Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NỘI VỤ

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

LÊ KHÁNH CƯỜNG

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG

TẠI CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG

HÀ NỘI, 2020

BỘ NỘI VỤ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

LÊ KHÁNH CƯỜNG

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG

TẠI CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ CÔNG

MÃ SỐ: 9 34 04 03

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. TS. NGUYỄN NGỌC THAO

2. TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG

HÀ NỘI, 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tư

liệu, số liệu được sử dụng và trích dẫn trong luận án này là trung thực và có nguồn

gốc, xuất xứ rõ ràng, chính xác. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được công

bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận án

Lê Khánh Cường

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận án với đề tài “Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”, trước hết tôi xin đặc biệt cảm ơn 2 thầy

hướng dẫn đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.

Tác giả luận án xin trân trọng cám ơn Ủy ban nhân dân các tỉnh, huyện, xã và

bà con nhân dân nơi đề tài tiến hành nghiên cứu, điều tra, các nhà quản lý, nhà khoa

học...đã tạo những điều kiện tốt nhất, tham gia góp ý kiến khoa học, cung cấp tài liệu,

ủng hộ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu, điều tra khảo sát để hoàn

thành luận án.

Xin bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn hỗ trợ, động

viên, chia sẻ và tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi vượt qua những khó khăn để hoàn

thành luận án này.

Với những điều kiện khách quan và chủ quan, chắc chắn kết quả nghiên cứu

của luận án còn có những thiếu sót. Tác giả luận án rất mong tiếp tục nhận được những

ý kiến đóng góp để luận án được hoàn thiện hơn góp phần tích cực cho công cuộc xóa

đói giảm nghèo ở Việt Nam nói chung và ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam nói

riêng trong những năm tới.

Hà Nội, ngày 10 tháng 7 năm 2020

Tác giả luận án

Lê Khánh Cường

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................... i

DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ............................................ iv

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ NHÀ

NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG ........................................................ 14

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về giảm nghèo bền vững ......................... 14

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về giảm nghèo bền vững trên thế giới ........... 14

1.1.2. Các công trình trong nước ...................................................................... 18

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý nhà nước về giảm nghèo bền

vững ................................................................................................................. 24

1.2.1. Các công trình trên thế giới .................................................................... 24

1.2.2. Các công trình trong nước ...................................................................... 30

1.3. Đánh giá chung về tổng quan tình hình nghiên cứu ................................... 36

1.3.1. Những nội dung nghiên cứu và luận án có thể kế thừa ............................ 36

1.3.2. Những khoảng trống và giả thuyết tập trung nghiên cứu ......................... 38

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................... 39

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM

NGHÈO BỀN VỮNG ...................................................................................... 41

2.1. Những khái niệm cơ bản ............................................................................ 41

2.1.1. Quan niệm về nghèo, đói ........................................................................ 41

2.1.2. Xóa đói, giảm nghèo ............................................................................... 46

2.1.3. Giảm nghèo bền vững............................................................................. 48

2.1.4. Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ............................................ 49

2.2. Nguyên tắc, nội dung, phương thức quản lý nhà nước về giảm nghèo bền

vững ................................................................................................................. 52

2.2.1. Nguyên tắc cơ bản của quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ........ 52

MỤC LỤC

2.2.2. Tiêu chí đánh giá hoạt động quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững 52

2.2.3. Nội dung quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ............................. 54

2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại

các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ............................................................... 58

2.3. Kinh nghiệm quản lý nhà nước trong hoạt động giảm nghèo bền vững ở một

số nước và địa phương ..................................................................................... 64

2.3.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ở một số quốc

gia trên thế giới ................................................................................................ 64

2.3.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại một số địa

phương Việt Nam ............................................................................................. 73

2.3.3. Bài học kinh nghiệm cho các tỉnh miền núi phía Bắc về quản lý nhà nước

về giảm nghèo bền vững .................................................................................. 76

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................... 77

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO

BỀN VỮNG TẠI CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM ................ 79

3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của các tỉnh miền núi phía

Bắc Việt Nam ................................................................................................... 79

3.1.1. Điều kiện tự nhiên của các tỉnh miền núi phía Bắc ................................. 79

3.1.2. Khái quát về kinh tế - xã hội các tỉnh miền núi phía Bắc ........................ 84

3.2. Thực trạng nghèo đói các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ...................... 87

3.2.1. Đặc điểm nghèo đói và các nhân tố ảnh hưởng tới giảm nghèo bền vững

tại các tỉnh miền núi phía Bắc .......................................................................... 87

3.2.2. Hiện trạng nghèo đói tại các các tỉnh miền núi phía Bắc ....................... 102

3.3. Thực trạng quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi

phía Bắc trong thời gian qua ........................................................................... 111

3.3.1. Ban hành chính sách mới về giảm nghèo bền vững .............................. 111

3.3.2. Kiện toàn tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững .............................................................................................. 119

3.3.3. Nguồn lực tài chính để thực hiện giảm nghèo bền vững ....................... 131

3.3.4. Thanh tra, kiểm tra và chế độ báo cáo, phối hợp giữa các cấp .............. 136

3.4. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam .......................................................................... 141

3.4.1. Những ưu điểm ..................................................................................... 141

3.4.2. Những tồn tại hạn chế ........................................................................... 145

3.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .............................................. 148

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ................................................................................. 151

CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ

NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TẠI CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA

BẮC VIỆT NAM ........................................................................................... 153

4.1. Quan điểm quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam trong thời gian tới ............................................................ 153

4.1.1. Đổi mới nội dung, phương thức xây dựng chính sách giảm nghèo bền

vững ............................................................................................................... 153

4.1.2. Việc kiện toàn tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về

giảm nghèo bền vững phải đặc biệt coi trọng ................................................. 156

4.1.3. Về nguồn lực tài chính để thực hiện giảm nghèo bền vững phải được triển

khai có hiệu quả và huy động mọi nguồn lực trong xã hội để thực hiện công tác

giảm nghèo bền vững ở mỗi địa phương ........................................................ 157

4.1.4. Việc kiểm tra, giám sát công tác quản lý nhà nước về giảm nghèo bền

vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc phải thực hiện thường xuyên và có kế hoạch

....................................................................................................................... 158

4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững các tỉnh

miền núi phía Bắc .......................................................................................... 159

4.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách về giảm nghèo bền vững .......... 159

4.2.2. Nhóm giải pháp về tổ chức bộ máy thực hiện quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam .............................. 169

4.2.3. Nhóm giải pháp về nâng cao chất lượng các nguồn lực ........................ 171

4.2.4. Giải pháp về công tác thanh tra, kiểm tra .............................................. 178

4.3. Một số kiến nghị để thực hiện các giải pháp ............................................ 179

4.3.1. Đối với Quốc hội .................................................................................. 179

4.3.2. Đối với chính phủ ................................................................................. 180

4.3.3. Đối với các địa phương ở miền núi phía Bắc nước ta ........................... 181

TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ................................................................................. 184

KẾT LUẬN .................................................................................................... 186

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ............................................... 189

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 190

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Nguyên nghĩa

Ngân hàng phát triển Châu Á 1 ADB

An ninh quốc phòng 2 ANQP

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông nam Á 3

4 ASXH An sinh xã hội

5 BHYT Bảo hiểm y tế

6 BTB Bắc Trung Bộ

7 CSXH Chính sách xã hội

8 CSHT Cơ sở hạ tầng

9 CSDT Chính sách Dân tộc

10 CT-XH Chính trị xã hội

11 DA Dự án

12 DHMT Duyên hải Miền Trung

13 DNNN Doanh nghiệp nhà nước

14 DTTS Dân tộc thiểu số

15 ĐBKK Đặc biệt khó khăn

16 HĐND Hội đồng nhân dân

17 HĐCS Hoạch định chính sách

18 HĐDT Hội đồng dân tộc

19 HTCS Hạ tầng cơ sở

20 HTKT Hạ tầng kinh tế

21 GDP Tổng sản phẩm trong nước

STT Từ viết tắt Nguyên nghĩa

22 KCB Khám chữa bệnh

23 KT-XH Kinh tế - xã hội

24 LLLĐ Lực lượng lao động

25 NLLĐ Nguồn lực lao động

26 NSTW Ngân sách trung ương

27 NN Nhà nước

28 NHTM Ngân hàng thương mại

29 NXB Nhà xuất bản

30 QL Quản lý

31 TB-XH Thương binh - Xã hội

32 UBND Ủy ban nhân dân

33 UNDP Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc

34 USD Đô la Mỹ

35 XĐGN Xóa đói giảm nghèo

36 XHH Xã hội hóa

37 XTĐT Xúc tiến đầu tư

38 WB Ngân hàng thế giới

Bảng 3.1 Tổng hợp phân loại hộ nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam từ năm 2016 – 2018 ................................................................................. 89

Bảng 3.2. Đặc điểm hộ nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ............. 91

Bảng 3.3 Tổng hợp diễn biến hộ nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam từ năm 2016 – 2018 ............................................................................... 103

Bảng 3.4 Tổng hợp diễn biến hộ cận nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam từ năm 2016 – 2018 ............................................................................... 106

Bảng 3.5. Tổng hợp mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của hộ

nghèo của một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam từ năm 2016 - 2018 ....... 109

Bảng 3.6. Tác động của các chính sách đến hoạt động sản xuất và đời sống của

hộ gia đình ..................................................................................................... 112

Bảng 3.7. Đánh giá mức độ hạn chế trong xây dựng và thực hiện chính sách

giảm nghèo bền vững đối với các tỉnh miền núi phía Bắc hiện nay ................ 114

DANH MỤC CÁC BẢNG

iii

Hình 2.1. Các tiêu chí phản ánh giảm nghèo bền vững ..................................... 49

Hình 3.1. Các tiểu vùng địa lý tự nhiên của các tỉnh miền phía Bắc Việt Nam . 80

Hình 3.2. Đặc điểm hộ nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ............. 92

Hình 3.3. Mức độ tham gia của người dân vào quá trình xây dựng biện pháp

thực hiện chính sách ....................................................................................... 117

Hình 3.4. Sự phù hợp của chính sách với địa phương và người nghèo ............ 118

Hình 3.5. Phân cấp quản lý Chương trình XĐGN ........................................... 122

Hình 3.6. Nhận xét về hiệu quả hoạt động tuyên truyền chính sách ................ 126

Hình 3.7. Mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy để thực hiện chính sách giảm nghèo

bền vững ........................................................................................................ 128

Hình 3.8. Nhận xét của cán bộ, công chức xã về hiệu quả trong phối hợp thực

hiện chính sách ............................................................................................... 129

Hình 3.9. Nhận xét của công chức lãnh đạo quản lý từ cấp huyện trở lên về hiệu

quả phối hợp thực hiện chính sách ................................................................. 130

Hình 3.10. Quy trình phân bổ ngân sách của Chương trình giảm nghèo bền vững

....................................................................................................................... 132

Hình 3.11. Tỷ lệ người dân tham gia kiểm tra, giám sát qúa trình thực hiện chính

sách ................................................................................................................ 139

Hình 3.12. Sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội trong kiểm tra, đánh

giá quá trình thực hiện chính sách .................................................................. 140

Hình 4.1. Những chính sách đang được thực hiện có thể giúp người dân thoát

nghèo. ............................................................................................................ 154

Hình 4.2. Cải thiện cuộc sống của người nghèo khi thực hiện các chính sách xóa

đói giảm nghèo đến nay.................................................................................. 155

Hình 4.3. Mức độ tham gia đề xuất các biện thực hiện chính sách của người

nghèo ............................................................................................................. 169

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hiện nay, xóa đói giảm nghèo được mọi quốc gia trên thế giới coi như một

yêu cầu, đòi hỏi bắt buộc về mặt đạo đức, xã hội, văn hóa, kinh tế chính trị. Bởi vì

đói nghèo không những là lực cản lớn nhất của sự phát triển mà nó còn gây nên sự

tàn phá ghê gớm về đạo đức tinh thần, làm thiếu an toàn xã hội, làm suy kiệt kinh tế

và làm suy sụp về chính trị, phương hại đến an ninh. Đối với Việt Nam trong giai

đoạn hiện nay, giảm nghèo là một trọng trách lớn của toàn Đảng, toàn dân. Đảng,

chính phủ, nhân dân Việt Nam cùng nhiều tổ chức trong nước và quốc tế tại Việt

Nam đang cùng nhau tìm kiếm những giải pháp tiếp cận để giảm tỷ lệ nghèo đói,

đặc biệt là ở các vùng khó khăn, vùng dân tộc thiểu số đang sinh sống tại vùng sâu,

vùng xa. Chương trình mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam được

thực hiện từ nhiều năm qua, là Chiến lược phát triển toàn diện về tăng trưởng kinh

tế và xóa đói giảm nghèo phê duyệt tháng 5/2002, được coi là một bộ phận cấu

thành của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong giai đoạn 2001

– 2010, đặc biệt là Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn

2012 -2015 được tổ chức triển khai và thực hiện đã mang lại cho đồng bào ở các

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam những công trình cơ sở hạ tầng thiết yếu, cải thiện

một phần đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào, góp phần tích cực giảm tỷ lệ

đói nghèo, nâng cao niềm tin của đồng bào vào đường lối phát triển kinh tế của

Đảng, Nhà nước. Qua đó giúp thu nhập bình quân đầu người của hộ nghèo cả nước

tăng lên 1,6 lần so với cuối năm 2011 (riêng các hộ nghèo ở các huyện nghèo, xã

nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi tăng gấp 2,5

lần); tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm bình quân 2%/năm (riêng các huyện, xã nghèo

giảm 4%/năm) theo chuẩn nghèo quốc gia giai đoạn 2011 – 2015, thực hiện đồng

bộ, có hiệu quả các chính sách giảm nghèo để cải thiện điều kiện sống của người

nghèo, trước hết là về y tế, giáo dục, văn hoá, nước sinh hoạt, nhà ở; người nghèo

tiếp cận ngày càng thuận lợi hơn với các dịch vụ xã hội cơ bản, cơ sở hạ tầng kinh

tế - xã hội ở các huyện, xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn được tập trung đầu tư

đồng bộ theo tiêu chí nông thôn mới, trước hết là hạ tầng thiết yếu như: giao thông,

điện, nước sinh hoạt…

Giảm nghèo ở Việt Nam đã đạt được thành tựu đáng kể và được quốc tế ghi

nhận: tỷ lệ nghèo trên đầu người (tính theo chi tiêu tiền tệ) đã giảm mạnh từ 57%

năm 1990 xuống còn 13.5% năm 2014. Nhận thức được chất lượng cuộc sống của

con người liên quan đến nhiều khía cạnh khác ngoài thu nhập, năm 2015, Chính phủ

Việt Nam đã ban hành chuẩn nghèo đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020,

đánh dấu bước quan trọng trong quá trình chuyển đổi của Việt Nam từ đo lường

nghèo theo thu nhập sang đo lường đa chiều. Là một trong số những nước đi đầu ở

khu vực Châu Á - Thái Bình Dương trong áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa

chiều để giảm nghèo ở tất cả các chiều cạnh, trong Kế hoạch phát triển Kinh tế Xã

hội (2016-2020), Việt Nam đã đặt mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo đa chiều bình quân

cả nước là 1% - 1.5%/năm và riêng các huyện nghèo, các xã đặc biệt khó khăn giảm

4%/năm. Đo lường nghèo theo cách tiếp cận đa chiều, bao gồm cả thu nhập và các

chiều phi tiền tệ như nhà ở, tiếp cận nước sạch và vệ sinh, dịch vụ giáo dục, y tế,

bảo hiểm y tế và bảo hiểm xã hội đã được sử dụng trong thiết kế Chương trình Mục

tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững (CT MTQG GNBV) giai đoạn 2016-2020 và

trong quá trình rà soát hộ nghèo để xác định đối tượng hưởng lợi của Chương trình,

cũng như các chính sách giảm nghèo và trợ giúp xã hội. Việt Nam có gần 70% dân

số làm nông nghiệp tại các vùng nông thôn và vùng dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng

xa nơi tập trung hầu hết các hộ nghèo đói, tỷ lệ hộ nghèo vùng dân tộc, miền núi

vẫn chiếm 52,7% số hộ nghèo cả nước. Trong thời gian vừa qua, Đảng và Nhà nước

ta đã có nhiều biện pháp đẩy mạnh công tác xóa giảm nghèo, cùng với sự trợ giúp

của các tổ chức trong nước và quốc tế trong hoạt động giảm nghèo. Việt Nam đã

thu được những kết quả bước đầu rất khả quan thể hiện ở tăng mức chi tiêu bình

quân trên đầu người. Trên thực tế trên cho thấy rằng, chính sách giảm nghèo bền

vững của Đảng và Nhà nước có nhiều ưu việt. Song, việc triển khai thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững đến các vùng khó khăn vẫn còn nhiều lúng túng, bất cập

và thiếu đồng bộ. Hệ thống chính sách, chương trình, cơ chế về xóa đói giảm nghèo,

việc tổ chức thực hiện, công tác kiểm tra, giám sát còn nhiều bất cập, chưa thực sự

phù hợp với điều kiện vị trí địa lý, phong tục tập quán của đại đa số đồng bào đang

sinh sống nơi đây. Khối lượng vốn giành cho chương trình giảm nghèo bền vững

còn chưa đáp ứng được nhu cầu đòi hỏi, vấn đề đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng

nhiều nơi còn chưa thực sự mang lại hiệu quả, đầu tư còn tràn lan, lãng phí, thất

thóat... Một trong những nguyên nhân của sự bất cập đó là do quản lý nhà nước

trong hoạt động giảm nghèo tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam chưa thực sự

được phát huy. Điều đó cho thấy cần phải nâng cao hơn nữa quản lý nhà nước trong

hoạt động giảm nghèo để chương trình thực sự có hiệu quả và mang lại lợi ích thiết

thực cho người dân nơi đây.

Các tỉnh miền núi phía Bắc (MNPB) có 15 tỉnh, được chia làm 2 vùng Đông

Bắc Bộ và Tây Bắc Bộ. Trong thời gian qua, tuy đạt được rất nhiều thành công nhất

định trong hoạt động giảm nghèo, nhưng thành tựu giảm nghèo chưa vững chắc;

điển hình nên các vấn đề như: nghèo đói ở vùng nông thôn, vùng núi, khác biệt về

nghèo đói giữa các dân tộc còn lớn, sự chênh lệch giàu - nghèo đang gia tăng, hiệu

quả và hiệu lực của các chính sách hỗ trợ người nghèo, hộ nghèo, vùng nghèo chưa

cao. Khu vực này có 33 huyện nghèo (theo nghị quyết 30a/2008/NQ-CP ngày

27/12/2008 của chính phủ và bổ sung theo Quyết định số 1791/QĐ-TTg ngày

01/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ), đồng thời theo Quyết định số 529/QĐ-

BLĐTBXH ngày 06/5/2014 thì tính đến hết năm 2013 thì trong 33 huyện nghèo này

tỷ lệ hộ nghèo chiếm 40,67% và hộ cận nghèo chiếm tỷ lệ 22,65%. Nhiều hộ gia

đình vừa thoát ra khỏi nghèo đói, nhưng chỉ ở trên ngưỡng nghèo một chút, nên chỉ

một vài biến động không lớn trong đời sống (như người nhà đau ốm đột xuất, mất

việc làm, con cái đến độ tuổi đi học, sinh thêm con, thiên tai, hạn hán, …) cũng sẽ

làm các hộ gia đình này trở lại tình trạng nghèo đói.

Như vậy, vấn đề đặt ra là nhà nước cần có các chính sách như thế nào để

nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo? Đặc điểm quản lý nhà nước về giảm nghèo

bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc có những đặc thù, nhiều vấn đề đặt ra như:

nội dung quản lý nhà nước về xóa đói giảm nghèo đối với vùng đặc thù là gì? Bộ

máy quản lý nhà nước ở các cấp được tổ chức và hoạt động ra sao? Hình thức và

phương pháp quản lý nhà nước ở các cấp đối với giảm nghèo bền vững ở vùng đặc

thù các tỉnh miền núi phía Bắc là gì? … Từ đó tác giả thấy cần thiết phải hoàn thiện

và ban hành một số chính sách mới có tính đặc thù để phục vụ công tác giảm nghèo

bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Đồng thời để góp phần bổ sung cơ sở khoa

học nhằm nâng cao quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam ở trên cả năm thành tố: thể chế, tổ chức bộ máy, nguồn nhân

lực, tài chính công và công tác thanh tra, kiểm tra. Từ đó mang lại hiệu quả thiết

thực cho các chính sách sách giảm nghèo và đạt được mục tiêu mà Đảng và Nhà

nước đã đặt ra, tác giả đã chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Từ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững của

cả nước nói chung và vùng miền núi phía Bắc nói riêng, luận án xây dựng và đề

xuất các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về giảm nghèo bền

vững để sớm đạt được mục tiêu xác định tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tổng quan các kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước về giảm nghèo và

quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững từ đó góp phần hệ thống hóa các vấn đề

đã được nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về quản lý nhà nước

về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

- Nghiên cứu cơ sở khoa học của quản lý nhà nước về giảm nghèo, áp dụng

cho giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

- Đánh giá thực trạng giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc

trong những năm qua.

- Phân tích thực trạng QLNN về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam.

- Phân tích làm rõ quan điểm, phương hướng, mục tiêu giảm nghèo ở các

tỉnh miền núi. Từ đó đề xuất các giải pháp tiếp tục giảm nghèo bền vững tại các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Hoạt động quản lý của nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền

núi phía Bắc nước ta. Khi nghiên cứu về quản lý của nhà nước về giảm nghèo bền

vững, luận án tập trung đi sâu nghiên cứu về quy trình tổ chức thực hiện chính sách

về giảm nghèo bền vững ở các tình miền núi phía Bắc nước ta. Từ khung lý thuyết

về quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững, luận án đề xuất các giải pháp nhằm

nâng cao hơn nữa hoạt động quản lý của nhà nước về giảm nghèo bền vững ở các

tỉnh miền núi phía Bắc nước ta trong thời gian tới.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi không gian: Trong khuôn khổ luận án tiến sĩ, tác giả thực hiện các

nghiên cứu về quản lý nhà nước giảm nghèo bền vững tại 6 tỉnh miền núi phía Bắc

Việt Nam (3 tỉnh Tây Bắc Bộ và 3 tỉnh Đông Bắc Bộ mang đầy đủ các đặc trưng

của các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam) bao gồm: Sơn La, Lai Châu, Hà Giang,

Phú Thọ, Lạng Sơn, Hòa Bình (sau đây gọi tắt là các tỉnh miền núi phía Bắc).

Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực trạng tổ chức thực hiện chính sách giảm

nghèo bền vững ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta trong giai đoạn từ năm 2000

đến nay (tác giả lấy mốc bám sát Chương trình phát triển kinh tế xã hội các xã đặc

biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2 từ 2006 - 2010,

Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo giai đoạn 2011 - 2015 và Chương trình

mục tiêu quốc gia về Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 - 2020).

Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu về hoạt động QLNN trên các khía cạnh:

ban hành chính sách mới về giảm nghèo bền vững; kiện toàn tổ chức bộ máy và đội

ngũ cán bộ quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững; nguồn lực tài chính để thực

hiện giảm nghèo bền vững; hoạt động thanh tra, kiểm tra quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững trong quá trình thực thi nhiệm vụ giảm nghèo bền vững theo quy

định của pháp luật.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận

Tác giả dựa trên nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí

Minh, quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà

nước ta về giảm nghèo bền vững trong thời kỳ đổi mới. Tiếp cận đề tài từ góc độ

khoa học quản lý công.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Tác giả sử dụng các phương pháp chủ yếu sau đây trong nghiên cứu: Phương

pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp nghiên cứu định tính, phương

pháp nghiên cứu định lượng…

4.2.1. Phương pháp phân tích tổng hợp

Áp dụng phương pháp phân tích tổng hợp trong luận án để xem xét xem có

các nghiên cứu nào trong lĩnh vực QLNN về giảm nghèo bền vững đã được nghiên

cứu, các nghiên cứu đó đã được thực hiện như thế nào, kết quả của các nghiên cứu

là gì?... phân tích tổng hợp để phát hiện những “khoảng trống” trong các nghiên cứu

trước, làm cơ sở cho việc thực hiện các nội dung của đề tài.

Trên cơ sở mối quan hệ biện chứng của cá phương pháp nghiên cứu trong

khoa học kinh tế - xã hội, luận án phân tích làm rõ những tác động của QLNN đối

với QLNN thông qua thực hiện các nội dung QLNN về giảm nghèo bền vững; phân

tích và làm rõ các nguyên nhân ảnh hưởng đến QLNN về giảm nghèo bền vững;

phân tích và đánh giá việc thực hiện chức năng về giảm nghèo bền vững qua các

tiêu chí xây dựng.

Tìm kiếm nguồn tài liệu

Thu thập và xử lý số liệu

Thực hiện phân tích tổng hợp

Phương pháp phân tích tổng hợp được thực hiện qua các bước sau:

Hình 1. Các bước thực hiện phương pháp phân tích tổng hợp

Bước 1: Tìm kiếm nguồn tài liệu

Đối với các số liệu thứ cấp, luận án sử dụng năm nguồn số liệu chính đó là:

hệ thống thư viện; số liệu từ các Bộ, ngành; số liệu từ các từ các cơ quan; Tổng cục

thống kê; Bộ lao động thương binh và xã hội.

Hệ thống Thư viện, Thư viện quốc gia, thư viện của các trường đại học, kinh

tế quốc dân, đại học Thương mại, để tìm kiếm các công trình có liên quan đến đề tài

nghiên cứu như: luận văn, luận án, các đề tài, các bài báo trong và ngoài nước v..v..

Số liệu từ các Bộ, Ngành: Bộ công thương, Bộ Thông tin và Truyền

thông, Bộ Kế hoạch và đầu tư, Tổng cục Thống kê, Bộ tư pháp v..v.. để tìm

kiếm các báo cáo có liên quan đến đề tài nghiên cứu như: Báo cáo về tình hình

KT-XH hàng năm. Tìm kiếm các văn bản quy phạm pháp luật về giảm nghèo,

QLNN về giảm nghèo bền vững và các chiến lược, kế hoạch phát triển KT-XH

cho các tỉnh miền núi phía Bắc.

Số liệu thống kê từ các cơ quan, viện nghiên cứu có liên quan đến giảm

nghèo bền vững như: Ủy ban dân tộc Quốc hội, Bộ lao động Thương binh – xã hội,

Ngân hàng pát triển Châu Á (ADB), Chương trình phát triển Liên hiệp quốc

(UNDP), Ngân hàng thế giới (WB), Tổng cục thống kê, Niên giám thống kê của các

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam … để tìm kiếm các công trình nghiên cứu có liên

quan đến đề tài luận án.

Các buổi hội thảo chuyên đề: thông qua các buổi hội thảo về đề án các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam về xóa đói giảm nghèo và về phát triển kinh tế xã hội

các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ở Đại học Quốc gia Hà Nội… tác giả thu thập

được rất nhiều ý kiến của các chuyên gia tham dự hội thảo về đề tài nghiên cứu

cũng như nguồn số liệu từ tham luận của các chuyên gia trong các buổi hội thảo.

Đây là nguồn tư liệu rất có ích trong quá trình thực hiện các nội dung của đề tài.

Các website của các tổ chức hoạt động về giảm nghèo bền vững ở Việt Nam

như: http://www.isgmard.org.vn/vn, http://moj.gov.vn, http://cema.gov.vn,

http://giamngheo.molisa.gov.vn, http://btxh.gov.vn, http://web.worldbank.org,

http://www.chinhphu.vn, http://www.vn.undp.org, http://chuongtrinh135.vn, các

web site của UBND các tỉnh, …

Đối với các dữ liệu sơ cấp sử dụng trong đề tài được tác giả thu thập số liệu

thông qua hình thức điều tra khảo sát các hộ gia đình, người dân và các cơ quan

QLNN theo các bước được trình bày trong phương pháp nghiên cứu định lượng.

Bước 2. Thu thập số liệu và xử lý số liệu

Từ các nguồn tài liệu trên, sử dụng phương pháp tổng hợp tác giả thu thập

được các số liệu gốc trong các nguồn tài liệu. Các số liệu này được xử lý thông qua

bộ phần mềm xử lý số liệu trong KTXH phổ biến hiện nay là SPSS. Kết quả của

quá trình xử lý là các số liệu, các bảng biểu phân tích và các biểu đồ được sử dụng

trong đề tài nghiên cứu.

Bước 3. Thực hiện phân tích và tổng hợp

Từ các số liệu, các bảng biểu và biểu đồ đã được xử lý, đề tài tập trung phân

tích quá trình thực hiện nội dung QLNN về giảm nghèo bền vững ở tại các tỉnh

miền núi phía Bắc, chỉ ra những vấn đề còn tồn tại trong QLNN về giảm nghèo bền

vững hiện nay; trên cơ sở tổng hợp các kết quả phân tích, kết quả điều tra và ý kiến

của các chuyên gia để đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện QLNN về

giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

4.2.2. Phương pháp nghiên cứu định tính Phương pháp nghiên cứu định tính được sử dụng trọng luận án để xác định

các câu hỏi nghiên cứu, xác định các tiêu chí đánh giá QLNN về giảm nghèo bền vững, thu thập ý kiến của các chuyên gia về những vấn đề còn tồn tại trong QLNN về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc hiện nay đồng thời trao đổi về một số giải pháp hoàn thiện các nội dung QLNN về giảm nghèo bền vững tại các

Thiết kế câu hỏi bán cấu trúc

Thực hiện phỏng vấn sâu

Phân tích, tổng hợp thông tin từ các nội dung đã phỏng vấn

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu định tính được thực hiện qua các bước sau: Dự kiến các vấn đề cần nghiên cứu

Hình 2. Các bước thực hiện nghiên cứu định tính

Bước 1. Dự kiến các vấn đề cần nghiên cứu

Từ những kết quả bước đầu khi thực hiện phương pháp phân tích tổng hợp

các công trình nghiên cứu, các tài liệu có liên quan tới giảm nghèo bền vững và

QLNN về giảm nghèo bền vững, tác giả bước đầu xác định được một số vấn đề

chính cần nghiên cứu của đề tài sau:

- Hoạt động giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc trong thời

gian qua đã tiến hành như thế nào? nhà nước thực hiện quản lý về giảm nghèo bền

vững bằng các hình thức như thế nào? Kết quả thực hiện nội dung QLNN về giảm

nghèo bền vững ra sao?

- Điều kiện nào để giảm nghèo bền vững được thực thi hiệu quả?

- Kinh nghiệm của thế giới đối với QLNN về giảm nghèo bền vững là gì?

- Hiệu quả của QLNN về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc

có thể được đánh giá qua các tiêu chí nào? Phương pháp xây dựng các tiêu

chí này?

- Các giải pháp khắc phục những tồn tại trong QLNN về giảm nghèo bền vững

là gì? Nội dung cụ thể của các biện pháp?

Bước 2. Thiết kế câu hỏi phỏng vấn sâu đối tượng điều tra

Căn cứ vào các vấn đề nghiên cứu đã dự kiến, tác giả thiết kế lưới câu hỏi

phỏng vấn sâu các đối tượng là các chuyên gia, nhà quản lý về giảm nghèo (phụ lục

1.5). Nội dung các câu hỏi được thiết kế như nhau cho các đối tượng phỏng vấn.

Bước 3. Thực hiện phỏng vấn sâu

Trong các buổi hội thảo liên quan tới hoạt động giảm nghèo mà tác giả trực tiếp tham dự, tác giả thực hiện phỏng vấn sâu một số chuyên gia tham dự hội thảo theo các câu hỏi đã được thiết kế.

Bằng phương pháp phỏng vấn sâu các chuyên gia tác giả đã bước đầu xác

định được các câu hỏi nghiên cứu của đề tài, đó là:

Thể chế của NN ta đối với hoạt động giảm nghèo bền vững đã hoàn thiện

chưa?

Bộ máy QLNN đối với hoạt động giảm nghèo bền vững từ trung ương đến

địa phương đã hoàn thiện chưa?

Làm thế nào để nâng cao hiệu quả QLNN về giảm nghèo bền vững ở các tỉnh

miền núi phía Bắc nói riêng và của Việt Nam nói chung?

Trên cơ sở trao đổi, phỏng vấn với các chuyên gia, tác giả cũng đã bước đầu xác định được các tiêu chí đánh giá nội dung QLNN về giảm nghèo bền vững, các tiêu chí được sử dụng để đánh giá bao gồm: tiêu chí hiệu lực, tiêu chí

hiệu quả, tiêu chí phù hợp và tiêu chí bền vững. Đồng thời qua trao đổi và nghiên cứu tài liệu, tác giả cũng xây dựng được bộ chỉ tiêu dùng để đo lường kết quả thực hiện từng tiêu chí.

4.2.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng Phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng trong luận án để đo lường các kết quả thực hiện QLNN về giảm nghèo bền vững theo từng tiêu chí đồng thời kiểm tra tính phù hợp của các chỉ tiểu trong thang đo từng tiêu chí. Trên cơ sở bộ

Thiết kế công cụ điều tra, thu thập số liệu

Điều tra chính thức

Xử lý và phân tích số liệu điều tra

tiêu chí đã xây dựng thực hiện việc đánh giá các nội dung QLNN về giảm nghèo bền vững.

Phương pháp nghiên cứu định lượng được tiến hành qua các bước sau: Xác định mẫu điều tra

Hình 3. Các bước nghiên cứu định lượng

Phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng trong luận án để đo lường

các kết quả thực hiện QLNN về giảm nghèo bền vững theo từng tiêu chí đồng thời

kiểm tra tính phù hợp của các chỉ tiểu trong thang đo từng tiêu chí. Trên cơ sở bộ

tiêu chí đã xây dựng thực hiện việc đánh giá các nội dung QLNN về giảm nghèo

bền vững.

Đối tượng điều tra là 3 đối tượng: người nghèo, cán bộ công chức ở các xã,

cán bộ công chức lãnh đạo quản lý từ cấp huyện trở lên.

Đối với đối tượng là người nghèo: Trên cơ sở khoa học về chọn mẫu điều tra,

tác giả tính toán và chọn đối tượng điều tra là 600 hộ dân trên 6 tỉnh thành, mỗi tỉnh

chọn ngẫu nhiên 5 huyện, mỗi huyện phát 100 phiếu ở 3 xã nghèo, mỗi xã được

phát ngẫu nhiên cho 10 hộ nghèo (mẫu phiếu số 1), tổng số phiếu mỗi tỉnh là 5

huyện x 2 xã x 10 phiếu = 100 phiếu/tỉnh. Phiếu trả lời sẽ được thu thập, xử lý và sử

dụng vào phân tích, đánh giá các nội dung nghiên cứu để có được các kết quả khách

quan, phục vụ cho đề tài nghiên cứu.trong đó:

 Tỉnh Hòa Bình: 100 hộ dân.

 Tỉnh Sơn La: 100 hộ dân.

 Tỉnh Phú Thọ: 100 hộ dân.

 Tỉnh Lai Châu: 100 hộ dân.

 Tỉnh Lạng Sơn: 100 hộ dân.

 Tỉnh Hà Giang: 100 hộ dân.

Đối với đối tượng là cán bộ công chức cấp xã: Những người có trách nhiệm

trong quá trình tổ chức thực hiện chính sách (mẫu phiếu số 2), chọn 6 tỉnh, mỗi tỉnh

chọn ra 2 huyện, mỗi huyện chọn 3 xã, mỗi xã phát cho 2 phiếu là cán bộ công chức

ở xã nghèo, tổng số phiếu điều tra là: 6 tỉnh x 2 huyện x 3 xã x 2 phiếu = 72 phiếu.

Đối tượng cán bộ công chức lãnh đạo quản lý từ cấp huyện trở lên (tổng 90

phiếu, mẫu phiếu 03): chọn ra 6 tỉnh, mỗi tỉnh chọn ra 5 huyện ngẫu nhiên, mỗi

huyện phát 2 phiếu, như vậy tổng số phiếu là 6 tỉnh x 5 huyện x 2 phiếu = 60 phiếu.

Đồng thời 30 phiếu phát ngẫu nhiên ở 6 tỉnh cho cán bộ quản lý cấp tỉnh bao gồm

lãnh đạo tỉnh lãnh đạo các sở thuộc UBND tỉnh bao gồm: Sở LĐTBXH, Sở Tài

chính, Ban Dân tộc, Sở Giáo dục và Đào tạo, Liên Đoàn Lao động tỉnh. Việc phát

phiếu điều tra dành cho các đối tượng này nhằm có được thông tin tham chiếu 2

chiều giữa một bên là các cơ quan nhà nước và một bên là đối tượng thụ hưởng lợi

ích của chính sách trên cơ sở đó rút ra những kết luận quan trọng trong quá trình

nghiên cứu.

4.2.4. Phương pháp chuyên gia Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả trực tiếp trao đổi, tham khảo ý kiến của các cán bộ khoa học, các nhà quản lý có kinh nghiệm để tham vấn về các vấn đề

liên quan tới đề tài.

4.2.5. Phương pháp thống kê mô tả Dựa trên các thông tin số liệu mới nhất mà luận án có thể thu thập được từ các nguồn thông tin rất đáng tin cậy (từ các cơ quan thống kê, các cuộc điều tra),

phương pháp thống kê mô tả được sử dụng để phân tích thực trạng tổ chức thực hiện chính sách XĐGN dựa trên các số liệu thứ cấp và sơ cấp

5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Cơ sở khoa học về giảm nghèo bền vững và quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững là gì?

- Vai trò của nhà nước trong việc giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam là gì?

- Nét đặc trưng và sự khác biệt của người nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc

so với các khu vực khác là gì?

- Để có thể quản lý công chức theo năng lực trong cơ quan hành chính nhà

nước ở Việt Nam, các chủ thể quản lý có thẩm quyền cần phải làm gì?

- Giải pháp nào để hoàn thiện quản lý nhà nước ở các cấp về giảm nghèo bền

vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc?

5.2. Giả thuyết nghiên cứu

Luận án được tiến hành dựa trên những giả thuyết khoa học sau:

Thứ nhất, hoạt động quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ở các tỉnh

miền núi phía Bắc nước ta được chú trọng nhưng chưa mang lại kết quả và hiệu quả

như mong muốn của nhà nước cũng như của các đối tượng chính sách. Vì vậy các

chính sách về giảm nghèo bền vững nếu được tổ chức thực hiện một cách khoa học,

hợp lý và phù hợp với điều kiện thực tiễn ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta thì

kết quả mang lại sẽ cao hơn so với hiện tại.

Thứ hai, việc thực hiện những chính sách giảm nghèo bền vững, chưa tạo ra

được động lực mạnh để thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội cho các tỉnh

miền núi phía Bắc nước ta. Do vậy, nếu việc thực hiện chính sách này được tiến

hành với những cơ chế phù hợp trên cơ sở sử dụng nguồn lực hợp lý thì việc thực

hiện chính sách đó sẽ thu được kết quả cao hơn và bền vững hơn.

Thứ ba, mặc dù các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta đã triển khai thực hiện

chính sách về giảm nghèo bền vững cùng thời điểm với các khu vực khác của Việt

Nam nhưng hiện tại các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta vẫn được xem là khu vực có

tỷ lệ đói nghèo cao nhất cả nước, hiện tượng này có thể do việc tổ chức thực hiện

chính sách chưa phù hợp và nếu có các giải pháp phù hợp thì sẽ nâng cao được kết

quả cũng như hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về giảm nghèo ở các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam.

6. Những đóng góp mới của đề tài

6.1. Về mặt lý luận - Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm rõ hơn cơ sở khoa học về giảm nghèo bền vững và quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững đồng thời nhấn mạnh

vai trò của nhà nước trong công cuộc giảm nghèo tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

- Đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo tại các trường, trong việc

quy hoạch hoạch định chính sách và quản lý của Đảng, Chính phủ và các địa phương đồng thời cung cấp một số tư liệu cho các nghiên cứu tiếp theo.

6.2. Về mặt thực tiễn - Đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng về quản lý nhà nước trong hoạt động giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Tìm ra những hạn chế, yếu kém, nguyên nhân bất cập trong việc phân cấp trách nhiệm và vai trò của quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững.

- Đề tài dự kiến đề xuất các nhóm giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước ở các cấp về giảm nghèo bền vững trong bối cảnh kinh tế mới: Nhóm giải pháp hoàn thiện thể chế; tổ chức bộ máy; nguồn nhân lực; tài chính công; công tác thanh tra, kiểm tra.

- Đề tài gợi ý cho chính phủ về yêu cầu phải xây dựng hệ thống thông tin

giám sát giảm nghèo đồng nhất từ trung ương đến địa phương.

7. Cấu trúc của Luận án Tên luận án “Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền

núi phía Bắc Việt Nam”.

Kết cấu luận án: ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài liệu

tham khảo, phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương như sau:

Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu quản lý nhà nước về giảm nghèo

bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

Chương 2. Cơ sở khoa học quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững Chương 3. Thực trạng quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam

Chương 4. Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ NHÀ

NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về giảm nghèo bền vững

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về giảm nghèo bền vững trên thế giới

Không chỉ ở Việt Nam nghiên cứu về giảm nghèo bền vững mà trên thế giới

có rất nhiều công trình nghiên cứu về giảm nghèo bền vững, tác giả đã nghiên cứu

một số công trình điển hình như sau:

Trong vài thập kỉ gần đây có nhiều nhà khoa học, các nhà phát triển dày công

nghiên cứu về vấn đề nghèo đói: cuốn sách “Sự nghèo của các dân tộc – vì sao một

số giàu đến thế mà một số lại nghèo đến thế” được xuất bản lần đầu tiên năm 1998 của tác giả David S Landes[74], giáo sư ưu tú về lịch sử và kinh tế tại Đại học

Harvard, Mỹ, ông đã phân tích toàn cảnh bức tranh giàu nghèo của các dân tộc và

nguyên nhân của nó. Các quốc gia có thể tham khảo làm cơ sở tập trung mọi nỗ lực

để hoạch định cơ chế, chính sách giải quyết tình trạng nghèo đói, đảm bảo công

bằng xã hội. Đặc biệt, chương trình giảm nghèo bền vững đã được nghiên cứu và

đưa vào nội dung hoạt động thường xuyên của chương trình phát triển Liên hiệp

quốc (UNDP) ở các quốc gia và khu vực cũng như trên toàn thế giới nhằm xây

dựng một xã hội tốt đẹp, hài hòa trong tương lai.

Năm 2002 Dollar, D. và Kraay, A. có bài viết “Growth is Good for the Poor”

(Tăng trưởng tốt cho người nghèo) [76], tác giả nghiên cứu trên 92 quốc gia qua bốn

thập kỷ về thu nhập bình quân của nhóm nghèo nhất tăng tương ứng với thu nhập

trung bình và nhấn mạnh tầm quan trọng của TTKT với giảm nghèo bền vững để

cho thấy thu nhập bình quân của nhóm nghèo nhất tăng tương ứng với thu nhập

trung bình ở các nước này được giữ ở khu vực, thời gian, mức thu nhập và tỷ lệ tăng

trưởng. Tuy các tác giả đã xem xét một số yếu tố thường không cân đối lợi ích

người nghèo nhất trong xã hội, nhưng lại thấy rất ít bằng chứng tác dụng của chúng.

Báo cáo:“Poverty and regional development in Eastern Europe and central

Asia”( Nghèo đói và phát triển khu vực ở Đông Âu và Trung Á) của tác giả

Dillinger và William, năm 2007 được trình bày trong báo cáo của WB về PTKT

vùng, giảm nghèo bền vững[87]. Bài viết chỉ ra các nghiên cứu thực tế giảm nghèo

bền vững thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển, TTKT, giảm tỷ lệ di dân. PTKT

vùng khó khăn của các vùng kinh tế mới nổi. Phân tích những yếu tố cân bằng khác

nhau giữa mục tiêu môi trường và xã hội trong phát triển vùng ở các nước đông Âu

và Trung Á.

Bài viết “Grassroots Democracy and Community Empowerment: The Quest

for Sustainable Poverty Reduction in Asia” (Dân chủ cơ sở và trao quyền cho cộng

đồng: Nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo bền vững ở châu Á) của tác giả Leonora C. Angeles, năm 2004 [78]. Theo bài viết này, giảm nghèo đã trở lại trong chương trình

nghị sự của quốc tế các cơ quan phát triển vào đầu những năm 1990, sau gần ba

thập kỷ đang ở trên ổ ghi phía sau. Niềm tin không thể nghi ngờ vào nhỏ giọt mô

hình phát triển làm cơ sở cho sự tăng trưởng theo định hướng thị trường và hội nhập

kinh tế toàn cầu từ những năm 1970. Như lợi ích của tự do hóa kinh tế đã thất bại

trong việc hỗ trợ dân số nghèo nhất thế giới, nhiều hình thức vận động xã hội khác

nhau thách thức các quốc gia châu Á để trở nên có trách nhiệm hơn và đáp ứng các

nhu cầu cơ bản của con người. Đồng thời, các nhà hoạch địn phát triển trong các kẽ

của các cơ quan quốc tế, chính phủ ở các nước bắt đầu có nhiều giải pháp khác

nhau để mang lại các hình thức thay thế phát triển bền vững. Việc phát triển

bền vững đã trải qua những sửa đổi từ công thức ban đầu của nó là khả năng

đáp ứng hiện tại nhu cầu mà không phải hy sinh phúc lợi của các thế hệ tương

lai để bao gồm nhiều biến thể được thúc đẩy bởi các trung gian phi chính phủ

và tổ chức phi chính phủ (Singh & Titi 1995). Cốt lõi của các diễn ngôn chống

phát triển hoặc phát triển thay thế này là niềm tin rằng các mục tiêu của con

người phát triển sẽ không đạt được trừ khi được giải thoát khỏi ống kính hẹp

của tăng trưởng kinh tế và giải thích kinh tế của phát triển. Do đó, sự phát triển

của con người đòi hỏi phải loại bỏ các điều kiện tạo ra nghèo đói và các điều

kiện liên quan của đói nghèo, dễ bị tổn thương, thiếu thốn, vi phạm nhân phẩm,

và sự bất lực, đó là con đường dẫn đến nghèo đói bền vững.

Bài viết về “Policies and growth for the poor: Asian Experience”, (Chính

sách và tăng trưởng vì người nghèo - Kinh nghiệm châu Á) - Chương trình phát

triển Liên hiệp quốc, của tác giả Hafiz A . Pasha& T. Palanivel, năm 2004, bài viết

đưa ra cho rằng: Việc theo đuổi tăng trưởng phải đi kèm với nỗ lực đạt được tăng

trưởng vì người nghèo thông qua việc tái phân bổ tài sản và thu nhập trong nền kinh

tế và điều này có ý nghĩa lớn trong xác định bản chất của chiến lược chống đói

nghèo. Thực tế một số quốc gia có tốc độ giảm nghèo hạn chế trong khi thành tích

tăng trưởng kinh tế đầy ấn tượng, còn một số khác lại có tốc độ giảm nghèo cao

trong khi tăng trưởng kinh tế là tương đối thấp.

Bài viết “Sustainable Poverty Reduction: Credit for the Poor” (Giảm nghèo

bền vững: Tín dụng cho người nghèo) của Asis Kumar Banerjee, được nhà xuất bản Springer xuất bản tháng 7/2013 [71]. Theo bài viết này, tác giả đã đánh giá về nghiên

cứu được thực hiện trong hai thập kỷ qua hoặc hơn về vai trò của cung cấp tín dụng

trong giảm nghèo bền vững. Đương nhiên, tín dụng cho người nghèo sẽ là trọng tâm

chú ý nghiên cứu của tác giả, tác giả xem xét cả nghiên cứu lý thuyết và thực

nghiệm tiễn giảm nghèo ở Ấn Độ trong những năm vừa qua, qua đó tác giả đã đề

xuất các nhằm hỗ trợ tín dụng cho người nghèo qua đó giúp công tác giảm nghèo

bền vững được hiệu quả hơn và đưa ra một vài khuyến nghị chính sách có liên quan

đến nền kinh tế Ấn Độ.

Bài viết “Sustainable poverty reduction and green growth” (Giảm nghèo

bền vững và tăng trưởng xanh) của tác giả Ulf Narloch (Chuyên viên phụ trách, Phó

chủ tịch biến đổi khí hậu, Ngân hàng Thế giới), được đăng trên Let Talk Development năm 2014 [84] Theo bài viết này, tác giả đã chỉ ra xóa đỏi giảm nghèo

và đạt được sự thịnh vượng chung sẽ đòi hỏi nhiều hơn là tăng trưởng kinh tế. Nó sẽ

đòi hỏi các chính sách vì người nghèo phải bền vững. Báo cáo giám sát toàn cầu

2014/2015 được phát hành gần đây tập trung vào tầm quan trọng của tính bền vững

như là một phương tiện để cho phép các quốc gia tiếp cận với những người nghèo

nhất của họ trong trung hạn (đến 2030) và dài hạn (ngoài 2030). Tính bền vững có

một số khía cạnh, tất cả đều quan trọng như nhau và đều bị ảnh hưởng bởi biến đổi

khí hậu: bền vững kinh tế (duy trì vốn sản xuất và giữ nợ ở mức có thể quản lý

được), bền vững xã hội (đảm bảo sự ổn định chính trị và xã hội), bền vững môi

trường ngày càng trở nên quan trọng trong một thế giới tài nguyên thiên nhiên hữu

hạn, ranh giới hành tinh và các tác động thảm họa và biến đổi khí hậu ngày càng

tăng. Suy giảm tài nguyên thiên nhiên, suy thoái hệ sinh thái và ô nhiễm và biến đổi

khí hậu có thể có tác động trực tiếp và gián tiếp đến nghèo đói và thịnh vượng

chung. Đầu tiên, người nghèo có thể bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi các tác động của

họ, vì họ thường sống ở những khu vực miền núi, xa xôi và có ít tài nguyên nhất để

giúp họ đối phó và thích nghi. Thứ hai, những thách thức này có thể làm suy yếu

khả năng duy trì tăng trưởng kinh tế của một quốc gia, điều này có thể làm cho việc

xóa đói giảm nghèo và làm tăng sự thịnh vượng chung trở nên phức tạp hơn. Tác

giả đã chỉ ra các quốc gia phải đối mặt với nhiều thách thức, bắt tay nhau, không

riêng ở quốc gia nào từ sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, suy thoái và ô nhiễm hệ

sinh thái và biến đổi khí hậu có thể được củng cố lẫn nhau. Khi được thiết kế cẩn

thận, các chiến lược tăng trưởng xanh có thể giải quyết những thách thức này mà

không làm suy yếu tiềm năng tăng trưởng thông qua giảm ô nhiễm và khí thải, cải

thiện quản lý tài nguyên thiên nhiên, sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn và tăng

cường khả năng phục hồi trong khi thúc đẩy tăng trưởng bền vững và tránh tác động

xấu đến người nghèo.

Tăng trưởng xanh sẽ đòi hỏi sự phối hợp giữa các lĩnh vực như nước, nông

nghiệp, năng lượng và giao thông, cùng với một loạt các hành động phù hợp với bối

cảnh đất nước. Ưu tiên là thực hiện các lựa chọn đó với mức độ khẩn cấp lớn nhất

và lợi ích lớn nhất, ngay lập tức tại mỗi quốc gia. Ở nhiều nước đang phát triển, đây

có thể là những hành động làm tăng hiệu quả năng lượng và cung cấp năng lượng

carbon thấp đồng thời cải thiện sức khỏe, tăng năng suất nông nghiệp, đảm bảo tiếp

cận các dịch vụ cơ bản và giảm thiểu rủi ro thiên tai và khí hậu. Trong khi một số

biện pháp tăng trưởng xanh giúp người nghèo, những biện pháp khác có thể yêu cầu

các chính sách bù đắp để hạn chế bất kỳ tác động bất lợi nào. Một số biện pháp, như

đưa ra thuế môi trường và loại bỏ trợ cấp nhiên liệu hóa thạch mang lại lợi ích đáng

kể về môi trường và nguồn tài chính khổng lồ miễn phí, sau đó có thể cung cấp hỗ

trợ có mục tiêu, hiệu quả hơn cho người nghèo. Nhiều tổ chức cơ sở và tổ chức phi

chính phủ tìm khắp nơi và chính phủ các nước tìm mọi cách mang lại sự thay đổi

dựa trên các mô hình phát triển thay thế.

Bài viết “Sustainable Livelihood Approach to Poverty Reduction” (Phương

pháp sinh kế để giảm nghèo bền vững) của tác giả Vishwambhar Prasad Sati, được nhà xuất bản Springer xuất bản năm 2016 [85]. Theo bài viết này, tác giả đã mô tả

cách tiếp cận sinh kế bền vững để giảm nghèo và phân tích tình hình hiện tại của tất

cả các thủ đô sinh kế ở Mizoram. Tác giả thấy rằng ba yếu tố như tự nhiên, con

người và tài chính ảnh hưởng tới việc giảm nghèo bền vững ở các quốc gia. Hơn

nữa, sự hỗ trợ của chính phủ để phát triển tài sản sinh kế và đối phó với thảm họa tự

nhiên là tối quan trọng. Điều này dẫn đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên và tỷ

lệ nghèo đói kinh niên. Qua đó tác giả đề nghị chính phủ nên xây dựng chính sách

sinh kế bền vững thông qua việc tăng cường khả năng tài chính và phát triển cơ sở

hạ tầng, để khai thác vốn tự nhiên bền vững và đạt được an ninh lương thực.

Bài viết “Poverty Reduction for Sustainable Development: Malaysia's

Evidence-Based Solutions” (Giảm nghèo để phát triển bền vững: Các giải pháp dựa

trên kinh nghiệm của Malaysia) của tác giả Normaliza Hj Abdul Manaf, năm 2017 [79]. Theo bài viết này, tác giả đã Malaysia là một ví dụ điển hình cho giảm nghèo,

đặc biệt là ở các nước Đông Nam Á, Malaysia có giảm tỷ lệ nghèo từ 49,3% năm

1970 xuống 17% năm 1990 xuống 3,8% năm 2008 và chỉ còn 1,7% năm 2012, giảm

gần 97%. Bài viết chỉ ra các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDGs) của Malaysia

luôn đặt ra hàng đầu và nhấn mạnh vào nghèo đói dưới các hình thức đa dạng, chính

phủ Malaysia đã cam kết xóa đói giảm nghèo thông qua nhiều chính sách từ năm

1957, bao gồm chính sách kinh tế mới (1970-1990), chính sách phát triển (NDP,

1991-2000) và tầm nhìn đến 2020, kế hoạch tổng thể công nghiệp, nông nghiệp

quốc gia, chính sách, kế hoạch tổng thể tư nhân hóa và mô hình kinh tế mới (NEM,

2010). Trong số các sáng kiến quan trọng góp phần vào sự thành công của giảm

nghèo ở Malaysia là: eKasih hệ thống, chương trình AZAM, cơ quan phát triển đất

đai liên bang Malaysia (FELDA). Các chương trình xóa đói giảm nghèo của

Malaysia được thực hiện tốt bởi sự ổn định về chính trị, bao gồm, quyết tâm chính

trị mạnh mẽ và gắn liền với ý chí vươn lên của người Malaysia và đoàn kết dân tộc

tại quốc gia đó. Tóm lại, bài viết chỉ ra nghèo đói dưới góc nhìn đa chiều, kéo dài

ngoài nghèo thu nhập, thì sự tiếp cận các dịch vụ xã hội là đặc biệt quan trọng trong

đánh giá hiệu quả của công tác giảm nghèo bền vững của mỗi quốc gia.

1.1.2. Các công trình trong nước

Qua tìm hiểu và nghiên cứu thì từ trước đến nay có khá nhiều công trình

nghiên cứu về quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững các tỉnh miền núi

phía Bắc, các tác giả cũng đã đưa ra cơ sở đề xuất giải quyết các vấn đề nghèo

đói hiện nay.

Trên cơ sở tiếp thu Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về

nghèo đói và giảm nghèo bền vững, các nghiên cứu trong nước của các chuyên gia,

các nhà khoa học cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về tình hình nghèo đói và

các giải pháp giảm nghèo bền vững cho Việt Nam. Do đi lên từ một nền kinh tế lúa

nước nghèo đói, nông nghiệp lạc hậu lại còn trải qua một thời gian dài của ba cuộc

chiến tranh đồng thời thường xuyên gặp thiên tai, bão lụt nên vấn đề nghèo đói ở

Việt Nam luôn là mối quan tâm không chỉ của đảng và Nhà nước mà còn là của cả

cộng đồng quốc tế, nhất là trong quá trình phát triển KT-XH. Đặc biệt với yêu cầu

phát triển nhanh và bền vững đang là mục tiêu xuyên suốt chiến lược phát triển KT-

XH của Việt Nam hiện nay. Để làm rõ các cơ sở lý luận, quan điểm và thực tiễn

đồng thời đề xuất phương hướng, giải pháp hữu hiệu cho việc giải quyết các vấn đề

phát triển KT-XH và giảm nghèo bền vững, nhiều công trình nghiên cứu đã được

công bố như sau:

Trong năm 1997 tác giả Nguyễn Thị Hằng cũng xuất bản cuốn “Vấn đề xóa

đói giảm nghèo ở nông thôn nước ta hiện nay” đã phân tích thực trạng và nguyên

nhân đói nghèo ở Việt Nam nhất là khi chuyển sang nền KTTT đồng thời đề xuất

phương hướng và biện pháp chủ yếu giảm nghèo bền vững ở Việt Nam đặc biệt là ở nông thôn Việt Nam đến năm 2000 [10].

Trong giai đoạn này các nghiên cứu đều đã tập trung đề cập đến các chính

sách cần thiết liên quan trực tiếp đến giảm nghèo bền vững. Các kết quả nghiên cứu

này đã góp phần quan trọng cho việc xây dựng chương trình giảm nghèo bền vững

giai đoạn 1998-2000 Việt Nam. Qua đó một số các chính sách tác động đến người

nghèo của Việt Nam đã được ban hành và triển khai thực hiện.

Trong quá trình triển khai thực hiện chương trình giảm nghèo bền vững giai

đoạn 1998 - 2000, một loạt nghiên cứu của các tổ chức phi chính phủ cũng đã tiếp

tục được thực hiện nhằm hỗ trợ cho Việt Nam xây dựng một chương trình giảm

nghèo bền vững tổng thể và toàn diện hơn trong giai đoạn tiếp theo, trong đó có

nghiên cứu của WB mang tựa đề “Báo cáo tình hình phát triển Việt Nam - Tấn

công đói nghèo” được thực hiện năm 2000 là nghiên cứu đầu tiên về đánh giá tác

động của hệ thống chính sách giảm nghèo bền vững trên phạm vi cả nước. Báo cáo

đã chỉ rõ những tác động tích cực, những hạn chế của từng chính sách nhằm giúp

việc hoạch định chính sách của Việt Nam giai đoạn 2001-2005 có thể phát huy các

mặt tích cực đồng thời khắc phục được những mặt hạn chế của các chính sách trong giai đoạn vừa qua [27].

Năm 1999, Lê Du Phong và các cộng sự với tác phẩm Kinh tế thị trường và

sự phân hoá giàu nghèo ở vùng Dân tộc và Miền núi phía Bắc nước ta hiện nay đã

phân tích nền KTTT và sự phân tầng kinh tế xã hội nói chung và ở các tỉnh miền

núi phía Bắc nói riêng. Tác phẩm đã khái quát quá trình chuyển đổi sang KTTT và

sự phân hoá giàu nghèo ở nước ta; đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội, thực trạng

phân hoá giàu nghèo ở vùng dân tộc và miền núi phía Bắc nước ta và đưa ra một số

giải pháp gairm sự phân hóa giàu nghèo trong nền KTTT ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta [31].

Cũng vào năm 1999 tác giả Vũ Thị Ngọc Phùng cũng có nghiên cứu “Tăng

trưởng kinh tế, công bằng xã hội và vấn đề xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam” nói

đến mối quan hệ giữa tăng trưởng và CBXH trong PTKT qua đánh giá thực trạng

các vấn đề tăng trưởng, CBXH và nghèo đói ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới

đồng thời đưa ra các giải pháp cơ bản để giải quyết vấn đề mối quan hệ giữa tăng trưởng và CBXH trong PTKT giai đoạn này [32].

Năm 2001 Lê Xuân Bá và các tác giả viết ở cuốn “Nghèo đói và xóa đói

giảm nghèo ở Việt Nam” đã phân tích những nét rất cơ bản về vấn đề nghèo đói và

giảm nghèo bền vững ở Việt Nam. Khái quát về vấn đề nghèo đói trên thế giới và

nêu lên thực trạng nghèo đói ở Việt Nam qua nghiên cứu thực tiễn về nghèo đói ở tỉnh Quảng Bình và đưa ra định hướng giảm nghèo bền vững ở Việt Nam [3].

Năm 2004 Nguyễn Duy Sơn đã có đề tài “Quyền phát triển của con người Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa” [33],

đã làm sáng tỏ quan niệm về quyền phát triển của con người dưới chủ nghĩa xã hội

từ đó đi sâu phân tích những đặc điểm cụ thể và vai trò thực hiện quyền phát triển

của con người Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới đất nước đồng thời đưa ra một số

yêu cầu cơ bản, giải pháp chủ yếu thực hiện quyền phát triển con người trong sự

nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng XHCN. Dựa trên quan điểm “phát huy

yếu tố con người và lấy việc phục vụ con người làm mục đích cao nhất của mọi hoạt

động, coi nguồn lực con người là quý báu nhất, có vai trò quyết định đối với sự phát triển đất nước, là yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững” [18].

Năm 2004 Hoàng Triều Hoa đã nghiên cứu đề tài “Xóa đói giảm nghèo ở

Việt Nam: thực trạng và giải pháp”, ở đó tác giả tập trung nghiên cứu những vấn đề

lý luận về đói nghèo và xoá đói giảm nghèo cũng như kinh nghiệm về lĩnh vực này

của các nước trên thế giới. Phân tích thực trạng đói nghèo và xoá đói giảm nghèo ở

Việt Nam trong tiến trình tăng trưởng kinh tế từ năm 1991 đến nay. Đưa ra một số

chính sách xoá đói giảm nghèo chủ yếu, những thành tựu và thách thức của công tác

xoá đói giảm nghèo. Đề xuất những quan điểm và các giải pháp tạo môi trường, hỗ

trợ, điều tiết về kinh tế xã hội, nhằm giải quyết tốt hơn tình trạng đói nghèo ở nước ta trong tình hình hiện nay [12].

Năm 2005, Nguyễn Thị Hằng và Lê Duy Đồng đưa ra cuốn “Phân phối và phân hóa giàu nghèo sau 20 năm đổi mới” [11] nêu khái quát về phân phối, phân hóa

giàu nghèo và phân tầng xã hội ở nước ta đồng thời nêu lên những tác động của sự

hình thành và phát triển KTTT, các thành phần kinh tế, hoạt động kinh tế đến quan

hệ phân phối thu nhập giữa các bộ phận, tầng lớp xã hội và đời sống xã hội ở Việt

Nam rồi đưa ra những quan điểm giải quyết vấn đề lao động, việc làm cho giai đoạn

tiếp theo.

Năm 2007 nghiên cứu có tựa đề “Tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo ở Việt

Nam – Thành tựu, thách thức và giải pháp” của Trung tâm thông tin và dự báo KT-

XH quốc gia, đã đánh giá tình hình phát triển KT-XH và công tác giảm nghèo bền

vững ở Việt Nam trong các năm qua đồng thời xác định mục tiêu và chỉ ra các giải pháp để giảm nghèo bền vững trong những năm tiếp theo [4].

Năm 2008 Lê Đức An đã nghiên cứu đề tài “Xóa đói giảm nghèo ở khu vực

duyên hải miền Trung” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình, ở đó tác giả đã hệ

thống hóa những vấn đề lý luận chung về đói nghèo và kinh nghiệm thực tiễn về

công tác xóa đói giảm nghèo ở một số địa phương ở nước ta trong thời gian qua.

Phân tích thực trạng đói nghèo và công tác xóa đói giảm nghèo ở các tỉnh duyên hải

miền Trung và chỉ ra thành tựu đạt được, những hạn chế, tồn tại trong việc xóa đói

giảm nghèo. Đồng thời đề ra các giải pháp xây dựng chương trình xóa đói giảm

nghèo, cơ chế chính sách về đất đai, tài chính, tín dụng, đẩy mạnh công tác đào tạo,

tập huấn cho người nghèo nhất là phụ nữ, người dân tộc về kiến thức, kỹ năng sản

xuất kinh doanh và chính sách cứu trợ xã hội nhằm xóa đói giảm nghèo phù hợp với điều kiện ở khu vực duyên hải miền Trung[2] .

Năm 2008 tác giả Trần Thọ Đạt và Đỗ Tuyết Nhung xuất bản cuốn “Tác

động của vốn con người đối với tăng trưởng kinh tế các tỉnh, thành phố Việt Nam”

đã nghiên cứu dựa trên hàm sản xuất Cobb - Douglas mở rộng để kiểm chứng vai

trò của vốn con người đến TTKT ở Việt Nam trong giai đoạn 2000 - 2004. Nghiên

cứu cho thấy vốn con người là một trong những yếu tố quan trọng để giải thích sự

TTKT của các tỉnh, thành phố Việt Nam, giải thích khoảng cách chênh lệch giữa

các vùng kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn 2000-2004. Nghiên cứu cũng đã đưa ra

một số kiến nghị chính sách nhằm thúc đẩy tăng trưởng và PTKT trong đó nhấn

mạnh sự gia tăng đầu tư vào giáo dục và lưu ý sự tác động khác nhau của vốn con người ở các vùng kinh tế khác nhau [8].

Tiếp đó, năm 2009 Viện Dân tộc xuất bản cuốn “Cơ hội thách thức đối với

vùng dân tộc thiểu số hiện nay” trên cơ sở tập hợp các tham luận trong Hội thảo

khoa học “Cơ hội và thách thức đối với vùng DTTS khi Việt Nam gia nhập WTO”.

Cuốn sách đã nêu được tổng quan về tình hình dân số, kinh tế, xã hội vùng DTTS ở

Việt Nam; dự báo cơ hội và thách thức đối với một số ngành nghề ở vùng DTTS khi

Việt Nam gia nhập WTO đồng thời cũng đưa ra một số yêu cầu đổi mới trong bối

cảnh hội nhập góp phần đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính sách dân tộc. Nhằm đổi

mới phương thức thực hiện chính sách dân tộc bên cạnh các chính sách phát triển

CSHT, trang bị kiến thức khoa học và công nghệ, nâng cao năng lực cho đồng bào

DTTS để họ thoát ngèo. Các tham luận đã góp cung cấp thêm thông tin, luận cứ

khoa học cho các nghiên cứu tới vùng DTTS và sự phát triển của đồng bào DTTS trong tiến trình phát triển chung của đất nước [67].

Hay là cuốn “Tác động kinh tế của Nhà nước góp phần xoá đói giảm nghèo

trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá” của Ngô Quang Minh và các cộng

sự đã phân tích và đánh giá mối quan hệ giữa CNH, HĐH theo CCTT với tình trạng

đói nghèo và sự phân hóa giàu nghèo cũng như nêu khái quát được thực trạng đói

nghèo ở Việt Nam để đưa ra một số giải pháp tác động của nhà nước nhằm giảm nghèo bền vững trong quá trình CNH, HĐH đất nước [21].

Năm 2010, Tạ Đức Khánh đã nghiên cứu đề tài “Nâng cao vai trò nhà nước

trong xóa đói giảm nghèo ở Lạng Sơn”, ở đó tác giả đã hệ thống hóa lý luận về xóa

đói, giảm nghèo và về vai trò của Nhà nước trong hoạt động xóa đói giảm nghèo.

Phân tích, đánh giá thực trạng về vai trò Nhà nước trong hoạt động xóa đói giảm

nghèo tại Lạng Sơn. Đề xuất và luận cứ có cơ sở khoa học về giải pháp nhằm nâng cao vai trò Nhà nước trong hoạt động xóa đói giảm nghèo ở Lạng Sơn[17] .

Các nghiên cứu đánh giá tác động của các chính sách về y tế đối với

người nghèo năm 2005: “Tác động của quỹ khám chữa bệnh cho người nghèo

đối với hộ gia đình tại hai tỉnh Hải Dương và Bắc Giang”, của Đàm Viết Cường

và các cộng sự [7] và năm 2006 tác giả Nguyễn Thành Trung với bài“Đánh giá

việc thực hiện chính sách khám chữa bệnh cho người nghèo ở miền núi phía

Bắc” [36] và năm 2005 tác giả Trần Tuấn và các cộng sự “Phân tích thực trạng

chi phí trong điều trị nội trú của bệnh nhân nghèo 139 tại ba bệnh viện U Bướu, Nhi, Phụ sản Trung ương” [34].

Luận văn thạc sĩ của Vũ Thị Thanh Thủy năm 2011 với đề tài“Vấn đề xóa

đói giảm nghèo ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế” tác giả đã trình bày

những nội dung cơ bản về đói nghèo như khái niệm, phân loại đói nghèo và các

chuẩn đói nghèo; phân tích tác động của hội nhập quốc tế và vai trò của các tổ chức

quốc tế đến phát triển kinh tế - xã hội và xóa đói giảm nghèo trên thế giới; nghiên

cứu kinh nghiệm xóa đói giảm nghèo của các nước khu vực và rút ra bài học cho

Việt Nam. Phân tích về tình hình đói nghèo tại Việt Nam từ năm 1998 đến nay,

phân tích đánh giá những thành công và hạn chế của các chương trình, chính sách

xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam giai đoạn này; phân tích tác động của hội nhập

quốc tế và vai trò của các chương trình hỗ trợ của các quốc gia và tổ chức quốc tế

đến công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam giai đoạn vừa qua. Một số khuyến

nghị, giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động xóa đói giảm nghèo ở

Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế: tìm hiểu bối cảnh mới ở trong nước và

quốc tế để phân tích những thuận lợi, khó khăn, cơ hội, thách thức đối với công

cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam; từ đó đặt ra yêu cầu và mục tiêu xóa đói

giảm nghèo ở Việt Nam và đề xuất một số khuyến nghị, giải pháp nhằm nâng cao

hiệu quả các hoạt động xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế [35].

Năm 2012 tác giả Hoàng Văn Vinh đã nghiên cứu đề tài “Xóa đói giảm

nghèo trong quá trình tăng trưởng kinh tế ở Bắc Giang”, ở đó tác giả đã nghiên cứu

cơ sở lý luận và thực tiễn, cũng như kinh nghiệm của các địa phương khác về công

tác xóa đói, giảm nghèo trong quá trình tăng trưởng kinh tế. Phân tích, đánh giá

thực trạng công tác xóa đói, giảm nghèo trong quá trình tăng trưởng kinh tế ở Bắc

Giang từ 1997 đến nay. Trên cơ sở lý luận, thực tiễn và bài học kinh nghiệm của

một số địa phương khác đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm giải quyết tốt hơn

công tác xóa đói, giảm nghèo nhằm đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững ở Bắc Giang trong những năm tiếp theo [68].

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

1.2.1. Các công trình trên thế giới

Vào năm 1995 WB đã nghiên cứu trên qui mô và phạm vi lớn để đánh giá thực

trạng nghèo đói ở Việt Nam và đề ra chiến lược xóa đói giảm nghèo trong nghiên cứu “Đánh giá nghèo đói và chiến lược” (1995) [26]. Qua công trình nghiên cứu này cho thấy

để tấn công đói nghèo không chỉ các chính sách góp phần tăng trưởng kinh tế mà cần

phải có các chính sách tác động trực tiếp đến người nghèo. Trong đó, một số chính sách

như đất đai, CSHT, giáo dục và y tế đã được đề cập đến.

Trong năm 1995 UNDP cũng đã tiến hành nghiên cứu về đói nghèo ở Việt Nam trong bài “Xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam”(1995) [50]. Điểm nổi bật của

nghiên cứu này đó là đã làm rõ được nguyên nhân gây ra đói nghèo ở Việt Nam và

phân tích tác động của các nhóm giải pháp thực hiện tương ứng với các nguyên

nhân. Trong đó, một số chính sách giảm nghèo bền vững như chính sách đất đai,

chính sách tín dụng ưu đãi, chính sách xây dựng CSHT cũng được đánh giá khá chi

tiết. Có thể nói trong giai đoạn này các nghiên cưu trên đều có một điểm chung là

đã đề cập đến một số chính sách liên quan trực tiếp đến giảm nghèo bền vững và

các kết quả nghiên cứu đó đã góp phần quan trọng cho chính phủ Việt Nam trong

xây dựng chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn sau đó.

Một trong những nghiên cứu được coi là đầu tiên liên quan đến chính sách

giảm nghèo bền vững đó là “Nghèo đói và chính sách giảm nghèo ở Việt Nam, kinh

nghiệm từ nền kinh tế chuyển đổi” (Poverty and policy of poverty reduction in

Vietnam, experience from transformation economy) của Tuan Phong Don và Hosenin Jalian (1998) [80]. Trong nghiên cứu này, các tác giả đã tập trung phân tích

đánh giá một số chính sách giảm nghèo như chính sách đất đai, chính sách tín dụng

ưu đãi cho người nghèo và chính sách xây dựng cơ sở hạ tầng. Nghiên cứu đã chỉa

ra tầm quan trọng của các chính sách giảm ghèo trong công cuộc giảm nghèo bền

vững ở Việt Nam.

Trong cuốn “Kinh tế học của các nước phát triển”, (Nhà xuất bản Thống kê, 1998) [9] tác giả E.Wayne Nafziger đã phân tích khá cụ thể sự nghèo đói và bất công

về thu nhập ở các nước đang phát triển, xác định các nhóm nghèo đói, nguyên nhân

nghèo đói, tình hình nghèo đói ở khu vực nông thôn, tình hình nghèo đói theo giới,

hậu quả của tình trạng nghèo đói và các chính sách biện pháp giảm nghèo.

Tác giả Khan, Mahmood Hasan năm 2001 có cuốn “Rural poverty in developing countries: Implication for public policy” [88] thì lại đi sâu phân tích về sự

nghèo đói ở vùng nông thôn các quốc gia đang phát triển, về các dạng người nghèo,

tài sản của người nghèo, nguyên nhân của sự nghèo đói, các chính sách giảm nghèo

bền vững & các yếu tố cần thiết trong chính sách giảm nghèo bền vững.

Sau khi triển khai chương trình giảm nghèo bền vững (giai đoạn 1998-2000),

với hệ thống các chính sách trực tiếp tác động đến người nghèo, một loạt các nghiên

cứu của các tổ chức phi chính phủ được thực hiện với mục tiêu tiếp tục hỗ trợ chính

phủ Việt Nam xây dựng chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn tiếp theo. Trong số đó, báo cáo “tấn công đói nghèo” (2000) [27] của WB được coi là nghiên

cứu đầu tiên mà trong đó có đánh giá tác động của hệ thống chính sách giảm nghèo

bền vững trên phạm vi cả nước. Kết quả đánh giá (tuy mục đích báo cáo không phải

trọng tâm vào chính sách giảm nghèo bền vững) có ý nghĩa lớn vì đã chỉ ra những

tác động tích cực của các chính sách cũng như những điểm bất cập trong mỗi chính

sách. Đồng thời được coi là một kênh thông tin quan trong phục vụ cho công tác

hoạch định chính sách trong chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2001-

2005. Dù là nghiên cứu của các tổ chức hay cá nhân nhưng chúng đều có điểm

chung như: (i) chính sách đã được triển khai nhưng chưa đến được đúng đối tượng;

(ii) nhiều người nghèo chưa biết đến chính sách; (iii) việc tổ chức cũng như phối

hợp thực hiện còn nhiều điểm bất cập đã ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả thực

hiện chính sách. Đến năm 2000, với những gì đã đạt được trong giảm nghèo bền

vững đã khiến cho nhiều nhà tài trợ quan tâm hơn đến Việt Nam. Sự quan tâm đó

không dừng lại ở tập trung nguồn lực nhiều hơn cho công cuộc tấn công nghèo đói

mà các nhà tài trợ và tổ chức phi chính phủ đã tiến hành một loạt các nghiên cứu.

Đây cũng là những năm đầu tiên trong thực hiện chiến lược giảm nghèo bền vững

đến năm 2010 ở Việt Nam. Vì vậy, các nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá

để tìm ra điểm không phù hợp trong hệ thống chính sách, trên cơ sở đó, điều chỉnh

và xây dựng chính sách cho giai đoạn tiếp theo (2006-2010). Để đánh giá chương

trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2001-2005, một loạt các nghiên cứu do các tổ

chức phi chính phủ tại Việt Nam thực hiện và công bố vào năm 2003 như: UNDP có nghiên cứu “Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Hà Giang” [51], “Đánh giá nghèo theo vùng tại đồng bằng sông Hồng” [41] và “Đánh giá nghèo theo vùng miền núi phía Bắc” của UNDP [53]…

Ta nhận thấy các nghiên cứu này dù được tiến hành đồng thời và độc lập ở

các địa bàn khác nhau hay trên phạm vi cả nước nhưng đều tập trung vào cùng một

số vấn đề liên quan đến các chính sách giảm nghèo bền vững chủ yếu. Kết quả các

nghiên cứu có kết luận về tác động của chính sách đến thành tựu giảm nghèo là khá

tương đồng. Những vấn đề tồn tại trong thực hiện chính sách cũng được phát hiện

bao gồm từ tổ chức đến cơ chế thực hiện cũng như phạm vi ảnh hưởng của chính

sách còn nhiều điểm không phù hợp với thực tế.

Điều đáng lưu ý ở đây, một số nghiên cứu độc lập về lĩnh vực cụ thể đã được

thực hiện. Nghiên cứu “Chiến lược thực hiện các mục tiêu phát triển của Việt Nam - Cải thiện việc tiếp cận cơ sở hạ tầng thiết yếu” (2002) [24] của Ngân hàng Hợp tác

Quốc tế Nhật Bản tập trung vào một số CSHT thiết yếu như điện, giao thông, thuỷ

lợi và thông tin liên lac. Trong đó, nghiên cứu đánh giá tác động chính sách đầu tư

xây dựng CSHT trên bốn khía cạnh là khả năng tiếp cận, tính ổn định, tính bền

vững tài chính và khả năng quản lý. Phát hiện chính mà nghiên cứu có được đó là

chính sách đã cải thiện đáng kể khả năng tiếp cận đến các CSHT. Tuy nhiên, tính ổn

định cũng như bền vững tài chính và khả năng còn bộc lộ nhiều yếu kém nên đã ảnh

hưởng đến tác động của chính sách.

Nghiên cứu “Cung cấp giáo dục cơ bản có chất lượng cho mọi người” (2002) [6] của Bộ Phát triển Quốc tế Anh tập trung vào vấn đề giáo dục trong đó có

giáo dục cho người nghèo. Nghiên cứu đã phát hiện, người nghèo gặp rất nhiều khó

khăn khi tiếp cận giáo dục, đặc biệt giáo dục có chất lượng. Từ đó cho phép kết

luận, chính sách hỗ trợ giáo dục chưa thực sự có lợi cho người nghèo.

Một nghiên cứu khác về lĩnh vực y tế của Ngân hàng Phát triển Châu Á và

Tổ chức Y tế Thế giới (2002) “Cải thiện tình trạng sức khoẻ và giảm bớt bất bình đẳng” [25] nghiên cứu tập trung vào đánh giá thực trạng tiếp cận dịch vụ y tế của

người dân, trong đó chú trọng người nghèo. Kết quả được phát hiện như người

nghèo còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt bất bình đẳng trong tiếp cận và sử dụng

dịch vụ y tế, nghiên cứu cũng đã đề xuất được một số kiến nghị quan trọng cho

chính phủ Việt Nam như cần tăng cường giám sát chặt chẽ và có hiệu quả hỗ trợ từ

phía chính phủ để cải thiện khả năng tiếp cận và sử dụng dịch vụ y tế cho người

nghèo. Thời gian qua, các nghiên cứu về chính sách giảm nghèo bền vững của Việt

Nam chủ yếu tập trung vào đánh giá kết quả thực hiện chính sách hơn là đánh giá

tác động của chúng. Điều quan trọng, các nghiên cứu này có đánh giá thì cũng

không theo một khung đánh giá chính sách nào.

Một nghiên cứu tổng quan lý thuyết phục vụ đánh giá chính sách ở Việt Nam

được thực hiện năm 2003, đó là “Đánh giá chính sách: từ phương pháp thực tế đến thói quen cùng tham gia” của Peter Boothroyd (2003) [23]. Trong nghiên cứu, bên

cạnh việc đưa ra khái niệm về đánh giá chính sách, tác giả đã giới thiệu các phương

pháp đánh giá chính sách mang tính kỹ thuật như phân tích chi phí và lợi ích, phân

tích tác động về xã hội và môi trường.

Năm 2004, Chen, Martha Alter và các cộng sự (2004), với nghiên cứu

“Mainstreaming informal employment and gender in poverty reduction: A

handbook for policy - makers and other stakeholders”, Nxb London: Commonealth secretariat [73] các tác giả cho rằng việc giảm nghèo phần lớn sẽ tạo ra nhiều cơ hội

việc làm, đặc biệt là những người đi kèm với quyền, bảo vệ và tiếng nói cho người

nghèo. Tạo việc làm cho người nghèo là một trong các mục tiêu của chính phủ và

nó cũng là một tiêu chí đầu tiêu để đánh giá công tác xóa đói giảm nghèo. Tuy

nhiên, mục tiêu chính này không thể đạt được mà không có việc tham gia có sự điều

hành của chính phủ và người nghèo và đặc biệt là phụ nữ phải có tiếng nói trong

việc góp ý và hoạch định chính sách. Đặc biệt cuốn sách nhấn mạnh sự phân biệt

bình đẳng giới và kêu gọi chính phủ phải có chính sách hơn nữa đối với phụ nữ để

thúc đẩy công tác giảm nghèo ở mỗi quốc gia.

Năm 2006, World Bank (WB) đã thực hiện nghiên cứu và xuất bản cuốn

sách: “Beyond the numbers: Understanding the institutions for monitoring poverty

reduction strategies” (Washington, DC) bởi tập thể các tác giả: Tara Bedi, Aline

Coudouel, Marcus Cox, Markus Goldstein, Nigel Thornton. Cuốn sách đã chỉ ra nền

tảng của mối quan hệ trong việc tăng cường hệ thống hướng dẫn chi tiết chiến lược

giảm nghèo, qua đó xây dựng chính sách và đánh giá tác động của chính sách đối

với các nước nghèo. Phân tích thực tiễn chính sách và kết quả thu được ở một số nước Anbani, Bolivia, Guyana, Honduras [89]... Trong cùng năm này World Bank

(2006), cũng công bố nghiên cứu “Poverty and social impact analysis of reforms: Lessons and examples from implementation”, Nxb Washington, DC [86] nghiên cứu

chỉ ra nghèo đói và phân tích tác động xã hội (PSIA) là một phương pháp được sử

dụng ngày càng bởi các chính phủ, các tổ chức xã hội dân sự, Ngân hàng Thế giới

và các đối tác phát triển khác để kiểm tra tác động phân phối của cải cách chính

sách về phúc lợi của các nhóm đối tượng khác nhau, đặc biệt là người nghèo và dễ

bị tổn thương. Nghiên cứu tác động xã hội có một vai trò quan trọng trong việc xây

dựng và thực hiện chiến lược xóa đói giảm nghèo ở các nước đang phát triển vì nó

thúc đẩy sự lựa chọn chính sách dựa trên bằng chứng và thúc đẩy cuộc tranh luận về

các phương án cải cách chính sách. Cuốn sách này trình bày một bộ sưu tập các

nghiên cứu tình huống minh họa quang phổ của các ngành, các cải cách chính sách

mà nghiên cứu tác động xã hội có thể được áp dụng; nó cũng làm rõ về các loạt các

công cụ phân tích và kỹ thuật có thể được sử dụng. Các nghiên cứu trường hợp

cung cấp các ví dụ về tác động mà nghiên cứu tác động xã hội có thể có trên các

thiết kế của cải cách chính sách và rút ra bài học cho việc thực hiện hoạt động

nghiên cứu tác động xã hội. Các nghiên cứu trường hợp thỏa thuận lớn với cải cách

chính sách trong một lĩnh vực duy nhất, như nông nghiệp (ban tiếp thị cây trồng ở

Malawi và Tanzania và bông tư nhân trong Tajikistan); (trợ cấp ngành khai thác mỏ

ở Romania và dầu trong Ghana) năng lượng; tiện ích (cải cách ngành điện ở Ghana,

Rwanda, và các nền kinh tế chuyển đổi, và lĩnh vực cải cách trong nước Albania);

lĩnh vực xã hội (cải cách giáo dục ở Mozambique và cải cách phúc lợi xã hội ở Sri

Lanka); cải cách thuế (Nicaragua); cũng như mô hình kinh tế vĩ mô (Burkina Faso).

Năm 2008 WorldBank, có nghiên cứu “Land in transition: Reform and

poverty in rural Vietnam - Martin Ravallion, Dominique van de Walle”, Nxb

Washington, DC [90] nghiên cứu chỉ ra các cải cách chính sách đã đề ra trong quá

trình chuyển đổi từ một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa sang nền kinh tế thị trường

phát triển mang lại cả cơ hội và rủi ro đối với công dân của một quốc gia. Trong nền

kinh tế nghèo, trọng tâm ban đầu của nỗ lực cải cách là tự nhiên khu vực nông thôn,

đó là nơi mà người ta tìm thấy phần lớn dân số và gần như tất cả người nghèo. Phát

triển kinh tế thường sẽ đòi hỏi di chuyển nhiều hộ gia đình nông thôn ra khỏi nông

nghiệp vào các hoạt động phi nông nghiệp có lợi hơn (đô thị và nông thôn). Cải

cách chuyển đổi kinh tế nông thôn từ, kiểm soát dựa trên các tổ chức nông nghiệp

tương đối cứng nhắc tìm thấy trong nông nghiệp xã hội chủ nghĩa một mô hình dựa

trên thị trường linh hoạt hơn, trong đó khuyến khích sản xuất là mạnh mẽ như vậy,

có thể đóng một vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên,

cải cách như vậy là một thách thức lớn đối với các nhà hoạch định chính sách,

những người đang lo ngại rằng họ sẽ tạo ra sự bất bình đẳng xã hội không thể chấp

nhận trong đất và kích thước khác có liên quan đến đời sống nhân dân. Cuốn sách

chỉ ra những thay đổi trong tổ chức đất và giao đất cần thiết cho việc chuyển đổi

nông nghiệp của Việt Nam bị ảnh hưởng tiêu chuẩn đặc biệt là đời sống nhân dân

của người nghèo nông thôn của đất nước. Cùng năm đó WB cũng công bố nghiên

cứu “Poverty and regional development in Eastern” [75] nghiên cứu chi ra việc phân

tích sự cân bằng giữa các mục tiêu môi trường và xã với xóa đói giảm nghèo có vai

trò đặc biệt quan trọng trong việch hoạch định chính sách trong xóa đói giảm nghèo.

Nói chung từ năm 2006 - 2013 có khá nhiều các nghiên cứu về các chính

sách giảm nghèo nhưng có nhiều điểm khác biệt so với giai đoạn trước, các nghiên

cứu được triển khai theo vùng hay trên phạm vi toàn quốc được thực hiện có phần ít

đi. Thay vào đó, các nghiên cứu độc lập và tập trung vào một chính sách nhiều hơn.

Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu này phần lớn quan tâm đến chính sách y tế. Một

trong lý do để lý giải điều này chính là trong các chính sách, chính sách y tế có

nhiều biến động nhất. Bên cạnh các nghiên cứu trên, các cơ quan hữu quan Việt

Nam, nơi chịu trách nhiệm giám sát thực hiện các chính sách giảm nghèo bền vững

cũng đã tiến hành đánh giá riêng lẻ từng chính sách nhưng cũng chưa làm rõ những

thành tựu cũng như tồn tại của chính sách. Phần lớn các đánh giá này mạng nặng

tình hành chính nhiều hơn là một nghiên cứu. Do đó, kết quả đánh giá cũng không

phục vụ được nhiều cho công tác hoàn thiện chính sách. Như vậy, tính đến thời

điểm thực hiện nghiên cứu, tác giả nhận thấy về mặt lý luận, đến nay chưa có một

nghiên cứu nào đưa ra được một khung lý thuyết hoàn thiện chính sách, đặc biệt là

đánh giá chính sách giảm nghèo bền vững hoàn chỉnh. Về thực tiễn, các cá nhân hay

các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ dù đã thực hiện nhiều nghiên cứu về đói

nghèo nhưng liên quan đến đánh giá chính sách giảm nghèo bền vững lại rất hạn

chế. Nếu có thì cũng chỉ là chính sách riêng lẻ hoặc tập trung vào một số chính sách

chính thì lại bị hạn chế về thời điểm đánh giá.

1.2.2. Các công trình trong nước

Vào năm 1995 một nghiên cứu của UNDP đã được tiến hành nghiên cứu về

giảm nghèo bền vững ở Việt Nam với nghiên cứu “Xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam” [38]. Nghiên cứu đã làm nổi bật được nguyên nhân gây ra đói nghèo ở Việt

Nam và phân tích tác động của các nhóm giải pháp được thực hiện trong giảm

nghèo bền vững như chính sách đất đai, chính sách tín dụng ưu đãi, chính sách giảm

nghèo bền vững, CSHT đã được đánh giá tương đối cụ thể. Tiếp đó một nghiên cứu

khác của WB đã được thực hiện với tên gọi là “đánh giá nghèo đói và chiến lược” [26]. Nghiên cứu này đã đánh giá thực trạng đói nghèo của Việt Nam, bước đầu đã

đưa ra các giải pháp và các chính sách tác động trực tiếp đến đến giảm nghèo ở Việt

Nam. Nghiên cứu khẳng định: để tấn công đói nghèo không chỉ thực hiện chỉ bởi

các chính sách thúc đẩy TTKT mà cần phải có các chính sách tác động trực tiếp đến

người nghèo, trong đó bao gồm các chính sách về đất đai, CSHT, y tế và giáo dục.

Năm 1998, cuốn sách “Nghèo đói và chính sách giảm nghèo đói ở Việt Nam, kinh nghiệm từ nền kinh tế chuyển đổi” [76] của Tuan Phong Don và Hosein Jalian

đã đi sâu phân tích, đánh giá một số chính sách giảm nghèo bền vững và đã chỉ ra

được tầm quan trọng của các chính sách đó trong công cuộc giảm nghèo bền vững ở

Việt Nam.

Trần Thị Vân Anh, với nghiên cứu “Về phương pháp đánh giá tác động của

chính sách giảm nghèo bền vững và xây dựng chiến lược giảm nghèo bền vững đến năm 2010” (2003) [23], chủ yếu thông qua phân tích văn bản để đánh giá quá trình

đánh giá chính sách và hoạch định chính sách giảm nghèo ở Việt Nam. Theo tác

giả, việc đánh giá kết quả thực hiện chính sách giảm nghèo đã được dựa trên các

nguồn dữ liệu phong phú, đa dạng do các nhà khoa học, điều tra nghiên cứu được,

kết hợp với các nguồn thông tin thu thập trực tiếp từ người nghèo và cộng đồng

nghèo. Bên cạnh đó, tác giả cũng phát hiện có những trường hợp chính sách đã

không được đánh giá đầy đủ do những người thực hiện thường thiên về trình bày

thành tích mà thiếu sự phân tích các vấn đề tồn tại; quan tâm nhiều hơn đến các hoạt

động cụ thể mà thiếu chú ý đến các vấn đề có tính cơ chế, chính sách; quan tâm

nhiều đến các ngành, các lĩnh vực chuyên biệt mà ít coi trọng các vấn đề ở tầm vĩ

mô chung. Cũng trong nghiên cứu của mình, tác giả đã nêu được mối quan hệ giữa

đánh giá chính sách và hoạch định chính sách. Tác giả nhận định, việc đánh giá chính

sách càng khách quan, toàn diện bao nhiêu thì càng có căn cứ vững chắc để hoàn thiện

các chính sách cũng như đề xuất các chính sách mới có tính khả thi bấy nhiêu.

Tác giả Phạm Xuân Nam với nghiên cứu “Góp phần khảo sát mấy khía cạnh phương pháp luận đánh giá chính sách giảm nghèo” (2003) [23] đã giới thiệu quá trình

hoạch định chính sách giảm nghèo ở Việt Nam và đưa ra các cách tiếp cận đánh giá

chính sách, nêu lên kiến nghị kết hợp chặt chẽ giữa việc đánh giá chính sách với quá

trình hoạch định chính sách để các chính sách được đưa ra trong tất cả các lĩnh vực (kinh

tế, xã hội…) đều có thể đóng góp nhiều hơn cho giảm nghèo bền vững.

Năm 2004 Bộ lao động thương binh và xã hội và UNDP công bố “Đánh giá

cuối kỳ Chương trình mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo và chương trình 135-I” [5]. Trong đó có tập trung vào một số chính sách như tín dụng, y tế, giáo duc,

khuyến nông và định cạnh định cư, tuy nhiên thời điểm đánh giá cũng trước năm

2005. Với những hạn chế trên, các kết luận của những nghiên cứu trước đây sẽ

không phục vụ được nhiều cho hoạch định chính sách giảm nghèo bền vững đến

năm 2015 ở Việt Nam.

Tác giả Đàm Viết Cường và các đồng sự với đề tài “Tác động của Qũi khám

chữa bệnh cho người nghèo đối với hộ gia đình tại hai tỉnh Hải Dương và Bắc Giang” (2005) [7], tác giả Nguyễn Thành Trung và các cộng sự với đề tài “Đánh giá

việc thực hiện chính sách khám chữa bệnh cho người nghèo ở miền núi phía bắc” (2006) [36] tập trung đánh giá tác động của chính sách hỗ trợ y tế cho người nghèo.

Nhiều phát hiện quan trọng được thể hiện trong hai nghiên cứu này như về cơ bản

chính sách có tác động tích cực đến người nghèo nhưng chưa thực sự cao vì nhiều

lý do liên quan đến cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện. Cùng năm 2006 Ủy ban

Dân tộc công bố báo cáo, “Báo cáo kết quả: dự án điều tra, đánh giá hiệu quả đầu

tư chương trình 135 và đề xuất các chính sách, giải pháp hỗ trợ đầu tư cho các xã đặc biệt khó khăn giai đoạn 2006 -2010” [56] báo cáo đã điều tra, đánh giá hiệu quả

đầu tư của Chương trình 135 (135) và các chương trình, dự án lồng ghép khác trên

địa bàn các xã đặc biệt khó khăn phục vụ cho báo cáo tổng kết Chương trình 135

giai đoạn I, chỉ ra các bài học kinh nghiệp về hỗ trợ đầu tư phát triển KTXH các

vùng BĐKK, đặc biệt trên phạm vi địa bàn xã, đồng thời báo cáo đề xuất các cơ

chế, giải pháp, chính sách hỗ trợ chương trình phát triển KTXH các xã ĐBKK vùng

dân tộc và miền núi giai đoạn 200-2010, (Chương trình 135 giai đoạn II).

Cùng trong thời gian này, tác giả Trần Tuấn và các cộng sự đã thực hiện:

“Đánh giá tiếp cận của người dân với quỹ 139 tại ba tỉnh Yên Bái, Ninh Thuận, và Đồng Tháp” (2006) [34] và tác giả Phạm Mạnh Hùng cùng các công sự tiến hành

“Phân tích thực trạng chi phí trong điều trị nội trú của bệnh nhân nghèo 139 tại 3 bệnh viện Ung bướu, Nhi, và Phụ sản Trung ương” (2006) [14]. Các nghiên cứu đã

phân tích chi phí khám chữa bệnh của người dân, và làm rõ tác động của các quyết

định 139 và 3310 đến người nghèo. Trên cơ sở đó, rút ra các kết luận định hướng

chính sách giúp người nghèo giảm gánh nặng chi phí khám chữa bệnh. Như vậy,

các nghiên cứu nói trên có đóng góp lớn cho công tác hoạch định chính sách giảm

nghèo bền vững ở Việt Nam. Tuy nhiên, điểm yếu của các nghiên cứu này là cơ bản

đều được tiến hành ở thời điểm sau khi triển khai chương trình giảm nghèo bền

vững giai đoạn 2001-2005 không lâu (trừ các nghiên cứu về chính sách y tế).

Năm 2007 tác giả Cao Kiên Cường khi ở Singapore đã có nghiên cứu về

“Các giải pháp chủ yếu để loại bỏ nghèo đói bền vững tại Việt Nam” (Major solutions for the sustainable elimination of poverty and hunger in Vietnam) [72].

Nghiên cứu này đã đi sâu nghiên cứu lý luận về vai trò chính phủ trong việc giảm

nghèo bền vững. Phân tích thực trạng cơ chế, hệ thống chính sách còn bất cập, chưa

đúng mức, chưa phù hợp với việc phát huy tác dụng KTTT đồng thời đề xuất giải

pháp giảm nghèo bền vững bền vững cũng như đã đề ra chiến lược mang tầm cỡ

quốc gia thúc đẩy kinh tế Việt Nam phát triển.

Tháng 12 năm 2008, Ủy ban Dân tộc nghiên cứu tại “Báo cáo phân tích điều tra cơ bản chương trình 135-II” [57] đã cung cấp một cơ hội tốt để đưa ra những

đóng góp quan trọng đối với những thông tin hiện có về điều kiện sống của DTTS

tại Việt nam đặc biệt là đưa ra được bức tranh tổng thể về điều kiện sống của các

gia đình ở các xã đặc biệt khó khăn thuộc khu vực DTTS và miền núi và sự tham

gia của họ vào Chương trình 135.

Năm 2009, trong luận án tiến sĩ kinh tế, Vũ Thị Vinh đã nghiên cứu về “Tăng trưởng kinh tế với giảm nghèo trong quá trình đổi mới ở Việt Nam” [69] .

Nghiên cứu này đã phân tích thực trạng của TTKT và giảm nghèo ở Việt Nam, đánh

giá sự tác động qua lại giữa TTKT và giảm nghèo và mối quan hệ giữa chúng, đi

sâu phân tích các chính sách vĩ mô đã áp dụng ở Việt Nam trong những năm qua và

tác động của các chính sách này đối với TTKT và giảm nghèo ở Việt Nam. Mặt

khác, nghiên cứu còn đánh giá một cách tương đối toàn diện và có hệ thống tình

hình thực hiện mục tiêu TTKT và giảm nghèo của Việt Nam từ sau đổi mới và nêu

được một số vấn đề cần đặt ra đối với TTKT và giảm nghèo của Việt Nam. Từ đó

nghiên cứu đã đưa ra hệ thống các quan điểm, phương hướng phát triển và đề xuất

những giải pháp cơ bản tăng tính đồng thuận giữa TTKT và giảm nghèo nhằm thực

hiện mục tiêu TTKT và GNBV ở Việt Nam trong thời gian tiếp theo.

Cũng trong năm 2009, luận án tiến sĩ kinh tế của Nguyễn Thị Hoa nghiên

cứu về “Hoàn thiện các chính sách xóa đói giảm nghèo chủ yếu của Việt Nam đến năm 2015” [13], nghiên cứu đã xây dựng một khung lý thuyết hoàn thiện chính sách,

trong đó có khung đánh giá chính sách giảm nghèo bền vững dựa trên lý thuyết

quản lý theo kết quả. Từ việc tổng kết vai trò của Chính phủ trong tấn công đói

nghèo và đi đến kết luận, Chính phủ giữ vai trò quan trọng trong giải quyết tính đa

chiều của nghèo đói cũng như đã rút ra được một số bài học từ nghiên cứu kinh

nghiệm của một số quốc gia về giải quyết vấn đề đa chiều của đói nghèo. Nghiên

cứu này cũng đã chỉ ra các mặt được mà mỗi chính sách mang lại và đồng thời cũng

đã chỉ ra các vấn đề bất cập trong triển khai chính sách cũng như nguyên nhân của

những tồn tại đó. Thêm vào đó, luận án cũng đã đánh giá các tác động của các chính

sách giảm nghèo bền vững chủ yếu qua các tiêu chí tính hiệu quả, tính hiệu lực, phù

hợp và bền vững của chính sách.

Cùng với nghiên cứu“Nhìn lại quá khứ đối mặt thách thức mới”một hợp phần do

Ủy ban Dân tộc và UNDP cũng có báo cáo đánh giá giữa kỳ Chương trình phát triển KT-

XH các xã đặc biệt khó khăn thuộc khu vực DTTS và miền núi giai đoạn II (gọi tắt là Chương trình 135-II) [58]. Nghiên cứu này đã thực hiện đánh giá giữa kỳ Chương trình

135-II, giai đoạn 2006-2008 đồng thời đưa ra những khuyến nghị ngắn hạn, trung hạn và

dài hạn cho việc xây dựng các Chương trình giảm nghèo bền vững đối với các xã đặc

biệt khó khăn thuộc khu vực DTTS và miền núi trong tương lai, đồng thời chỉ ra sự phù

hợp thiết kế và hiệu quả của chương trình, tính kinh tế và hiệu quả quản lý, thực hiện

chương trình cũng như chất lượng cung cấp dịch vụ và nhận thức của người hưởng lợi.

Nghiên cứu cũng đưa ra những khuyến nghị ngắn hạn, trung hạn và dài hạn cho việc xây

dựng các CTMTQG-GN trong tương lai

Tháng 11 năm 2009 trong nghiên cứu “Rà soát tổng quan các chương trình

dự án giảm nghèo ở Việt Nam” của UNDP do Richard Jones và nhóm nghiên cứu

Việt nam đã có báo cáo nghiên cứu tổng quan về các chính sách và DA giảm nghèo

của Việt Nam để báo cáo Quốc hội Việt Nam và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc [54]. Báo cáo này đã thông qua việc tổng kết tất cả các chương trình giảm

nghèo của Việt Nam từ khâu thiết kế đến khâu thực hiện, để đánh giá các DA,

chương trình này có hoàn thành được mục tiêu đề ra như khi thiết kế hay không và

trên thực tế có đến được với những đối tượng cần được hỗ trợ hay không. Nhóm

nghiên cứu cũng đã đánh giá thông qua trao đổi với các cán bộ cấp tỉnh, huyện và

xã để tìm hiểu cụ thể hơn về tình hình thực hiện các DA giảm nghèo nhằm mục đích

đánh giá mức độ chồng chéo trong công tác điều hành trên thực tế. Tuy nhiên,

nghiên cứu này chủ yếu chỉ rà soát các DA giảm nghèo ở Việt Nam mà không đánh

giá chi tiết tình hình thực hiện các chương trình giảm nghèo của Việt Nam hoặc rà

soát các văn bản pháp quy liên quan đến các hoạt động giảm nghèo.

Năm 2010 Phạm Thái Hưng và các tác giả tiếp tục có nghiên cứu về “Nghèo

của đồng bào dân tộc thiểu số ở Việt Nam Thực trạng và thách thức tại các xã đặc biệt khó khăn thuộc Chương trình 135-II” [15] nghiên cứu đã nhằm tới các khía cạnh

quan trọng về mức sống của đồng bào các DTTS. Nghiên cứu mô tả một cách toàn

diện về tình trạng nghèo và vấn đề mức sống của nhóm dân tộc ở các xã đặc biệt

khó khăn. Mô tả này tập trung ở khía cạnh nghèo về thu nhập và các khía cạnh phi

tiền tệ của vấn đề mức sống kinh tế (như: tiếp cận giáo dục, dịch vụ y tế và phát huy

tính chủ động,...). Đồng thời nghiên cứu về các yếu tố quyết định chênh lệch thu

nhập giữa nhóm đa số và nhóm DTTS khác bằng cách phân tích chênh lệnh thu

nhập: một là khác biệt về các đặc điểm và nguồn lực giữa các nhóm dân tộc, hai là

sự khác biệt về thu nhập từ các đặc điểm và nguồn lực, ba là đã tìm hiểu đồng bào

các DTTS nghèo được hỗ trợ từ những chính sách và chương trình hiện tại như thế

nào. Sau những phân tích đó tác giả đã có những kiến nghị cho các chính sách và

chương trình trong tương lai nhằm đưa ra những hỗ trợ hiệu quả hơn cho việc nâng

cao mức sống cho các DTTS. Nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng chỉ có 62% hộ gia

đình thuộc nhóm “nghèo” là thực sự nghèo. Có nghĩa là có một tỷ lệ rò rỉ tương

đương 38% hộ nghèo được nhận hỗ trợ từ các chương trình giảm nghèo không

thuộc đối tượng thụ hưởng những hỗ trợ này và có 28% hộ trong nhóm “không

nghèo” thực sự là hộ nghèo, nhưng không được bình xét là những hộ thuộc diện

được hưởng chính sách.Tỷ lệ rò rỉ lớn này đặt ra một câu hỏi nghiêm trọng về hiệu

quả xác định đối tượng mà các chính sách và chương trình giảm nghèo cho các xã

nghèo nhất hướng tới.

Năm 2010 trong đề tài cấp nhà nước do Nguyễn Văn Mạnh và các tác giả

nghiên cứu về "Vai trò của nhà nước đối với phát triển xã hội và quản lý xã hội trong tiến trình đổi mới" [20], nghiên cứu đã đưa ra các quan điểm về phát triển xã

hội và quản lý phát triển xã hội đồng thời nhận định các xu hướng phát triển xã hội

để đưa ra vai trò của Nhà nước trong phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội

trên tất cả các mặt của lĩnh vực KT-XH.

Gần đây, trong đề tài “Tổng kết và đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách xóa

đói giảm nghèo ở nước ta giai đoạn 2001-2010, xây dựng cơ chế chính sách và giải

pháp xóa đói giảm nghèo phục vụ cho công tác quản lý và điều hành của đảng trong giai đoạn 2011-2020” [19], của Lê Quốc Lý và các cộng sự đã tổng kết 10 năm thực hiện công

tác giảm nghèo bền vững. Trong báo cáo này, tác giả đã đi sâu phân tích những thành

tựu, hạn chế và những nhân tố tác động, nguyên nhân hạn chế của quá trình thực tiễn

thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững giai đoạn 2001-2010 đồng thời đề xuất, kiến

nghị với các cấp về các vấn đề cần đề cập đến trong xây dựng cơ chế, chính sách và giải

pháp giảm nghèo bền vững cho giai đoạn 10 năm tới.

Năm 2012 UNDP công bố báo cáo “Tác động của chương trình 135 giai đoạn II qua lăng kính hai cuộc điều tra đầu kỳ và cuối kỳ” [55] nghiên cứu đã chỉ ra

với quyết tâm đánh giá được sự hiệu quả của CT135-II và xác định được những hạn

chế của chương trình nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả các chương trình trong

tương lai của chính phủ, Ủy ban dân tộc (UBDT) với sự hỗ trợ của UNDP, đã thực

hiện cuộc điều tra đầu kỳ (ĐTĐK) vào năm 2007 và điều tra cuối kỳ (ĐTCK) năm

2012 với mục tiêu cung cấp: (i) các bộ dữ liệu toàn diện nhất về dân tộc thiểu số

đang sinh sống ở khu vực khó khăn nhất. Trên thực tế, bộ số liệu điều tra đầu kỳ đã

được sử dụng và trích dẫn rộng rãi trên các báo cáo và ấn phẩm gần đây về đói

nghèo và dân tộc thiểu số của chính phủ và các nhà tài trợ. Một bộ số liệu toàn diện,

cập nhật và được chia sẻ rộng rãi về các hộ gia đình này là rất hữu ích và cần thiết

cho chính phủ và các nhà tài trợ để xây dựng được những chính sách giảm nghèo

dựa trên các luận cứ và bằng chứng khoa học. Chính vì vậy các bộ số liệu này sẽ

giúp đánh giá được mức độ nghèo đói và tình hình kinh tế xã hội của các cộng đồng

dân tộc thiểu số ở miền núi, vùng sâu, vùng xa của Việt nam trong vòng 5 năm qua;

(ii) các bộ số liệu này được thiết kế tốt cho phép thực hiện các phân tích chi tiết

những tiến bộ đạt được trong phát triển kinh tế - xã hội của đồng bào dân tộc thiểu

số sống trong các xã thuộc CT135-II và đo lường được những thay đổi theo các chỉ

số chính (tỉ lệ nghèo, thu nhập, năng suất nông nghiệp, khả năng tiếp cận các cơ sở

hạ tầng cơ bản,…) của CT135-II và cũng là để đánh giá tác động của chương trình

sau khi kết thúc việc thực hiện; (iii) Điều tra cuối kỳ sẽ là một bộ dữ liệu định lượng

đầu kỳ đáng tin cậy phục vụ việc thiết kế và đánh giá các chương trình giảm nghèo

trong tương lai của chính phủ. Đây là chương trình lớn đầu tiên của chính phủ đã sử

dụng quy trình đánh giá một cách có hệ thống và chuyên nghiệp. Quy trình này đáp

ứng các tiêu chuẩn chuyên môn cao nhất, không chỉ mang lại lợi ích riêng cho

CT135-II, mà còn là một minh chứng về giá trị gia tăng, từ những đánh giá tốt có

thể cung cấp và rút ra những bài học tốt cho các chương trình sắp tới của chính phủ.

Năm 2016 NCS Nguyễn Đức Thắng công bố luận án tiến sĩ với đề tài “Thực

hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở các tỉnh Tây Bắc đến năm 2020” [34] , nghiên

cứu đã hệ thống hóa khá đầy đủ cở sở lý luận để đảm bảo căn cứ khoa học cho việc

tiếp cận, nghiên cứu và luận giải về tổ chức thực hiện chính sách XĐGN và xây

dựng khung lý thuyết về quy trình tổ chức thực hiện chính sách XĐGN, xác định

những tiêu chí cơ bản để đánh giá quá trình tổ chức thực hiện chính sách XĐGN

làm căn cứ và là cơ sở khoa học cho việc đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện

chính sách XĐGN ở các tỉnh Tây Bắc, nghiên cứu giúp hoàn thiện lý luận, quan

điểm, yêu cầu về tổ chức thực hiện chính sách XĐGN nhất là ở vùng đặc thù như

Tây Bắc nước ta.

1.3. Đánh giá chung về tổng quan tình hình nghiên cứu

1.3.1. Những nội dung nghiên cứu và luận án có thể kế thừa

Những công trình công bố trên đây đã làm rõ được những vấn đề lý luận về

giảm nghèo và quản lý nhà nước về giảm nghèo, bản chất và nguyên nhân của

những hạn chế, chỉ ra các giải pháp giảm nghèo bền vững nhằm phát triển KT-XH

nói chung. Một số nghiên cứu đã có điều tra khảo sát, phân tích khá chi tiết về quan

điểm, thực trạng phát triển KT-XH về giảm nghèo bền vững đồng thời mở ra những

hướng nghiên cứu sâu về giảm nghèo bền vững là cơ sở lý luận quan trọng để tác

giả sử dụng phân tích trong đề tài nghiên cứu các giải pháp quản lý nhà nước về

giảm nghèo bền vững nhằm phát triển KT-XH ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam. đó là:

Thứ nhất, các đề tài nghiên cứu về đói nghèo của các quốc gia, trong đó đặc

biệt nhấn mạnh đến việc tìm kiếm việc làm cho người dân bởi chính việc thiếu việc

làm đã đẩy người dân đến với tình trạng nghèo khổ, họ cho rằng; duy trì tỷ lệ có

công ăn việc làm cao và phát triển xã hội đồng đều phụ thuộc vào thành công của đa

dạng hóa nền kinh tế. Các cuộc khủng hoảng kinh tế đang mở ra cơ hội cho các

nước nghèo tạo nền tảng phát triển bền vững và tăng trưởng dựa vào các ngành sản

xuất tập trung nhiều lao động. Nhấn mạnh tạo công ăn việc làm là vấn đề rất quan

trọng để phát triển xã hội của các nước nghèo. Vai trò của quản lý nhà nước về

giảm nghèo của những nước này cần đầu tư nhiều hơn, đặc biệt là nâng cao khả

năng kiểm tra giám sát các chính sách giảm nghèo bền vững.

Thứ hai, các nghiên cứu của nước ngoài về giảm nghèo về Việt Nam giúp

cho Chính phủ Việt Nam đạt được những tiến bộ quan trọng trong chiến lược xóa

đói giảm nghèo của mình đồng thời các nghiên cứu đó cũng góp phần nâng cao chất

lượng của những chính sách giảm nghèo trên cơ sở giải quyết được hai khía cạnh

quan trọng trong quá trình giải quyết vấn đề của chính sánh là phù hợp với quan

điểm và cách thức ứng xử của Chính phủ đối với vấn đề nghèo đói và thứ hai là việc

tìm kiếm giải phải để giải quyết vấn đề đó ngày càng sát thực hơn với nhu cầu

nguyện vọng và khả năng của các đối tượng chính sách.

Thứ ba, các nghiên cứu về quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững trong

nước: Những nghiên cứu tiến hành những đánh giá riêng lẻ từng chính sách nhưng

cũng chưa làm rõ những thành tựu cũng như tồn tại trong quá trình tổ chức triển

khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững của các cơ quan nhà nước. Đặc biệt

là chưa đánh giá được kết quả và chỉ ra được những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả

thực hiện chính sách giảm nghèo trên phạm vi cả nước nói chung và ở từng vùng

lãnh thổ nói riêng. Phần lớn các đánh giá này mang nặng tính hành chính nhiều hơn

là một nghiên cứu, do đó kết quả của nghiên cứu cũng không phục vụ được nhiều

cho công tác quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững.

Thứ tư, các nghiên cứu về chính sách giảm nghèo bền vững thì thực tế, mỗi

chính sách khi được ban hành thường hướng tới những mục tiêu khác nhau và được

thực hiện bằng những biện pháp, cách thức khác nhau. Mặt khác mỗi chính sách lại

được thực hiện ở những địa bàn khác nhau với những điều kiện kinh tế xã hội tương

đối khác biệt. Bởi vậy việc đánh giá chính sách ở những vùng miền khác nhau và

đặc biệt hơn nữa là tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam có rất nhiều đặc thù

riêng, do đó cũng cần phải được tiến hành dựa trên những tiêu chí khác nhau mà

điều này dường như các nghiên cứu thuộc nhóm này chưa giải quyết được,

1.3.2. Những khoảng trống và giả thuyết tập trung nghiên cứu

Trong khi tỷ lệ nghèo chung đã giảm đáng kể từ 14,5% năm 2010, tốc độ

giảm nghèo ở các nhóm dân tộc thiểu số (DTTS) chậm hơn nhiều so với các nhóm

dân tộc đa số. Năm 2012, hơn 50% người DTTS vẫn sống dưới chuẩn nghèo chung,

trong đó có tới 31% còn nghèo về lương thực. Tiến độ giảm nghèo ở DTTS trong

các lĩnh vực giáo dục, y tế, nước sạch, vệ sinh và nhà ở, chưa kể lĩnh vực thu nhập

còn chậm so với mức bình quân cả nước. Trong bối cảnh đó, năm 2011 Chính phủ

Việt Nam đã ban hành Nghị quyết 80/NQ-CP, đưa ra những định hướng mới về

giảm nghèo bền vững trong giai đoạn 2011- 2020, đặt mục tiêu giảm nghèo 4%

hàng năm, tập trung huy động nguồn lực cho các huyện, xã, thôn bản nghèo nhất

trong cả nước để thúc đẩy giảm nghèo nhanh tại các vùng khó khăn, DTTS và bãi

ngang ven biển. Chương trình mục tiêu giảm nghèo bền vững 2012 - 2015

(CTMTQG-GNBV), được phê duyệt vào tháng 10/2012, nhằm đẩy mạnh tốc độ

giảm nghèo ở những địa bàn này; cải thiện chất lượng cuộc sống và sinh kế của

người nghèo, người DTTS.

Tuy nhiên, cho đến nay việc nghiên cứu các cách thức để nâng cao công tác

quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

lại đang là một lỗ hổng lớn cần tiếp tục nghiên cứu thể hiện ở những điểm sau:

Thứ nhất, mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về giảm nghèo và giảm

nghèo bền vững của các tác giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên các nghiên cứu về

công tác tổ chức thực thi chính sách giảm nghèo bền vững cho các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam thì chưa được các nghiên cứu đề cập đến mà chủ yếu là những

nghiên cứu được thực hiện cho một địa phương cụ thể ở một chính sách cụ thể trong

hệ thống chính sách giảm nghèo.

Thứ hai, các nghiên cứu chưa tập trung phân tích, đánh giá về công quản lý

nhà nước về giảm nghèo bền vững cho đồng bào DTTS trên một vùng để từ đó chỉ

ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong công tác

quản lý nhà nước tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

Thứ ba, chưa có nghiên cứu nào đề ra được các giải pháp để hoàn thiện công tác

quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam trên

đầy đủ các khía cạnh như: về mặt chính sách, về tổ chức bộ máy thực hiện quản lý nhà

nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, về nâng cao chất

lượng các nguồn nhân lực, nguồn lực về tài chính và giải pháp hoàn thiện công tác thanh

tra, kiểm tra hoạt động giảm nghèo tại các địa phương này.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1

Trong giai đoạn hiện nay, một trong những chính sách ưu tiên hàng đầu của

Liên Hiệp Quốc là phải cải thiện điều kiện sống của 1,4 tỷ người nghèo nhất thế

giới. “Nghèo đói thật sự đang là một trong những vấn đề có tính toàn cầu. Không

chỉ một nước, mà các quốc gia cần có sự phối hợp chung, hành động tích cực và hữu hiệu để chấm dứt sự nghèo đói tuyệt đối” [28]. Liên Hiệp Quốc đã nêu lên mục

tiêu: đẩy lùi, tiến tới xoá bỏ nghèo đói, xây dựng một xã hội thịnh vượng và công

bằng hơn. đói nghèo là vấn đề của thế kỷ XXI mà các quốc gia vẫn đang tiếp tục

phải quan tâm giải quyết, điều đó cũng đúng cho thực tiễn nước ta.

Đối với Việt Nam, “Xã hội XHCN mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội:

Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền

kinh tế phát triển cao dựa trên LLSX hiện đại và QHSX tiến bộ phù hợp; có nền văn

hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh

phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp đỡ nhau cùng phát triển” [22]. Để thực hiện thành

công mục tiêu trên, trong tất cả các Chiến lược phát triển KT-XH của Việt Nam

không thể không tính đến việc giảm nghèo bền vững.

Nghèo đói đã trở thành một trong những lực cản đối với quá trình phát triển

KT-XH ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Do đó, khó có thể phát triển KT-XH nhanh và

bền vững nếu như chưa tập trung mọi nguồn lực để giảm tỉ lệ nghèo và cận nghèo ở

các tỉnh này. Khi xác định được vai trò của giảm nghèo bền vững trong quá trình

phát triển KT-XH thì việc định hướng cho việc giảm nghèo ở các tỉnh miền núi phía

Bắc những năm tới mới thực sự đem lại hiệu quả tối ưu.

Hiện đã có nhiều công trình nghiên cứu về giảm nghèo và giảm nghèo bền

vững của các tác giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên các nghiên cứu về công tác tổ

chức thực thi chính sách giảm nghèo bền vững cho các tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam thì chưa được các nghiên cứu đề cập đến mà chủ yếu là những nghiên cứu

được thực hiện cho một địa phương cụ thể ở một chính sách cụ thể trong hệ thống

chính sách giảm nghèo. Đồng thời các nghiên cứu chưa tập trung phân tích, đánh

giá về công quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững cho đồng bào DTTS trên

một vùng để từ đó chỉ ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại,

hạn chế trong công tác quản lý nhà nước tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.

Đặc bietj hơn cả là chưa có nghiên cứu nào đề ra được các giải pháp để hoàn thiện

công tác quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc

Việt Nam trên đầy đủ các khía cạnh như: về mặt chính sách, về tổ chức bộ máy thực

hiện quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam, về nâng cao chất lượng các nguồn nhân lực, nguồn lực về tài chính và giải

pháp hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động giảm nghèo tại các địa

phương này.

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM

NGHÈO BỀN VỮNG

2.1. Những khái niệm cơ bản

2.1.1. Quan niệm về nghèo, đói

Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi con người chúng ta để tồn tại được thì cần

phải giải quyết được những nhu cầu cơ bản nhất. Những nhu cầu đó của con người

có thể được chia ra làm hai dạng, đó là những nhu cầu về vật chất như: ăn, mặc, ở,

đi lại và những nhu cầu về tinh thần như giáo dục, y tế, giao tiếp hay còn gọi là

những giá trị của cuộc sống. Những nhu cầu này cần được đáp ứng ở một mức độ

nhất định nào đó, mà người ta gọi là mức sống tối thiểu của cộng đồng, nghĩa là nếu

không đạt được đến mức này, con người không thể đảm bảo cuộc sống để phát triển

một cách bình thường được.

Do vậy, khi nghiên cứu đói nghèo chúng ta cần phải nghiên cứu tới nhu cầu,

hay còn gọi là mức sống tối thiểu của người dân.

Nghèo đói là một khái niệm mang tính chất động, nó biến đổi tuỳ thuộc vào

không gian, thời gian và xuất phát điểm của mỗi địa phương, mỗi quốc gia. Tuỳ

thuộc vào từng quốc gia, từng thời điểm khác nhau, cũng như quan điểm nghiên cứu

khác nhau mà nghèo đói được phát biểu khác nhau.

Theo Bách khoa toàn thư mở của WiKipedia thì Nghèo diễn tả sự thiếu cơ

hội để có thể sống một cuộc sống tương ứng với các tiêu chuẩn tối thiểu nhất định

với một số khái niệm cơ bản sau:

- Khái niệm nghèo đói của tổ chức Tổ chức Y tế thế giới định nghĩa nghèo

theo thu nhập. Theo đó một người là nghèo khi thu nhập hàng năm ít hơn một nửa

mức thu nhập bình quân trên đầu người hàng năm (Per Capita Income, PCI) của

quốc gia.

- Để có một cái nhìn tổng quan về các vấn đề của các nước đang phát triển,

Robert McNamara, khi là giám đốc của Ngân hàng Thế giới (WB), đã đưa ra khái

niệm nghèo tuyệt đối. Ông định nghĩa khái niệm nghèo tuyệt đối như sau: “Nghèo ở

mức độ tuyệt đối là sống ở ranh giới ngoài cùng của tồn tại. Những người nghèo

tuyệt đối là những người phải đấu tranh để sinh tồn trong các thiếu thốn tồi tệ và

trong tình trạng bỏ bê và mất phẩm cách vượt quá sức tưởng tượng mang dấu ấn của cảnh ngộ may mắn của giới trí thức chúng ta”[70].

- Ngân hàng Thế giới xem thu nhập 1đô la Mỹ/ngày theo sức mua tương

đương của địa phương so với (đô la thế giới) để thỏa mãn nhu cầu sống như là

chuẩn tổng quát cho nạn nghèo tuyệt đối. Trong những bước sau đó các trị ranh giới

nghèo tuyệt đối (chuẩn) cho từng địa phương hay từng vùng được xác định, từ 2 đô

la cho khu vực Mỹ La tinh và Carribê đến 4 đô la cho những nước Đông Âu cho

đến 14,40 đô la cho những nước công nghiệp. (Chương trình Phát triển Liên Hợp

Quốc 1997).

- Khái niệm nghèo đói của Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB)

Ngân hàng phát triển Châu Á đã phát biểu nghèo đói dưới hai hình thức là

nghèo tương đối và nghèo tuyệt đối.

Nghèo tương đối: là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức

trung bình của cộng đồng, tại một thời điểm nào đó.

Nghèo tuyệt đối: là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng thoả

mãn các nhu cầu tối thiểu nhằm duy trì cuộc sống, nghĩa là không có khả năng đạt đến một tiêu chuẩn tối thiểu của cuộc sống [25].

Trên cơ sở những quan niệm về nghèo đói như trên, tại hội nghị chống đói

nghèo Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc – Thái

Lan năm 1993 đã đưa ra một định nghĩa chung về nghèo đói: Nghèo là tình trạng

một bộ phận dân cư không được hưởng và thoả mãn các nhu cầu cơ bản của con

người mà những nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và phong tục tập quán từng địa phương [25]. Khái niệm nghèo có thể

thống nhất về mặt định tính song không thể thống nhất về mặt định lượng. Bởi vì

mỗi quốc gia khác nhau thì có mức sống của người dân khác nhau hoặc ngay trong

một quốc gia mức sống giữa các vùng, miền cũng có sự khác nhau. Hơn nữa mặt

định lượng của mức nghèo cũng biến động theo thời gian tương ứng với sự biến

động về sự phát triển kinh tế-xã hội của quốc gia đó. Vì vậy, mỗi quốc gia tự khảo

sát và xây dựng một thước đo mức độ nghèo đói riêng thông qua những tiêu chí cụ

thể được xác định và gọi đó là chuẩn nghèo. Trên cơ sở xem xét đến các khía cạnh:

mức sống; thu nhập bình quân trên đầu người trong tháng hoặc trong năm đối với

các khu vực điển hình; giá trị vật phẩm, hiện vật tiêu dùng; sự thỏa mãn nhu cầu tối

thiểu về ăn uống hoặc tỷ trọng chi cho ăn uống trên cơ cấu tiêu dùng ...để xây dựng

chuẩn nghèo và lấy đó làm cơ sở xác định tỷ lệ nghèo đói của quốc gia.

Tỷ lệ nghèo: “Tỷ lệ nghèo là số phần trăm số người hoặc số hộ có mức sống

thấp hơn chuẩn nghèo trong tổng số người hoặc số hộ được nghiên cứu [25].

Trong đó mức sống được đo bằng các thước đo sau:

Thước đo đơn chiều: “Thước đo này đo khía cạnh về kinh tế của mức sống”

và được tính theo thu nhập hoặc chi tiêu bình quân đầu người của hộ gia đình từ các

cuộc điều tra thu nhập, chi tiêu hoặc điều tra mức sống hộ gia đình.

Các nước lựa chọn thu nhập làm thước đo đơn chiều mức sống cho rằng: thu

nhập phản ánh thực chất mức sống của các hộ gia đình hơn là chi tiêu. Vì thông tin

về thu nhập chỉ sai lệch ở một số hộ khi họ chủ định giấu diếm thu nhập hoặc do có

nhiều nguồn thu khác nhau mà họ không thể nhớ hết được. Còn ở một số hộ khi gặp

phải ốm đau, tai nạn, rủi ro,... sẽ bị tăng đột biến làm cho mức độ chi tiêu cho cuộc

sống trở nên eo hẹp trong khi theo thu nhập thì họ thuộc diện không nghèo hoặc

theo thước đo chi tiêu thường xảy ra những trường hợp người nghèo kê khai vống

chi tiêu của họ vì sự mặc cảm, sỹ diện.

Các nước chọn chi tiêu làm thước đo đơn chiều mức sống lại cho rằng độ

chính xác của số liệu chi tiêu điều tra thường cao hơn so với số liệu điều tra về thu

nhập, mức chi tiêu phản ánh thực chất mức sống của các hộ hơn là thu nhập. Trong

khi thu nhập thường có tính ổn định không cao trong một thời kỳ nhất định.

Trên thực tế là có thể kiểm soát được chất lượng số liệu thu nhập hơn số liệu

chi tiêu của các hộ nghèo. Nhưng tùy điều kiện nhất định mà mỗi quốc gia sẽ lựa

chọn thu nhập hoặc chi tiêu làm thước đo để xác định tỷ lệ đói nghèo của quốc gia

mình. Ví dụ: Tổng cục Thống kê và Bộ Lao động Thương binh và Xã hội sử dụng

thước đo thu nhập khi tính tỷ lệ nghèo cho Việt Nam trong khi WB lại sử dụng

thước đo chi tiêu.

Thước đo đa chiều:Thước đo đa chiều được xem xét mức sống của dân cư

đầy đủ hơn, toàn diện hơn. Nó đo lương mức sống cả về kinh tế lẫn chất lượng cuộc

sống theo các chiều cạnh khác nhau như: tình trạng phi tiền tệ, tình trạng dễ bị tổn

thương, rủi ro, quyền tự do, bị gạt ra ngoài lề xã hội, bị phân biệt đối xử, bị vi phạm

quyền con người, v.v...Việc đo lường mức sống theo đa chiều là việc xác định các

chỉ tiêu để đo các chiều và việc gộp các chiều thành độ đo hay để riêng từng chiều

và sử dụng trọng số các chiều. “Tuy nhiên, do khó khăn về số liệu nên trong thực tế

thước đo đa chiều chỉ đo lường sự phát triển con người về 3 chiều: tuổi thọ bình

quân, trình độ học vấn và chất lượng cuộc sống (đo bằng GDP thực tế bình quân theo đầu người tính theo PPP)” [25]. Đã có nhiều thước đo đa chiều được nghiên cứu,

xây dựng và áp dụng ở nhiều quốc gia.

Từ đơn chiều đến đa chiều: phương pháp đo lường nghèo đói ngày càng

hoàn thiện: Ở Việt Nam, Chính phủ ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm

nghèo bền vững cho mỗi giai đoạn 5 năm trên cơ sở công bố chuẩn nghèo để đo

lường sự thay đổi của tình trạng nghèo trong giai đoạn tương ứng. Từ 2015 trở về

trước, Việt Nam vẫn sử dụng phương pháp đo lường nghèo đơn chiều theo chuẩn

nghèo thu nhập. Bên cạnh đó, Ngân hàng Thế giới và Tổng cục Thống kê (TCTK)

cũng ước lượng tỷ lệ nghèo theo chuẩn nghèo chi tiêu bình quân.

Để chuyển đổi mạnh mẽ chính sách giảm nghèo theo hướng bền vững trong

bối cảnh đổi mới mô hình tăng trưởng, năm 2014, Quốc hội đã quyết định việc giao

Chính phủ xây dựng chuẩn nghèo mới theo phương pháp tiếp cận đa chiều nhằm

bảo đảm mức sống tối thiểu và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản để thực hiện từ

năm 2016. Trên cơ sở đó, vào năm 2015, Chính phủ Việt Nam đã thông qua phương

pháp tiếp cận đa chiều để đo lường nghèo đói. Theo đó nghèo đa chiều được đo

lường bằng mức độ thiếu hụt tiếp cận 5 dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm: y tế; giáo

dục; nhà ở; nước sạch và vệ sinh; và thông tin, và được đo bằng 10 chỉ số. Hộ được

coi là nghèo đa chiều nếu thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt (trên

tổng số 10 chỉ số nói trên) trở lên [theo Báo cáo nghèo đa chiều ở Việt Nam của

UNDP và Bộ Lao động Thương binh và Xã hội – năm 2018].

Tỷ lệ nghèo giảm đáng kể dù sử dụng thước đo nào: Kết quả phân tích số

liệu của Khảo sát Mức sống dân cư cho thấy tỷ lệ nghèo dù đo lường bằng thước đo

nào cũng đều giảm trong giai đoạn 2012 - 2016 và từ 2016 - 2018. Tỷ lệ nghèo thu

nhập, chi tiêu cũng như nghèo đa chiều giảm mạnh. Tỷ lệ nghèo đa chiều giảm từ

18,1% xuống 10,9% trong thời kỳ này. Tỷ lệ nghèo chi tiêu giảm từ 17,2% xuống

9,8%, còn tỷ lệ nghèo thu nhập giảm từ 12,6% xuống còn 7,0%. [theo Báo cáo

nghèo đa chiều ở Việt Nam của UNDP và Bộ Lao động Thương binh và Xã hội –

năm 2018].

Mặc dù có sự tương quan giữa tỷ lệ giảm nghèo đo lường theo các phương pháp

khác nhau nhưng có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ hộ nghèo đơn chiều và đa chiều. Chẳng

hạn, tỷ lệ nghèo thu thập và chi tiêu của vùng trung du và miền núi phía Bắc cao nhất 6

vùng của cả nước, nhưng tỷ lệ nghèo đa chiều của vùng này lại thấp hơn Tây Nguyên và

vùng đồng bằng sông Cửu Long. Có nhiều hộ nghèo đa chiều nhưng lại không nghèo thu

nhập hay nghèo chi tiêu, và ngược lại. Chỉ có khoảng 2,7% dân số là nghèo theo cả 3

thước đo thu nhập, chi tiêu và nghèo đa chiều.

Ngoại trừ trình độ giáo dục của người lớn thì tỷ lệ thiếu hụt các chỉ số nghèo

đa chiều quốc gia đều giảm xuống trong thời kỳ 2012-2016. Chỉ số về tiếp cận y tế

được cải thiện đáng kể do chính sách bảo hiểm y tế toàn dân được đẩy mạnh. Tỷ lệ

thiếu hụt về thông tin giảm mạnh do sự phát triển của điện thoại di động và Internet.

Điều kiện nhà ở và vệ sinh cũng được cải thiện nhưng tốc độ cải thiện khá thấp.

Hiện nay, mức độ thiếu hụt lớn nhất là ở các chỉ tiêu về nhà tiêu hợp vệ sinh và

trình độ giáo dục ở người lớn.

Xét toàn bộ dân số thì có 18% dân số không thiếu hụt bất kỳ chỉ số nào trong

10 chỉ số nghèo đa chiều vào năm 2012. Tỷ lệ này tăng lên đáng kể vào năm 2016,

ở mức 36,1%. Không có hộ gia đình nào thiếu hụt 8 chỉ số trở lên. Chỉ có 37,6%

dân số thiếu hụt một chỉ số, và 15,5% dân số thiếu hụt hai chỉ số vào năm 2016.

Nhóm thiếu hụt trầm trọng là nhóm thiếu từ 5-7 chỉ số, và nhóm này chiếm 1,3%

dân số vào năm 2016. [theo Báo cáo nghèo đa chiều ở Việt Nam của UNDP và Bộ

Lao động Thương binh và Xã hội – năm 2018].

Tóm lại, hai thước đo đơn chiều và thước đo đa chiều về nghèo đói đều có

những ưu, nhược điểm hay tác động đến giảm nghèo khác nhau. Thước đo đơn

chiều giải quyết vấn đề nghèo đói một cách ngắn hạn trong khi thước đo đa chiều

giải quyết nghèo ở dài hạn.

Quan niệm nghèo đói của Việt Nam là thừa nhận định nghĩa chung về nghèo

đói do Hội nghị chống đói nghèo khu vực Châu Á-Thái Bình Dương do ESCAP tổ

chức tại Băng Cốc-Thái Lan tháng 9/1993 đưa ra: Nghèo là tình trạng một bộ phận

dân cư không được hưởng và thoả mãn các nhu cầu cơ bản của con người mà những

nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và

phong tục tập quán từng địa phương. Nghèo của Việt Nam từ năm 2016 đến nay

được nghiên cứu là nghèo tuyệt đối, thước đo đói nghèo của Việt Nam đã áp dụng

là cách tiếp cận đa chiều, từ năm 2016 Việt Nam bắt đầu áp dụng theo chuẩn nghèo

tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020.

2.1.2. Xóa đói, giảm nghèo

Việc xóa đói ở đây trước hết được hiểu như là sự hỗ trợ phát triển của nhà

nước và cộng đồng để nâng cao đời sống dân cư, xóa bỏ tình trạng còn tồn tại các

hộ không có khả năng thỏa mãn các nhu cầu tối thiểu như cơm không đủ ăn, áo

không đủ mặc, con cái thất học, ốm đau không có tiền chữa trị, nhà ở bằng tranh tre

vách đất, nhằm duy trì cuộc sống bình thường. Từ đó giúp họ vượt qua tình trạng

đói khổ triền miên để đi tới sự phát triển.

Giảm nghèo tức là tạo điều kiện cho bộ phận dân cư nghèo tiếp cận được với

các nguồn lực cần thiết để họ tự nâng cao mức sống, từng bước thoát khỏi tình trạng

nghèo. Biểu hiện ở tỷ lệ phần trăm và số lượng người nghèo giảm xuống làm cho

mức sống chung của toàn bộ cộng đồng được nâng lên.

Giảm nghèo còn được hiểu là quá trình chuyển một bộ phận dân cư nghèo

lên một mức sống cao hơn nhờ sự hỗ trợ của nhà nước, cộng đồng và sự nỗ lực

vươn lên của bản thân các hộ nghèo. Ở khía cạnh khác, giảm nghèo là chuyển từ

tình trạng người nghèo có ít sự lựa chọn sang tình trạng có nhiều sự lựa chọn hơn để

cải thiện đời sống mọi mặt của mỗi người.

Như vậy, có thể nói một cách khái quát, xóa đói, giảm nghèo là quá trình tạo

điều kiện giúp đỡ các hộ đói nghèo có khả năng và cơ hội để tiếp cận với các nguồn

lực của sự phát triển một cách nhanh chóng, trên cơ sở đó họ có nhiều sự lựa chọn

hơn, giúp họ từng bước thoát ra khỏi cảnh nghèo đói. giảm nghèo bền vững còn gắn

với trung lưu hóa một bộ phận dân cư, khuyến khích và tạo điều kiện cho một bộ

phận dân cư biết vươn lên làm giàu chính đáng trong khuôn khổ pháp luật cho phép.

Trước đây, ở thời kỳ chưa đổi mới, trong nền kinh tế tập trung quan liêu bao

cấp, nghèo đói đã dường như không được nhìn nhận như một thực tế xã hội, bởi

quan niệm cho rằng: Trong chủ nghĩa xã hội không thể có nghèo đói. Nó chỉ có

trong chủ nghĩa tư bản, do sự phân phối bất hợp lý thu nhập của xã hội tạo ra. Do

đó, cách nhìn nhận, đánh giá nghèo đói ở đây có phần méo mó thiếu khách quan và

không khoa học.

Với một nền kinh tế còn kém phát triển, chưa ra khỏi ngưỡng của sinh tồn thì

nghèo đói là một vấn đề đương nhiên, tuy nhiên trước đây chúng ta đã không nhìn

nhận đúng như nó vốn có, do đó đã để lại hậu quả xã hội không nhỏ mà không được

cảnh báo. Vì ở nền kinh tế hiện vật, bao cấp bình quân không có cạnh tranh kinh tế;

không mở rộng thị trường; không làm nảy nở nhu cầu kinh tế; không hối thúc sự

cần thiết phải tháo vát, năng động, đổi mới cách nghĩ, cách làm, không thúc đẩy

phát huy tài năng cá nhân. Nó chỉ thúc đẩy con người tìm cách làm sao cho mình ở

vào một vị trí xã hội thuận lợi, có điều kiện thụ hưởng được nhiều sự bao cấp, sự ưu

đãi của nhà nước. Giàu có trong xã hội này không phải là kết quả của sự nỗ lực sản

xuất kinh doanh, của năng lực sáng tạo, của sự kịp thời nắm bắt yêu cầu của thị

trường. Nghèo đói cũng không phải do lười biếng hoặc bị thua lỗ phá sản trong sản

xuất kinh doanh, mà chủ yếu là do không có “đất dụng võ”, không có điều kiện và

môi trường để thể hiện năng lực, tài năng.

Bước sang nền kinh tế thị trường, con người buộc phải tính toán bằng giá trị

và tính đủ giá trị cho mọi kết quả lao động, do đó lợi ích được chú trọng trước hết là

lợi ích cá nhân. Nó khách quan hóa và nâng cao một cách đáng kể vai trò của năng

lực cá nhân, thúc đẩy tính tự giác và ý thức trách nhiệm đối với công việc và sản

phẩm lao động. Giá trị lợi ích đã thúc đẩy cạnh tranh, làm nẩy nở tài năng, kích

thích con người về tính chủ động, óc sáng kiến, tính linh hoạt trong các phản ứng và

các hành vi đáp ứng cạnh tranh.

Kinh tế thị trường mở ra nhiều khả năng và cơ hội cho con người phát

triển đồng thời cũng phơi bày những yếu kém bất cập của con người trong sản

xuất - kinh doanh. Trong nền kinh tế thị trường xóa đói, giảm nghèo luôn gắn

liền với khuyến khích một bộ phận dân cư có điều kiện, khả năng vươn lên làm

giàu chính đáng. Đó cũng là một trong những biện pháp hữu hiệu ngăn cản hiện

tượng nghèo tái sinh. Những người vừa thoát nghèo rất có khả năng bị rơi vào

nghèo đói trở lại khi những giải pháp giảm nghèo không bền vững hoặc chỉ có

tác dụng trong ngắn hạn.

Giảm nghèo còn là vấn đề mang tính lịch sử. Bởi nghèo vẫn tồn tại khi nền

kinh tế thị trường vẫn còn chi phối và vẫn còn tồn tại sự khác biệt về năng lực thể

chất, địa vị xã hội... giữa các cá nhân. Do đó, để giải quyết vấn đề giảm nghèo phải

từng bước giảm nghèo chứ chưa thể làm ngay việc xóa nghèo. Chỉ đến khi xã hội

loài người đạt tới trình độ xã hội cộng sản chủ nghĩa như Mác và Ăngghen dự báo,

khi đó cơ sở kinh tế xã hội của đói nghèo mới không còn tồn tại.

2.1.3. Giảm nghèo bền vững

2.1.3.1. Khái niệm về giảm nghèo bền vững

“Giảm nghèo bền vững” đã được một số nghiên cứu đề cập từ những năm

trước 2000. Nhưng đến năm 2008 cụm từ “giảm nghèo bền vững” được sử dụng

chính thức trong văn bản hành chính ở Việt Nam tại Nghị quyết số 30a/NQ-CP

ngày 27/12/2008 của Chính phủ về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền

vững đối với 61 huyện nghèo; tiếp đó là Nghị quyết số 80/NQ-CP ngày 19/5/2010

của Chính phủ về Định hướng giảm nghèo bền vững giai đoạn 2011 - 2020; Quyết

định số 1489/QĐ-TTg ngày 8/10/2012 của TTCP phê duyệt chương trình giảm

nghèo bền vững giai đoạn 2012-2015 và Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 1/6/2012,

Hội nghị BCH trung ương khóa XI về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn

2012-2020. Tính đến thời điểm này vẫn chưa có một định nghĩa hay khái niệm

chính thức về “giảm nghèo bền vững”, nhưng trong các báo cáo (Báo cáo giảm

nghèo quốc gia năm 2008, Báo cáo giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010, báo cáo thực

hiện các mục tiêu thiên niên kỷ,…) hay các văn bản hành chính thì tình trạng tái

nghèo luôn được xem là “vấn đề cơ bản” đối với giảm nghèo bền vững.

“Bền vững“ là không lay chuyển được, là vững chắc. Như vậy nên hiểu

bền vững là một tiêu chuẩn hay một yêu cầu về sự “chắc chắn“ đối với kết quả

giảm nghèo. Mục đích rất rõ ràng của giảm nghèo bền vững chính là đảm bảo

hay duy trì thành quả giảm nghèo một cách lâu dài, bền vững. Nếu hiểu “bền

vững” với nghĩa là duy trì, là vững chắc thì có thể hiểu giảm nghèo bền vững là

tình trạng dân cư đạt được mức độ thỏa mãn những nhu cầu cơ bản hay mức

thu nhập cao hơn chuẩn (nghèo) và duy trì được mức độ thỏa mãn những nhu

cầu cơ bản hay mức thu nhập trên mức chuẩn đó ngay cả khi gặp phải các cú

sốc hay rủi ro; giảm nghèo bền vững có thể được hiểu với nghĩa đơn giản là

thoát nghèo bền vững hay không tái nghèo.

2.1.3.2. Các yếu tố phản ánh giảm nghèo và giảm nghèo bền vững

Về lý thuyết, nghèo là sự không thỏa mãn các nhu cầu cơ bản. Nên giảm

nghèo bền vững được phản ánh thông qua sự cải thiện và duy trì mức độ thỏa mãn

các nhu cầu cơ bản ở mức cao (cao hơn chuẩn), thông qua các tiêu chí phản ánh

mức độ thỏa mãn nhu cầu về dinh dưỡng, nhà ở, giáo dục, vệ sinh, sức khỏe,…

Trên thực tế, nghèo được phản ánh và đo lường thông qua thu nhập nên giảm

nghèo bền vững có thể được phản ánh thông qua cải thiện thu nhập và duy trì mức

thu nhập cao hơn chuẩn nghèo trong một khoảng thời gian nhất định.

Mặt khác, theo các tiếp cận sinh kế, giảm nghèo bền vững là kết quả sinh kế,

gồm hai giai đoạn: thoát nghèo và không tái nghèo trong một thời gian nhất định. Vì

vậy, giảm nghèo bền vững ở cấp hộ, có thể phản ánh đồng thời thông qua hai tiêu

chí: thoát nghèo và không tái nghèo.

Thỏa mãn các nhu cầu cơ bản

Giảm nghèo bền vững Thu nhập tăng và duy trì ở mức cao

Thoát nghèo và không tái nghèo

Hình 2.1. Các tiêu chí phản ánh giảm nghèo bền vững

[Nguồn: tác giả tổng hợp]

2.1.4. Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

2.1.4.1. Khái niệm

Quản lý nhà nước

Theo nghĩa rộng, QLNN được thực hiện bởi tất cả các cơ quan nhà nước, có

thể do các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể quần chúng và nhân dân trực tiếp thực

hiện nếu được Nhà nước ủy quyền, trao quyền thực hiện chức năng của Nhà nước

theo quy định của pháp luật. Theo nghĩa hẹp, hoạt động QLNN là hoạt động chấp

hành và điều hành của Nhà nước hay còn gọi là hoạt động quản lý theo ý nghĩa vốn

có của nó.

Bản chất của hoạt động quản lý hành chính nhà nước được thể hiện thông

qua hoạt động lập quy và hành chính. Hoạt động lập quy thể hiện ở việc cụ thể hóa

luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội. Hành chính là hoạt động chỉ đạo, quản lý

của chủ thể quản lý đối với đối tượng quản lý. Trong hoạt động này, chủ thể quản lý

áp dụng các biện pháp tổ chức - pháp lý bằng việc ban hành các văn bản pháp quy

và văn bản cá biệt. Hoạt động lập quy và hành chính xuất phát từ đặc thù của hoạt

động quản lý hành pháp nhằm thực hiện quyền lực nhà nước trong quản lý xã hội.

Mỗi nhà nước luôn gắn với một thiết chế xã hội nhất định theo phạm vi không gian

và thời gian, do vậy đặc tính QLNN sẽ thay đổi tùy theo bản chất của chế độ chính

trị và trình độ phát triển kinh tế - xã hội ở mỗi quốc gia trong từng thời kỳ.

Từ những trình bày trên, có thể nêu khái niệm: quản lý nhà nước là một dạng

quản lý xã hội đặc biệt và chủ yếu nhất, là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước,

được Nhà nước sử dụng để điều chỉnh các quan hệ xã hội, các hành vi của cá nhân,

tổ chức, có sức mạnh và hiệu lực do các cơ quan nhà nước, công chức trong bộ máy

nhà nước thực hiện, nhằm phục vụ công, duy trì sự ổn định và phát triển bền vững

xã hội.

Quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững là sự tác động của nhà nước, mà

chủ yếu là hoạt động hoạch định cơ chế chính sách, điều phối, phân bổ các nguồn

lực nhằm phục vụ công tác giảm nghèo, giúp người nghèo có khả năng chịu được

những cú sốc hay rủi ro thông thường, hỗ trợ phát triển hạ tầng, hỗ trợ sinh kế cũng

như các điều kiện tiếp cận cơ hội phát triển kinh tế dựa vào cộng đồng để người

nghèo có thể tự vươn lên thoát nghèo và làm giàu bằng chính khả năng của mình

dựa trên những điều kiện kinh tế - xã hội sẵn có, được thực hiện trên cơ sở những

nguyên tắc về tổ chức, pháp luật và thủ tục thi hành chính sách, pháp luật có hiệu

lực, trong một thời hiệu nhất định, cho đến khi được thực hiện xong hoặc đình chỉ

thi hành hay miễn thi hành, nhằm phục mục tiêu phát triển bền vững về kinh tế, tiến

bộ và công bằng xã hội, theo hướng xây dựng dân giàu, nước mạnh, xã hội công

bằng, dân chủ, văn minh.

2.1.4.2. Sự cần thiết của quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

Nhà nước là chủ thể hoạch định chính sách giảm nghèo bền vững và đồng

thời cũng là chủ thể triển khai thực hiện chính sách. Chủ thể triển khai thực hiện

chính sách giảm nghèo bền vững là các cơ quan trong bộ máy nhà nước từ trung

ương xuống tới địa phương, trong đó chủ yếu là các cơ quan trong bộ máy hành

chính nhà nước cùng với đội ngũ cán bộ, công chức hành chính nhà nước có thẩm

quyền. Trong quá trình triển khai thực hiện chính sách, các cơ quan trong bộ máy

hành chính nhà nước giữ vai trò điều tiết, định hướng các hoạt động thực hiện chính

sách bằng những công cụ quản lý của mình, giúp cho quá trình này luôn bám sát

mục tiêu của chính sách. Điều này là vô cùng quan trọng bởi trong quá trình thực

hiện chính sách, sẽ có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau, với vai trò, mục

đích không giống nhau. Nếu không có sự định hướng của nhà nước thông qua hệ

thống hành chính nhà nước thì sự phối kết hợp giữa các chủ thể này trong quá trình

thực hiện sẽ không đạt được hiệu quả như mong muốn. Bên cạnh đó, sự tham gia

của hệ thống hành chính nhà nước với tư cách là chủ thể triển khai thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững, nhà nước sẽ có điều kiện nhìn nhận lại toàn bộ chính

sách khi được áp dụng vào thực tế, từ đó có sự điều chỉnh chính sách cho phù hợp

với thực tế, theo sát sự vận động của đời sống KT-XH, đảm bảo cho chính sách

được thực hiện có kết quả và hiệu quả.

Trong quá trình triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, hệ

thống các cơ quan nhà nước tham gia vào quá trình tổ chức thực hiện chính sách

giảm nghèo bền vững sẽ tiến hành hoạt động quản lý của mình trên cơ sở sau đây:

Xác định rõ các cơ quan tham gia vào quá trình triển khai thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững từ trung ương tới địa phương. Tất cả các cơ quan được

huy động vào quá trình triển khai thực hiện chính sách sẽ tạo thành hệ thống cơ

quan thực hiện chính sách. Trong quá trình đó, hệ thống hành chính nhà nước sẽ căn

cứ vào cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan trong hệ thống để huy động

vào những hoạt động cụ thể khi triển khai thực hiện chính sách. Khi tham gia vào

hoạt động thực hiện chính sách, các cơ quan nói trên sẽ được nhà nước xác định rõ

chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cũng như trách nhiệm trong quá trình này.

Xác định cơ quan giữ vai trò thống nhất quản lí trong phạm vi cả nước, cơ

quan giữ vai trò đầu mối tập hợp thông tin.

Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan được giao nhiệm vụ tổ chức

triển khai thực hiện chính sách từ trung ương tới các địa phương.

Cung cấp nguồn nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất kĩ thuật cho các cơ quan

trong quá trình triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững theo kế hoạch

đã được phê duyệt.

Giám sát quá trình triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững để

kịp thời điều chỉnh khi có sai lệch xảy ra, đồng thời theo dõi, đôn đốc việc thực hiện

chính sách.

2.2. Nguyên tắc, nội dung, phương thức quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

2.2.1. Nguyên tắc cơ bản của quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

Giảm nghèo bền vững là chủ trương lớn, nhất quán của Đảng, Nhà nước và

là sự nghiệp của toàn dân. Phải huy động nguồn lực của Nhà nước, của xã hội và

của người dân để khai thác có hiệu quả tiềm năng, lợi thế của từng địa phương, nhất

là sản xuất lâm nghiệp, nông nghiệp để xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã

hội bền vững. Cùng với sự đầu tư, hỗ trợ của Nhà nước và cộng đồng xã hội, sự nỗ

lực phấn đấu vươn lên thoát nghèo của người nghèo, hộ nghèo là nhân tố quyết định

thành công của công cuộc xóa đói giảm nghèo. Công cuộc giảm nghèo nhanh, bền

vững đối với các huyện nghèo là nhiệm vụ chính trị trọng tâm hàng đầu, đặt dưới sự

lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo sâu sát, cụ thể và đồng bộ của các

cấp chính quyền, sự phối hợp tích cực của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân

dân; đồng thời, phải phát huy vai trò làm chủ của người dân từ khâu xây dựng kế

hoạch, đến tổ chức thực hiện, giám sát, đánh giá hiệu quả của các chương trình

giảm nghèo bền vững.

2.2.2. Tiêu chí đánh giá hoạt động quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

Đánh giá hoạt động quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững để xác định

hiệu lực, kết quả, hiệu quả của chính sách để so sánh, đối chiếu với những mục tiêu

đã đạt được của quá trình thực hiện chính sách. Khi đánh giá hoạt động quản lý nhà

nước về giảm nghèo bền vững cần tập trung vào những nội dung như: kế hoạch tổ

chức triển khai thực hiện có được ban hành kịp thời, đầy đủ và phù hợp với điều

kiện hoàn cảnh của thực tiễn? việc phổ biến tuyên truyền về chính sách có mang lại

kết quả và hiệu quả, có làm cho các đối tượng được phổ biến tuyên truyền nhận

thức sâu sắc về chính sách và tích cực, chủ động tham gia vào quá trình chính sách?

công tác phân công, phân cấp giữa các ngành, các cấp trong quá trình tổ chức thực

hiện có phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan tham gia, có tạo ra cơ chế

phù hợp cho các cơ quan nhà nước khi tham gia vào quá trình thực hiện chính sách?

các nguồn lực có được huy động và cung cấp đầy đủ cho quá trình thực hiện? các

hoạt động kiểm tra, đánh giá có được thực hiện thường xuyên và phù hợp với các

điều kiện khách quan, chủ quan trong quá trình thực hiện, kết quả và hiệu quả mà

chính sách tạo ra cho xã hội?...

Để việc đánh giá hoạt động quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững được

khách quan, trung thực phù hợp với những điều kiện hoàn cảnh thực tế, hoạt động

này cần phải được tiến hành dựa trên hai nhóm tiêu chí cơ bản sau:

Thứ nhất, là nhóm tiêu chí đánh giá chính sách chung. Nhóm tiêu chí này

bao gồm các tiêu chí sau:

- Tính hiệu lực của chính sách: Đây là tiêu chí phản ánh khả năng tác động

vào xã hội của chính sách giảm nghèo bền vững, nó thể hiện trên các khía cạnh;

hiệu lực theo đối tượng điều chỉnh, hiệu lực theo thẩm quyền quản lý, hiệu lực theo

không gian và hiệu lực theo thời gian tác động của chính sách.

- Kết quả thực hiện chính sách: Là những lợi ích mà chính sách giảm nghèo

bền vững mang lại cho xã hội, đặc biệt là các đối tượng của chính sách. Tiêu chí

này có thể bao gồm những kết quả đạt được so với mục tiêu mà chính sách hướng

đến và tạo ra chuyển biến tích cực làm giảm tình trạng đói nghèo ở những nơi mà

chính sách đang được tổ chức triển khai thực hiện.

- Tính hiệu quả của chính sách: Là những kết quả đạt được so với chi phí

phải bỏ ra để thực hiện chính sách. Kết quả này trong thực tế phụ thuộc vào nhiều

yếu tố khác nhau như tiềm lực của đối tượng chính sách, cách thức tổ chức thực

hiện, điều kiện tự nhiên thiên nhiên và khả năng tham gia vào quá trình chính sách

của chính các đối tượng chính sách...

Thứ hai, là nhóm tiêu chí bổ sung. Nhóm tiêu chí này bao gồm các tiêu chí sau:

- Kỹ năng tổ chức triển khai thực hiện chính sách của các cơ quan nhà nước

và đội ngũ cán bộ, công chức: Đây được xem là tiêu chí phản ánh trình độ quản lý

của các cơ quan có trách nhiệm trong quá trình thực hiện và khả năng phối hợp thực

hiện của đội ngũ công chức khi thực hiện các bước trong quy trình thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững. Tiêu chí này phản ánh khả năng xác lập các kế hoạch

hành động cụ thể, kỹ năng vận động, thuyết phục các đối tượng tham gia vào quá

trình chính sách của đội ngũ những người thực hiện, khả năng huy động nguồn lực

và cung cấp nguồn lực cho mỗi giai đoạn thực hiện chính sách, kỹ năng kiểm tra,

giám sát quá trình thực hiện của cấp trên với cấp dưới....

- Khả năng huy động sự tham gia của các chủ thể khác vào quá trình thực

hiện chính sách: Tiêu chí này thể hiện mức độ và hiệu quả từ sự tham gia của các tổ

chức đoàn thể nhân dân, các doanh nghiệp, các nhà khoa học và toàn xã hội vào quá

trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững. Quá trình thực hiện chính sách

giảm nghèo bền vững cần có sự chung tay, đồng lòng của các cấp chính quyền, các

tổ chức đoàn thể, các doanh nghiệp, các nhà khoa học và của các đối tượng chính

sách mới mang lại kết quả và hiệu quả như mong muốn. Bởi vậy sự tích cực tham

gia của cộng động xã hội vào quá trình tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo

bền vững sẽ là tiền đề để tạo ra kết quả và hiệu quả cho quá trình chính sách.

- Khả năng huy động nguồn lực và hình thức huy động nguồn lực cho quá

trình thực hiện chính sách: Nguồn lực là điều kiện đảm bảo cho chính sách có thể

tồn tại và phát huy tác dụng trên thực tế, nếu thiếu nguồn lực thì quá trình tổ chức

triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững sẽ khó có thể đạt được mục

tiêu mà chính sách đề ra. Nguồn lực thực hiện cần phải được huy động từ nhiều

nguồn khác nhau và phải được cung cấp kịp thời đầy đủ trong suốt quá trình thực

hiện chính sách. Tiêu chí này nhằm đo lường khả năng huy động và phương thức

huy động nguồn lực cũng như cách thức cung cấp nguồn lực của các chủ thể thực

hiện chính sách ở mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ của quá trình thực hiện chính sách.

- Sự thay đổi của đời sống và các dịch vụ xã hội: Mục tiêu của chính sách

giảm nghèo bền vững là đẩy lùi nghèo khổ, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần

cho nhân dân, tăng khả năng tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tối thiểu cho người

nghèo trong xã hội và sự thay đổi của cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm, các

dịch vụ bưu chính viễn thông..) và các điều kiện sản xuất của người nghèo. Bởi vậy

khi đánh giá về chính sách giảm nghèo bền vữngcần thiết phải xây dựng tiêu chí

này và phải coi đó làm một tiêu chí quan trọng để so sánh, tham chiếu và đánh giá

giữa kết quả thực hiện chính sách với mục tiêu mà chính sách đang hướng tới.

2.2.3. Nội dung quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững

2.2.3.1. Xây dựng và ban hành thể chế chính sách mới về giảm nghèo bền vững

Ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật là một nội dung

quan trọng trong QLNN đối với bất kỳ ngành, lĩnh vực nào, trong đó có QLNN về

giảm nghèo. Thông qua việc ban hành các quy định, Nhà nước xác lập hành lang

pháp lý để điều chỉnh các quan hệ, hành vi trong từng hoạt động giảm nghèo và

hình thành căn cứ, cơ sở cho việc thực hiện có hiệu quả, đúng chủ trương, đường lối

của Đảng và Nhà nước. Hệ thống quy định về hoạt động giảm nghèo tạo cơ chế

quản lý phù hợp để cơ quan thường trực chương trình và các cơ quan quản lý các

hợp phần của chương trình ở các cấp có đủ thẩm quyền, đủ năng lực và điều kiện để

quản lý chương trình, khắc phục tình trạng trách nhiệm không đi đôi với thẩm

quyền như giai đoạn qua.

Theo định hướng chung của Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền

vững và các chính sách giảm nghèo trong giai đoạn 2016 - 2020 là tăng cường tích

hợp chính sách, lồng ghép nguồn lực. Việc tích hợp chính sách, lồng ghép nguồn

lực mang lại hiệu quả tích cực trong công tác giảm nghèo nhưng đòi hỏi thực hiện

tốt cơ chế phối kết hợp, phân công vai trò trách nhiệm cụ thể giữa các bên, nhất là ở

địa phương.

Ở Trung ương, việc tích hợp chính sách giúp công tác chỉ đạo giảm sự chồng

chéo, lãng phí, tăng hiệu quả sử dụng ngân sách ở các cấp địa phương; đồng thời

khắc phục những bất cập, điều chỉnh chính sách cho phù hợp thực tiễn, mở rộng đối

tượng hưởng lợi, bổ sung nội dung chính sách và tăng định mức hỗ trợ trong những

trường hợp cần thiết và khả thi. Ngoài ra, việc tích hợp các chính sách giúp giảm

thiểu thủ tục hành chính ở địa phương cho cả người được thụ hưởng lẫn cán bộ thực

hiện, góp phần thúc đẩy sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan, giảm tồn đọng hồ

sơ và phát sinh sai sót.

Chủ trương, định hướng về giảm nghèo nhanh và bền vững đã được Đảng và

Nhà nước ban hành trong thời gian qua như Nghị quyết 30a/2008/NĐ-CP ngày

27/12/2008 của Chính phủ về chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền

vững đối với 61 huyện nghèo, Nghị quyết số 80/NQ-CP ngày 19/5/2011 của

Chính phủ về định hướng giảm nghèo bền vững đến năm 2020.... đã xác lập

khung pháp lý cần thiết trong lĩnh vực giảm nghèo bền vững trên phạm vi quốc gia.

Trên cơ sở đó các cơ chế, chính sách tài chính cụ thể phục vụ công tác xóa đói giảm

nghèo được ban hành theo từng lĩnh vực cụ thể như:

- Chính sách tài chính hỗ trợ về y tế, chăm sóc sức khỏe.

- Chính sách tài chính hỗ trợ giáo dục- đào tạo.

- Chính sách tài chính hỗ trợ sản xuất, nhà ở, đất ở.

- Chính sách tài chính hỗ trợ học nghề và giải quyết việc làm.

- Chính sách tín dụng ưu đãi hộ cận nghèo, hộ đồng bào dân tộc thiểu số.

Các chủ trương, chính sách này cần được cụ thể hóa trong quá trình triển khai

giảm nghèo bền vững ở các địa phương cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ

thể của mình.

2.2.3.2. Kiện toàn tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về giảm

nghèo bền vững

Tổ chức thực hiện chính sách là quá trình biến các chính sách thành những kết

quả trên thực tế thông qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy Nhà nước, nhằm

hiện thực hóa những mục tiêu mà chính sách đã đề ra. Nếu công tác tổ chức thực

hiện chính sách không tốt sẽ dẫn đến thiếu lòng tin. Quá trình tổ chức thực hiện

chính sách góp phần hoàn chỉnh bổ sung chính sách: Có những vấn đề trong giai

đoạn hoạch định chính sách chưa phát sinh, bộc lộ hoặc đã phát sinh nhưng các nhà

hoạch định chưa nhận thấy, đến giai đoạn tổ chức thực thi mới phát hiện. Qua tổ

chức thực hiện, cơ quan chức năng mới có thể biết chính sách đó được xã hội và đại

đa số nhân dân chấp nhận hay không, đi vào cuộc sống hay không.

Việc tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo được thực hiện từ cấp chính

quyền trung ương đến cấp chính quyền địa phương, mỗi cấp chính quyền đều có

những nhiệm vụ khác nhau để thực hiện những mục tiêu mà chính sách đã đề ra,

trong đó cấp chính quyền địa phương việc thực thi thường được thể hiện rõ nét hơn.

Việc tổ chức triển khai thực hiện các quy định về giảm nghèo bền vững bao

gồm các nội dung: Công tác chỉ đạo điều hành, bố trí nguồn lực, phân công cán bộ,

về công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương, chính sách giảm nghèo bền vững.

2.2.3.3. Nguồn lực tài chính để thực hiện giảm nghèo bền vững

Chính sách giảm nghèo bền vững tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên những

đối tượng đặc biệt là người nghèo, cận nghèo và hướng tới giải quyết vấn đề nghèo

đói trong một phạm vi không gian và thời gian rộng lớn. Do vậy nguồn tài chính để

phục vụ cho quá trình này là không hề nhỏ. Nguồn tài chính để phục vụ cho quá

trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững được huy động từ các nguồn sau:

ngân sách nhà nước; nguồn vốn viện trợ (ODA); nguồn vốn từ các doanh nghiệp;

nguồn vốn huy động từ nhân dân.

Trong nỗ lực giúp người nghèo vươn lên phát triển kinh tế, dưới sự chỉ đạo

của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, NHNN Việt Nam, ngành ngân hàng nói chung

thực hiện tốt các chương trình tín dụng chính sách nhằm giúp người nghèo và các

đối tượng chính sách tiếp cận nguồn vốn tín dụng ưu đãi một cách thuận tiện để

phát triển kinh tế, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, bảo đảm an

sinh xã hội, xây dựng nông thôn mới, từng bước nâng cao điều kiện sống, tạo sự

chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện ở các vùng nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Bên cạnh đó, Thông qua các tổ chức chính trị - xã hội với vai trò là người giám sát,

vừa làm ủy thác một số nội dung công việc trong nghiệp vụ tín dụng.

2.2.3.4. Thanh tra, kiểm tra và chế độ báo cáo, phối hợp giữa các cấp

a. Kiểm tra giám sát việc thực hiện chính sách giảm nghèo

Công tác kiểm tra, giám sát là một tiến trình quan trọng trong công tác quản

lý nhà nước về giảm nghèo bền vững. Tổ chức kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo

việc thực hiện công tác giảm nghèo ở các địa phương thực hiện theo đúng các mục

tiêu đề ra với tiến độ, thời gian và nguồn lực dự kiến. Trên cơ sở đánh giá tổng quan

tình hình thực hiện và kết quả đạt được, tìm ra những bất hợp lý trong hệ thống các

cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển ngành, phát triển từng lĩnh vực và các địa

phương trong quá trình thực hiện để có sự điều chỉnh, bổ sung chính sách sao cho

phù hợp theo đúng quy định của luật.

Nhà nước thực hiện vai trò kiểm tra, giám sát để đảm bảo chương trình giảm

nghèo nhanh và bền vững được thực hiện với hiệu quả cao nhất. Qua thực hiện bộc

lộ những bất cập sẽ được xử lý thích hợp, có những điều chỉnh tổng kết kịp thời để

bổ sung cho giai đoạn sau những bài học kinh nghiệm quý giá để định hướng cho

chương trình đi đúng hướng.

Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm về giảm nghèo bền

vững có ý nghĩa quan trọng nhằm đảm bảo công tác giảm nghèo được thực hiện

nghiêm, qua đó các cơ quan quản lý nhà nước kịp thời phát hiện và xử lý những vi

phạm trong quá trình thực hiện chính sách.

Chủ thể kiểm tra, giám sát, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm trong

quá trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững là các cơ quan nhà nước từ

trung ương đến cơ sở. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khách quan và chính xác về kết

quả này còn cần có sự tham gia của các tổ chức đoàn thể nhân dân, thậm chí là của

chính đối tượng chính sách. Có như vậy mới bảo đảm được tính dân chủ trong quá

trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững.

b. Thực hiện chế độ báo cáo và phối hợp giữa các cấp

- Công tác thông tin báo cáo là yêu cầu đặt ra đối với mọi hoạt động liên quan

đến quản lý, chỉ đạo điều hành của các cơ quan hành chính nhà nước, là cơ sở để

đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ được giao, là biểu hiện của việc chấp hành kỷ

luật, kỷ cương trong các cơ quan hành chính nhà nước, đồng thời là căn cứ để các

cấp có thẩm quyền thực hiện công tác chỉ đạo, điều hành, đưa ra các quyết định

hành chính. Công tác thông tin, báo cáo góp phần bảo đảm sự chỉ đạo, điều hành

của Ủy ban nhân dân huyện, của các ban, ngành và địa phương.

Ban chỉ đạo công tác giảm nghèo bền vững cấp huyện có trách nhiệm xây

dựng báo cáo gửi về Ban chỉ đạo công tác giảm nghèo bền vững cấp tỉnh trên cơ sở

tổng hợp báo cáo của các ban, ngành, Ban chỉ đạo công tác giảm nghèo bền vững

các xã.

Báo cáo tình hình thực hiện công tác giảm nghèo bền vững bao gồm: báo cáo tháng,

báo cáo quý, báo cáo 6 tháng, báo cáo năm, báo cáo chuyên đề và báo cáo đột xuất.

- Sự phối hợp giữa các cấp

Giảm nghèo là vấn đề cấp bách và phức tạp, liên quan đến nhiều đối tượng

trong xã hội và có tác động trực tiếp đến việc giải quyết vấn đề chính sách và thực

thi chính sách. Chính sách giảm nghèo lại là một chính sách lớn bao gồm nhiều hợp

phần chính sách khác nhau, bên cạnh đó mỗi hợp phần chính sách lại hướng tới

những mục tiêu khác nhau. Bởi vậy để tổ chức triển khai thực hiện cần có sự tham

gia vào cuộc của rất nhiều cơ quan nhà nước khác nhau từ trung ương đến địa

phương. Sự tham gia vào quá trình quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững của

các cơ quan nhà nước cần phải được tổ chức một cách khoa học và hợp lý trên cơ sở

tạo ra một cơ chế, cách thức phối hợp đồng bộ, nhịp nhàng và thống nhất nhằm khai

thác được năng lực, sở trường cũng như các điều kiện vật chất khác của các cấp, các

ngành vào quá trình tổ chức thực hiện.

2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại

các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

Trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững

có nhiều yếu tố ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến quá trình này. Trong số những

yếu tố đó có cả những yếu tố thuộc về nhà nước, yếu tố thuộc về chính các đối

tượng của chính sách và những yếu tố kinh tế xã hội khác. Trong nghiên cứu này,

chúng tôi tập trung nhiều vào khía cạnh tác động tiêu cực của những yếu tố đó trong

quá trình thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam hiện nay.

2.2.4.1. Cơ chế chính sách của địa phương, nhà nước

Để thực hiện giảm nghèo bền vững đòi hỏi Nhà nước phải có các chính sách

thiết thực, phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương. Những chính sách

như chính sách giảm nghèo, chính sách vốn… sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình

thực hiện giảm nghèo bền vững cho các địa phương, nhất là nơi tập trung nhiều

đồng bào dân tộc thiểu số.

Tình hình thực hiện Nghị quyết 30a[42], Chương trình 134, 135 và các

chương trình, chính sách đặc thù khác cho vùng đồng bào dân tộc và miền núi cho

rằng: trong điều kiện giao thông, kinh tế của địa phương, lãnh đạo huyện, cán bộ

chủ chốt trước mắt phải hướng dẫn để bà con thoát đói nghèo, bằng cách vận động

bà con tự túc lương thực, cải thiện được cuộc sống. Đó là những việc không hề đơn

giản mà cán bộ phải xắn tay áo hướng dẫn, làm cùng nhân dân. Với cách tính đơn

giản, có thể thấy, nếu chăm chỉ làm ăn, thì mỗi người dân không phải lo thu nhập

chỉ 400.000 đồng/tháng/người mà còn cao hơn nhiều. Bài học rút ra là, những chính

sách, hỗ trợ của các cấp, các ngành mới là điều kiện đủ, điều kiện cần để xoá đói

giảm nghèo bền vững chính là sự nỗ lực của bản thân mỗi người dân...

Bên cạnh sự nỗ lực của các cấp ủy, chính quyền và toàn xã hội trong triển

khai thực hiện các chủ trương, chính sách về xóa đói, giảm nghèo thông qua nhiều

chương trình hỗ trợ vốn, giống, ngày công, hướng dẫn áp dụng khoa học kỹ thuật,

bản thân một số người nghèo ở một số địa phương vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ

lại, thiếu ý thức vươn lên. Việc được Đảng, Nhà nước “bao cấp” (giáp hạt, thiếu đói

đã có gạo Nhà nước, không có tiền ăn Tết cũng có Nhà nước, nhà cửa xuống cấp,

hư hỏng, rồi không có nhà cũng có Nhà nước cấp tiền để làm mới,v.v...) ít nhiều đã

ăn sâu vào suy nghĩ của một bộ phận người nghèo. Tình trạng có đất mà không chịu

trồng lúa, trồng ngô; có trâu, bò mà không chịu chăm sóc, để cho gầy còm, ốm yếu

rồi xẻ thịt, uống rượu; thậm chí có người nghèo được vay tiền từ Ngân hàng Chính

sách xã hội (CSXH) mà không biết tổ chức sản xuất, để ăn dần vào cả gốc, v.v. là

những chuyện không phải khó tìm.

2.2.4.2. Sự phối hợp đa ngành và ở tất cả các cấp trong tổ chức thực hiện giảm

nghèo bền vững

Giảm nghèo bền vững là một hoạt động liên quan đến nhiều cơ quan, tổ chức

và đoàn thể ở tất cả các cấp từ trung ương đến địa phương. Để thực hiện thành công

nhiệm vụ giảm nghèo, không chỉ dựa vào nỗ lực của từng cơ quan riêng lẻ hoặc

từng cấp riêng lẻ mà nó đòi hỏi phải có sự phối hợp một cách hài hòa, nhịp nhàng

và hiệu quả giữa các ngành, các cấp trong địa phương.

Thủ tướng Chính phủ đã giao các Bộ, ngành liên quan rà soát và hoàn thiện

các chính sách đặc thù hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số và vùng đặc biệt khó khăn.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ủy ban Dân tộc và các Bộ, cơ quan liên

quan nghiên cứu, đề xuất điều chỉnh, bổ sung cơ chế, chính sách mới, bảo đảm thiết

thực, hiệu quả.

Trong đó, Thủ tướng yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu sửa đổi cơ

chế quản lý và điều hành các Chương trình mục tiêu quốc gia theo hướng đồng bộ

hóa tổ chức quản lý, gắn Chương trình mục tiêu quốc gia với kế hoạch phát triển

kinh tế, xã hội; thể chế hóa quy trình lập và triển khai kế hoạch đầu tư cấp xã có sự

tham gia của người dân thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền

vững và Xây dựng nông thôn mới.

Bộ Tài chính nghiên cứu, xây dựng cơ chế tài chính chung để thực hiện

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền vững,

tạo điều kiện cho việc lồng ghép nguồn lực được thuận lợi và nghiên cứu, đề xuất

tăng định mức xây dựng chính sách nói chung và chính sách giảm nghèo nói riêng

theo nguyên tắc tính đúng, tính đủ chi phí xây dựng chính sách.

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sửa đổi Chương trình mục tiêu quốc

gia giảm nghèo bền vững nhằm đồng bộ hóa, tập trung nguồn lực, theo hướng: Phân

nhóm, gồm chính sách hỗ trợ đầu tư kết cấu hạ tầng và chính sách hỗ trợ phát triển

sinh kế; thực hiện chính sách dựa vào cộng đồng, gắn sản xuất với thị trường nhằm

tăng cường giám sát nội bộ, khuyến khích tự vươn lên thoát nghèo bền vững; giao

nhiệm vụ cho bộ, ngành đúng đắn, đảm bảo không trùng lặp về nội dung và địa bàn.

2.2.4.3. Nguồn lực xóa đói giảm nghèo

Nguồn lực đóng vai trò quan trọng có tính quyết định đến việc thực hiện

thành công hay không mục tiêu giảm nghèo bền vững. Nguồn lực được huy động từ

nhiều nguồn khác nhau, từ sự đầu tư của chính phủ, của các đơn vị tài trợ, cũng như

từ chính cộng đồng. Việc huy động đủ, kịp thời nguồn lực sẽ góp phần đẩy nhanh

công cuộc giảm nghèo bền vững ở các địa phương. Có 7 chính sách cơ bản góp

phần xóa đói giảm nghèo bền vững:

- Chính sách tín dụng: Các chính sách tín dụng trực tiếp cho hộ nghèo được

thực hiện chủ yếu thông qua Ngân hàng chính sách xã hội gồm 15 chương trình tín

dụng dành cho người nghèo với mức lãi suất thấp. Bên cạnh các chương trình tín

dụng trực tiếp cho giảm nghèo, các chương trình tín dụng khác phục vụ phát triển

nông nghiệp, nông thôn cũng đã góp phần thúc đẩy quá trình giảm nghèo; Chương

trình vay vốn tín dụng ưu đãi đầu tư kiên cố hóa kênh mương, đường giao thông

nông thôn, hạ tầng nuôi trồng thủy sản, làng nghề.

- Đào tạo dạy nghề, tạo việc làm: Thực hiện tốt chính sách đào tạo nghề cho

lao động nông thôn, nhất là lao động nghèo; ưu tiên nguồn lực đầu tư cơ sở trường,

lớp học, thiết bị, đào tạo giáo viên dạy nghề; gắn dạy nghề với tạo việc làm đối với

lao động nghèo. Mở rộng diện áp dụng chính sách hỗ trợ xuất khẩu lao động đối với

lao động nghèo trên cả nước.

- Về chính sách y tế, chăm sóc sức khỏe: Ngân sách nhà nước đã thực hiện

hỗ trợ khám chữa bệnh đối với người nghèo thông qua Quỹ khám chữa bệnh cho

người nghèo. Luật bảo hiểm y tế quy định Nhà nước hỗ trợ mua bảo hiểm y tế cho

người nghèo, người cận nghèo, trong đó hỗ trợ 100% cho người nghèo, 50% cho

người cận nghèo.

- Về chính sách trợ giúp pháp lý và hỗ trợ thông tin: Chính quyền địa phương

cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho các đối tượng thụ hưởng chính sách theo các

hình thức trợ giúp pháp lý như: Tư vấn pháp luật; Tham gia tố tụng; Đại diện ngoài

tố tụng và các hình thức khác theo quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lý. Tổ

chức các đợt trợ giúp pháp lý lưu động về các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó

khăn. Thành lập, củng cố và tổ chức sinh hoạt Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý. Thông

tin, truyền thông, phổ biến các chế độ, chính sách, quy định của pháp luật đến với

người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và các chương trình, chính sách giảm nghèo

bền vững.

Tăng cường năng lực cho tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực hiện

trợ giúp pháp lý, thành viên Ban chủ nhiệm Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý.

2.2.4.4. Ý thức vươn lên thoát nghèo

Giảm nghèo bền vững chỉ thực sự thành công nếu xuất phát từ nhu cầu và ý

thức thoát nghèo của chính người nghèo. Những tác động từ bên ngoài chỉ mang

tính hỗ trợ và sẽ không thành công nếu người nghèo thiếu ý chí vươn lên.

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, hàng loạt các chính sách ưu đãi, các

chương trình, dự án được đầu tư để cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc thiểu

số, đồng bào vùng cao là động lực, cơ hội để người dân vươn lên xóa đói giảm

nghèo. Tuy nhiên, ý thức của người dân lại là vấn đề quyết định. Theo quy định mới

về tiêu chí hộ nghèo, mỗi người có thu nhập không dưới 400.000 đồng/người/tháng

(đối với lao động nông thôn) là đã thoát nghèo. Nhìn từ yếu tố nội lực, bà con ở

vùng dân tộc thiểu số có tư liệu sản xuất từ ruộng, nương, có thể trồng lúa, trồng

cây ăn quả, chăn nuôi gia cầm, gia súc nếu tận dụng hết quỹ đất sẵn có thì nông dân

không thể không thoát nghèo.

Thoát nghèo, quan trọng nhất là khơi dậy ý thức tự vươn lên của mỗi hộ

nông dân. Bởi khi người dân không có khát vọng làm giàu, tinh thần quyết tâm học

hỏi thì sự hỗ trợ, đầu tư bên ngoài cũng khó phát huy tác dụng.Mặc dù đã được các

cấp ủy, chính quyền, đoàn thể tuyên truyền giáo dục, nhưng vẫn còn những hộ

nghèo mang nặng tư tưởng thụ động, dựa dẫm.

2.2.4.5. Những yếu tố thuộc về chủ thể thực hiện chính sách

Thứ nhất: Năng lực tổ chức, quản lý của nhà nước và đội ngũ cán bộ, công

chức ở các cấp trong công tác giảm nghèo. Đây là yếu tố có vai trò quyết định đến

kết quả tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững. Năng lực tổ chức, quản

lý của nhà nước và của đội ngũ cán bộ, công chức trong thực hiện chính sách giảm

nghèo bền vững là thước đo bao gồm nhiều tiêu chí phản ánh về đạo đức công vụ,

về năng lực thiết kế tổ chức, năng lực phân tích, dự báo để có thể chủ động ứng phó

được với những tình huống phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện chính sách

v.v. Các cán bộ, công chức trong cơ quan công quyền khi được giao nhiệm vụ tổ

chức thực hiện chính sách, cần nêu cao tinh thần trách nhiệm và chấp hành tốt kỷ

luật công vụ trong lĩnh vực này mới đạt hiệu quả thực hiện. Tinh thần trách nhiệm

và ý thức kỷ luật được thể hiện trong thực tế thành năng lực thực tế. Đây là một yêu

cầu rất quan trọng đối với mỗi cán bộ, công chức để thực hiện việc chuyển tải ý đồ

chính sách của nhà nước vào cuộc sống. Nếu thiếu năng lực thực tế, các cơ quan có

thẩm quyền tổ chức thực hiện chính sách sẽ đưa ra những kế hoạch không bám sát

với thực tế, dẫn đến lãng phí nguồn lực được huy động, làm giảm hiệu lực, hiệu quả

của chính sách, thậm chí còn làm biến dạng chính sách trong quá trình tổ chức thực

hiện v.v. Năng lực thực tế và đạo đức công vụ của cán bộ, công chức còn thể hiện ở

thủ tục giải quyết những vấn đề trong quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với cá

nhân và tổ chức trong xã hội.

Thứ hai: Công tác vận động tuyên truyền về chính sách. Công tác tuyên

truyền về chính sách giảm nghèo bền vững nhằm nâng cao nhận thức cho đội ngũ

cán bộ, công chức và cho các đối tượng của chính sách để họ chủ động, tự giác

tham gia vào quá trình chính sách của nhà nước khắc phục được tư tưởng trông chờ,

ỷ lại sự giúp đỡ của nhà nước trong một bộ phận người nghèo và cán bộ, công chức

ở vùng nghèo.

Công tác vận động tuyên truyền về chính sách nếu được tổ chức một cách

khoa học và hợp lý sẽ có tác dụng làm thay đổi nhận thức và chuyển biến về hành vi

của các đối tượng chính sách khi tham gia vào quá trình thực hiện chính sách giảm

nghèo bền vững.

Trong thực hiễn thực hiện chính sách về giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện

nay, công tác vận đồng tuyên truyền về chính sách còn bị xem nhẹ và được thực

hiện mang tính máy móc, hình thức nên kết quả vận động tuyên truyền chưa cao,

chưa làm cho các đối tượng của chính sách chủ động, tích cực tham gia vào công

cuộc giảm nghèo của nhà nước.

Thứ ba: Điều kiện kinh tế và nguồn lực để thực hiện chính sách của nhà

nước. Để tổ chức triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững đạt được kết

quả và hiệu quả trong điều kiện hiện nay, nhà nước luôn phải tăng cường các nguồn

lực vật chất để phục vụ cho việc triển khai thực hiện chính sách. Việc đầu tư trang

thiết bị kỹ thuật và phương tiện hiện đại để hỗ trợ quá trình thực hiện chính sách của

nhà nước hiện đã trở thành một nguyên lý phát triển. Việc quyết định đầu tư đến

đâu, theo cách nào là do nhà nước chủ động lựa chọn trên cơ sở năng lực hiện có

của cán bộ, công chức thực hiện chính sách. Nếu các điều kiện vật chất kỹ thuật đáp

ứng được yêu cầu sẽ giúp cho tính khả thi của công tác tổ chức thực hiện chính sách

luôn được tăng cường.

Việt Nam hiện nay, cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, tỷ lệ đầu tư cho nông nghiệp

và nông thôn còn thấp, chủ yếu mới tập trung cho thuỷ lợi; các trục công nghiệp

chính, chú trọng nhiều vào đầu tư thay thế nhập khẩu, thu hút nhiều vốn; chưa chú

trọng đầu tư các ngành công nghiệp thu hút nhiều lao động, chưa chú ý khuyến

khích kịp thời phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; nhiều chính sách trợ cấp (lãi suất

tín dụng, trợ giá, trợ cước...) không đúng đối tượng làm ảnh hưởng xấu đến sự hình

thành thị trường nông thôn, thị trường ở những vùng sâu, vùng xa.

Kết cấu hạ tầng giao thông đến các vùng sâu, vùng xa, vùng đói nghèo còn

thiếu và yếu kém. Việc tiếp cận đến các vùng này còn hết sức khó khăn. Vốn đầu tư

của Nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu, đóng góp nguồn lực của nhân dân còn

hạn chế, chủ yếu bằng lao động do vậy đã ảnh hưởng đến kết quả thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững trong thời gian qua.

2.3. Kinh nghiệm quản lý nhà nước trong hoạt động giảm nghèo bền vững ở

một số nước và địa phương

2.3.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững ở một số quốc

gia trên thế giới

2.3.1.1. Kinh nghiệm của Thái Lan

Với hơn hai thập niên thực hiện xoá đói giảm nghèo, Thái Lan đã đạt được

kết quả đáng kể về giảm nghèo đói từ 59% năm 1962 đã giảm xuống còn 22% vào

năm 1988.

Chương trình xoá đói giảm nghèo của Thái Lan những năm gần đây bao gồm

việc cung cấp dịch vụ xã hội dưới nhiều hình thức phong phú hướng tới mục đích

nâng cao chất lượng cuộc sống cho tầng lớp nghèo. Các hình thức dịch vụ đã được

áp dụng bao gồm:

- Chính sách đầu tư trang bị công nghệ, vật tư và thiết bị tiên tiến trong nông

nghiệp đa dạng hóa cây trồng vật nuôi, sử dụng hợp lý hơn các yếu tố đầu vào (phân

bón, thuốc trừ sâu, thủy lợi…) cải tiến giống và phương thức canh tác. Đây là bước

đi rất căn bản nhằm cải tạo nền nông nghiệp tự cấp, tự túc thành nền nông nghiệp cơ

khí hiện đại.

- Sự hợp tác quốc tế thông qua những dự án vừa và nhỏ của các tổ chức đa

chính phủ, song phương, phi Chính phủ cũng được Thái Lan áp dụng nhằm tranh

thủ tạo nguồn vốn hỗ trợ thêm cho người nghèo.

- Phát triển các dịch vụ xã hội và mạng lưới bảo vệ xã hội cho người nghèo:

Tăng trưởng kinh tế sẽ tạo ra nhiều cơ hội tăng thu nhập mới cho người nghèo. Tuy

nhiên, trong số đó vẫn có một số người nghèo không tận dụng được các cơ hội này

do mù chữ, thiếu kỹ năng, sức khỏe và dinh dưỡng. Vì vậy, việc bảo đảm cho người

nghèo tiếp cận được các dịch vụ xã hội, đặc biệt là về giáo dục, y tế và kế hoạch hóa

gia đình có tầm quan trọng gấp bội. Điều này sẽ giảm bớt những hậu quả trước mắt

của sự đói nghèo đồng thời cũng loại bỏ được nguồn gốc của nó. [29, tr. 153-154]

- Phúc lợi cho những người khốn khó cùng trong xã hội, hình thức này dành

cho những người rơi vào hoàn cảnh nan giải không tự chủ được trong cuộc sống.

- Trợ giúp gia đình nhằm mục đích xây dựng và củng cố gia đình như một

đơn vị cơ bản của xã hội. Đối tượng của các hình thức này là các gia đình thiếu kỹ

năng tự đảm bảo cuộc sống tối thiểu.

- Phúc lợi cho người có tuổi, bao gồm nhà cửa và các dịch vụ xã hội khác.

- Trợ giúp việc làm và cho vay vốn...

Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều nhà kinh tế, các hình thức nêu trên có ý

nghĩa và thành tựu nhất định, nhưng việc xem xét đánh giá kết quả của từng hình thức

chưa được xem xét một cách thoả đáng. Mặt khác, xu hướng nghèo khổ ở Thái Lan

còn khá rõ rệt, sự bất bình đẳng và chênh lệch về thu thập có xu hướng gia tăng.

Người ta đã lớn tiếng báo động về tình trạng chưa có sự quan tâm thoả đáng về chăm

sóc, giáo dục và đi liền với nó là năng lực của thị trường lao động. Gần đây, chính

phủ Thái Lan có những thay đổi tích cực trong việc giải quyết các vấn đề trên.

Ở Thái Lan, một trong những biện pháp chống nghèo khổ mà nước này đã áp

dụng là phân bố cơ sở sản xuất công nghiệp xây dựng mới về khu vực nông thôn,

nơi có sẵn tài nguyên thiên nhiên nhằm thu hút số lao động dôi dư ở khu vực nông

nghiệp (để khắc phục tình trạng dân lao động di cư vào thành phố kiếm việc làm)

làm tăng thu nhập cho người dân và gia đình họ. Biện pháp này còn nhằm mục đích

đô thị hóa nông thôn, đưa những vùng nông thôn hẻo lánh xa xôi vào dòng phát

triển chung của đất nước.

Sự phồn vinh của Băng Cốc được xây dựng trên nghèo khổ của các vùng

nông thôn như ở vùng đông bắc Thái Lan, ở miền trung đảo Ludon. Cho đến nay sự

bất bình đẳng về thu nhập ở Thái Lan vẫn tiép tục gia tăng, các thành phố lớn, các

khu công nghiệp vẫn có tỷ lệ tăng trưởng cao, năm 1981 Băng Cốc đóng góp 42%

GDP, đến năm 1989 lên tới 48% cho GDP trong khi đó phần đóng góp cho GDP ở

các vùng khác lại giảm xuống như ở miền bắc và miền nam Thái Lan phần đóng

góp đã giảm xuống từ 14,7% năm 1981 xuống còn 10% năm 1989.

Tóm lại, nghèo đói là một vấn đề đang đặt ra cho tất cả các nước, trong đó

bức xúc và nhức nhối hơn cả là ở các nước đang phát triển, những nước mà ta quen

gọi là thế giới thứ ba. Ở đây vừa phải giải quyết mục tiêu công bằng xã hội, hạn chế

sự phân hoá giàu nghèo, vừa phải tham gia vào cuộc tranh đua hội nhập vào kinh tế

quốc tế và khu vực. Trong cuộc tranh đua đó thì vấn đề xoá đói giảm nghèo là một

vấn đề cần thiết để đảm bảo sự tăng trưởng ổn định và bền vững. Đối với nước ta là

một nước lựa chọn con đường XHCN, HĐH để lập cơ sở vật chất cho CNXH và

thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh.

2.3.1.2. Kinh nghiệm của Ấn Độ

Ấn Độ là một nước có số người nghèo nhiều nhất thế giới và có khoảng

420triệu người ở tình trạng đói nghèo, chiếm 55% dân số của cả nước. Ấn Độ đưa

ravấn đề phát triển toàn diện nhằm khơi dậy tiềm năng ở nông thôn, áp dụng những

tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, tăng nhanh năng suất vật nuôi cây trồng điliền

vói nó là phát triển công nghiệp nông thôn. Với các chương trình phát triểnnông

nghiệp đạt được kết quả cao đã đưa Ấn Độ từ một nước phải nhập khẩulương thực trở

thành một nước có thể tự cung cấp lương thực cho nhân dân cảnước. Các vấn đề này

đã được thể hiện ngay trong các kế hoạch ngắn hạn và dàihạn với mục tiêu nâng cao

chất lượng cuộc sống về mặt kinh tế văn hoá và xã hội.

Từ năm 1991, Ấn Độ đã mở cửa thị trường, cải cách kinh tế và đạt nhiều

thành tựu đáng kể. Tuy nhiên, hiện nay, nghèo đói vẫn là một vấn đề nghiêm trọng,

cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội, làm chậm bước tiến của đất nước này trong

nhiều lĩnh vực. Biểu hiện dễ thấy nhất của nghèo đói tại Ấn Độ là thu nhập quốc

dân chỉ mới đạt 820 USD/người trong năm 2006 và tính theo sức mua tương đương

(PPP) mới đạt 3.800 USD/người. 70% dân số sống ở nông thôn, trong đó chỉ có

56% hộ được sử dụng điện, 52% số hộ không có nhà vệ sinh, 85% số hộ được dùng

nước sạch, 61% dân số biết chữ. Chỉ số về giáo dục của Ấn Độ là 0,61, trong khi

đó, chỉ số này ở Dim-ba-bu-ê là 0,77, Trung Quốc là 0,84. Về chỉ số phát triển con

người (HDI), Ấn Độ đứng thứ 126/177 nước, 47% trẻ em dưới 5 tuổi ở đây bị thiếu

cân (Trung Quốc chỉ có 8%, Dim-ba-bu-ê là 13%). Chênh lệch thu nhập cũng là vấn

đề lớn: 39% dân số nông thôn chỉ sở hữu 5% số tài sản, trong khi đó, 8% những

người giàu có chiếm tới 46% số tài sản cả nước. Những người nghèo nhất ở nông

thôn Ấn Độ chỉ chi tiêu 0,2 USD/ngày. Chỉ số đói toàn cầu (GHI) của Ấn Độ đứng

thứ 96/119 nước, trong khi đó, Nê-pan đứng thứ 92, Pa-ki-xtan ở vị trí thứ 88. 80%

dân số sống dưới 2 USD/người/ngày. Nghèo đói dẫn tới 15 triệu trẻ em Ấn Độ phải

lao động kiếm sống - là mức cao nhất thế giới (theo Báo The Financial Express,

ngày 22-10-2007).

Trên thực tế nghèo ở Ấn Độ, qua nghiên cứu đã chỉ ra căn nguyên của đói

nghèo như sau: Một điều quan trọng là khi nông nghiệp gặp khó khăn thì đời sống

nông dân cũng sẽ khó khăn. Do vậy, nguyên nhân làm cho nông nghiệp chậm phát

triển cũng chính là nguyên nhân làm cho nông thôn nghèo đói.

- Trước hết phải thừa nhận rằng, Ấn Độ đã có nhiều chương trình xóa đói

giảm nghèo, nhưng các chương trình này không sát thực tế, quá trình thực hiện chưa

tốt, thiếu sự hợp tác, phối hợp giữa các tổ chức... Mặt khác, tình trạng quan liêu,

tham nhũng, thiếu sự tham gia đầy đủ của người dân… đã làm cho các chương trình

trên kém hiệu quả, thậm chí thất bại. Trong khi đó, đầu tư phát triển nhân lực chưa

thỏa đáng. Chính vì vậy, tăng trưởng kinh tế cao, nhưng tác động đến cuộc sống của

đa số người dân còn thấp.

- Tiếp theo là vấn đề dân số quá đông. Tỷ lệ sinh thô của Ấn Độ hiện nay là

2,4% (Trung Quốc là 1,2%). Năm 1950, Ấn Độ có hơn 357 triệu người, với mật độ

109 người/km2. Năm 2000 là 1,007 tỉ người, với mật độ 478 người/km2 (trung bình

của thế giới là 39 người/km2). Dân số đông dẫn đến thiếu việc làm và số lượng

nông dân ra thành phố tìm việc làm ngày càng tăng, khiến đời sống thêm khó khăn.

Đồng thời, sự tồn tại của một xã hội truyền thống với những thói quen, tập tục lạc

hậu, mê tín, thậm chí trái pháp luật... đã cản trở sự phát triển kinh tế, làm trầm trọng

thêm tình trạng nghèo khổ.

- Chính sách của Chính phủ còn nhiều điểm chưa phù hợp. Chẳng hạn, hiện

nay, giá cả nông sản tại Ấn Độ đang thấp hơn thế giới, nhưng do áp đặt cô-ta xuất

khẩu, nên nông dân chưa thể khai thác được lợi thế này. Họ chỉ được hưởng từ 24%

đến 58% giá bán cuối cùng nên đời sống vốn đã khó khăn, lại càng thêm khó khăn.

- Một khó khăn khác là nông dân Ấn Độ rất thiếu đất canh tác: 41,5% nông

hộ không có đất. Tại Ben-gan(3), 76,4% chủ đất chỉ có 1 ha; 16,8% có từ 1 đến 2

ha. Tháng 10-2007, hàng nghìn nông dân đã biểu tình vì không có đất canh tác. Ấn

Độ chiếm 16,7% dân số thế giới, nhưng chỉ chiếm 2,42% diện tích đất đai của thế

giới. Thêm vào đó, 1/3 số nông hộ không có gia súc để cung cấp sức kéo, phân bón,

sữa (theo Báo The Financial Express, ngày 21-6-2007).

- Kết cấu hạ tầng nghèo nàn đã hạn chế sự tăng trưởng trong nông nghiệp

của Ấn Độ. Do thiếu cơ sở vật chất nên tổn thất sau thu hoạch rau quả của Ấn Độ đã

lên tới 3 tỉ USD/năm. Ấn Độ có thể vượt Bra-xin, trở thành nước sản xuất đường

lớn nhất thế giới, nhưng do thiếu kho dự trữ, thiếu phương tiện vận chuyển, nên

phải xuất khẩu với giá thấp. Ấn Độ sản xuất 11% rau và 15% quả của thế giới,

nhưng chỉ chiếm 1,7% và 0,5% xuất khẩu của thế giới, cũng do thiếu kết cấu hạ

tầng phục vụ xuất khẩu, chi phí vận chuyển còn cao.

- Ngoài ra, nông nghiệp Ấn Độ gặp khó khăn là do giá cả phân bón, thuốc trừ

sâu, máy móc, thủy lợi còn cao. Tại đây, chỉ 30% nông hộ có đủ nước tưới. Do

không đủ phân bón và thuốc trừ sâu, nông nghiệp Ấn Độ bị thất thu khoảng 31 tỉ

USD trong năm 2007. Theo kết quả nghiên cứu, Trung Quốc sử dụng phân bón gấp

2,56 lần Ấn Độ (275 kg/ha so với 104 kg/ha), do vậy, năng suất của Trung Quốc

cũng gấp đôi Ấn Độ. Năm 2006 - 2007, Ấn Độ phải nhập khẩu đến 1,25 tỉ USD

phân bón. Đồng thời, việc áp dụng các công nghệ mới vào nông nghiệp còn chậm.

Lao động nông nghiệp Ấn Độ phần lớn không có kỹ năng: 18,2% nữ và 31,9% nam

là lao động giản đơn. Nông dân cũng rất thiếu vốn: hơn 70% nông dân không có

quan hệ với ngân hàng.

Tình hình trên đã làm cho Ấn Độ dù là nước nông nghiệp, nhưng phải nhập

khẩu khá nhiều lương thực. Chỉ tính trong 2 năm 2006 và 2007, Ấn Độ đã nhập

khẩu 6,7 triệu tấn lúa mì. Dự kiến, đến năm 2009, Ấn Độ sẽ thiếu 20 triệu tấn lương

thực. Về dầu ăn, năm 2007 Ấn Độ nhập khẩu 3 tỉ USD, tăng 26%, chiếm 11,2%

lượng nhập khẩu của thế giới.

Cùng với tình hình trên, khó khăn khách quan cũng khá nhiều. Thời tiết khắc

nghiệt khiến đất đai Ấn Độ khi vùng này hạn hán, thì vùng khác lại lũ lụt. Trận lụt

năm 2006 tại Su-rát và vùng xung quanh đã gây thiệt hại hơn 5 tỉ USD. Trận lụt tại

Mum-bai (tháng 7-2005) đã làm giảm 1% tăng trưởng của Ấn Độ. Nhiều bang như

Bi-ha (Bihar), A-xam (Assam), An-đra Pra-đét (Andra Pradesh), Ô-ri-xa (Orrisa)

đang phải đối mặt với sự tàn phá dữ dội của lũ lụt. Thậm chí, những bang có hơn

50% diện tích thường xuyên gặp hạn hán cũng bị lũ lụt trong những năm gần đây.

Đồng thời, dịch bệnh như cúm gia cầm đã ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế: năm 2007,

ngành chăn nuôi bị thất thu khoảng 6,2 tỉ USD.

Tất cả những yếu tố trên đã làm cho sản xuất nông nghiệp của Ấn Độ gặp trở

ngại, khó khăn và rồi dẫn đến đời sống nông dân bị thiếu thốn.

Trên thực tế đó, chính chủ Ấn Độ đã đề ra rất nhiều giải pháp để xóa đói,

giảm nghèo. Tác giả có thể điểm lại các giải pháp cơ bản như sau:

Để giải quyết cơ bản vấn đề nghèo đói, trước mắt, Ấn Độ đã tăng đầu tư cho

nông nghiệp. Năm 1995-1996 Ấn Độ chi 4,1 tỉ USD cho nông nghiệp nhưng năm

2006-2007 tăng lên 19,5 tỉ USD. Đây là mức tăng đáng kể dành cho nông nghiệp.

Phát triển nông nghiệp, tăng cường sản xuất lương thực là một nhiệm vụ trọng tâm

của kinh tế Ấn Độ. Để đạt chỉ tiêu 175 kg ngũ cốc/người, 11 kg đỗ/người vào năm

2012, Chính phủ Ấn Độ đã chi 1,2 tỉ USD cho Ủy ban An ninh lương thực, để tăng

sản xuất gạo, đậu đỗ, lúa mì… và tiến hành kế hoạch chăn nuôi, nâng cấp đàn gia

súc nhằm tăng lượng sữa, trứng, thịt.

Một trong những trọng tâm để Ấn Độ có mức tăng trưởng từ 9 đến 10%

trong kế hoạch XI là phải cải thiện kết cấu hạ tầng nông thôn. Ấn Độ sẽ tăng vốn để

phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn từ 3 tỉ USD năm 2007 lên 3,5 tỉ USD năm

2008. Bộ Tài chính cũng tăng tín dụng phát triển cơ sở hạ tầng nông nghiệp từ

56,25 tỉ USD năm 2007-2008 lên 62,5 tỉ USD năm 2008-2009. Ngân hàng phát

triển nông nghiệp Ấn Độ sẽ cung cấp 6,7 triệu USD cho quỹ phát triển cơ sở hạ

tầng nông thôn. Cũng về cơ sở hạ tầng, để giúp nông dân giảm bớt khó khăn, Ấn Độ

đang thúc đẩy thành lập 31 đặc khu nông nghiệp, 12 khu xuất khẩu nông sản (AEZ),

một trung tâm trưng bày nông sản với chi phí hơn 5 tỉ USD và 30 công viên lương

thực lớn (chi phí khoảng 4 tỉ USD).

Về thủy lợi, Ấn Độ đang có kế hoạch liên kết 14 sông lớn ở vùng Hi-ma-lay-

a với 17 sông ở phía Nam, để phân bổ lại khoảng 173 tỉ m3 khối nước/năm, từ đó,

đưa sản lượng lương thực của Ấn Độ từ hơn 200 triệu tấn hiện nay lên 450 triệu tấn

vào năm 2050. Kết quả này sẽ góp phần quan trọng vào công cuộc xoá đói giảm

nghèo. Đồng thời, Chính phủ đã chi 3,3 tỉ USD cho 300 dự án, chương trình chống

lũ lụt ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.

Về năng lượng, Ấn Độ thực hiện ưu tiên điện khí hoá nông thôn và đang xây

dựng hệ thống năng lượng cho khu vực này. Trọng tâm là khai thác năng lượng tái

sinh như khí sinh học, năng lượng mặt trời, gió, thuỷ điện nhỏ, để trong 5 năm tới sẽ

cung cấp điện cho 75 triệu nông hộ.

Ấn Độ cũng đã tăng chi cho xóa đói giảm nghèo và coi đây là mục tiêu quan

trọng, là chương trình lớn trong các kế hoạch dài hạn. Ngày 15-8-1995, Ấn Độ đã

đưa ra Kế hoạch quốc gia về hỗ trợ xã hội cho những người sống dưới mức nghèo

khổ: những người nghèo trên 65 tuổi sẽ được trợ cấp 2 USD/tháng; hỗ trợ từ 130

đến 250 USD cho những gia đình nghèo có người chết; hỗ trợ 10 USD cho những

phụ nữ trên 19 tuổi trong 2 lần sinh đầu. Từ năm 1999, Ấn Độ đã thực hiện hỗ trợ

10 kg lương thực cho những người già không có lương hưu. Gần đây, chương trình

này đã mở rộng cho cả những người có lương hưu. Ngày 25-9-2001, Ấn Độ đưa ra

chương trình bảo đảm lương thực và việc làm cho nông thôn, chương trình nhà ở,

chương trình bảo đảm lợi ích người lao động trong khu vực nông nghiệp… Năm

2006, Chính phủ đã đầu tư 800 triệu USD vào những vùng lạc hậu; năm 2007, lập

quỹ 700 triệu USD giúp những vùng nông thôn lạc hậu.

Trong kế hoạch lần thứ XI, chính phủ Ấn Độ sẽ đưa ra chương trình đặc biệt

để phát triển kinh tế cho 75 nhóm lạc hậu đang sống trong những điều kiện hết sức

nghèo nàn. Cũng trong kế hoạch lần này, Ấn Độ sẽ chi 1 tỉ USD để xóa bỏ tình

trạng lao động trẻ em.

Tăng trợ cấp sản xuất nông nghiệp cũng là một biện pháp quan trọng để xóa

đói giảm nghèo. Trong kế hoạch 5 năm lần thứ X, Ấn Độ đã hỗ trợ sản xuất nông

nghiệp là 18 tỉ USD và kế hoạch lần thứ XI là 27 tỉ USD. Trợ cấp trong từng ngành

là rất cụ thể: tháng 3-2007, trợ cấp vận chuyển đường là 37USD/tấn; Ngành chè

được trợ cấp 22 triệu USD; Mỗi ha chuối được trợ cấp 700 USD để tăng cường sản

xuất và xuất khẩu.

Chính phủ đã chi 11 tỉ USD để trợ giá phân bón trong năm 2007-2008 và

năm 2008-2009 sẽ là 16 tỉ USD. Mỗi hộ nông dân sẽ được trợ cấp 150 USD tiền

điện. Bảo hiểm nông nghiệp sẽ tăng từ 16% lên 80-90% số nông hộ. Năm 2008,

Chính phủ sẽ xóa nợ cho nông dân 15 tỉ USD, giảm thuế cho những hộ có diện tích

dưới 3 ha. Khoảng 30 triệu nông dân đang mắc nợ sẽ được lợi từ kế hoạch này (theo

Báo The Financial Express, ngày 3-2-2008).

Tạo việc làm là một trong những biện pháp quan trọng để xóa đói giảm

nghèo. Chính vì thế, chương trình việc làm luôn luôn là một nội dung quan trọng

trong các kế hoạch của Chính phủ. Tháng 8-2005, Ấn Độ thông qua Luật Bảo đảm

việc làm cho nông dân - một trong những văn bản pháp lý quan trọng nhất được ban

hành từ khi Ấn Độ giành được độc lập. Luật này sẽ bảo đảm về pháp lý để mỗi

nông dân có đủ 100 ngày có việc làm/năm, với mức lương 1,5 USD/ngày. Nếu

không có việc làm, nông dân sẽ nhận được một khoản trợ cấp thất nghiệp. Giai đoạn

đầu, chương trình này sẽ áp dụng trong 200 huyện; 4 năm tiếp theo sẽ mở rộng ra

toàn Ấn Độ. Theo nhiều đánh giá, chương trình này được coi là có nhiều kì vọng

nhất trên thế giới để xóa đói giảm nghèo. Triển khai Luật trên, năm 2005-2006 Ấn

Độ đã chi 3 tỉ USD, năm 2006-2007 là 2,7 tỉ USD và năm 2007-2008 là 2,8 tỉ USD

cho chương trình việc làm nông thôn. Gần đây, Ấn Độ đã mở rộng Luật trên, tăng

chi tiêu để trong 7 năm tới tạo thêm 50 triệu việc làm (theo Báo The Business-

Standard, ngày 9-5-2008).

Trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, Ấn Độ đã nhận được sự giúp đỡ hết

sức tích cực của quốc tế. Ngân hàng thế giới (WB) đã cho Ấn Độ vay nhiều nhất,

với 3,75 tỉ USD, bằng 15% tổng mức cho vay của WB trong năm 2007. Trong

lượng vốn trên, một phần quan trọng đã được đưa vào nông nghiệp, nông thôn, vừa

giúp Ấn Độ phát triển các lĩnh vực nói chung, vừa tăng cường công cuộc xóa đói

giảm nghèo tại nông thôn. WB đã cấp 225 triệu USD để xóa đói giảm nghèo tại

bang Mát-hi-a (Madhya). WB cũng giúp 463 triệu USD cho bang Bi-ha - bang

nghèo nhất Ấn Độ, với 44% dân số nghèo khổ. Năm 2007, WB đã cho Ấn Độ vay

thêm 600 triệu USD để trợ giúp các trang trại, 944 triệu USD để tăng cường hệ

thống tài chính nông thôn, thực hiện bảo hiểm nông nghiệp và các dự án quản lý

nguồn nước. Cùng với WB, không kể các khoản vốn đã cấp, từ 2007-2010 Ngân

hàng Phát triển châu Á (ADB) sẽ cho các bang nghèo nhất của Ấn Độ vay 2,1 tỉ và

sẽ đầu tư thêm 9,2 tỉ USD vào cơ sở hạ tầng, nhất là cho những bang nghèo như Bi-

ha (Bihar), Giắc-hen (Jharkhand). Thủ tướng Anh, trong chuyến thăm Ấn Độ tháng

1-2008 đã tuyên bố viện trợ phát triển 1,6 tỉ USD cho những bang nghèo nhất của

Ấn Độ.

Với các giải pháp của chính phủ Ấn Độ và thực hiện một cách quyết liệt trên

mặt trận chống nghèo đói, trong những năm qua Ấn Độ đạt những thành tựu cơ bản

sau đây:

Nhờ những cố gắng trên, nghèo đói ở Ấn Độ đã giảm nhiều. Các chỉ số xã

hội như thu nhập, giáo dục, y tế, giao thông, điện, nước uống… ở hầu hết những

vùng nông thôn nghèo đã được cải thiện đáng kể từ năm 1991. Tỷ lệ nghèo ở nông

thôn đã giảm từ 45,76% trong năm 1983 xuống 37,26% trong năm 1994 và 29,18%

trong năm 2005. Số lượng người nghèo tương ứng với các thời điểm trên là 252,05

triệu; 247,8 triệu và 232,16 triệu. Đa số nông dân đã có đủ lương thực, với tỷ lệ đủ

ăn tăng từ 94,5% (năm 1994-1995) lên 97,1% (năm 2004-2005).

Những thành tựu nông nghiệp đã giúp Chính phủ cung cấp lương thực cho

những người nghèo nhất. Phân phối lương thực đã tăng từ 10 kg, lên 20 kg và đến

tháng 7-2001 là 25 kg/gia đình/tháng. Chính phủ cũng đã bỏ ra hàng triệu tấn lương

thực để cứu trợ những vùng bị thiên tai. Việc phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn đã

giải quyết nhiều việc làm cho nông dân, qua đó, giúp họ cải thiện, ổn định đời sống.

Một trong những thành tựu đáng kể của công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Ấn

Độ là đã thực hiện bữa ăn trưa miễn phí cho 120 triệu trẻ em, chủ yếu ở nông thôn.

Chính phủ sẽ chi thêm 10,7 tỉ USD cho kế hoạch này. Về chương trình hỗ trợ xã

hội, lương hưu cho người nghèo trên 65 tuổi sẽ tăng từ 1,5USD/tháng lên 4,5

USD/tháng. Sau 17 năm cải cách, mức tiêu dùng ở nông thôn Ấn Độ đã tăng lên. Số

hộ dùng ga tăng gấp 6 lần. Chi tiêu cho giáo dục từ năm 1999-2000 đến năm 2004-

2005 tăng từ 29% lên 44% (theo Báo The Statesman, ngày 10-8-2007).

Việt Nam và Ấn Độ cùng là những nước đang phát triển, có những điểm

tương đồng, do vậy việc tìm hiểu kinh nghiệp của Ấn Độ trong công cuộc xóa đói,

giảm nghèo giúp tác giả có cách nhìn sâu và rộng hơn về nghèo đói và có thể hoàn

thiện được luận án.

2.3.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về giảm nghèo bền vững tại một số địa

phương Việt Nam

2.3.2.1. Kinh nghiệm của các tỉnh Tây Nguyên Việt Nam

Tây Nguyên là vùng đất cao nguyên rộng lớn nằm dọc theo dãy Trường Sơn,

trong vùng tam giác biên giới của 3 nước Đông Dương. Diện tích đất tự nhiên

khoảng 54.641,1 km2 chiếm khoảng 17% diện tích cả nước, bao gồm 5 tỉnh (Kon

Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng). Có 61 đơn vị hành chính cấp

huyện (52 huyện, 5 thành phố, 4 thị xã). Cấp xã có 722 đơn vị (gồm 598 xã, 77

phường, 47 thị trấn), 6889 thôn buôn, bon, làng, khu phố, trong đó có 2497 buôn

làng đồng bào dân tộc thiểu số. Dân số toàn vùng là 5.379,6 người (chiếm khoảng

5% dân số cả nước), mật độ dân số là 99 người/km2, [8]. Tây Nguyên hiện nay là

địa bàn cư trú của 46 dân tộc trong cả nước, trong đó có 12 dân tộc thiểu số bản địa,

trong đó đồng bào dân tộc thiểu số là 1.566.720 người (chiếm khoảng 33%), đồng

bào dân tộc tại chỗ 1.232.200 người (chiếm khoảng 26%). Đây là địa bàn chiến lược

đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội và an ninh, quốc phòng của cả nước.

Tây Nguyên là vùng có đặc thù về điều kiện tự nhiên, thiên nhiên và dân cư

nên tỷ lệ hộ nghèo cao chiếm 15% vào năm 2012, [8]. Nhờ tổ chức triển khai thực

hiện tốt chính sách giảm nghèo bền vững, tình trạng đói nghèo ở Tây Nguyên đã có

những chuyển biến tích cực, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, củng cố và tăng

cường khối đại đoàn kết dân tộc, giữ vững quốc phòng, an ninh ở Tây Nguyên. Năm

2013, tỷ lệ hộ nghèo của Tây Nguyên chỉ còn 21,56% giảm 2,44% so với năm 2012.

Để có được những kết quả về thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở Tây

Nguyên trong những năm vừa qua là do các tỉnh Tây Nguyên đã chủ động tổ chức thực

hiện chính sách giảm nghèo bền vững dựa trên những biện pháp cơ bản sau:

Đảng bộ, chính quyền và Mặt trận Tổ quốc các tỉnh Tây Nguyên thường

xuyên tổ chức học tập, quán triệt và triển khai đầy đủ kịp thời chính sách giảm

nghèo bền vững. Các cấp ủy, chính quyền tập trung xây dựng kế hoạch, chương

trình hành động trên cơ sở thực tế địa phương, tập trung chỉ đạo giải quyết một cách

có hiệu quả những vấn đề cấp bách nảy sinh trong quá trình thực hiện các chính

sách giảm nghèo bền vững, kết hợp với các giải pháp nhằm ổn định và phát triển

sản xuất, ổn định tình hình dân cư, khắc phục tình trạng du canh, du cư trên địa bàn

các xã vùng sâu trên cơ sở xây dựng những dự án phát triển kinh tế và các chương

trình lồng ghép của Chính phủ.

Tập trung vận động tuyên truyền cho người dân, nhất là đồng bào DTTS về

chính sách giảm nghèo bền vững của nhà nước. Do vậy, đã được đông đảo nhân dân

đặc biệt là đồng bào thiểu số đồng tình hưởng ứng, tạo nên sức mạnh tổng hợp và

phát huy các nguồn lực để thực hiện chính sách có hiệu quả thiết thực hơn.

Đảng bộ, chính quyền và Mặt trận Tổ quốc các tỉnh Tây Nguyên đã không

ngừng phát huy tinh thần đoàn kết, khắc phục khó khăn, chủ động, sáng tạo, tự lực

tự cường, phát huy được sức mạnh tổng hợp thực hiện có hiệu quả chính sách giảm

nghèo bền vững đối với tộc người thiểu số. Biện pháp cơ bản là tăng cường sự phối

kết hợp giữa các sở ban ngành ở các tỉnh, đặc biệt là Sở lao động - Thương binh và

Xã hội, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài

chính, Ban Dân tộc, Ban Dân vận các tỉnh nhằm tạo nên sự đồng thuận trong việc

thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, lồng ghép các chương trình xây dựng

cơ sở hạ tầng trên địa bàn các xã vùng sâu với các chương trình dự án giảm nghèo

của Chính phủ.

Các cấp ủy đảng, chính quyền và các ban ngành chức năng ở Tây Nguyên

thường xuyên sơ kết, tổng kết việc thực hiện chính sách ở các vùng tộc người thiểu

số để kịp thời khắc phục những khó khăn phát sinh trong quá trình thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững, có biện pháp kịp thời điều chỉnh, bổ sung, bảo đảm cho

các chính sách giảm nghèo bền vững được thực hiện có hiệu quả hơn.

2.3.2.2. Kinh nghiệm của các tỉnh Bắc Trung Bộ và Duyên Hải Trung Bộ

Bắc Trung Bộ (BTB) và Duyên Hải Trung Bộ (DHTB) bao gồm 14 tỉnh,

thành phố dọc theo Quốc lộ 1 từ Thanh Hóa đến Bình Thuận, trong đó BTB bao

gồm 6 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên

Huế. DHTB bao gồm 8 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương là: Đà Nẵng, Quảng

Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận.

Bắc Trung Bộ và Duyên Hải Trung Bộ có diện tích tự nhiên 95835,8 km2

chiếm khoảng 29,1% diện tích tự nhiên của cả nước, dân số là 19.173,6 triệu người,

mật độ 200 người/km2 với hơn 30 dân tộc cùng sinh sống, [28]. Về không gian địa

lý, BTB và DHMT gồm tập hợp nhiều tỉnh nghèo liền kề nhau nhất là khu vực

BTB. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo trong vùng năm 2012 tương đối cao so với trung

bình cả nước chiếm 16,60%, trong đó Bắc Trung Bộ 15,01%, Duyên Hải Trung Bộ

12,20% (cả nước 9,60%), [8].

Nhận thức được tầm quan trọng của chính sách giảm nghèo bền vững, tất cả

các địa phương trong vùng đã ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện

chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn, ưu tiên nguồn lực cho các xã khó

khăn nhất có tỷ lệ hộ nghèo cao và thiếu CSHT thiết yếu.

Các địa phương trong vùng đã thành lập ban giảm nghèo bền vững từ tỉnh

xuống tận xã và nhóm giảm nghèo bền vững của thôn, bản. Việc phân cấp trao

quyền chủ động cho các cấp chính quyền quản lý công tác giảm nghèo bền vững

trong đó huyện và xã giữ vai trò là đơn vị xây dựng kế hoạch và tổ chức triển khai

thực hiện kế hoạch thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững. Các công trình xây

dựng thuộc chính sách giảm nghèo bền vững luôn thu hút được sự tham gia của

người dân trong việc huy động nguồn lực tại chỗ từ chính người dân trong vùng và

tham gia vào hoạt động giám sát, kiểm tra quá trình thực hiện.

Trong quá trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, các địa phương

đã phối hợp và lồng ghép các Chương trình, dự án vào kế hoạch phát triển kinh tế

xã hội của địa phương. Công tác đào tạo, xây dựng và nâng cao năng lực cho cán bộ

cơ sở làm công tác giảm nghèo đã được các địa phương quan tâm thực hiện.

Đối với các tỉnh miền núi, nơi có đông đồng bào DTTS sinh sống, các địa

phương đã tập trung đầu tư cho giáo dục, thực hiện chính sách khám chữa bệnh cho

người nghèo, thực hiện tốt công tác vận động, tuyên truyền về chính sách giảm

nghèo bền vững sâu rộng trong nhân dân đặc biệt là các hộ nghèo, hộ cận nghèo

trong vùng. Thường xuyên thực hiện công tác rà soát hộ nghèo và rà soát hệ thống

văn bản về giảm nghèo bền vững để có các phương án, kế hoạch điều chỉnh cho phù

hợp với từng địa phương, từng vùng và từng đối tượng.

Nhờ có sự quan tâm chỉ đạo và huy động mọi nỗ lực trong thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững, công tác giảm nghèo bền vững ở BTB và DHMT đã đạt

được những thành tựu đáng kể, tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo được cải thiện qua

từng năm, năm 2013 tỷ lệ hộ nghèo toàn vùng chỉ còn 11,18% giảm 2,42% so với

năm 2012 (trong đó BTB là 12,22%, DHMT là 10,15%). Nội dung giảm nghèo bền

vững đã được đưa vào kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của từng địa phương, đồng

thời có những kế hoạch riêng để phù hợp với từng đối tượng người nghèo cụ thể ở

từng tỉnh[8].

2.3.3. Bài học kinh nghiệm cho các tỉnh miền núi phía Bắc về quản lý nhà nước

về giảm nghèo bền vững

Qua nghiên cứu thực tế phân hoá giàu nghèo, thực hiện các chính sách xã hội

và chống đói nghèo của các nước đã nêu trên và một số quốc gia khác trên thế giới,

có thể rút ra những bài học sau:

- Phân hoá thu nhập, chênh lệch giàu nghèo là hiện tượng phổ biến ở các quốc

gia. Đó là kết quả của nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân thuộc về sự quan

tâm của Nhà nước trong việc hoạch định và thực thi chiến lược, chính sách phát triển,

gắn tăng trưởng kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội, xoá đói, giảm nghèo.

- Nghèo đói và chênh lệch giàu nghèo quá mức là một trong nguyên nhân

gây mất ổn định chính trị - xã hội làm cho kinh tế tăng chậm hoặc suy thoái, phá vỡ

tính bền vững của quá trình phát triển.

- Vai trò của Chính phủ trong việc điều tiết thu nhập, thực hiện các chính

sách xã hội và thực hiện xoá đói giảm nghèo rất quan trọng từ chiến lược, chính

sách cho đến các giải pháp giảm nghèo bền vững.

- Sự kết hợp giữa tính tích cực của kinh tế thị trường, tạo động lực tăng

trưởng kinh tế và giảm nghèo bền vững là vấn đề rất phức tạp và nhạy cảm. Quá

thiên lệch về nhu cầu tăng trưởng hoặc ưu tiên thiếu tính toán các vấn đề về xã hội

đều dẫn đến hậu quả xấu.

- Nghèo đói là vấn đề toàn cầu và được nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế

quan tâm như cách làm, mô hình thực hiện giảm nghèo bền vững rất đa dạng, trong

đó, một số quốc gia vẫn chưa tìm ra mô hình lý tưởng cho kết hợp giữa tăng trưởng

kinh tế với giải quyết vấn đề tiến bộ, công bằng xã hội, xoá đói, giảm nghèo.

- Xoá đói giảm nghèo phải được thực hiện đồng thời với các chương trình

phát triển kinh tế - xã hội khác và là nỗ lực từ nhiều phía: Nhà nước, cộng đồng và

bản thân người nghèo, phát huy nguồn lực bên trong đồng thời khai thác nguồn lực

bên ngoài để giảm nghèo bền vững.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2

Đói nghèo là một trong những lực cản đối với quá trình phát triển KT-XH.

Tùy theo quan điểm phát triển KT-XH và chủ trương giảm nghèo bền vững ở mỗi

quốc gia mà các chính phủ sẽ có những cách thức thực hiện công cuộc giảm nghèo

bền vững riêng của mình. Xu hướng của các nước hiện nay là phát triển KT-XH

theo hướng bền vững. Chính sách giảm nghèo bền vững là một trong những bộ

phận cấu thành quan trọng của phát triển KT-XH nhằm khắc phục những tác động

tiêu cực của đói nghèo đến quá trình phát triển KT-XH. Chính sách giảm nghèo bền

vững thường là một phần trong Chiến lược phát triển KT-XH của mỗi quốc gia.

Việc thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay được đặt

trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang trong

giai đoạn chuyển đổi và tái cấu trúc lại nền kinh tế, bởi vậy việc nâng cao kết quả và

hiệu quả của công tác giảm nghèo bền vững là một nhu cầu bức thiết, tạo nền móng

và sức bật cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của nước ta đến năm 2020 và

những năm tiếp theo.

Nội dung của chương 2 đã tập trung khái quát những vấn đề cơ bản mang tính

lý luận về đói nghèo, đặc điểm đói nghèo ở Việt Nam, về tổ chức triển khai thực hiện

chính sách giảm nghèo bền vững qua đó luận án đã xây dựng khung lý thuyết về quy

trình tổ chức triển khai thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững gồm 5 bước (mục

2.3). Quy trình này sẽ là khung lý thuyết để tác giả thực hiện phân tích, đánh giá việc

thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

trong thời gian qua. Trong chương này luận án cũng đã nghiên cứu, phân tích kinh

nghiệm của một số quốc gia trên thế giới và đặc biệt là một số vùng kinh tế của Việt

Nam có những đặc điểm tương đồng với các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam nhưng

đã có những thành công về giảm nghèo bền vững đồng thời rút ra những bài học kinh

nghiệm cho Việt Nam nói chung và các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam nói riêng

trong công cuộc giảm nghèo bền vững hiện nay.

Từ những nghiên cứu lý luận về giảm nghèo bền vững và thực hiện chính

sách giảm nghèo bền vững bao gồm quy trình tổ chức thực hiện, những nhân tố ảnh

hưởng đến quá trình thực hiện chính sách chương này sẽ là cơ sở, nền tảng và điều

kiện quan trọng để nghiên cứu, phân tích về thực trạng tổ chức thực hiện chính sách

giảm nghèo bền vững của các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam ở chương sau.

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIẢM NGHÈO

BỀN VỮNG TẠI CÁC TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM

3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của các tỉnh miền núi phía

Bắc Việt Nam

3.1.1. Điều kiện tự nhiên của các tỉnh miền núi phía Bắc

3.1.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên

Các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta có vị trí địa lý khá đặc biệt, lại có mạng

lưới giao thông vận tải đang được đầu tư, nâng cấp, nên ngày càng thuận lợi cho

việc giao lưu với các vùng khác trong nước và xây dựng nền kinh tế mở. Các tỉnh

miền núi phía Bắc nước ta có thể chia ra làm hai tiểu vùng với các đặc điểm về điều

kiện vị trị địa lý và kinh tế xã hội đặc thù riêng:

Các tỉnh miền núi Tây Bắc bộ hay còn gọi là Vùng Tây Bắc bộ (bao gồm 6

tỉnh: Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên, Hoà Bình, Lai Châu, Sơn La). Tây Bắc Bộ là

vùng miền núi phía tây của miền Bắc Việt Nam, có chung đường biên giới với Lào

và Trung Quốc. Vùng này là một trong 3 tiểu vùng địa lý tự nhiên của Bắc Bộ Việt

Nam (2 tiểu vùng kia là Vùng Đông Bắc và Đồng bằng sông Hồng).

Các tỉnh miền núi Đông Bắc bộ hay Vùng Đông Bắc bộ (bao gồm 9 tỉnh: Hà

Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Phú Thọ, Bắc

Giang, Quảng Ninh). Đông Bắc bộ là vùng lãnh thổ ở phía đông bắc miền Bắc Việt

Nam và ở hướng bắc vùng đồng bằng sông Hồng, Việt Nam. Gọi là Đông Bắc để phân

biệt với vùng Tây Bắc, còn thực chất nó ở vào phía bắc và đông bắc của Hà Nội.

- Vị trí địa lý: phía đông giáp Vịnh Bắc Bộ, phía bắc và đông bắc giáp các

tỉnh phía nam Trung Quốc, phía tây giáp với Thượng Lào, phía nam giáp với các

tỉnh Đồng bằng sông Hồng.

- Diện tích: 95.338,8 km2.

- Địa hình: Mang đặc điểm địa hình của miền núi và trung du.

Hình 3.1. Các tiểu vùng địa lý tự nhiên của các tỉnh miền phía Bắc Việt Nam

[Nguồn http://vi.wikipedia.org]

- Khí hậu: các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta quanh năm có nhiệt độ tương

đối cao và ẩm, khí hậu chịu ảnh hưởng từ lục địa Trung Hoa chuyển qua và mang

tính chất khí hậu lục địa. Trong khi một phần khu vực Duyên hải lại chịu ảnh hưởng

tính chất khí hậu nhiệt đới và gió mùa ẩm từ đất liền.

Trên toàn vùng có khí hậu nhiệt đới gió mùa quanh năm với 4 mùa rõ rệt

xuân, hạ, thu, đông. Đồng thời hàng năm chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc và

gió mùa Đông Nam. Nhiệt độ trung bình năm tăng dần từ phía Bắc xuống phía Nam

và có khí hậu giao hoà, là đặc trưng của khu vực đồng bằng Bắc Bộ và ven biển.

Thời tiết mùa hè từ tháng 5 đến tháng 9 nóng ẩm và mưa cho tới khi gió mùa nổi

lên. Mùa đông từ tháng 10 tới tháng 4 trời lạnh, khô, có mưa phùn. Nhiệt độ trung

bình hàng năm khoảng 25độC, lượng mưa trung bình từ 1,700 đến 2,400mm.. Vào

mùa Đông nhiệt độ xuống thấp nhất trong các tháng mười hai và tháng giêng. Thời

gian này ở các tỉnh miền núi phía Bắc (như Sa Pa, Tam Đảo, Hoàng Liên Sơn) có

lúc nhiệt độ xuống dưới 0độC và có thể hình thành băng giá và tuyết rơi. [theo

“Nghiên cứu đánh giá những tập quán của đồng bào dân tộc miền núi khu vực phía

Bắc ảnh hưởng xấu đến đời sống kinh tế - xã hội. Một số giải pháp và kiến nghị”,

Chủ nhiện đề tài: TS. Nguyễn Văn Trọng, Phó Vụ trưởng vụ Kế hoạch – Tài chính,

Uỷ ban Dân tộc, 2013]

- Đơn vị hành chính: có 15 tỉnh, được chia làm 2 vùng Đông Bắc Bộ và Tây

Bắc Bộ; Đông Bắc Bộ gồm các tỉnh: Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn,

Tuyên Quang, Thái Nguyên, Phú Thọ, Bắc Giang, Quảng Ninh; Tây Bắc Bộ gồm

các tỉnh: Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên, Hòa Bình, Lai Châu, Sơn La.

- Dân số: khoảng 11.095.200 người.

3.1.1.2. Tác động của điều kiện địa lý tự nhiên

Các lợi thế của Vùng

- Thế mạnh về khai thác, chế biến khoáng sản và thuỷ điện: các tỉnh miền núi

phía Bắc là vùng có khoáng sản và trữ năng thuỷ điện lớn nhất nước ta. Lòng đất ở

đây giàu than, quặng sắt, mangan, đồng, chì, kẽm, đất hiếm, apatit... Các mỏ than

tập trung chủ yếu ở khu Đông Bắc (Thái Nguyên). Khu Đông Bắc cũng có nhiều

mỏ kim loại, đáng kể hơn cả là mỏ sắt (Yên Bái), thiếc và bôxit (Cao Bằng), kẽm –

chì ở Chợ Đồn (Bắc Kạn), đồng – vàng (Lào Cai). Khoáng sản phi kim loại đáng kể

có apatit (Lào Cai). Mỗi năm vùng kinh tế này khai thác khoảng 600 nghìn tấn

quặng để sản xuất phân lân.

Trữ năng thuỷ điện của hệ thống sông Hồng (11 triệu kW) chiếm hơn 1/3 trữ

năng thuỷ điện của cả nước. Riêng sông Đà chiếm gần 6 triệu kW. Nguồn thuỷ năng

lớn này đang được khai thác. Nhà máy thuỷ điện Thác Bà trên sông Chảy có công

suất thiết kế là 110 nghìn kW. Nhà máy thuỷ điện Hòa Bình trên sông Đà có công

suất thiết kế là 1,9 triệu kW. Nhà máy thuỷ điện Sơn La (trên sông Đà) với công

suất là 3,6 triệu kW, thuỷ điện Đại Thị (trên sông Gâm) 250 nghìn kW…

- Thế mạnh về phát triển du lịch, dịch vụ: Về phía khu vực Đông Bắc phần

lớn là núi thấp và đồi nằm ven bờ biển Đông, được bao bọc bởi các đảo và quần đảo

lớn nhỏ. Ở Vịnh Bắc Bộ tập trung quần thể bao gồm gần 3.000 hòn đảo nằm trong

các khu vực biển Vịnh Hạ Long, Bái Tử Long, Cát Hải, Cát Bà, Bạch Long Vĩ. Và

nhiều bờ biển đẹp như bờ biển Trà Cổ, Bãi Cháy, Tuần Châu và Vân Đồn thuộc tỉnh

Quảng Ninh; Cát Bà, Đồ Sơn thuộc thành phố Hải Phòng; Đồng Châu thuộc tỉnh

Thái Bình.

- Thế mạnh về cây công nghiệp, cây dược liệu, các loại rau quả cận nhiệt và

ôn đới. Bởi vậy, các tỉnh miền núi phía Bắc có thế mạnh đặc biệt để phát triển các

cây công nghiệp có nguồn gốc cận nhiệt và ôn đới. Đây chính là vùng chè lớn nhất

cả nước, với các loại chè thơm ngon nổi tiếng ở Phú Thọ, Thái Nguyên, Yên Bái,

Hà Giang, Sơn La. Ở các vùng núi giáp biên giới của Cao Bằng, Lạng Sơn, cũng

như trên vùng núi cao Hoàng Liên Sơn, điều kiện khí hậu rất thuận lợi cho việc

trồng các cây thuốc quý (tam thất, đương quy, đỗ trọng, hồi, thảo quả…) và các cây

ăn quả như mận, đào, lê. Ở Sa Pa có thể trồng rau mùa đông và sản xuất hạt giống

quanh năm.

- Thế mạnh về chăn nuôi gia súc: các tỉnh miền núi phía Bắc có nhiều đồng

cỏ, chủ yếu là trên các cao nguyên ở độ cao 600 – 700m. Các đồng cỏ thường

không lớn. Tuy vậy ở đây có thể phát triển chăn nuôi trâu, bò (lấy thịt và lấy sữa),

ngựa, dê. Bò sữa được nuôi tập trung ở cao nguyên Mộc Châu (Sơn La).

Những khó khăn do điều kiện địa lý tự nhiên

- Các tỉnh miền núi phía Bắc có địa hình đa dạng và phức tạp bao gồm đồi

núi, đồng bằng, bờ biển và thềm lục địa. Địa hình ở đây bao gồm các dãy núi cao và

rất hiểm trở, kéo dài từ biên giới phía Bắc (nơi tiếp giáp với Trung Quốc) tới phía

Tây tỉnh Thanh Hoá. Các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam là một vùng miền núi

cao hiểm trở, với những dãy núi kỳ vĩ, hang động huyền ảo, nhiều dòng suối, dòng

sông gập ghềnh uốn lượn chính là bức tường thành phía đông vùng các tỉnh miền

núi phía Bắc Việt Nam. [theo “Nghiên cứu đánh giá những tập quán của đồng bào

dân tộc miền núi khu vực phía Bắc ảnh hưởng xấu đến đời sống kinh tế - xã hội.

Một số giải pháp và kiến nghị”, Chủ nhiện đề tài: TS. Nguyễn Văn Trọng, Phó Vụ

trưởng vụ Kế hoạch – Tài chính, Uỷ ban Dân tộc, 2013]. Các tỉnh miền núi phía

Bắc nước ta là vùng có địa hình hiểm trở, lại bị chia cắt bởi những dãy núi cao và hệ

thống sông suối dày đặc, 95,4% diện tích tự nhiên có độ dốc trên 80 trong đó 84,7%

diện tích tự nhiên có độ dốc trên 250. Mặc dù phần lớn diện tích có độ cao không

quá 1000m nhưng miền núi phía Bắc có nhiều đỉnh núi cao trên 2000m ở dãy

Hoàng Liên Sơn, ở biên giới Việt - Lào... trong đó có đỉnh Phanxipang (3.143m)

được coi là nóc nhà của khu vực Đông Dương. Khí hậu tại các tỉnh miền núi phía

Bắc có đặc điểm nổi bật là khí hậu nhiệt đới có một mùa đông tương đối ấm hơn so

với khu vực Đông Bắc. Nhiệt độ trung bình năm dao động từ 21- 230C, chế độ

nhiệt cực đại vào tháng 7 là 28-290C cực tiểu từ 17-190C vào tháng 01. Lượng mưa

tương đối lớn, trung bình từ 1500-2000mm/năm. Hiện tượng thời tiết đặc biệt của

Miền núi phía Bắc là gió Lào, gió địa phương, mưa đá, sương mù, sương muối gây

ảnh hưởng rất lớn đến sinh hoạt và sản xuất của người dân.

Sản xuất chưa phát triển, cơ sở hạ tầng yếu kém: Miền núi phía Bắc chưa

hình thành nhiều vùng chuyên canh sản xuất hàng hóa, ngoại trừ vài điểm như: sữa

của Mộc Châu, lúa gạo của Mường Thanh nhưng sản lượng chưa nhiều, khả năng

hỗ trợ, thúc đẩy cho khu vực đặc biệt khó khăn rất hạn chế. Chỉ số tăng trưởng về

kinh tế của các tỉnh còn thấp, thiếu bền vững do phần lớn phụ thuộc vào tự nhiên và

nguồn ngân sách Trung ương (trên 70%), nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng cao.

Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng kỹ thuật vùng Miền núi phía Bắc vẫn còn yếu

kém. Một số xã chưa có đường ô tô đến trung tâm xã, nếu có thì cũng chưa đi được

trong cả 4 mùa, hệ thống đường liên thôn, liên bản chất lượng thấp lại đang ở thời

kỳ xuống cấp. Tỷ lệ xã có đường giao thông đến trung tâm xã được trải nhựa, bê

tông hóa đi lại được bốn mùa toàn vùng chỉ đạt trên dưới 50% như Sơn La 52,13%,

tỷ lệ có điện lưới thắp sáng toàn vùng chỉ chiếm 86,47% hai địa phương có tỷ lệ

thấp nhất là Điện Biên đạt 75,5%, Sơn La đạt 73,8% trong khi đó tỷ lệ điện lưới

thắp sáng của Tây Nguyên đạt 98,04%, Đồng bằng Sông Cửu Long là 99,44%, [47].

- Nằm trong vòng đai nhiệt đới gió mùa, nhưng do ở một độ cao từ 800-trên

3000 m nên khí hậu ngả sang á nhiệt đới và nhiều nơi cao như Sìn Hồ có cả khí hậu

ôn đới. Địa hình bị chia cắt bởi các dãy núi, các dòng sông, khe suối, tạo nên những

thung lũng, có nơi lớn thành lòng chảo như vùng Nghĩa Lộ, Điện Biên. Do vậy, các

tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam còn là nơi có nhiều tiểu vùng khí hậu. [theo

“Nghiên cứu đánh giá những tập quán của đồng bào dân tộc miền núi khu vực phía

Bắc ảnh hưởng xấu đến đời sống kinh tế - xã hội. Một số giải pháp và kiến nghị”,

Chủ nhiện đề tài: TS. Nguyễn Văn Trọng, Phó Vụ trưởng vụ Kế hoạch – Tài chính,

Uỷ ban Dân tộc, 2013]

- Miền núi phía Bắc có phần lớn diện tích là đất feralit trên đá phiến, đá vôi

và các đá mẹ khác, ngoài ra còn có đất phù sa cổ (ở vùng trung du). Nơi đây có khí

hậu nhiệt đới ẩm, gió mùa, có mùa đông lạnh, lại chịu ảnh hưởng sâu sắc của điều

kiện địa hình vùng núi.

- Khí hậu vùng Bắc Bộ cũng thường phải hứng chịu nhiều tác động xấu của

thời tiết, trung bình hàng năm có từ 6 đến 10 cơn bão và áp thấp nhiệt đới gây ra lũ

lụt, đe doạ trực tiếp đến cuộc sống và ngành nông nghiệp của toàn địa phương trong

vùng. [theo “Nghiên cứu đánh giá những tập quán của đồng bào dân tộc miền núi

khu vực phía Bắc ảnh hưởng xấu đến đời sống kinh tế - xã hội. Một số giải pháp và

kiến nghị”, Chủ nhiện đề tài: TS. Nguyễn Văn Trọng, Phó Vụ trưởng vụ Kế hoạch

– Tài chính, Uỷ ban Dân tộc, 2013]

3.1.2. Khái quát về kinh tế - xã hội các tỉnh miền núi phía Bắc

3.1.2.1. Điều kiện về kinh tế

Tình hình kinh tế các dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía bắc trong thời

gian qua có cơ cấu kinh tế nông - lâm nghiêp, công nghiệp, dịch vụ, thương mai du

lịch. Trong những năm gần đây, nền kinh tế phát triển theo hướng nông nghiêp và

công nghiệp; cùng với việc tăng năng xuất các sản phẩm công, nông nghiệp và chăn

nuôi. Các chỉ tiêu kinh tế nói chung đều giữ được mức tăng năm sau hơn năm trước.

Các dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi phía bắc luôn chịu ảnh hưởng lớn

của khí hậu nhiệt đới, gió mùa, gây nhiều khó khăn trong sản xuất và đời sống xã

hội bởi những đợt rét đậm, rét hại, những trận lũ ống, lũ quét thường xẩy ra hàng

năm, dịch bệnh xây ra ở nhiều nơi đối với người và gia súc, gia cầm. Điều đó đã

làm cho kinh tế ảnh hưởng nặng nề. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của Đảng và nhà

nước, các cấp ủy đảng và chính quyền địa phương đã cùng nhân dân các dân tộc

khắc phục hậu quả, đã vượt qua được những khó khăn và phát triển ổn định.

Đồng bào dân tộc thiểu số vung thấp ở Đông Bắc có truyền thống làm ruộng

nước, từ lâu đời đã biết thâm canh và áp dụng rộng rãi các biện pháp thủy lợi như

đào mương, bắc máng, đắp phai, làm cọn lấy nước tưới ruộng. Họ có tập quán đập

lúa ở ngoài đồng trên những máng gỗ rồi mới dùng dậu gánh thóc về nhà. Ngoài lúa

nước người Tày còn trồng lúa khô, hoa màu, cây ăn quả...

Từ lâu đời trồng trọt là nghề làm ăn chính của các dân tộc thiểu số vùng thấp.

Cây trồng gồm có cây lương thực: lúa nước, lúa nương, ngô là chủ yếu, cây thực

phẩm: rau, đậu các loại, bầu bí, cây ăn quả, cây công nghiệp và trồng trên các vùng

đất khác nhau, theo phương thức canh tác khác nhau.

Việc cấy lúa được thực hiện ở một số cánh đồng nổi tiếng của tỉnh Cao Bằng

như: như cánh đồng lúa Nước Hai ở huyện Hòa An. Giống lúa được đồng bào các

dân tộc Tày, Nùng sử dụng gồm 02 loại lúa nếp và lúa tẻ. Các thửa ruộng của đồng

bào dân tộc Tày, Nùng tỉnh Cao Bằng thường được tạo lập ở hạ lưu các dòng sông,

hoặc trong những vùng lòng chảo, một số ruộng được khai khẩn trên sườn đồi thành

các ruộng bậc thang. Việc trồng cấy lúa ở vùng hạ lưu có điều kiện chủ động tưới

tiêu, còn ruông bậc thang phải chờ nước mưa. Để có đầy đủ nước cho cây lúa ở

ruộng, ngoài việc trông chờ vào nguồn nước chảy tự nhiên, đồng bào còn làm các

cọn nước, đắp các đập nước, đào mương dẫn nước vào đồng ruộng.

Cây ngô và cây lúa nương được đồng bào coi là cây lương thực thay thế khi

mùa lúa bị thất thu. Còn khi bình thường ngô được sử dụng chủ yếu để làm thức ăn

chăn nuôi lợn, gà, vịt... Giống ngô được đồng bào sử dụng là ngô nếp và ngô tẻ,

giống ngô địa phương có ưu điểm ít bị mọt ăn nhưng thường thì năng suất thấp và

thời gian sinh trưởng dài ngày.

Cây công nghiệp được đồng bào trồng rất phổ biến trong từng gia đình và

trồng nhiều loại như: cây bông, cây chàm, cây thuốc lá, cây chè, cây hồi, cây mía,

cây trẩu, cây trám đen... Việc trồng cây công nghiệp ngoài việc phục vụ nhu cầu tự

túc của gia đình còn có loại trồng tăng thêm thu nhập cho gia đình như cây trẩu, cây

thuốc là, cây hồi...

Chăn nuôi là một bộ phận trong hoạt động kinh tế của các dân tộc thiểu số

phía Bắc. Đông bào nuôi gia súc, gia cầm, thủy sản. Đàn gia súc của đồng bào gồm

có trâu, bò, dê, lợn, chó, mèo... Trâu bò được nuôi nhiều hơn các con vật khác để

làm sức kéo trong sản xuất nông nghiệp và các dịch vụ khác. Mỗi gia đình thường

nuôi từ 2- 5 con trâu hoặc bò. Phương thức nuôi chủ yếu là chăn, thả ở rừng, sáng

thả, tối lùa trâu, bò về chuồng. Chuồng trâu, bò được làm dưới sàn nhà hoặc trong

khuôn viên nhà ở.

Ngoài ra ở một số nơi đồng bào dân tộc thiểu số phía Bắc còn nuôi ong lấy

mật, nuôi tằm lấy tơ dệt vải. nuôi cá ở ao hồ, ruộng lúa. Nuôi cá ở ruộng thường

được thực hiện sau khi cấy lúa xong đến khi gặt. Lợi dụng ruộng lúa lúc nào cũng

có nước, đồng bào tranh thủ thả cá xuống ruộng lúa, họ nuôi cá trong điều kiện tận

dụng được diện tích nước mặt, đồng thời khi con cá kiếm ăn, cá sục bùn cho lúa và

làm hạn chế cỏ dại mọc.

Ở thời kỳ tiền công nghiệp, các ngành nghề thủ công đóng vai trò quan trọng

trong cuộc sống, bởi vì nó đáp ứng nhu cầu nhiều mặt của cuộc sống. Các nghề thủ

công của đồng bào các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc bao gồm: Nghề dệt, nghề rèn,

nghề đan lát... Nghề dệt là nghề phổ biến của tất cả các dân tộc vùng Đông Bắc. Đồng

bào dệt vải để làm quần, áo, khăn, mũ, thắt lưng, chăn màn, địu con, túi đựng đồ...

Nghề mộc mang tính phổ biến là nghề làm nhà với kỹ thuật khá hoàn hảo.

Nhiều ngôi nhà tồn tại hàng trăm năm, sống trong ngôi nhà 3 - 4 đời người mà vẫn

được coi là tốt, vững chắc, không bị xiêu vẹo. Ngoài ta nghề mộc còn làm bàn, ghế,

giường tủ... phục vụ cho nhu cầu gia đình; làm thùng chứa nước, đóng thùng để

nhuộm vải...

Nghề đan lát là nghề phát triển trong mọi gia đình. Sản phẩm đan lát dùng để

phơi và chứa thóc, ngô, đậu...; dùng làm lồng gà, vịt, rọ lợn...; đan sọt, thồ... làm

dụng cụ chứa các đồ vật để vận chuyển. Tuy nhiên, trong nghề đan lát có đan nghệ

thuật. Đó là đồ dùng để chứa các đồ lễ vật dẫn cưới.

Nghề làm ngói là nghề tương đối phổ biến trong các bản làng.

Nghề rèn tuy không mang tính phổ biến ở các làng miền núi phía Bắc nhưng

nó mang tính điển hình về chất lượng. Điển hình như ở huyện Quảng Uyên, tỉnh

Cao Bằng. Đồng bào rèn các loại nông cụ sản xuất thông thường, do chất lượng tốt

nên đã trở thành hàng hóa được bán nhiều vùng khác nhau trong tỉnh Cao Bằng và

các tỉnh lân cận.

Ngoài ra còn một số nghề khác như hái lượm, săn bắn và trao đổi hàng hóa.

Kinh tế trao đổi và mua bán xuất hiện khá sớm ở phía Bắc. Các sản phẩm được trao

đổi, mua bán là hoa hồi, dầu trẩu, thuốc lá. Đặc biệt buôn bán hoa hồi và dầu trẩu

với nước láng giềng. Ở vùng Đông Bắc có nhiều chợ được hình thành từ rất lâu đời

như chợ Kỳ Lừa, chợ Đồng Đăng, tỉnh Lạng Sơn; chợ Móng Cái, chợ Vân Đồn tỉnh

Quảng Ninh...

Các chợ vùng biên vùng Đông Bắc rất có ý nghĩa trong việc thúc đẩy phát

triển kinh tế hàng hóa, là cơ sở tiền đề cho việc mở rộng quan hệ kinh tế, văn hóa

với nước ngoài. Ngoài ra vùng Đông Bắc còn hình thành rất nhiều chợ phiên trong

lịch sử. Chợ phiên không chỉ là nơi trao đổi, mua, bán hàng hóa mà còn mang tính

mở rộng quan hệ giao lưu giữa các dân tộc trong khu vực.

3.1.2.2. Điều kiện xã hội

Đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao các tỉnh miền núi phía Bắc Việt

Nam có trên 20 dân tộc sinh sống, trong đó 63% là đồng bào dân tộc thiểu số. Dân

tộc Thái (với các ngành Đen, Trắng, Đỏ và một số nhóm Thái khác), tộc người đa

số trong vùng, làm ruộng nước trong các thung lũng, các vùng lòng chảo. Người

Mường và một bộ phận người Dao cũng thế. Nhưng ngay những tộc người này cũng

phải làm thêm nương rẫy thì mới đủ sống. Người Khơmú, Laha, Kháng, Mảng,

Xinhmun... làm nương theo phương pháp thô sơ: phát rừng, đốt lấy tro, chọc lỗ tra

hạt. Còn người Mông thường ở núi cao, với các ngành Trắng, Xanh, Đen, Hoa;

Người Dao với các ngành Quấn chẹt, Nga Hoàng, người Dao đỏ. Dân tộc Mường,

dân tộc Tày cũng chiếm tỷ lệ tương đối. Ngoài ra, còn có một bộ phận người Kinh.

Các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam có lợi thế là Vùng có nguồn tài nguyên

phong phú, có tiềm năng nhất nước ta về đất đai, tài nguyên thiên nhiên, khoáng sản

với các mỏ có giá trị như apatit, sắt, đá vôi, đất hiếm, đa kim, đa khoáng... và thuỷ

điện – đây là lợi thế để phát triển các ngành công nghiệp khai thác, chế biến khoáng

sản, thuỷ điện, sản xuất giấy, sản xuất xi măng, chế biến gỗ.

Cơ cấu dân số cũng đã phần nào phản ánh sự bất cập về nguồn nhân lực.

Trong vùng thiếu trầm trọng lao động qua đào tạo; chất lượng lao động giản đơn

cũng thấp hơn các vùng khác trong cả nước.

3.2. Thực trạng nghèo đói các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

3.2.1. Đặc điểm nghèo đói và các nhân tố ảnh hưởng tới giảm nghèo bền vững

tại các tỉnh miền núi phía Bắc

3.2.1.1. Đặc điểm nghèo đói tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

Các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam phần lớn là nơi tập trung sinh sống của

đồng bào các DTTS (Chiếm trên 80% dân số toàn vùng). Nếu đưa các nhóm DTTS

để so sánh với dân tộc đa số là dân tộc Kinh, thì mức độ nghèo đói của nhóm DTTS

thường có tỷ lệ cao hơn từ 50% - 250%[15]. Tức là cứ 39% người Kinh nghèo thì các

DTTS người nghèo sẽ là 58% với người Tày, 89% với người Dao và gần 100% với

người Mông. Mức chi tiêu của các hộ nghèo DTTS cũng chỉ bằng 60% mức chi tiêu

của hộ nghèo người Kinh[15]. Từ trước đến nay mức độ đói nghèo diễn ra trầm trọng

nhất vẫn là ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Trải qua gần 30 năm đổi mới, diện mạo

các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta đã có nhiều chuyển biến quan trọng, thu nhập

bình quân đầu người đã có bước cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, các tỉnh miền núi

phía Bắc này vẫn là một trong những khu vực nghèo nhất cả nước. Cùng với quá

trình đổi mới của đất nước, tình hình kinh tế - xã hội ở các tỉnh miền núi phía Bắc

đã có bước những chuyển biến, đời sống nhân dân được cải thiện, công tác giảm

nghèo đã đạt được những thành tựu đáng kể.

Phân loại hộ nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta được thể hiện qua

bảng 3.1 sau:

Bảng 3.1 Tổng hợp phân loại hộ nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam từ năm 2016 – 2018

Hà Giang

Lạng Sơn

Phú Thọ

Sơn La

Lai Châu

Hòa Bình

Tỉnh/thành phố

Năm

2016

2017

2018

2016

2017

2018

2016

2017

2018

2016

2017

2018

2016

2017

2018

2016

2017

2018

67.297 60.428 56.083

42.49 36.537 30.583

41.05 35.247 28.667 87.146

81.26 71.798 32.259 28.257 24.195 44.112 38.293 31.792

66.76 60.007 55.727 39.961 34.391 27.582 13.625 11.458

9.177 79.502 78.897 70.124 31.268 27.912 23.955 41.524 35.595 29.376

62.602 57.826 50.033 40.743 34.853 29.442 35.609 32.382 27.074 78.865 78.645 69.823

30.1 26.849 23.623 36.423 35.155 30.134

Tổng số hộ nghèo Hộ nghèo dân tộc thiểu số Hộ nghèo về thu nhập

4.695

2.602

6.05

1.749

1.684

1.141

5.334

2.865

1.593

8.281

2.615

1.975

2.159

1.408

572

7.689

3.138

1.658

Hộ nghèo thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản

3.039

2.661

2.406

1.399

1.171

969

1.632

1.393

1.136

1.695

1.41

765

1.245

1.034

886

879

742

639

64.258 57.767 53.677 41.093 35.366 29.614 39.418 33.854 27.531 85.451

79.85 71.033 31.014 27.223 23.309 43.233 37.551 31.153

6.217

5.317

4.309

3.781

1.39

2.018

5.214

4.46

4.927

5.367

5.543

4.864

2.644

2.209

1.907

2.733

3.428

3.066

285

198

1.374

8.109

984

930

674

585

110

589

490

285

Hộ nghèo khu vực thành thị Hộ nghèo khu vực nông thôn Hộ nghèo thuộc chính sách bảo trợ xã hội Hộ nghèo thuộc chính sách ưu đãi người có công

[Nguồn: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội]

Đặc thù nghèo đói ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam là nghèo đói của

đồng bào DTTS với lối sống du canh du cư, phong tục tập quán đa dạng của đa dân

tộc. Trình độ sản xuất lạc hậu chủ yếu là tự cung tự cấp: tập quán, lao động sản xuất

của đồng bào chậm được thay đổi, sản xuất thuần nông tự sản, tự tiêu là phổ biến,

chậm thích ứng với cơ chế của nền KTTT, chưa tiếp cận được với những tiến bộ

mới của nền khoa học kỹ thuật hiện đại. Trình độ dân trí thấp, tập quán sản xuất,

canh tác lạc hậu, dân cư phân tán, tự do phá rừng làm nương rẫy. Các đối tượng

được thụ hưởng chính sách hỗ trợ còn nặng tính trông chờ, ỷ lại, không chủ động để

cố gắng vươn lên thoát nghèo. Việc chuyển đổi tập quán canh tác, ứng dụng các tiến

bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất rất hạn chế. Tâm lý chung của đồng bào DTTS

quen dựa vào tự nhiên, an phận thủ thường, dễ thỏa mãn các nhu cầu tối thiểu. Một

phần trong số họ là những người neo đơn, bệnh tật, già nua, độc thân. Nếu không có

sự trợ giúp tích cực của cộng đồng, họ sẽ bị tụt hậu mãi trong khi nền kinh tế đang

không ngừng tăng trưởng.

Theo kết quả của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội năm đến năm 2017,

cả nước có 1.986.697 hộ nghèo (chiếm 8,23% tỷ lệ so với tổng số hộ dân cư trên

toàn quốc) và có 1.306.928 hộ cận nghèo (chiếm 5,41%;) theo chuẩn nghèo tiếp cận

đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020.

Như vậy, tổng số hộ nghèo trên địa bàn 64 huyện nghèo (62 huyện theo Nghị

quyết số 30a/2008/NQ-CP ngày 27/12/2008 của Chính phủ và 02 huyện nghèo theo

Quyết định số 1791/QĐ-TTg ngày 01/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ) là

338.428 hộ (chiếm tỷ lệ 44,93%); tổng số hộ cận nghèo là 113.455 hộ (chiếm tỷ lệ

15,06%). Tổng số hộ nghèo trên địa bàn 30 huyện nghèo theo các Quyết định số

615/QĐ-TTg ngày 25/4/2011 và Quyết định số 293/QĐ-TTg ngày 05/02/2013 của

Thủ tướng Chính phủ là 151.371 hộ (chiếm tỷ lệ 35,02%); tổng số hộ cận nghèo là

52.946 hộ (chiếm tỷ lệ 12,25%).

Kết quả điều tra cho thấy số hộ nghèo miền núi Tây Bắc có tỷ lệ hộ nghèo

cao nhất với 31,24 %, tiếp theo là miền núi Đông Bắc (17,72%), khu vực Tây

Nguyên (15,27%), Đông Nam Bộ có tỷ lệ hộ nghèo thấp nhất cả nước là 1,05% và

Đồng bằng Sông Hồng chỉ có 3, 23%.

Để phân tích tình hình nghèo đói ở các tỉnh miền núi phía Bắc, luận án đã

tiến hành khảo sát về đặc điểm của người nghèo ở các tỉnh này thông qua phiếu hỏi

130 cán bộ quản lý và cán bộ làm công tác giảm nghèo ở các cấp từ Trung ương đến

địa phương thông qua các hội nghị, hội thảo liên quan đến Giảm nghèo bền vững

của Hội đồng dân tộc và Ủy ban Về Các vấn đề xã hội của Quốc hội, Văn phòng

điều phối CTMTQG-GN và cán bộ.

Các ý kiến đánh giá đặc điểm chủ yếu của người nghèo các tỉnh miền núi

phía Bắc Việt Nam từ 130 cán bộ gồm các đại biểu Quốc hội là thành viên của Ủy

ban Về Các vấn đề xã hội và Hội đồng Dân tộc của Quốc hội; các cán bộ, chuyên

viên làm công tác giảm nghèo ở Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Bộ Nông

nghiệp và phát triển nông thôn, Bộ Kế hoạch và đầu tư; cán bộ và chuyên viên Văn

phòng Quốc hội (Vụ Các vấn đề xã hội, Vụ Dân tộc); lãnh đạo, cán bộ của 4 tỉnh, 9

huyện, 27 xã ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam thể hiện như sau:

Bảng 3.2. Đặc điểm hộ nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam Đơn vị: tỷ lệ %

Trong đó TT Nội dung Đúng Tổng số ý kiến trả lời Không đúng 1 Người nghèo thường là người dân tộc thiểu số 130 96,8% 3,2%

2 130 97,7% 2,3% Người nghèo thường sống ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa

94,4% 5,6% 39,3% 60,7% 95,3% 4,7% 79,3% 20,7%

8 130 39,0% 61,0%

130 9 87,4% 12,6%

130 10 89,5% 10,5%

130 11 94,5% 5,5%

130 12 96,8% 3,2% 4 Hộ người nghèo thường có nhiều người ăn theo 130 5 Chủ hộ nghèo thường là người bị tàn tật 130 130 6 Chủ hộ nghèo thường làm nông nghiệp 7 Hộ nghèo thường có ít diện tích đất đai sản xuất 130 Tỷ lệ chủ hộ là nữ nghèo nhiều hơn tỷ lệ chủ hộ nam giới Chủ hộ nghèo ít được đi học hơn chủ hộ không nghèo Các bản không có đường ô tô đến thì nhiều người nghèo hơn Con cháu người nghèo ít được đi học hơn người không nghèo Người nghèo thường có tư tưởng phó mặc số phận, trông chờ và ỷ lại hơn người không nghèo [Nguồn: tổng hợp từ kết quả điều tra khảo sát của tác giả]

Người nghèo thường có tư tưởng phó mặc số phận, trông chờ và ỷ lại hơn người không nghèo

Con cháu người nghèo ít được đi học hơn người không nghèo

Các bản không có đường ô tô đến thì nhiều người nghèo hơn

Chủ hộ nghèo ít được đi học hơn chủ hộ không nghèo

Tỷ lệ chủ hộ là nữ nghèo nhiều hơn tỷ lệ chủ hộ nam giới

Hộ nghèo thường có ít diện tích đất đai sản xuất

Chủ hộ nghèo thường làm nông nghiệp

Chủ hộ nghèo thường là người bị tàn tật

Hộ người nghèo thường có nhiều người ăn theo

Người nghèo thường sống ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa

Người nghèo thường là người dân tộc thiểu số

0.00% 20.00% 40.00% 60.00% 80.00% 100.00% 120.00%

Trả lời không đúng

Trả lời đúng

Hình 3.2. Đặc điểm hộ nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam

[Nguồn: tổng hợp từ kết quả điều tra khảo sát của tác giả]

Qua bảng số liệu trên ta thấy: 96,8% ý kiến cho rằng người nghèo thường là

người DTTS, 97,7% cho rằng người nghèo thường sống ở vùng cao, vùng sâu, vùng

xa, 95,3% ý kiến cho rằng người nghèo thường làm nông nghiệp, 96,8% ý kiến cho

rằng người nghèo thường có tư tưởng phó mặc số phận, trông chờ và ỷ lại hơn

người không nghèo, 94,5% cho rằng con cháu người nghèo ít được đi học hơn

người không nghèo, 87,4% cho rằng chủ hộ nghèo ít được đi học hơn chủ hộ không

nghèo, 89,5% cho rằng các bản không có đường ô tô đến nhiều người nghèo hơn,

79,3% cho rằng người nghèo thường có ít đất đai sản xuất.

Người nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta chủ yếu tập trung là người

dân tộc thiểu số, tác giả nhận định các đặc điểm khác nhau giữa đồng bào dân tộc

kinh ở các tỉnh này và đồng bảo DTTS có các đặc điểm sau:

Chênh lệch về chi tiêu và thu nhập giữa nhóm đồng bào dân tộc Kinh và các

nhóm đồng bào dân tộc thiểu số có xu hướng gia tăng: Chênh lệch về chi tiêu giữa

nhóm đồng bào dân tộc Kinh, và đồng bào các dân tộc thiểu số có xu hướng gia

tăng trong giai đoạn từ năm 2004 đến 2018: vào năm 2004, chi tiêu của đồng bào

dân tộc thiểu số bằng 59% mức chi tiêu của nhóm dân tộc Kinh thì đến năm 2018,

tỷ lệ này chỉ còn là khoảng 50%.

Chênh lệch về thu nhập cũng có xu hướng tương tự: vào năm 2004 thu nhập

của nhóm đồng bào dân tộc thiểu số bằng 68% thu nhập của nhóm đồng bào Kinh,

đến năm 2018 tỷ lệ này giảm xuống chỉ còn khoảng 50%, tức là giảm khoảng 18.

Sự gia tăng chênh lệch về thu nhập chủ yếu là do tốc độ tăng trưởng cao của các

hoạt động phi nông nghiệp và công việc được trả lương (và kết quả là thu nhập đã

tăng hơn gấp đôi) trong các hộ người Kinh, trong khi các hộ dân tộc thiểu số không

có được sự gia tăng như vậy trong các hoạt động này.

Có sự chênh lệch đáng kể về trình độ giáo dục: Sự chênh lệch về trình độ

giáo dục giữa dân tộc Kinh và đồng bào dân tộc thiểu số cũng là đáng kể. Tỷ lệ

những người không có bằng cấp trong nhóm đồng bào các dân tộc thiểu số năm

2016 là 43,8%, cao khoảng gấp đôi so với tỷ lệ này của nhóm người Kinh. Tỷ lệ

những người có trình độ phổ thông trung học trở lên trong nhóm các dân tộc thiểu

số năm 2016 là 7,8%, chỉ bằng một nửa so với nhóm người Kinh.

Chênh lệch về tiếp cận với điện và nước sạch được thu hẹp lại, nhưng chênh

lệch về tiếp cận nhà vệ sinh hợp vệ sinh lại tăng lên: Tuy tiếp cận đến các dịch vụ

xã hội cơ bản như điện, nước sạch, nhà vệ sinh hợp vệ sinh đều có sự cải thiện đáng

kể đối với nhóm Kinh và Hoa, và nhóm đồng bào dân tộc thiểu số, song mức độ cải

thiện không đồng đều. Từ năm 2004 đến năm 2016, khoảng cách giữa hai nhóm dân

liên quan đến việc tiếp cận điện (tăng từ 94,5% lên 98,4% đối với nhóm Kinh-Hoa

và từ 72,5% lên 90% đối với nhóm đồng bào dân tộc thiểu số) và nước sạch (tăng từ

84.6% lên 94,8% đối với nhóm Kinh-Hoa và từ 51,5% lên 70,6%) được thu hẹp,

nhưng khoảng cách về tiếp cận nhà vệ sinh hợp vệ sinh lại tăng lên. Tỷ lệ tiếp cận

vệ sinh đã tăng đáng kể đối với người Kinh với mức tăng là 28 điểm phần trăm (từ

46,8% lên 75,1%) trong giai đoạn năm 2004 đến năm 2016 trong khi con số này đối

với đồng bào dân tộc thiểu số chỉ là 17 điểm phần trăm (từ 9,9% lên 27,2%).

Giữa các chiều có mối quan hệ nhất định: Một trong những câu hỏi chính

sách quan trọng liên quan đến phương pháp tiếp cận đa chiều đến nghèo là mối

tương tác giữa các chiều cạnh của nghèo với nhau, tức là nếu giảm được sự thiếu

hụt của chiều này có giúp giảm được thiếu hụt của chiều (các chiều khác) hay

không. Phân tích số liệu cho thấy những người có trình độ học vấn cao hơn (từ

trung học phổ thông trở lên) và ở phân vị chi tiêu cao vào năm 2004 trong nhóm

đồng bào dân tộc thiểu số đã thu hẹp đáng kể khoảng cách về chi tiêu so với những

người có các đặc tính tương tự như họ trong nhóm dân tộc Kinh. Điều này khẳng

định vai trò quan trọng của giáo dục trong việc thu hẹp khoảng cách phát triển đối

với một bộ phận của nhóm người dân tộc thiểu số.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự chênh lệch về mức sống giữa nhóm dân tộc

Kinh và nhóm đồng bào dân tộc thiểu số:

Sự xa xôi cách biệt về địa lý là rào cản lớn nhất đối với sự cải thiện phúc lợi

của đồng bào dân tộc thiểu số để giúp họ bắt kịp với nhóm người Kinh. Mức độ ảnh

hưởng của sự xa xôi cách trở về địa lý đối với sự gia tăng chêch lệch về chi tiêu đã

tăng từ 3,2% năm 2004 lên gần 16% vào năm 2018.

Có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ nghèo và tốc độ giảm nghèo giữa các nhóm

đồng bào dân tộc thiểu số: đến năm 2018 tỷ lệ nghèo chung của tất cả các dân tộc

thiểu số ở Việt Nam đều giảm. Tuy nhiên, tốc độ giảm nghèo chung cũng như giảm

theo các chiều là rất khác nhau giữa các nhóm dân tộc thiểu số. Cụ thể, trong khi

một số dân tộc như Mường, Tày, Thái có tỷ lệ nghèo tương đối thấp và tỷ lệ giảm

nghèo nhanh thì một số dân tộc khác như H’mông, Gia Rai, Xơ Đăng lại có tỷ lệ

nghèo cao và tốc độ giảm nghèo chậm.

Có khá nhiều yếu tố tác động cũng như nguyên nhân lý giải cho sự khác biệt

như vậy bao gồm các yếu tố kinh tế cũng như các yếu tố liên quan tới quan điểm, tập

tục của mỗi dân tộc. Đặc điểm chung được rút ra là nhóm dân tộc thiểu số có tỷ lệ

nghèo cao và giảm nghèo chậm tập trung ở khu vực Tây Bắc; có khoảng cách từ nhà

đến chợ, trường học và trạm y tế xa; có tỷ lệ hôn nhân cận huyết cao; tỷ lệ tảo hôn cao;

số năm đi học bình quân thấp; tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp; việc chăm sóc sức khỏe

sinh sản của phụ nữ thấp. Bên cạnh đó, cơ cấu thu nhập của hộ gia đình cũng là yếu tố

quan trọng giải thích cho sự khác biệt trong tỷ lệ nghèo và tốc độ giảm nghèo đa chiều

giữa các nhóm dân tộc. Những dân tộc có tỷ lệ thu nhập từ trồng trọt và chăn nuôi cao

như dân tộc H’Mông thì tỷ lệ nghèo cao và tốc độ giảm nghèo chậm hơn. Ngược lại,

những dân tộc có tỷ lệ thu nhập chủ yếu từ tiền lương hoặc hoạt động phi nông nghiệp

cao như Tày, Thái thì tỷ lệ nghèo thấp đồng thời có tốc độ giảm nghèo nhanh hơn so

với dân tộc Kinh nói riêng và tỷ lệ chung của cả nước.

Tóm lại, người nghèo các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam có một số đặc

điểm nổi bật sau đây:

Thứ nhất, các hộ người nghèo phần lớn là người DTTS, sinh sống ở vùng

cao, vùng sâu, vùng xa, có nhiều người ăn theo, dân trí thấp và thường có tư tưởng

phó mặc số phận, trông chờ, ỷ lại hơn so với người không nghèo.

Thứ hai, các hộ nghèo chủ yếu là những người làm việc trong lĩnh vực sản

xuất nông nghiệp và thường có ít đất đai.

Thứ ba, các hộ nghèo thường tập trung ở những thôn, bản không có đường ô

tô đến bản, người nghèo và con cháu và ít được đi học.

3.2.1.2. Nhân tố ảnh hưởng tới giảm nghèo bền vững tại các tỉnh miền núi phía Bắc

Có rất nhiều nhân tố có thể ảnh hưởng tới giảm nghèo bền vững tại các tỉnh

này, tuy nhiên tác giả có thể chia thành hai nhóm các nhân tố như sau:

Nhóm các nhân tố khách quan:

Dưới tác động của cơ chế thị trường, đói nghèo là kết quả tổng hợp của nhiều

nhân tố. Ở nước ta, các điều tra của nhiều cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã

hội và cá nhân đã cố gắng lý giải các nhân tố ảnh hưởng đến đói nghèo. Tuy cách

tiếp cận khác nhau, nhưng thường đều khẳng định các nhân tố cơ bản sau:

- Về các nhân tố phi kinh tế như văn hóa, dân tộc và tôn giáo: người nghèo

miền núi phía Bắc Việt Nam đa phần là người DTTS thuộc nhiều dân tộc khác

nhau. Cả nước có 54 dân tộc thì các tỉnh miền núi phía Bắc đã có đến hơn 30 dân

tộc cùng sinh sống. Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa, tập quán, lối sống, phương

thức sản xuất và tôn giáo khác nhau. Do đó giảm nghèo bền vững ở các tỉnh miền

núi phía Bắc chịu ảnh hưởng không nhỏ bởi nhân tố văn hóa, dân tộc và tôn giáo.

Do thiếu hiểu biết lại sống xa trung tâm văn hóa chính trị, thiếu thông tin liên lạc,

thậm chí có những thôn, bản không có cả đường ô tô đi vào… nên đồng bào dễ bị

kẻ xấu lợi dụng việc truyền đạo để lún lút truyền bá tư tưởng phản động chống

chính quyền hoặc xuyên tạc chủ trương đường lối đúng đắn của đảng và nhà nước.

Vô tình vì nhẹ dạ, cả tin có nhóm đồng bào đã gây mất trật tự, bất ổn định chính trị,

xã hội ở địa phương. Cụ thể như ý đồ thành lập “Vương quốc Mông trị” của một số

kẻ xấu vừa qua ở bản Huổi Khon, huyện Mường Nhé (Điện Biên) đã làm ảnh hưởng

xấu đến tư tưởng của đồng bào dân tộc Mông, khiến một số hộ bỏ nhà bỏ bản đi

theo kẻ xấu hoặc một số không yên tâm làm ăn, gây ảnh hưởng không nhỏ đến kết

quả giảm nghèo bền vững ở miền núi phía Bắc Việt Nam.

- Về nhân tố vốn và tài nguyên: vốn đầu tư cho các tỉnh miền núi phía Bắc

Việt Nam rất hạn hẹp, nguồn thu của địa phương quá thấp không đảm bảo trang trải

chi tiêu nên gần như phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách do Trung ương cấp. đặc

biệt, nguồn kinh phí thực hiện chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững phụ

thuộc hoàn toàn vào ngân sách Trung ương hỗ trợ, nhưng nguồn kinh phí do Trung

ương hỗ trợ mới chỉ đạt được tỉ lệ rất khiêm tốn so với nhu cầu thực tế trong khi

vốn cho vay từ các ngân hàng chính sách cũng chỉ đáp ứng được 30-40% nhu cầu

nên cũng khó khăn cho công tác giảm nghèo bền vững. Bù lại ở miền núi phía Bắc

Việt Nam hiện đang có một tài nguyên thiên nhiên phong phú chưa được khai thác,

đất đai chưa sử dụng còn nhiều đây là những nhân tố ảnh hưởng tới giảm nghèo bền

vững ở miền núi phía Bắc Việt Nam. Thứ hai, về nguồn lực tài nguyên thiên nhiên

và CSHT: Ở các tỉnh miền núi phía Bắc địa hình núi cao, xa xôi, hiểm trở, dân cư

sinh sống phân tán. Nhưng hiện nay vẫn còn nhiều xã chưa có đường ô tô đến trung

tâm xã hoặc chỉ đi lại được trong mùa khô. Tỷ lệ đường giao thông nông thôn nhựa

hóa, bê tông hóa mới đáp ứng được một phần yêu cầu của chiến lược toàn diện về

tăng trưởng và giảm nghèo; tỷ lệ đường đi lại được quanh năm mới chỉ đạt khoảng

50% và tỷ lệ đường đất còn nhiều nên việc đi lại của nhân dân trong mùa mưa gặp

nhiều khó khăn. Tiêu chuẩn kỹ thuật của đường còn nhiều yếu điểm, tải trọng cầu

cống chưa đáp ứng được tải trọng của phương tiện lớn. Mặt khác, do thời tiết phức

tạp, mưa lũ quét thường gây sạt lở núi làm hư hỏng các tuyến giao thông không ít.

Có những địa phương vào mùa mưa liên tục bị chia cắt do ngập nước, hỏng đường.

Bên cạnh công tác quản lý, khai thác, duy tu bảo dưỡng công trình sau đầu tư chưa

được quan tâm chú trọng đúng mức nên nhiều tuyến đường xuống cấp nhanh.

Ngoài ra, một số địa phương do chạy theo phong trào, thành tích nên đã coi

nhẹ khâu quản lý kỹ thuật dẫn đến một số công trình do dân tự làm không đảm bảo

kỹ thuật gây mất an toàn, lãng phí và tiêu cực, chất lượng kém, nhanh xuống cấp...

Các CSHT khác như thủy lợi, y tế, giáo dục, văn hóa... chưa được đầu tư đồng bộ

còn đầu tư dàn trải, cắt đoạn, chưa thực sự là đầu tư phát triển nên chưa đảm bảo

tính bền vững; công trình hạ tầng cấp thôn bản thường quy mô nhỏ chưa chuẩn hóa

và kiên cố hóa nên chất lượng thấp, hiệu quả sử dụng chưa cao.

Tiềm năng tài nguyên đất và rừng tuy còn lớn nhưng chưa được quản lý bảo

vệ và khai thác để phục vụ sản xuất. Các ngành khai khoáng chưa phát triển nhiều.

Ngành lâm nghiệp cũng chưa đủ sức để quản lý, bảo vệ, khai thác và chế biến sản

phẩm từ rừng tại địa phương để thu hút LLLĐ tại chỗ. Nói chung NSNN còn hạn

hẹp trong khi các Bộ, nghành cũng chưa có đủ tiềm lực hoặc chưa thực sự quan tâm

đầu tư phát triển đối với các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam do mục tiêu lợi nhuận

cao hơn mục tiêu xã hội. Bởi vì phần đa các ngành kinh tế của Việt Nam hiện nay

đang hoạt động với mục đích vì hiệu quả kinh tế nhiều hơn là hiệu quả xã hội.

Trong khi nhà nước chưa có cơ chế, chính sách điều tiết chia sẻ trách nhiệm giảm

nghèo bền vững đối với các ngành này. Vì thế tài nguyên thiên nhiên của các tỉnh

miền núi phía Bắc chưa được khai thác xứng với tiềm năng vốn có để phục vụ phát

triển KT-XH của đất nước.

Ngân sách hỗ trợ cho chương trình giảm nghèo thời gian qua chủ yếu do

NSNN đảm bảo. Huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương hầu như không có,

do các tỉnh miền núi phía Bắc nguồn thu rất ít, chi ngân sách hàng năm của các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam vẫn còn do trung ương cấp là chính. Nguồn huy động

từ cộng đồng, từ các doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế cho giảm nghèo đạt tỉ lệ

rất thấp trong khi NSNN rất hạn hẹp. Việc lồng ghép nguồn lực giảm nghèo với các

chương trình, DA khác còn nhiều bất cập do mỗi chương trình, DA đều có mục tiêu,

cơ chế quản lý, cơ chế tài chính cũng như cơ quan chủ trì riêng. Chỉ có một vài

chương trình kinh tế lớn kết hợp được khá tốt cho giảm nghèo là Thủy điện Sơn La,

định canh định cư.

Do thiếu vốn nên việc bố trí vốn cho các nhiệm vụ của Chương trình giảm

nghèo chưa được triển khai đồng bộ, như việc thực hiện chính sách hỗ trợ sản xuất một

số hộ đăng ký được hỗ trợ máy móc thiết bị như máy cày, máy bừa, máy xay xát, máy

phát cỏ, máy bơm... để phục vụ sản xuất và chế biến bảo quản nông sản sau thu hoạch

chưa được triển khai thực hiện; một số gia đình có nguyện vọng được hỗ trợ để chăn

nuôi một số vật nuôi có giá trị kinh tế cao (ong, nhím, ba ba...) nhưng chưa được hỗ trợ

hoặc mức hỗ trợ thấp, còn manh mún... Cũng do nguồn vốn hạn hẹp nên nguồn vốn hỗ

trợ làm nhà hoặc mức hỗ trợ vay vốn ưu đãi thấp không đủ để các hộ nghèo làm nhà ở

đảm bảo yêu cầu do giá thành vật liệu xây dựng tăng khá cao.

Công cuộc giảm nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc các giai đoạn vừa qua

đạt được những thành tựu đáng kể thể hiện sự nỗ lực rất lớn của các cấp chính

quyền và sự cố gắng hợp tác rất nhiều của người dân. Nhưng do hạn hẹp về vốn cho

giảm nghèo bền vững nên vẫn còn tình trạng:

Một số địa phương chưa tổ chức triển khai thực hiện chương trình hỗ trợ hộ

nghèo về xoá nhà ở tạm theo nhu cầu cần xoá nhà tạm cho các hộ nghèo (như huyện

Quỳnh Nhai, Phù Yên của Sơn La) [34].

Đầu tư cho chương trình về CSHT như các công trình đường giao thông

nông thôn, công trình thủy lợi, trường, lớp học, trạm y tế... còn dàn trải, cắt đoạn, cơ

chế quản lý đầu tư về xây dựng cơ bản thay đổi nhiều và không kịp thời dẫn đến

quá trình hoàn tất thủ tục đầu tư kéo dài làm chậm tiến độ.

Chế độ trợ giúp cho người nghèo về tiếp cận với các dịch vụ xã hội như: y tế,

giáo dục... còn chậm do người nghèo ở rải rác vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó

khăn. Chế độ ưu đãi giáo dục cho con em các dân tộc trong các trường dân lập và

các trường công lập còn chậm. Các chế độ của Nhà nước hỗ trợ người nghèo như

cho vay vốn phát triển sản xuất thời gian còn ngắn, số lượng còn hạn chế.

Mô hình sản xuất đa dạng, nhiều mô hình chưa có định mức kinh tế kỹ thuật

dẫn đến việc lập dự toán mô hình gặp nhiều khó khăn, chưa có cơ chế, giải pháp để

xử lý đầu ra cho sản phẩm sản xuất vì vậy nhiều hộ dân chưa yên tâm về đầu ra cho

sản phẩm từ đó ảnh hưởng tới thu nhập của nông dân.

Một số mục tiêu giảm nghèo chưa đạt được hoặc chưa đáp ứng yêu cầu về

tính bền vững: như tỷ lệ hộ cận nghèo khá lớn, mức thu nhập bình quân đầu người

còn thấp, tỉ lệ tăng dân số còn cao, chuyển dịch cơ cấu sản xuất chậm, tỷ lệ nông

nhàn còn nhiều.v.v...

Sự huy động vốn và hỗ trợ việc làm cho người nghèo từ cộng đồng và các

doanh nghiệp còn quá ít. Quá trình triển khai thực hiện chính sách khoán khoanh

nuôi, bảo vệ rừng không có kinh phí hỗ trợ quản lý DA và chi phí thiết kế, lập hồ sơ

cho khoán, bảo vệ rừng đã ảnh hưởng đến tiến độ, quy trình và tổ chức thực hiện

chính sách này.

Về nhân tố LLLĐ và khoa học công nghệ: Tiềm năng lao động ở các tỉnh

miền núi phía Bắc Việt Nam rất lớn song lại đang tập trung vào số các hộ nghèo:

Các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam có đến 52,43% dân số trong vùng là người

nghèo trong đó chủ yếu là đồng bào DTTS. LLLĐ này đại đa số là người có trình

độ học vấn, trình độ tư duy, kỹ năng lao động sản xuất, trình độ chuyên môn… đều

rất kém. Từ đó mà việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất kinh doanh của

đồng bào là vô cùng hạn chế nên khó có thể nâng cao NSLĐ, khó đạt được sự tăng

trưởng cao, điều đó gây cản trở không nhỏ trong quá trình phát triển KT-XH của

miền núi phía Bắc Việt Nam.

Nhóm nhân tố chủ quan của người nghèo

Qua điều tra, nghiên cứu cho thấy, sự tác động của kinh tế thị trường làm cho

một bộ phận người lao động phải sống nghèo khổ do không thích nghi được với cơ

chế mới. Sự phân hoá giàu - nghèo này bắt nguồn từ sự phân hoá về các nguồn lực

không đồng đều giữa mọi người, khi những khác biệt này được đặt trong môi

trường có kích thích và cạnh tranh về lợi ích. Các nhân tố chủ quan xuất phát từ bản

thân người nghèo ảnh hưởng đến đói nghèo thường là do các hộ nghèo thiếu hoặc

không có các yếu tố cần thiết cho phát triển sản xuất kinh doanh như: thiếu vốn,

thiếu TLSX (đất đai, công cụ lao động, trâu bò cày kéo...), thiếu sức lao động, trình

độ học vấn thấp nên thiếu kiến thức và kinh nghiệm làm ăn, việc làm thiếu và

không ổn định, đông con, mắc các tệ nạn xã hội, lười lao động ...

Nhận thức của người dân và các cấp chính quyền trong giảm nghèo bền

vững. Ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nghèo đói tập trung đại đa số ở nhóm đồng bào

DTTS vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới. Mỗi dân tộc có văn hóa, thói quen, nếp

nghĩ, tập quán sinh hoạt và cách sản xuất, canh tác khác nhau. đây là bộ phận dân

cư có trình độ dân trí thấp, khả năng tiếp thu hạn chế. Vì vậy, để thay đổi những

thói quen lâu đời của đồng bào là một vấn đề lớn, đòi hỏi phải có thời gian và một

thực tiễn phát triển thật khả quan mới có thể thu hút sự quan tâm của đồng bào. đặc

biệt là đồng bào dân tộc Mông, với lối sống du canh du cư, quen ở trên các triền

núi, đi lại rất khó khăn. Hầu hết các bản người Mông trước khi thực hiện công cuộc

giảm nghèo bền vững đều không có đường ô tô đi vào trung tâm thôn, bản. Tư duy

sống và sản xuất của đồng bào là an phận thủ thường, tự cấp, tự túc. Họ đã quen với

hình thức sản xuất tự cung, tự cấp và dựa chủ yếu vào điều kiện tự nhiên, khai thác

hết tài nguyên (đất và rừng) ở khu vực này sẽ chuyển nhà đến khu vực khác khai

thác tài nguyên tiếp để mưu sinh. Trào lưu di dân tự do của đồng bào đã trở thành

thói quen lâu đời, khó bỏ. Việc tuyên truyền, vận động thay đổi nếp nghĩ, cách làm

của đồng bào là rất khó khăn, trong khi nguồn lực của cán bộ làm công tác Giảm

nghèo bền vững lại hạn chế cả về số lượng lẫn chất lượng, điều kiện để đi đến được

với đồng bào cũng hết sức khó khăn.

Thành quả của giảm nghèo bền vững đã ảnh hưởng sâu sắc đến hầu hết các hộ

nghèo DTTS, giúp họ nhận thức được những tác động tích cực của việc giảm nghèo

bền vững đối với cuộc sống của họ đồng thời cũng nhìn nhận được những bất cập, hạn

chế của nghèo đói đối với bản thân, gia đình và con cái họ. Vì thế đa số những hộ

nghèo ở các tỉnh miền núi phía Bắc tham gia các chương trình giảm nghèo bền vững

đều muốn vươn lên thoát nghèo. Song cũng không ít hộ vẫn còn tư tưởng an phận, mặc

cảm, tự ty, ỷ lại sự trợ giúp của xã hội mà chưa chủ động vươn lên thoát nghèo. Cũng

do trình độ thấp nên nhiều yêu cầu chưa đáp ứng được. Có những hộ mặc dù đã tích

cực thực hiện một số mô hình sản xuất nhưng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn;

100

việc tiếp cận và hưởng thụ các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân còn hạn chế; chưa

thực hiện được yêu cầu “xã có công trình, dân có việc làm” để người nghèo có thể

tham gia lao động xây dựng công trình tại địa bàn tăng thêm thu nhập; số đối tượng đủ

điều kiện để xuất khẩu lao động còn quá ít...

Mặt khác trình độ, năng lực tổ chức thực hiện của các cấp, các ngành nhất là

cấp xã còn hạn chế, lúng túng, chưa mạnh dạn đột phá trong việc vận dụng cơ chế,

chính sách để triển khai thực hiện nhằm rút ngắn thời gian đưa các chính sách hỗ trợ

Giảm nghèo bền vững đến người dân. Việc rà soát, lập và điều chỉnh quy hoạch sản

xuất, giao đất, giao rừng cho nhân dân còn chậm trễ dẫn đến việc triển khai các

chính sách hỗ trợ chưa đạt được yêu cầu đề ra. Việc hoàn tất các thủ tục DA đầu tư

xây dựng CSHT thiết yếu tiến độ thực hiện chậm, nên chậm triển khai hoặc đưa vào

khai thác sử dụng các công trình DA đầu tư. đặc biệt một số địa phương do bệnh

thành tích, hoặc một số cán bộ cấp thôn, xã vì tư tưởng cá nhân nên đã phản ánh

chưa chính xác hiện trạng nghèo đói của địa phương. Thực tế vẫn còn xảy ra tình

trạng một số hộ nghèo chưa tiếp cận được với các chương trình giảm nghèo bền

vững, trong khi một số hộ không phải diện nghèo lại được hưởng lợi từ chương

trình. Hoặc còn để xảy ra các hiện tượng tiêu cực trong giảm nghèo bền vững: tiêu

cực trong cấp phát tiền hỗ trợ cho học sinh nghèo; sử dụng kinh phí sai đối tượng.

Việc truyền thông, tuyên truyền một số địa phương chưa thực sự quan tâm chú

trọng. Nguyên tắc dân chủ, công khai có nơi còn hình thức, sự tham gia của người

dân chưa tích cực.

Thực hiện giảm nghèo bền vững ở các tỉnh miền núi phía Bắc các giai đoạn

vừa qua đã nâng cao năng lực mọi mặt đối với bộ phận dân cư nghèo - một NLLĐ

tiềm năng dồi dào của quá trình phát triển KT-XH: Từ việc giáo dục thay đổi tư

duy, nhận thức đến bãi bỏ hủ tục lạc hậu, ổn đinh chính trị, xã hội giúp người nghèo

hiểu rõ trách nhiệm phấn đấu vì mục tiêu tăng trưởng chung với cộng đồng. Từ việc

đào tạo nâng cao trình độ văn hóa, trình độ tay nghề, kỹ năng sản xuất, chất lượng

đội ngũ lao động cho đến việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

Như vậy, giảm nghèo bền vững đã tác động đến các nhân tố có ảnh hưởng tích cực

101

của quá trình phát triển KT-XH góp phần đảm bảo các điều kiện của tăng trưởng và

phát triển.

3.2.2. Hiện trạng nghèo đói tại các các tỉnh miền núi phía Bắc

Bên cạnh đó, ở các tỉnh này cũng gặp không ít những khó khăn cần được giải

quyết, vẫn còn nhiều người nghèo, thậm chí thiếu ăn giáp hạt; một số gia đình con

cái thất học, ốm đau không có tiền chữa trị, thiếu đất sản xuất, nhà ở không đảm

bảo... Theo báo cáo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thì tỷ lệ hộ nghèo,

cận nghèo ở khu vực này được thể hiện qua bảng số liệu sau:

102

Bảng 3.3 Tổng hợp diễn biến hộ nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam từ năm 2016 – 2018

Tỉnh/ thành phố

Cả nước

Hà Giang Lạng Sơn Phú Thọ

Sơn La

Lai Châu Hòa Bình

74.313

48.827

46.574

92.754

36.094

50.959

Số hộ

2.351.463

Năm 2015

43,65

12,04

34,44

Tỷ lệ

25,95

40,40

24,38

9,88

Số hộ thoát nghèo

10.933

11.098

16.512

7.788

6.449

9.331

514.219

Tỷ lệ

6,42

4,14

7,22

4,46

6,13

2,87

2,17

Số hộ tái nghèo

822

10.349

318

31.212

Diễn biến hộ nghèo trong năm 2016

Tỷ lệ

0,03

0,02

0,00

0,39

3,79

0,08

0,13

Số hộ nghèo phát sinh

3.861

1.409

10.06

2.614

1.662

5.256

153.537

Tỷ lệ

2,22

0,74

3,68

2,82

0,79

1,35

0,64

Số hộ

67.297

42.49

87.146

32.259

44.112

41.05

1.986.697

Năm 2016

Tỷ lệ

38,75

22,37

34,81

20,94

31,91

10,51

8,23

Số hộ thoát nghèo

10.276

7.169

5.839

8.65

15.486

10.17

467.326

Tỷ lệ

5,92

3,78

6,30

4,11

5,67

2,60

1,94

Số hộ tái nghèo

504

256

914

8.252

623

24.191

Diễn biến hộ nghèo trong năm 2017

Tỷ lệ

0,29

0,02

0,27

0,43

2,97

0,16

0,10

Số hộ nghèo phát sinh

2.903

1.169

1.913

4.165

8.101

1.581

107.499

Tỷ lệ

1,64

0,61

0,90

1,05

2,91

1,67

0,44

Năm 2017

Tổng số hộ

176.803

191.617

396.035

278.093

94.727

212.769

24.511.255

103

Tỉnh/ thành phố

Cả nước

Hà Giang Lạng Sơn Phú Thọ

Sơn La

Lai Châu Hòa Bình

Số hộ

60.428

36.537

35.247

81.26

28.257

38.293

1.642.489

Tỷ lệ

34,18

19,07

8,90

29,22

29,83

18,00

6,70

Số hộ thoát nghèo

8.307

7.055

9.375

16.067

5.766

8.582

424.169

Tỷ lệ

4,70

3,68

2,37

5,78

6,09

4,03

1,73

Số hộ tái nghèo

487

159

1.345

253

629

10.087

Diễn biến hộ nghèo trong năm 2018

Tỷ lệ

0,27

0,02

0,04

0,48

0,26

0,29

0,04

Số hộ nghèo phát sinh

3.475

1.071

2.636

5.26

1.451

1.452

75.594

Tỷ lệ

1,93

0,55

0,65

1,86

1,50

0,67

0,30

Tổng số hộ

179.938

193.147

404.432

282.427

96.851

215.726

24.945.432

Số hộ

Năm 2018

56.083

30.583

28.667

71.798

24.195

31.792

1.304.001

Tỷ lệ

31,17

15,83

7,09

25,42

24,98

14,74

5,23

[Nguồn: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội]

104

Theo kết quả của Bảng 3.3 trên ta thấy, tỷ lệ giảm hộ nghèo ở tỉnh Hà Giang

giảm 4,9% năm 2016, giảm 4,57% năm 2017, giảm 3,01 % năm 2018; ở tỉnh Lạng

Sơn tỷ lệ hộ nghèo giảm 3,58% năm 2016, giảm 3,30% năm 2017, giảm 3,24%

năm 2018; ở tỉnh Phú Thọ tỷ lệ hộ nghèo giảm 1,53% năm 2016, giảm 1,61% năm

2017, giảm 1,81% năm 2018; ở tỉnh Sơn La tỷ lệ hộ nghèo ở Sơn La giảm 2,53%

năm 2016, giảm 2,69% năm 2017, giảm 3,8% năm 2018; ở tỉnh Lai Châu tỷ lệ hộ

nghèo giảm 5,59% năm 2016, giảm 4,98% năm 2017, giảm 4,85% vào năm 2018; ở

tỉnh Hoà Bình tỷ lệ hộ nghèo giảm 3,44% năm 2016, giảm 2,94% năm 2017 và

giảm 3,26% vào năm 2018. Ta thấy số hộ nghèo của các tỉnh khu vực Đông Bắc có

tỷ lệ giảm nhanh hơn các tỉnh khu vực Tây Bắc, có thể nói đây là kết quả tích cực

trong công tác giảm nghèo tại các địa phương này.

Bên cạnh hộ nghèo chiếm tỷ lệ lớn so với các địa phương khác thì một số

tỉnh miền núi phía Bắc cũng có tỷ lệ hộ cận nghèo rất cao (từ năm 2016 bắt đầu áp

dụng theo chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020), như:

năm 2015 số hộ nghèo của Hà Giang là 19371 hộ, năm 2016 là 22324 hộ, năm 2017

là 24572 hộ, năm 2018 là 22873 hộ; tỉnh Lạng Sơn năm 2015 số hộ nghèo là 23885,

năm 2016 là 22891 hộ, năm 2017 là 22801 hộ, năm 2018 là 21267 hộ; số hộ cận

nghèo của tỉnh Phú Thọ năm 2015 là 32878 hộ, năm 2016 là 31377 hộ, năm 2017 là

29510 hộ, năm 2018 là 26134 hộ; tỉnh Sơn La số hộ cận nghèo cũng rất nhiều, năm

2015 số hộ là 25048, năm 2016 là 29812 hộ, năm 2018 là 31219 hộ; tỉnh Lai Châu

năm 2015 có số hộ cận nghèo là 8982, năm 2016 là 11169 hộ, năm 2017 là 11227

hộ, năm 2018 là 10771 hộ; tỉnh Hòa Bình năm 2015 có số hộ cận nghèo là 24586

hộ, năm 2016 có 29017 hộ, năm 2017 là 31657 hộ, năm 2018 là 30512 hộ, cụ thể

được thể hiện qua bảng số liệu sau:

105

Bảng 3.4 Tổng hợp diễn biến hộ cận nghèo ở một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam từ năm 2016 – 2018

Tỉnh/thành phố

Cả nước

Hà Giang Lạng Sơn Phú Thọ

Sơn La Lai Châu Hòa Bình

19.371

23.885

32.878

25.048

8.982

24.586

Số hộ

1.231.669

Năm 2015

12,69

8,50

9,30

10,05

11,76

Tỷ lệ

11,38

5,20

Số hộ thoát cận nghèo

6.372

12.143

10.54

2.84

5.258

5.829

359.691

3,39

3,14

3,91

3,18

2,52

Tỷ lệ

3,42

1,52

520

2.537

2.079

Số hộ tái cận nghèo

33.751

Diễn biến hộ cận nghèo trong năm 2016

0,02

0,13

0,93

0,00

0,99

0,05

0,14

8.689

5.339

10.122

13.871

5.027

7.613

407.495

5,00

2,81

2,59

5,08

5,42

3,61

Tỷ lệ Số hộ cận nghèo phát sinh Tỷ lệ

1,69

Tổng số hộ

173.656

189.902

390.519

273.108

92.682

210.65

24.149.963

Năm 2016

22.324

22.891

31.377

29.812

11.169

29.017

Số hộ

1.306.928

Tỷ lệ

12,86

12,05

8,03

10,92

12,05

13,77

5,41

Số hộ thoát cận nghèo

5.925

6.031

11.23

10.781

3.8

6.385

406.49

Tỷ lệ

3,41

3,18

2,88

3,95

4,10

3,03

1,68

Số hộ tái cận nghèo

413

481

432

1.688

185

1.768

25.812

Diễn biến hộ cận nghèo trong năm 2017

0,23

0,25

0,11

0,61

0,20

0,83

0,11

7.94

5.585

9.1540

12.172

3.768

7.257

369.774

Tỷ lệ Số hộ cận nghèo phát sinh Tỷ lệ

4,49

2,91

2,31

4,38

3,98

3,41

1,51

Năm 2017

Tổng số hộ

176.803

191.617

396.035

278.093

94.727

212.769

24.511.255

106

Tỉnh/thành phố

Cả nước

Hà Giang Lạng Sơn Phú Thọ

Sơn La Lai Châu Hòa Bình

24.572

22.801

29.510

31.237

11.227

31.657

Số hộ

1.304.680

13,90

11,90

7,45

11,23

11,85

14,88

Tỷ lệ

5,32

Số hộ thoát cận nghèo

7.965

6.342

10.775

11.952

4.019

9.057

401.677

4,51

3,31

2,72

4,30

4,24

4,26

Tỷ lệ

1,64

Số hộ tái cận nghèo

228

262

1.016

253

1.145

14.155

Diễn biến hộ cận nghèo trong năm 2018

0,13

0,02

0,06

0,36

0,26

0,53

0,06

6.038

4.774

7.137

10.918

3.31

6.767

316.132

Tỷ lệ Số hộ cận nghèo phát sinh Tỷ lệ

3,36

2,47

1,76

3,87

3,42

3,14

1,27

Tổng số hộ

179.938

193.147

404.432

282.427

96.851

215.726

24.945.432

Năm 2018

22.873

21.267

26.134

31.219

10.771

30.512

Số hộ

1.234.465

12,71

11,01

6,46

11,12

14,14

Tỷ lệ

4,95

11,05 [Nguồn: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội]

107