BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
Trịnh Thuỳ Dƣơng
THƠ VĂN ĐI SỨ PHƢƠNG TÂY
TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành : Văn học Việt Nam
Mã số : 9220121
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
Hà Nội - 2024
Công trình đƣợc hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thanh Tùng
Phản biện 1: PGS.TS Trần Nho Thìn
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Đại học Quốc gia Hà Nội
Phản biện 2: PGS.TS Biện Minh Điền
Trường Đại học Vinh
Phản biện 3: PGS.TS Nguyễn Thanh Chung
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Luận án sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận án cấp Trƣờng
họp tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm…
Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện: Thƣ viện Quốc Gia, Hà Nội
hoặc Thƣ viện Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
1. Trịnh Thuỳ Dương (2022), “Bước đầu khảo sát văn bản và giá trị tác
phẩm Lãm Tây kỉ lược của Từ Đạm”, Nghiên cứu Hán Nôm năm
2022, NXB Thế giới, Hà Nội, tr.320-333.
2. Trịnh Thuỳ Dương (2023), “Khảo luận tác giả, văn bản và giá trị tác
phẩm Sứ Tây nhật kí của Vũ Quang Nhạ, Trần Đình Lượng và
Hoàng Trọng Phu”, Nghiên cứu Hán Nôm năm 2023, NXB Thế
giới, Hà Nội, tr.783 - 900.
3. Trịnh Thuỳ Dương (2024), ““Đa tồn văn tự” trong nhật trình đi sứ
phương Tây của sứ thần Việt Nam thời cận đại: Trường hợp bốn phiên
bản Sứ Tây nhật kí năm 1900”, Tạp chí Hán Nôm, 3 (184), tr.50 – 66.
4. Trịnh Thuỳ Dương (2024), “Tây hành nhật trình quốc âm hay Như
Tây Dương nhật trình kí của Trần Đình Lượng: Những vấn đề nguồn
gốc, văn bản và giá trị tác phẩm”, Nghiên cứu Hán Nôm năm 2024,
NXB Thế giới, Hà Nội, tr.715-734.
5. Trịnh Thuỳ Dương (2024), ““Người văn chương cùng cảm khái”: Trí
thức Việt Nam thời tiền hiện đại luận bàn về thơ văn đi sứ phương
Tây”, Tạp chí Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật, số 10, tr.74-83.
6. Trịnh Thuỳ Dương (2024), ““Des vues à couper le souffle et des gens
étranges”: Expériences et souvenirs d’envoyés vietnamiens voyageant
aux expositions universelles en France (1877 – 1900)”, in: Michel
Espagne, Nguyễn Bá Cường, Nguyễn Giáng Hương (2024), France –
Vietnam: Contribution à une histoire de l’anthopologie, Éditions
Kimé, Paris, pp. 369-403.
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Là một bộ phận đáng chú ý của văn học trung đại Việt Nam
[VHTĐVN], thơ văn đi sứ là những tác phẩm xuyên biên giới và đa giá trị.
Không chỉ là câu chuyện về những chuyến du hành, thơ văn sứ trình cho
phép quan sát cái nhìn của các sứ thần và thành viên phái bộ [TVPB] đối
với “kẻ Khác”, cũng như những suy tư của họ về chính triều đại, quốc gia và
bản thân mình. Từ đó, những động năng ý thức hệ, những va chạm văn hoá
sẽ có cơ hội được hiển lộ.
1.2. Thơ văn đi sứ phương Tây [TVĐSPT] trong VHTĐVN được hình
thành qua 5 chuyến đi sứ phương Tây từ năm 1863 đến năm 1900. Các sứ
thần và TVPB đã để lại các tác phẩm phong phú, cho thấy những hình dung
thú vị của các trí thức Việt Nam thời tiền hiện đại về thế giới trước ngưỡng
cửa chuyển giao giữa trung đại và hiện đại. Tuy nhiên, thành tựu nghiên cứu
TVĐSPT trong VHTĐVN vẫn khá khiêm tốn.
1.3. Việc nghiên cứu một cách tập trung, bao quát về TVĐSPT trong
VHTĐVN sẽ mang đến hiểu biết đầy đủ, toàn diện về một bộ phận văn
học đặc thù trong giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX, qua đó góp phần hoàn
thiện việc nghiên cứu và giảng dạy văn học sử tại Việt Nam, đáp ứng nhu
cầu nghiên cứu về Việt Nam trong giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX từ góc độ
liên ngành cũng như xu thế hội nhập quốc tế trong nghiên cứu.
2. Đối tƣợng và phạm vi của luận án
Đối tượng nghiên cứu: TVĐSPT trong VHTĐVN với các vấn đề cụ thể
như tình hình tiếp nhận, bối cảnh, tình hình tư liệu, các đặc điểm hình thức
nổi bật và những nội dung tiêu biểu,...
Phạm vi khảo sát và nghiên cứu: Toàn bộ trước tác TVĐSPT trong
VHTĐVN (gồm 9 tập kí, 1 bài kí, 6 bản diễn ca, 178 bài thơ và 5 bản tấu
sớ hiện tồn của 21 tác giả)
3. Mục tiêu và nhiệm vụ của luận án
Mục tiêu của luận án: Phác thảo diện mạo cơ bản của TVĐPST trong
VHTĐVN; làm rõ sự thích nghi của VHTĐVN trong bối cảnh chuyển
giao giữa hai giai đoạn; tìm hiểu thêm về những động năng ý thức hệ chi
2
phối việc lựa chọn ghi chép, hình dung về thế giới của một bộ phận trí
thức người Việt Nam thời hậu kì trung đại – cận hiện đại.
Nhiệm vụ của luận án:
+ Minh định khái niệm “TVĐSPT trong VHTĐVN”; Lược thuật bối
cảnh hình thành TVĐSPT trong VHTĐVN, tình hình tư liệu TVĐSPT
trong VHTĐVN hiện tồn, hiện biết và các tác giả - soạn giả TVĐSPT
trong VHTĐVN;
+ Làm rõ những vấn đề thể loại, văn tự - ngôn ngữ của TVĐSPT trong
VHTĐVN;
+ Phác hoạ những trải nghiệm, kí ức của sứ thần và TVPB Việt Nam
thời trung đại trên hành trình đi sứ được thể hiện trong TVĐSPT, từ đó
cho thấy những hình dung của họ về thế giới và về Việt Nam nửa cuối thế
kỉ XIX.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính, bao gồm phương
pháp nghiên cứu văn học sử, phương pháp nghiên cứu văn học theo loại
hình, phương pháp tiếp cận liên văn bản, phương pháp tiếp cận liên ngành,
phương pháp văn bản học, phương pháp phân tích tác phẩm văn học.
5. Đóng góp của luận án
Luận án là nỗ lực sưu tầm, hệ thống hoá lại di sản TVĐSPT trong
VHTĐVN, làm nền tảng cho việc nghiên cứu TVĐSPT từ các góc độ văn
học, lịch sử, văn hoá,...
Luận án là công trình đầu tiên tiếp cận tổng thể, trực tiếp di sản TVĐSPT
trong VHTĐVN từ góc độ văn học
Luận án hướng đến phác thảo một diện mạo hoàn thiện hơn về thơ văn
của các sứ thần Việt Nam và trước tác của các trí thức Việt Nam đi Tây
giai đoạn cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX.
6. Cấu trúc của luận án
Luận án gồm phần Mở đầu, Nội dung (4 chương), Kết luận, Tài liệu
tham khảo và Phụ lục (16 bảng, 7 hình).
