BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
TRƯƠNG THỊ MỸ HẬU
ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TRONG THỂ LOẠI BÌNH LUẬN
(KHẢO SÁT TRÊN BÁO TUỔI TRẺ VÀ BÁO NHÂN DÂN)
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 9.22.90.20
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
Hà Nội, 2025
Công trình được hoàn thành tại: Khoa Ngữ văn,
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thị Lan Anh
TS. Nguyễn Thị Hương Lan
Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Văn Hiệp – Trường Đại học Công
nghiệp Hà Nội
Phản biện 2: PGS.TS. Trần Kim Phượng – Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội
Phản biện 3: PGS.TS. Lê Thị Thùy Vinh - Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội 2
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi ….. giờ … ngày … tháng… năm…
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
0.1. Lí do chọn đề tài
Thứ nhất, ngôn ngữ học chức năng hệ thống (Systemic functional linguistics -
SFL) là một hướng tiếp cận ngôn ngữ được phát triển đầu tiên bởi Halliday. Hướng
tiếp cận này ngày càng phổ biến trên toàn thế giới bởi tính khả dụng của nó. Thứ hai,
lí thuyết đánh giá cung cấp một công cụ phân tích mạnh mẽ với tính khả dụng cao
trong nhiều lĩnh vực, được dùng để khám phá các vấn đề xã hội và văn hóa thông qua
ngôn ngữ. Thứ ba, trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa như hiện nay, báo chí có
một vai trò cực kì quan trọng đối với sự phát triển của xã hội, đặc biệt là thể loại bình
luận báo chí. Hiện nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về thể loại bình luận trên
báo chí theo khung lí thuyết đánh giá, tuy nhiên các công trình ấy mới chỉ là những
bài viết về một vấn đề riêng lẻ nào đó trên báo chí chứ chưa có công trình nào nghiên
cứu một cách hệ thống, đầy đủ và toàn diện về thể loại bình luận trên báo chí theo
đường hướng của lí thuyết đánh giá.
Xuất phát từ các lí do trên, chúng tôi lựa chọn và nghiên cứu đề tài: Đặc điểm ngôn
ngữ đánh giá trong thể loại bình luận (khảo sát trên báo Tuổi trẻ và báo Nhân dân).
0.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là: chỉ ra đặc điểm ngôn ngữ đánh giá trong
diễn ngôn bình luận trên báo Tuổi trẻ và Nhân dân ở 03 phạm trù: Thái độ, Giọng
điệu và Thang độ; tìm được những tương đồng và dị biệt (nếu có) trong việc lựa chọn
ngôn ngữ đánh giá để thể hiện chức năng liên nhân trong các diễn ngôn bình luận ở
02 tờ báo này. Trên cơ sở đó, tìm ra được một số đặc trưng riêng của ngôn ngữ đánh
giá (NNĐG) trong diễn ngôn bình luận báo chí.
0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài là NNĐG trong diễn ngôn bình luận. Các
diễn ngôn bình luận này được thu thập trên báo in (cụ thể, trên 02 báo: Tuổi trẻ và
Nhân dân).
- Phạm vi lí thuyết nghiên cứu: lí thuyết đánh giá của Martin & White (2005) và lí
thuyết về thể loại bình luận báo chí được chúng tôi sử dụng làm cơ sở lí luận của luận
án. Trong luận án này, chúng tôi xem xét 02 phạm trù Thái độ và Giọng điệu một cách
độc lập trong các diễn ngôn bình luận trên báo Tuổi trẻ và Nhân dân. Còn Thang độ sẽ
được xem xét lồng ghép với Thái độ và Giọng điệu. Phạm trù Thái độ được biểu hiện ở
cả hai bình diện hiển ngôn và hàm ngôn. Mặc dù nghiên cứu NNĐG hàm ngôn có giá trị
trong việc phân tích sâu về chiến lược diễn ngôn, ý đồ truyền tải của tác giả, hoặc khám
2
phá các yếu tố ngữ nghĩa tiềm ẩn và tác động tâm lí lên độc giả, nhưng luận án chỉ
nghiên cứu các nguồn lực biểu hiện Thái độ ở bình diện hiển ngôn, không tìm hiểu các
nguồn lực hàm ngôn.
- Phạm vi ngữ liệu nghiên cứu: luận án của chúng tôi sử dụng nguồn ngữ liệu từ 90
văn bản bình luận trên hai báo Nhân dân và Tuổi trẻ (từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022).
0.4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích, nhiệm vụ nêu trên, luận án sử dụng các phương
pháp và thủ pháp sau: phương pháp phân tích diễn ngôn, phương pháp miêu tả, thủ
pháp thống kê, phân loại, thủ pháp so sánh.
0.5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án đã làm sáng tỏ đặc điểm NNĐG thể hiện các phạm trù Thái độ, Giọng
điệu và Thang độ trong các diễn ngôn bình luận trên báo chí.
0.6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án
Kết quả phân tích đặc điểm của NNĐG trên khối ngữ liệu của hai báo Nhân
dân và Tuổi trẻ theo mô hình khung đánh giá đã góp phần bổ sung, hoàn thiện lí
thuyết về NNĐG theo đường hướng của SFL.
Luận án có thể là nguồn tham khảo hữu ích cho các nhà khoa học trong quá
trình viết báo cáo nghiên cứu, đặc biệt là những nghiên cứu vận dụng lí thuyết
NNĐG trong thể loại báo chí.
Kết quả luận án có thể giúp ích cho việc tạo lập các diễn ngôn bình luận trên
báo chí của lực lượng làm báo, đặc biệt là nâng cao kĩ năng viết bài bình luận. Đồng
thời, nó cũng hỗ trợ người đọc trong việc tiếp nhận thông tin một cách nhanh chóng,
chính xác và nhận diện đúng thái độ, quan điểm của người viết.
0.7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính
của luận án gồm 03 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lí
luận; Chương 2: Đặc điểm ngôn ngữ đánh giá Thái độ trong thể loại bình luận báo
chí; Chương 3: Đặc điểm ngôn ngữ đánh giá Giọng điệu trong thể loại bình luận báo
chí.
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá theo quan điểm của
Ngôn ngữ học chức năng hệ thống
3
1.1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới về ngôn ngữ đánh giá
✤ Các cách tiếp cận khác nhau về ngôn ngữ đánh giá
Hiện nay, trên thế giới có ba hướng nghiên cứu nổi bật về NNĐG và mỗi
hướng gắn liền với một thuật ngữ đại diện: “Stance” (lập trường), “Evaluation” (đánh
giá), “Appraisal” (đánh giá). Nghiên cứu về “Stance” (lập trường) được Biber và
cộng sự (1999) đề xuất là một hướng tiếp cận ngôn ngữ dựa trên khối ngữ liệu, theo
đó, ngôn ngữ được phân tích từ hình thức đến chức năng. Đại diện hướng nghiên cứu
thứ hai về NNĐG là Thompson và Hunston (2000) [3] với thuật ngữ “Evaluation”
(đánh giá). Hướng nghiên cứu này tiếp cận ngôn ngữ từ chức năng đến hình thức,
khung nghiên cứu dựa trên tham số (parameter-based) với cách tiếp cận kết hợp.
Hướng nghiên cứu thứ ba của NNĐG là “Appraisal” (lí thuyết đánh giá) mà trọng
tâm là khung đánh giá (Appraisal framework) do Martin và White (2005) [4] phát
triển. Hướng nghiên cứu này dựa trên nền tảng của SFL của Halliday ở cấp độ ngữ
nghĩa diễn ngôn.
Chúng tôi lựa chọn triển khai luận án của mình dựa trên phương pháp tiếp cận
theo hướng phân tích diễn ngôn, cụ thể là lựa chọn bộ khung đánh giá của Martin &
White làm khung lí thuyết để phân tích toàn bộ ngữ liệu nghiên cứu.
✤ Các nghiên cứu về NNĐG áp dụng Khung đánh giá của Martin & White
- Ứng dụng NNĐG trong lĩnh vực chính trị: ngữ liệu được sử dụng để nghiên
cứu là những bài phát biểu của các nguyên thủ quốc gia, hoặc các bài hùng biện, xã
luận của những người diễn thuyết.
- Ứng dụng NNĐG trong lĩnh vực giáo dục: Trong lĩnh vực giáo dục, lí thuyết
ngôn ngữ đánh giá đã được ứng dụng rộng rãi để phân tích cách giáo viên, học sinh
sử dụng ngôn ngữ, cũng như cách thức trình bày nội dung trong tài liệu giảng dạy và
bài luận.
- Ứng dụng NNĐG trong lĩnh vực dịch thuật: Trong nghiên cứu dịch thuật, lí
thuyết NNĐG đã được ứng dụng rộng rãi, chủ yếu tập trung vào ba hướng chính:
dịch thuật văn bản chính trị và báo chí, dịch thuật văn học và sắc thái cảm xúc, dịch
thuật tài liệu giáo dục và học thuật.
1.1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước về ngôn ngữ đánh giá
Cho đến nay, nghiên cứu NNĐG theo cách tiếp cận của SFL, cụ thể là áp dụng
bộ khung đánh giá của Martin và White (2005) dường như còn khá mới mẻ ở Việt
Nam. Các luận án trong nước về ngôn ngữ đánh giá: Luận án của Nguyễn Hồng Sao,
