hueá, Vietnam, in taïi Saøi Goøn. Caû 3 taäp ñeàu khoâng ghi naêm xuaát baûn. Nhöng, theo oâng<br /> Nguyeãn Vaên Dieäp, thì caû 3 taäp saùch ñeàu do oâng bieân soaïn vaø ñöôïc aán haønh vaøo naêm 1963.<br /> TOÙM TAÉT<br /> ÔÛ Ñoâng Döông noùi chung, Thöøa Thieân Hueá noùi rieâng, hoaït ñoäng chính thöùc cuûa ngaønh du lòch xuaát<br /> hieän khaù muoän. Noù chæ baét ñaàu töø khi ngöôøi Phaùp thieát laäp xong neàn ñoâ hoä taïi ñaây vaøo ñaàu theá kyû XX.<br /> Töø ñoù trôû ñi, chính quyeàn thuoäc ñòa ngaøy caøng thaáy roõ ñaây laø vuøng ñaát coù nhieàu tieàm naêng veà<br /> du lòch: lòch söû, vaên hoùa, ngheä thuaät, danh lam, thaéng caûnh... Ñeå khai thaùc nhöõng tieàm naêng ñoù, ngöôøi<br /> Phaùp ñaõ toå chöùc vaø hoaøn thieän daàn boä maùy phuïc vuï du lòch töø trung öông ñeán caùc tænh thaønh. Baáy giôø,<br /> kinh ñoâ Hueá vaø vuøng phuï caän laø moät ñòa baøn du lòch haáp daãn nhaát ñoái vôùi du khaùch maø tuyeät ñaïi ña soá<br /> laø ngöôøi Taây phöông.<br /> Töø naêm 1955 ñeán naêm 1975, döôùi cheá ñoä Vieät Nam Coïng hoøa, ngaønh du lòch ôû vuøng Hueá cuõng<br /> ñaõ ñöôïc toå chöùc moät caùch coù baøi baûn, nhöng hoaït ñoäng bò giôùi haïn vaø ngaét quaõng vì chieán tranh.<br /> ABSTRACT<br /> TOURIST ACTIVITIES IN HUE BEFORE 1975<br /> In Indochina in general, and in Thöaø Thieân Hueá in particular, the official tourism service began<br /> quite late.It was started only since the French completed its colonialist reign in the region in the early<br /> 20th century.<br /> From then on the colonialist government realized more and more that this region owned great<br /> potential for tourism as to history, culture, arts, scenery... To put to use this potential the French or-<br /> ganized and step by step enhanced the tourist service mechanism at central and provincial levels. At<br /> the time the Royal Citadel of Hueá and its vicinity proved to be an attractive area for tourists, mostly<br /> Westerners as it were.<br /> From 1955 to 1975, under the administration of the Republic of Vietnam, the tourist service in<br /> Hue was managed methodically. However it was subject to interruptions due to the war.<br />