Luận án Tiến sĩ: Tác động của gian lận báo cáo tài chính đến giá trị doanh nghiệp thông qua vai trò điều tiết của Hội đồng quản trị tại Việt Nam

Báo cáo tài chính (BCTC) đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh tình hình hoạt động của các công ty niêm yết. Tuy nhiên, gian lận BCTC là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự minh bạch và tin cậy của thị trường tài chính, gây tổn thất kinh tế cho nhà đầu tư và cổ đông. Trong bối cảnh này, vai trò của Hội đồng quản trị (HĐQT) trong việc điều tiết và giám sát hoạt động doanh nghiệp nhằm ngăn chặn gian lận BCTC và nâng cao giá trị doanh nghiệp (GTDN) trở nên ngày càng quan trọng. Luận án này tập trung nghiên cứu tác động của gian lận BCTC đến GTDN thông qua vai trò điều tiết của HĐQT tại các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Luận án hướng đến các đối tượng quan tâm đến quản trị doanh nghiệp, minh bạch tài chính và giá trị doanh nghiệp, bao gồm các nhà nghiên cứu, sinh viên, giảng viên trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, quản trị kinh doanh; các cơ quan quản lý nhà nước (như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Tài chính); ban lãnh đạo doanh nghiệp, các công ty niêm yết; cổ đông và nhà đầu tư; cũng như các tổ chức tín dụng và các bên liên quan khác trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Gian lận báo cáo tài chính (BCTC) là một vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến tính minh bạch và niềm tin trên thị trường tài chính. Trong bối cảnh này, vai trò của Hội đồng quản trị (HĐQT) trong việc điều tiết và giám sát hoạt động doanh nghiệp để ngăn chặn gian lận BCTC và nâng cao giá trị doanh nghiệp (GTDN) ngày càng trở nên quan trọng. Luận án này được thực hiện nhằm nghiên cứu tác động của gian lận BCTC đến GTDN thông qua vai trò điều tiết của HĐQT tại các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Mẫu nghiên cứu được thu thập từ BCTC, báo cáo thường niên và các yếu tố quản trị doanh nghiệp của 426 công ty niêm yết trên HOSE và HNX giai đoạn 2012-2022, với tổng cộng 4.684 quan sát. Luận án sử dụng phương pháp hồi quy Binary Logistic để nghiên cứu tác động của các yếu tố ngũ giác gian lận đến hành vi gian lận BCTC, và các phương pháp Pooled OLS, FEM, REM, S-GMM để nghiên cứu tác động của gian lận BCTC đến GTDN thông qua vai trò điều tiết của HĐQT. Kết quả nghiên cứu cho thấy: (1) Tỷ lệ gian lận BCTC thông qua chênh lệch lợi nhuận trước và sau kiểm toán tại các công ty niêm yết Việt Nam giai đoạn 2012-2022 là gần 33%; (2) Các yếu tố ngũ giác gian lận của Crowe Howarth (2011), bao gồm động cơ, cơ hội, năng lực và yếu tố độc quyền, có ảnh hưởng đến hành vi gian lận BCTC; (3) Gian lận BCTC có tác động ngược chiều đến GTDN, nghĩa là khi doanh nghiệp thực hiện gian lận BCTC, GTDN sẽ giảm trên thị trường, cho thấy sự thiếu hiệu quả trong kiểm soát của HĐQT; (4) Gian lận BCTC tác động đến GTDN thông qua vai trò điều tiết của HĐQT, với các đặc điểm như sự kiêm nhiệm, tính độc lập và sở hữu cổ phần của HĐQT là các yếu tố quan trọng trong việc điều tiết tác động này; (5) Kết quả kiểm định tính vững cho thấy mô hình nghiên cứu ổn định khi thay đổi thang đo. Luận án cũng đề xuất một thang đo mới về gian lận BCTC dựa trên lý thuyết ngũ giác gian lận. Đây là nghiên cứu tiên phong tại thị trường Việt Nam, cung cấp bằng chứng thực nghiệm và hàm ý chính sách quan trọng cho các cơ quan quản lý nhà nước, ban lãnh đạo doanh nghiệp, công ty niêm yết, cổ đông, nhà đầu tư và các tổ chức tín dụng về tầm quan trọng của vai trò giám sát của HĐQT.