BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
VŨ THÙY NGA
NGÔN TỪ NGHỆ THUẬT
TRONG SÁNG TÁC CỦA TÔ HOÀI
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 62.22.01.21
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học: PGS NGUYỄN VĂN LONG
HÀ NỘI - 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng có ai công bố trong bất kỳ công
trình nào khác.
Tác giả luận án
Vũ Thùy Nga
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm on sâu sắc đến PGS.Nguyễn Văn Long, người thầy
luôn tận tâm, hết lòng chỉ bảo, hướng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình
nghiên cứu và hoàn thành Luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự chỉ bảo, hướng dẫn, góp ý tận tình của các
Thầy, Cô trong Tổ Văn học Việt Nam hiện đại và Khoa Ngữ văn, Trường Đại học
Sư phạm Hà Nội.
Trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi được học tập và nghiên cứu.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô và các nhà khoa học
thuộc Viện Văn học, Đại học KHXH &NV- ĐHQG Hà Nội, Đại học Văn hóa,;
Đại học Hồng Đức,Học viện Báo chí & Tuyên truyền, Hội nhà văn Hà Nội, Tạp
chí văn nghệ quân đội… đã quan tâm và có những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn
thành luận án.
Xin được cảm ơn tấm lòng của những người thân trong gia đình, bạn bè ; những
đồng nghiệp ở Trường Cao đẳng Hải Dương đã luôn động viên tôi trong suốt thời gian
học NCS.
Tác giả
VŨ THÙY NGA
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 2
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 3
4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3
5. Đóng góp mới của Luận án .................................................................................. 5
6. Cấu trúc Luận án ................................................................................................. 6
Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................ 7
1.1. Khái niệm ngôn từ nghệ thuật và hướng nghiên cứu tác giả văn học từ
phương diện ngôn từ ............................................................................................. 7
1.1.1. Khái niệm ngôn từ nghệ thuật .................................................................... 7
1.1.2. Hướng nghiên cứu tác giả văn học từ phương diện ngôn từ nghệ thuật ..... 9
1.2. Tình hình nghiên cứu khái quát tác giả Tô Hoài ....................................... 12
1.2.1. Khuynh hướng sáng tác của Tô Hoài trong khuynh hướng hiện thực của
văn xuôi hiện đại ............................................................................................... 12
1.2.2. Những đóng góp của Tô Hoài về phương diện thể loại của văn xuôi Việt Nam
hiện đại .............................................................................................................. 14
1.2.3. Những đóng góp của Tô Hoài ở phương diện văn hóa ................................. 17
1.3. Nghiên cứu ngôn từ nghệ thuật của Tô Hoài ................................................... 19
Chương 2: CẢM QUAN NGHỆ THUẬT VÀ QUAN NIỆM CỦA TÔ HOÀI
VỀ NGÔN TỪ TRONG SÁNG TÁC ................................................................. 23
2.1. Cảm quan nghệ thuật của Tô Hoài .............................................................. 23
2.1.1. Sự hình thành cảm quan hiện thực đời thường ......................................... 23
2.1.2. Những phương diện của cảm quan hiện thực đời thường ......................... 27
2.2. Quan niệm của Tô Hoài về ngôn từ nghệ thuật ........................................... 32
2.2.1. Ngôn từ phải phong phú, chính xác, linh hoạt, phù hợp với đối tượng ..... 33
2.2.2. Vốn ngôn từ phải được làm giàu qua quá trình tích lũy ........................... 35
2.2.3. Ngôn từ phải luôn được làm mới trong sáng tác ...................................... 38
Chương 3: ĐẶC ĐIỂM NGÔN TỪ NGHỆ THUẬT CỦA TÔ HOÀI ............. 44
3.1. Ngôn từ dân dã, đời thường ......................................................................... 44
3.1.1. Ngôn từ với việc “đời thường hóa” nhân vật ........................................... 45
3.1.2. Ngôn từ với việc tái hiện “muôn mặt đời thường” ................................... 60
3.2. Ngôn từ giàu chất thơ ................................................................................... 82
3.2.1. Chất thơ biểu hiện qua hệ thống tính từ chỉ màu sắc ............................... 82
3.2.2. Chất thơ biểu hiện qua hệ thống từ tả âm thanh ...................................... 87
3.2.3. Chất thơ biểu hiện qua hệ thống từ biểu cảm ........................................... 92
3.3. Ngôn từ hài hước, dí dỏm pha chút tinh quái ............................................ 100
3.3.1. Ngôn từ có tính tương phản ................................................................... 100
3.3.2. Ngôn từ có tính chất phóng đại .............................................................. 109
3.3.3. Ngôn từ có yếu tố tục ............................................................................. 111
Chương 4: PHƯƠNG THỨC TỔ CHỨC NGÔN TỪ TRONG LỜI VĂN ..... 115
4.1. Phương thức tổ chức ngôn từ trong lời kể ................................................. 115
4.1.1. Sử dụng khéo léo hư từ kết hợp lặp từ ................................................... 115
4.1.2.Thay đổi linh hoạt ngôn từ trong lời kể .................................................. 119
4.1.3. Tạo sắc màu cổ xưa trong lời kể............................................................ 121
4.2. Phương thức tổ chức ngôn từ trong lời tả ................................................. 124
4.2.1. Lựa chọn ngôn từ để gây ấn tượng mạnh ............................................... 124
4.2.2. Làm mới ngôn từ trong lời tả ................................................................. 131
4.2.3. Tăng khả năng biểu đạt của ngôn từ qua kết hợp các dạng lời ............... 135
4.3. Phương thức tổ chức ngôn từ trong lời nhân vật ...................................... 137
4.3.1. Phương thức tổ chức ngôn từ trong lời đối thoại ................................... 138
4.3.2. Phương thức tổ chức ngôn từ trong lời độc thoại ................................... 141
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 149
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ................................................. 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 152
PHỤ LỤC