Khóc Th m
Tác Gi : H Bi u Chánh
Ph n 1
Khách L T i Nhà
"Em i, em! Hu v i lài b a nay tr bông h t, thi t là đ p ra đây coi ch i,ơ ế ơ
em!" y là m y l i c a m t cô m n , m i m i chín tu i tên là Đoàn Thu ườ
Hà, l i b n gi chi u, đ ng gi a v n hoa tr c nhà, kêu nói v i em trai ườ ướ
đoàn Công C n.
Công C n đã đ c m i lăm tu i r i, nh ng trò nh x ng, nh vóc nên ượ ườ ư ươ
ng i không quen bi t, ai th y trò cũng t ng trò ch ng l i m i ba tu i ườ ế ưở ườ
thôi. Trò ch ng tay đ ng d a lan can tr c c a, đ ng nh p chân hút gió, ướ ươ
b ng nghe ch kêu, li n day qua ngó ch c i, r i th ng th ng b c xu ng ườ ướ
th m đi ra sân.
Thu v i Công C n là con c a th y H i đ ng Đoàn Công Chánh M
Th nh, nhà c t d a đ ng Th t N t đi Long Xuyên, Thu h c tr ng N ườ ườ
h c đ ng trên Sài Gòn, hôm tháng tr c thi đ u luôn hai khoa, l y đ c ườ ướ ượ
Diplôme Brevet Élémentare. Còn Công C n thì h c tr ng Chasseloup ườ
Laubat, đã đ c m t năm th nh t r i. Vì ch đã thi đ u r i, em l i g p d pượ
bãi tr ng nên ch em d t nhau v nhà m y tu n nay vui ch i v i cha m . ườ ơ
Tr i chi u manc, ng n gió lao rao. Trong v n hoa, đ u này bông ph n ườ
khoeu nâu, đ u kia lài khoe màu tr ng, bông nâu coi thi t đ p mà bông
tr ng coi càng xinh, đã v y mà t i c a ngõx hai bên hai cái đ ng nh ườ
ch y dài vô sân r i giáp nhau tr c th m nhà. D c theo hai đ ng y, m t ướ ườ
thì tr ng lan, m t mé thì tr ng hu đ u tr bông, nên ng i trong nhà ngó
ra thì th y m i bên m t l n đ lòm đ i v i m t l n tr ng nõn.
Tuy cái sân c a th y H i đ ng Chánh kêu là v n hoa, nh ng v n hoa ườ ư ườ
khác trong Nam Vi t, nghĩacó tr ng bông,cũng có tr ng cây trái nhi u
th n a. Tr c th m nhà có đ hai hàng đôn (1) trên m i cái đ u có m t ướ
ch u ki ng, kim quýt, s n tùng, c n lăng, bùm s m, b i thì u n nhánh kỳ khôi, ơ
b i thì t a lá y u đi u. Hai bên thì cam m t, quýt đ ng tr ng ngayng, ườ
nhánh lá sum sê, màng trái ch a tr . Phía ngoài thì lý tr ng xen v i m nư
dày b t, l i thêm tr ng m t hàng rào b ng bông l ng đèn (2), nên h đóng ch t
c a ngõ r i, thì ng i đi ngoài đ ng không th y trong v n đ c. ườ ườ ườ ượ
Thu mình m c áo tím qu n tr ng, ch n mang giày nhung xanh, tay trái đeo ơ
m t chi c huy n (3), tay m t đeo m t chi c vàng h t xoàn, tai đeo m t đôi ế ế
bông cũng nh n h t xoàn, c đeo m t s i dây chuy n nh , tuy không có trang
đi m nh m y con gái nhà giàu có h c kia, nh ng cô v as c v a có đ c, ư ư
l i thêm v thi n ch n, nên g ng m t coi v a nghiêm trang v a thanh ơ ươ
l ch, ít cô gái nàok p.
n m chùm bông hu r i cô cúi xu ng, kê m t vô mà h i, bàn tayd u
nhi u, da m t cô tr ng ng n. Bông k m t cô bôngc l c o t òa, còn cô h i
bông r i, cô v a lòngn cô c i chúm chím. th y Công C n ra g n t i, ườ
buông chùm bông ra nói:
- Bông t t mà l i th m quá. ơ
Công C n c i và đáp r ng: ườ
- Ch c là bông nghe ch thi đ u, nên r nhau n h t th y đ ng m ng ch đó ế
đa ch Hai.
Thu li n tr l i r ng:
- Em nói đó có l ph i đa. Thu nay ch th ng bông l m, h bãi tr ng ươ ườ
nhà ch phân t i n c cho nó hoài, nay ch thi đ u t nhiên nó ph i m ng ướ ướ
ch ch .
Thu nóic i, núng hai bên hai đ ng ti n, bày hai hàm răng tr ngườ
trong và khít r t, m t ngó th t là có đ c, mi ng nói th t là có duyên, đã v y
l i thêm gió ph t cái áo tím m ng c a cô bó sát trong mình, làm cho th y rõ
cái vóc c a cô y u đi u thanh tao, r i bay hai lai qu n lên, làm cho lòi hai bàn
ch n no vun, bày hai c m ch n tròn no tr ng nõn. ơ ườ ơ
Công C n là em, nên trò không th y dung nhan tu n tú c a ch , l i trò còn
kh , nghe ch nói ch i nh v y, trò không bi t l i chi đ i đáp, trò m i l a ơ ư ế
m t chùm bông hu n đ u, trò n m mà h i r i b đi t i. Thuđi theo sau,
gió ph t mái tóc làm cho năm ba s i ph xu ng m t, cô l y tayn, ngón
tay d u dàng, đ u tóc đen m t. ướ
Hai ch em đi t i đám bông lài, bèn đ ng l i mà tr m tr . Công C n v i tay
ng t m t bông. Thu la lên r ng:
- Ý! đ ng có hái, em, đ ng có hái,i chi v y? U ng quá. Công C n h i bông
r i trao l i cho ch , Thu l y bông l i c m mà coi, s c m t bu n hiu, nét
bu n coi còn xinh đ p h n h i nãy n a. Cô ngó cái bông r i trách em r ng: ơ
- Bông t t nh v y em hái ch . Ch ti c quá. đ ng có hái n a nghen em. ư ế
Công C n g t đ u c i và nói r ng: ườ
- Ch không cho tôi hái bông, đ tôi ki m tráiăn ch i. Trò nói d t l i t ế ơ
b n b đi t i m y cây lý. Thuth ng th ng đi theo em. Cô ngoái l i trongươ
nhà r i kêu em nói r ng:
- Có ba v i má kia, em. Em hái đ ng có làm gãy nhánh ba r y đa.
V a lúc y hai v ch ng th y H i đ ng Chánh đ ng b c xu ng th m mà ươ ướ
ra sân. Ông H ng ch Lung là cru t c a th y H i đ ng, nhà d i phíaươ ướ
Ót, ông lên thăm h i tr a, vì v ch ng th y H i đ ng c m quá, nên ông ư
ph i l i ch i v i cháu, ông cũng đi theo ra tr c th mh ng mát. ơ ướ
Th y H i đ ng Đoàn Công Chánh năm nay đã đ c b n m i lăm tu i. Th y ượ ươ
g c gác M Th nh, cha m khu t h t, trong thân t c duy còn m t ng i ế ườ
chúông H ng ch Lung đó mà thôi. C n v là cô Lý Th C , nh h n th yươ ơ ơ
hai tu i, v n là con c a m t bà Cai t ng c u d i Ôn thu c t nh C n ướ
Th . ơ
Hai v ch ng danh giàu có và nh n đ c mi t Cái Sao, Cái S n. Cái danh ơ
y không ph i là danh giá, b i vì th y H i đ ng đ ng b h n năm trăm m u ơ
đi n h ng nh t, m i năm th y thâu huê l i g n hai ch c ngàn gi lúa, v
ch ng th y r ng rãi,đi n, tá th đ a nào túng ti n ho c là túng lúa t
th y cho m n ch ch ng h th y ch u cho vay, còn trong làng trong xóm ai ượ
g p ho n n n thì th y c u giúp cho h t th y. ế
Th y H i đ ng Chánh không bi t ch Tây, mà th y thông ch Tàu; nh ng ế
sáchu g i là tân th , thì ch ng có b nào trong nhà th y không có. L i các ơ
th t p chí, nh t báo qu c âm, th y mua đ h t, th hay cũng mua th d ế
cũng mua; th y nói r ng n u ng i ta ngh lu n đúng thì mình ph i bi t mà ế ườ ế
khen, còn n u ng i ta ngh lu n sai thì mìnhng ph i bi t mà cãi ch mìnhế ườ ế
chê d không đ c, thì mìnhbi t d ch nào tránh. ế
th y đ c tân th nh t báo nhi u, nên tuy th y không h c ch Tây, song ơ
ki n th c c a th y cũng r ng rãi nh ng i có h c. Thi t th y không ch uế ư ườ
can d đ n qu c s , nh ng mà th y tôn tr ng quê h ng, th y yêu m n đ ng ế ư ươ ế
ch ng, l i th y hay chăm nom nh ng v n đ thu c v khai thông dân trí, ho c
b o th l i quy n cho ng i Vi t Nam. H i nào l p ra cũng có th y hùn h t ườ ế
th y. Có h i b l , nên tan rã, th y m t h t v n hùn mà th y không gi n, l i ế
nói r ng: "V n s kh i đ u nan; m i t p đi thì ph i v p té nhi u l n, r i m i
đi v ng đ c ch ." ượ
Th y đã bi t lo giúp đ , mà may l i đ c g p m t ng i v hi n. M y năm ế ượ ườ
sau đây, Th C mang l y b nh ho, th y thu c c m lo đ n vi c nhà, ch ng làm ơ ế
chi; h i tr c cô còn m nh m , cô th cho ch ng mà xem xét trong nhà ra đ n ư ế ế
ngoài ru ng đi n a,ch ng làm vi c chi, d u t n hao bao nhiêu cô cũng
ch ngm t l i phi n trách. Cô H i đ ng thu c v h ng đàn bà bi t kính ế
tr ng ch ng, bi t tr ng chí (4) cho ch ng, nên ch ng h khi nào có ngăn tr ế ưở
vi c c a ch ng làm. th y H i Đ ng thu c v h ng đàn ông th ng yêu ươ
v , bi t lo vi c nhà, nên ch ng h bao gi th y làm cho v bu n,cũng ế
ch ng h khi nào th y đ ph m danh giá.
V ch ng sanh có m t đ a con trai v i m t đ a con gái đó mà thôi. Lúc con
còn nh thì v ch ng đã c nguy n cho chúng nó ăn h c cho đ n cùng, đ ng ướ ế
chúng nó đ t cách, đ trí th c mà đ m đ ng v i th cu c. Ph n Thu ư ươ ế
gái nên h c trong n c cũng đ r i, còn ph n Công C n là trai ph i h c cho ướ
cao m i đ c. Năm ngoái Công C n thi l y b ng s h c xong r i thì th y H i ượ ơ
đ ng Chánh mu n cho trò qua Tây h c. Vì b i Th C than b nh ho n, ơ
l i con còn nh quá, nên th y H i đ ng s v bu n, mà ph i d n lòng đ cho
con h c t p theo trí th c h l i nh ng i. ư ườ
cha m bi t lo l ng cho con, l i g p con cũng bi t làm v a lòng cha m . ế ế
Thu thu nay c n c l m, nên bây gi m i thi đ u l y luôn hai b ng c p
trong m t năm. Cònng C n m i vào tr ng l n năm đ u, màm bãi ườ
tr ng đ c th ng năm cu n sách t t. ườ ượ ưở
V s ăn h c thì hai tr đã làm cho cha m vui lòng r i, mà v s ăn thì
chúng nó cũng làm v a ý cha m l m. Công C n còn nh nên v nhà c lo
ch i mà thôi, song cách ch i c a trò th ng êm th m, th y ngu i l n bi tơ ơ ườ ế
cung kính, th y k nghèo bi t th ng yêu ch không ph i vúc v c (5) ngang ế ươ
tàng nh con nhà giàu khác: Còn Thu Hà, đã n m chút đ nh mùi tân h c, màư ế
không ch u làm theo nh ng thói tân n nhi.ghét nh ng gái h t tóc c t,
đi giày cao gót, m c y ph c theo đ m, cô chê nh ngi c o ch n mày, môi ơ
thoa son đ lòm, tay xách bóp nh ng nh nh. Thu nay h bãi tr ng thìv ườ
nhà, lo coi sóc mi ng ăn mi ng u ng cho cha m , cô c t l a may áo may qu nế ế
cho em. ch ng h nói n ng ti ng v i tr trong nhà,th ng hay cho ế ườ
ti n nh ng con nít nghèo trong xóm.có m t t t mà thôi, cái t t y là cái t t
khinh b nh ng k m u l i c u danh, chi t báng (6) nh ng ng i n nh hót gi ư ế ườ
d i.
Th y H i đ ng th ng nói v i con: ườ
- Cái t t c a con đó không ph i là x u, song không thích h p v i th i th . Ba ế
coi đ i bây gi ai gi d i n nh hót thì m i sang, ai gi i m u l i c u danh thì ư
ng i ta cho là trí. N u con ngh ch nh ng ng i y thì còn ai đâucon a?ườ ế ườ ư
H Thu nghe cha nói v y, thì c i và đáp: ườ
- Không còn ai thì thôi, ch th đ gi d i n nh hót, th hi p cô, bi u con ế ế
a sao cho đ c. ư ượ
Chi u hôm nay, hai ch em Thu d t nhau ra ngoài c a ngõ, ch xem bông,
em hái trái. Th y H i đ ng xu ng th m r i kêu tr nh c gh ra, đ ng th y ế
ng i ch i v i ông H ng ch Lung. Chú cháu nói chuy n cây trái m t h i, r i ơ ươ
ông H ng ch Lung h i: ươ
- Con Thu Hà nó thi đ u r i, thôi, v ch ng bây coi ch nào ph i g ph t
đi. Con gái đ i nay đ l n tu i quá không nên.
Th y H i đ ng c i và đáp: ườ
- V ch ng cháu cũng tínhch nào ph i thì g , ch đ làm chi. Ông
Huy n hàm H , Lai Vung, ng có c y ng i ta nói đó, đ th ng th ng ít ườ
b a r i h i d ý nó coi.
Ông H ng ch l y cái khăn r n (7) v t trên vai xu ng lau mi ng, vu tươ
râu r i nói:
- T ng là ai, ch ông Huy n hàm H tao bi t. Ông là ng i giàunh nưở ế ườ ơ
đ c. M y làm sui v i ng thì x ng l m. Nh ng có c y nói con Thu Hà cho ư
con ng, thôi thì g đi.
Th y H i đ ng làm l không nói n a, mà coi s c m t thì bi t th y suy nghĩ ơ ế
trong trí l m. Cô H i đ ng nh tr u quăng d i g c cây, r i cô nói: ướ
- H i hôm tôinói v ichuy n đó, nó nghe th ng n có b ng c p s h c ơ
thôi, còn ông già làm Huy n hàm, thì nó c i ng t. Tôi coi ý nó chê ườ
th ng n h c ít, nh t là nó ng o ch c Huy n hàm l m.
Ông H ng ch châu mày h i r ng: ươ
- Ng i ta làm Huy n hàm, sao l i ng o ng i ta? ườ ườ
Ông h i ch a d t l i, b ng nghe ti ng xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Hai v ư ế ơ
ch ng th y H i Đ ng ngó ra, thì th y hai ng i b n đ tây b c vô, ng i đi ườ ướ ườ
tr c, m c qu n áo tussor,th y T Bá H , ch ng s a xe h i C n Th ,ướ ơ ơ
kêuH i Đ ng b ng dì, còn ng i đi sau, m c qu n tr ng áo n x m, tay ườ
tang, đi giày đen, đ i k t r n, tr c ch ng hai m i lăm tu i, t ng m t sáng ế ươ ướ
s a, t ng đi khoan thai, thì l ho c không bi t là ai. Bá H kh i c a ngõ ướ ế
r i, th y hai ch em Thu Hà đ ng d a cây lý bên phía tay m t thì gi nón
chào nói:
- Nghe em thi đ u, nên có d p đi Long Xuyên qua ghé m ng cho em.
Thu cúi đ u và đáp:
- C m n anh Hai. Ch Hai m nh ph i hôn anh Hai? Sao anh không cho ch ơ
Hai đi v i?
H nói:
- Qua đi thình lình, đ khi khác r i qua d t ch Hai em lên thăm. Bá H d t
ng i l y đi vòng theo cái đ ng bên t nhà. Hai ch em Thuườ ườ
h n b c noi cái đ ng bên h u mà vô. T i th m Bá H chào m ng ông chưỡ ướ ườ
v i dì và d ng, r i trình di n ng i đi theo nói: ượ ườ
- Ng i b n cháu đây là Mông x (8) Lê Vĩnh Thái du h c bên Pháp, thi đ u túườ
tài đã hai khoa r i, m i v ch ng m t tháng nay.
Th y H i đ ng Chánh b t tay Vĩnh Tháinói:
- Tôi l y làm may m n mà đ c c u Tú tài đ n nhà, v y tôi xin th nh c u vô. ượ ế
Vĩnh Thái cúi đ u m t cái r t thanh nhã, r i ch n b c lên th m, mi ng chúm ơ ướ
chím c i mà đáp r ng: ườ
- Cháu đ c bi t ông, cháu cũng vinh h nh l m. Cháu đ n làm r n cho ôngượ ế ế
bà, xin ông tha l i.
Th y H i đ ng l t đ t nói:
- Không, không, tôi vui l m ch ! Có r n chi đâu. Hai ng i khách theo ch ườ