Luận án Tiến sĩ Báo chí học: Phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng

Chia sẻ: Nguyen Ma | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:201

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm nhận diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng, từ đó làm rõ những giá trị thời đại và đề xuất những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Báo chí học: Phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN TRẦN THỊ VÂN ANH PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ CỦA NHÀ BÁO HOÀNG TÙNG Ngành: Báo chí học Mã số: 9320101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC Hà Nội – Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN TRẦN THỊ VÂN ANH PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ CỦA NHÀ BÁO HOÀNG TÙNG Ngành: Báo chí học Mã số: 9320101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. Trƣơng Ngọc Nam 2. TS. Trần Thị Thu Nga Hà Nội – Năm 2019
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án này, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô giáo, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Với tấm lòng trân trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành đến Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Khoa Phát thanh Truyền hình, Khoa Báo chí Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Xin chân thành cảm ơn giáo viên hƣớng dẫn, PGS, TS. Trƣơng Ngọc Nam và TS. Trần Thị Thu Nga đã trực tiếp chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày… tháng 6 năm 2019 Tác giả luận án Trần Thị Vân Anh i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ có tiêu đề: “Phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu đƣợc sử dụng trong luận án có nguồn trích dẫn đầy đủ và trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày … tháng 6 năm 2019 Tác giả luận án Trần Thị Vân Anh ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU……………………………………………………………………... 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ….…………………………... 8 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ VÀ PHONG CÁCH CÁ NHÂN CỦA NHÀ BÁO VIẾT CHÍNH LUẬN……………………………………………………………….. 30 1.1. Các quan điểm tiếp cận, khái niệm về phong cách chính luận báo chí và phong cách cá nhân của nhà báo chính luận………………………….... 30 1.1.1. Phong cách chính luận báo chí………………………………………..... 30 1.1.2. Các quan điểm tiếp cận về phong cách cá nhân……………………….. 40 1.1.3. Khái niệm và đặc điểm phong cách cá nhân của nhà báo chính luận…. 47 1.2. Các bình diện thể hiện của phong cách chính luận báo chí……….... 50 1.2.1. Thể hiện qua phƣơng diện nội dung tác phẩm…………….................... 50 1.2.2. Thể hiện qua phƣơng diện hình thức tác phẩm………............................ 52 1.3. Những yếu tố tác động đến việc định hình phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận………………………………………………............ 55 1.3.1. Những yếu tố chủ quan…………………………………….................... 55 1.3.2. Những yếu tố khách quan ………………………………….................... 59 CHƢƠNG 2: NHẬN DIỆN PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ CỦA NHÀ BÁO HOÀNG TÙNG………………………………................... 62 2.1. Những yếu tố tác động đến quá trình hình thành phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng………………………………........... 62 2.1.1. Những yếu tố khách quan ……………………………………………… 63 iii
2.1.2. Những yếu tố chủ quan……………………………………………….... 66 2.2. Phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng thể hiện qua phƣơng diện nội dung tác phẩm……………………………………………. 70 2.2.1. Đề tài những anh hùng dân tộc…………………………………………. 70 2.2.2. Đề tài những sự kiện lịch sử quan trọng……………………………….. 72 2.2.3. Đề tài chính trị - xã hội…………………………………………………. 74 2.2.4. Đề tài chỉ đạo các hoạt động đời sống, đƣờng lối chính sách của Đảng.. 77 2.2.5. Những đề tài khác……………………………………………………… 79 2.3. Phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng thể hiện qua phƣơng diện hình thức tác phẩm…………………………………………… 80 2.3.1. Nghệ thuật đặt đầu đề tác phẩm…………………………………… 81 2.3.2. Thể hiện qua kết cấu tác phẩm…………………………………………. 87 2.3.3. Thể hiện qua nghệ thuật ngôn từ……………………………………….. 92 2.4. Phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng thể hiện qua một số đặc tính khác…………………………………………………………………. 118 2.4.1. Thể hiện ở tính ổn định………………………………………………… 118 2.4.2. Thể hiện ở tính cá thể hóa……………………………………………… 119 CHƢƠNG 3: GIÁ TRỊ THỜI ĐẠI VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO CÁC NHÀ BÁO TỪ VIỆC NGHIÊN CỨU PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ CỦA NHÀ BÁO HOÀNG TÙNG………………………………………………………………………… 125 3.1. Những giá trị thời đại trong phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng……………………………………………………………... 125 3.1.1. Cổ súy tinh thần yêu nƣớc của nhân dân………………………………. 125 3.1.2. Định hƣớng nhân dân tin theo Đảng, theo lãnh tụ……………………... 128 3.1.3. Lên án và đả kích quân xâm lƣợc………………………………………. 131 3.1.4. Cổ động phong trào xây dựng đất nƣớc tiến lên con đƣờng XHCN…… 135 3.1.5. Thể hiện những khát vọng của nhân dân trong thời chiến và những tâm tƣ, tình cảm và những băn khoăn của nhân dân trong thời bình……………… 138 3.1.6. Nhà chép sử bằng tác phẩm chính luận………………………………… 139 iv
3.2. Những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng………………… 140 3.2.1. Trau dồi đạo đức, tri thức, kỹ năng…………………………………….. 140 3.2.2. Có lý tƣởng nghề nghiệp, có bản lĩnh chính trị, lập trƣờng tƣ tƣởng vững vàng, nhân sinh quan, thế giới quan tiên tiến và nắm vững chủ trƣơng chính sách của Đảng…………………………………………………………... 142 3.2.3. Nắm bắt thời cuộc và không ngừng sáng tạo…………………………... 144 3.2.4. Chú trọng công tác làm tƣ liệu và để lại dấu ấn trong phong cách…….. 146 3.2.5. Sử dụng ngôn ngữ chính luận đặc sắc và nghệ thuật…………………... 147 KẾT LUẬN DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt 1 Chủ nghĩa xã hội CNXH 2 Cách mạng tháng Tám CMTT 3 Cơ quan báo chí CQBC 4 Khuynh hƣớng chính trị KHCT 5 Nhà xuất bản NXB 6 Nhân dân ND 7 Phó Giáo sƣ PGS 8 Tác phẩm TP 9 Tác phẩm báo chí TPBC 10 Tác phẩm chính luận TPCL 11 Tác giả TG 12 Tiếng nói Việt Nam TNVN 13 Trung ƣơng TƢ 14 Tiến sĩ TS 15 Việt Nam VN 16 Xã luận XL 17 Xã hội chủ nghĩa XHCN vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: Các dạng thức ngữ pháp của của đầu đề trong các tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng………………………………….……………….. 85 Bảng 2.2: Các kiểu câu đƣợc sử dụng trong tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng……………………………………………………………………. 110 Bảng 2.3: Các phƣơng thức liên kết sử dụng trong tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng……………………………………………………………….. 117 vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.1: Các dạng thức ngữ pháp của của đầu đề trong các tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng……………………………………………..……... 85 Biểu đồ 2.2: Các kiểu câu đƣợc sử dụng trong tác phẩm chính luận của 111 Hoàng Tùng……………………………………………………………………... Biểu đồ 2.3: Các dạng biện pháp tu từ đƣợc sử dụng trong tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng…………………………………………………………... 117 viii
DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Trang Phụ lục 1: Một tác phẩm chính luận báo chí tiêu biểu của nhà báo Hoàng Tùng với chủ đề những anh hùng dân tộc XII Phụ lục 2: Một tác phẩm chính luận báo chí tiêu biểu của nhà báo Hoàng Tùng với chủ đề những mốc lịch sử quan trọng của đất nƣớc……………... XIV Phụ lục 3: Một tác phẩm chính luận báo chí tiêu biểu của nhà báo Hoàng Tùng với chủ đề chỉ đạo các hoạt động đời sống, đƣờng lối chính sách của Đảng…………………………………………………………………………….. XVI Phụ lục 4: Các dạng cấu trúc tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng……… XVIII Phụ lục 5: Các dạng biện pháp tu từ đƣợc sử dụng trong tác phẩm chính luận của Hoàng Tùng………………………………………………………… XIX Phụ lục 6: 113 bài báo chính luận của nhà báo Hoàng Tùng trong tuyển tập “Những bài báo chính luận”, do NXB Chính trị quốc gia xuất bản…… XX Phụ lục 7: Khảo sát và phỏng vấn sâu về phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng…………………………………………. XXV ix
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, cùng với sự phát triển nhanh chóng của mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội, đặc biệt là sự bùng nổ các phƣơng tiện truyền thông đại chúng, chúng ta, hằng ngày, hằng giờ đang tiếp nhận một số lƣợng thông tin khổng lồ, ồ ạt, đa chiều và đa diện. Với các chức năng đặc trƣng là cung cấp thông tin và định hƣớng dƣ luận xã hội, báo chí và truyền thông đã và đang tiếp tục khẳng định vị thế quan trọng của mình trong đời sống xã hội hiện đại, giúp cho công chúng có một cái nhìn sâu sắc, đúng đắn về bản chất của mọi sự vật, hiện tƣợng. Thông tin mà báo chí truyền thông cung cấp cho công chúng có chất lƣợng cao hay thấp, một chiều hay đa chiều, đầy đủ hay phiến diện; mức độ tác động cũng nhƣ hiệu quả thực tiễn của báo chí, vai trò của báo chí và truyền thông trong việc thúc đẩy sự phát triển của xã hội nhƣ thế nào,... phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là nhân tố con ngƣời, là những ngƣời hoạt động trong lĩnh vực báo chí. Để có đƣợc một tác phẩm báo chí sinh động, sâu sắc và chất lƣợng, không thể thiếu đƣợc những nhà báo tài ba, phong cách và đầy nhiệt huyết. Phong cách của nhà báo là những đặc trƣng trong sáng tạo của nhà báo, thể hiện rõ tính chuyên nghiệp qua cách viết, cách lựa chọn đề tài, cách phản ứng của nhà báo với hoàn cảnh. Phong cách của nhà báo đƣợc thể hiện qua những sản phẩm mà họ sáng tạo. Mỗi nhà báo có một giọng văn, một cách viết khác nhau. Thông qua những nét riêng biệt này, ngƣời ta có thể phân biệt đƣợc nhà báo này với nhà báo khác. Trong cuốn “Phƣơng pháp và phong cách Hồ Chí Minh”, (1997) giáo sƣ Đặng Xuân Kỳ nhận định: “Phong cách chính là con ngƣời cũng có phần đúng khi xem xét những giá trị nghệ thuật của ngƣời nghệ sĩ, trong đó không phải chỉ chứa đựng tài năng nghệ thuật, mà còn cả trí tuệ, tƣ tƣởng và tâm hồn của ngƣời nghệ sĩ…” [47, Tr.130]. Khi viết nhiều, nhà báo sẽ tạo nên một hệ thống bài báo, một số ngƣời cũng có thể tạo nên phong cách. Tuy nhiên, không phải cứ viết nhiều là trở thành nhà báo có phong cách, không phải nhà báo nào cũng có phong cách, chỉ những nhà báo khẳng định đƣợc mình bởi những nét độc đáo, đa dạng và bền vững thì mới có 1
phong cách. Phong cách nhà báo không hoàn toàn tự nhiên mà có. Nó có thể đƣợc hình thành trong quá trình lao động, sáng tạo, tu chỉnh và gọt giũa. Một ngƣời làm nghề báo dù có trình độ chuyên môn cao, nhƣng để định hình đƣợc tên tuổi trong lòng công chúng, để trở thành một nhà báo lớn, để góp phần tạo ra “thƣơng hiệu” cho mình nhất thiết cần phải có đƣợc phong cách. Trên thực tế, có nhà báo nổi tiếng với những bài điều tra nghiêm cẩn, chính xác và chuẩn mực. Lại có nhà báo đƣợc công chúng nhớ đến bởi sự mạnh mẽ và nhiệt huyết, xông thẳng vào những vấn đề nóng bỏng, không né tránh. Tuy nhiên, loại thể chính luận trên báo chí hiện nay đang thiếu những cây bút có tầm và những tác phẩm thực sự sắc sảo, để lại ấn tƣợng đối với bạn đọc. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, thời cuộc đổi thay nhanh, diễn biến cuộc đấu tranh tƣ tƣởng ngày càng phức tạp, đội ngũ nhà báo chính luận giỏi, có phong cách giữ vai trò quan trọng hơn bao giờ hết. Thực tế, với chiều dài lịch sử phát triển của mình, Báo Nhân Dân là nơi quy tụ nhiều cây bút chính luận tài năng, đặc sắc, có phong cách, có dấu ấn riêng, trong đó có nhà báo Hoàng Tùng. Nhà báo Hoàng Tùng, tên thật là Trần Khánh Thọ, sinh ngày 14-1-1920, tại xã Nhân Hòa, huyện Lý Nhân (Hà Nam). Ông là một nhà báo chính luận bậc thầy, một đại thụ của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Bản lĩnh, phong cách báo chí, tài năng và nhiều nhân tố ƣu việt khác đã làm nên tên tuổi Hoàng Tùng. Trong Hội thảo: "Nhà báo Hoàng Tùng với báo chí cách mạng Việt Nam" ngày 19 tháng 1 năm 2015, tại Trụ sở Báo Nhân Dân, nhà báo Hà Ðăng, nguyên Ủy viên T.Ƣ Ðảng, nguyên Trƣởng Ban Tƣ tƣởng-Văn hóa T.Ƣ, nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, đã khẳng định: “Những bài chính luận của Anh trực tiếp đề cập những vấn đề chính trị, xã hội rộng lớn nhất, nóng bỏng nhất. Giọng văn của ông hùng hồn, ngôn ngữ vừa hiện đại lại vừa rất dân gian, giàu hình tƣợng, đôi khi pha lẫn điển tích, rực lửa chiến đấu và đặc biệt hấp dẫn. Phong cách viết của ông rất riêng, đến nỗi không chỉ những ngƣời làm báo Nhân Dân, mà cả giới báo chí, qua các bài viết, qua những bài viết có ký tên hay không ký tên, đều nhận ra rằng đó là bài của Hoàng Tùng.” [30]. Cũng trong Hội thảo này, đồng chí Ðinh Thế Huynh, Ủy viên Bộ chính trị đã nhận xét về nhà báo Hoàng Tùng nhƣ sau: “Ông đã viết hàng nghìn bài báo, trong đó hầu hết là các bài xã luận, bình luận, mang hơi thở 2
nóng bỏng của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nƣớc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những bài viết của ông hừng hực chất lửa, đanh thép, sắc sảo, lay động lòng ngƣời, bởi lập luận chặt chẽ, giàu hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc, có dấu ấn riêng. Suốt hàng chục năm trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nƣớc, những bài xã luận trên Báo Ðảng thật sự là tiếng kèn xung trận bởi tinh thần phụ trách, sự kịp thời, sắc bén và sinh động...”. [94]. Có thể nói, nhà báo chính luận Hoàng Tùng là một trong những tấm gƣơng sáng nhất để các nhà báo chính luận trẻ noi theo và học hỏi kinh nghiệm. Tuy nhiên, cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu về phong cách chính luận báo chí của Hoàng Tùng một cách có hệ thống. Từ những lý do trên, nghiên cứu sinh chọn đề tài “PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ CỦA NHÀ BÁO HOÀNG TÙNG” làm đề tài nghiên cứu luận án của mình. Nghiên cứu sinh chọn đề tài này trƣớc hết để tìm hiểu những đặc trƣng phong cách, phong cách chính luận báo chí, góp phần nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng. Trên cơ sở đó, tác giả tìm ra những nét nổi bật, những giá trị cốt lõi trong phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng. Những kết quả nghiên cứu của đề tài có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc dạy và học các môn học liên quan đến chuyên ngành báo chí. Cùng với hƣớng tiếp cận, góc nhìn đó, đề tài có thể làm rõ đƣợc vai trò, vị trí, sức mạnh và tầm quan trọng của việc hình thành phong cách chính luận báo chí nhằm giúp ngƣời viết báo phát triển tốt hơn trong công tác sau này. Đồng thời, đề tài cung cấp những thông tin để có một cái nhìn hệ thống, toàn diện về phong cách chính luận báo chí. Việc nghiên cứu, nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng còn có ý nghĩa to lớn về mặt thực tiễn. Nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng và những bài học kinh nghiệm từ việc nghiên cứu đề tài sẽ giúp ích cho nhiều nhà báo trẻ đúc rút, học hỏi đƣợc ít nhiều những kỹ năng, kinh nghiệm trong cách viết, cách hình thành đƣợc phong cách viết, từ đó nâng cao đƣợc hiệu quả, chất lƣợng và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chuyên môn của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm nhận diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng, từ đó làm rõ những giá trị thời đại và đề xuất những 3
bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Để đạt đƣợc mục đích đã nêu trên, trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã có, đề tài sẽ tập trung giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đƣợc xác định quan trọng, cụ thể nhƣ sau: Thứ nhất: Hệ thống hóa và làm rõ tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài. Thứ hai: Hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận về phong cách chính luận báo chí và phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận. Thứ ba: Phân tích và nhận diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. Thứ tư: Trên cơ sở đó, làm rõ những giá trị thời đại và đề xuất một số bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài Là phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Đề tài chủ yếu nghiên cứu phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng qua một số tác phẩm chính luận tiêu biểu của tác giả đƣợc đăng trên báo Nhân Dân và đã đƣợc viết từ năm 1945 đến năm 2000. 4. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài Quá trình nghiên cứu đề tài đặt ra những câu hỏi nghiên cứu sau: Thứ nhất, các quan điểm tiếp cận, khái niệm về phong cách chính luận báo chí và phong cách cá nhân của nhà báo chính luận? Những thể hiện của phong cách chính luận báo chí? Các yếu tố tác động đến việc định hình phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận? Thứ hai, nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng qua các phƣơng diện nhƣ: nội dung, hình thức tác phẩm và thể hiện qua một số đặc tính khác? 4
Thứ ba, những yếu tố tác động đến quá trình hình thành phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng? Những giá trị thời đại trong phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng? Những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng? 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài 5.1. Phƣơng pháp luận Thực hiện quá trình nghiên cứu, đề tài kết hợp chặt chẽ giữa tƣ duy biện chứng với quan điểm lịch sử để xem xét phân tích một cách toàn diện lịch sử hình thành và phát triển của thuật ngữ phong cách. Kết hợp với cơ sở khoa học lý thuyết về phong cách học, đặc điểm, nội dung, những nhân tố tác động đến phong cách và các lý thuyết về báo chí học, chính luận báo chí, đề tài sử dụng những lý thuyết này làm cơ sở để xây dựng nên những cơ sở lý luận về phong cách chính luận báo chí. Từ đó, đề tài sẽ đi sâu phân tích, nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng, làm rõ những giá trị thời đại và đề xuất một số bài học kinh nghiệm từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Để triển khai đề tài, luận án sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ: phƣơng pháp thống kê và phân loại, phƣơng pháp miêu tả, phƣơng pháp phân tích nội dung, phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng... Cụ thể là: - Phƣơng pháp thống kê và phân loại: phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để thống kê và phân loại các dữ liệu nghiên cứu, làm cơ sở khoa học cho các phân tích, đánh giá kết luận của luận án. - Phƣơng pháp miêu tả: phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để miêu tả các phƣơng diện thể hiện qua nội dung và hình thức các tác phẩm chính luận của nhà báo Hoàng Tùng. Trên cơ sở đó, luận án làm rõ những đặc điểm phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng. - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp nội dung: phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để đi sâu vào phân tích, tổng hợp các nội dung, đặc điểm của phong cách chính luận báo chí; các yếu tố chi phối việc hình thành phong cách chính luận báo chí; sự thể hiện của phong cách chính luận báo chí; phân tích, nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng, làm rõ những giá trị thời đại và đề xuất một số bài học 5
kinh nghiệm từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Phƣơng pháp lịch sử: phƣơng pháp này đòi hỏi đặt đối tƣợng nghiên cứu trong bối cảnh lịch sử cụ thể nhằm nhận diện sự phát triển mang tính quy luật. Phƣơng pháp lịch sử đƣợc sử dụng trong luận án để phân tích, nhận diện những nhân tố tác động, giá trị thời đại của phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành: trong nghiên cứu khoa học xã hội, phƣơng pháp này có sự hợp tác của hai ngành khoa học trở lên để cùng đạt đến những mục tiêu chung trong nhận thức đối tƣợng nghiên cứu. Phƣơng pháp liên ngành đƣợc sử dụng trong luận án, cụ thể là ngôn ngữ học và báo chí học để nhìn nhận một cách toàn diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Phƣơng pháp khảo sát và phỏng vấn chuyên gia, chủ yếu đƣợc dùng để khảo sát và phỏng vấn các chuyên gia, các nhà nghiên cứu báo chí để làm rõ phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng: phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để khảo sát một số tác phẩm chính luận tiêu biểu của nhà báo Hoàng Tùng đƣợc đăng trên báo Nhân Dân và đã đƣợc viết từ năm 1945 đến năm 2000. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận của đề tài Những kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm sáng tỏ và bổ sung một số vấn đề về lý luận chính luận báo chí nói chung và phong cách cá nhân của nhà báo chính luận nói riêng nhƣ khái niệm và đặc điểm về phong cách chính luận, phong cách chính luận báo chí, phong cách cá nhân của nhà báo chính luận; các yếu tố tác động đến việc định hình phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận. Luận án góp phần tạo khung lý luận cần thiết về phong cách chính luận báo chí làm phong phú thêm cho cơ sở lý luận báo chí nƣớc nhà và là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu báo chí, các cơ sở đào tạo báo chí trong cả nƣớc và những cá nhân thực hiện công tác nghiên cứu những nội dung liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài 6
Luận án hệ thống hóa những tri thức cần thiết và xây dựng một bức tranh tƣơng đối hoàn chỉnh về phong cách, phong cách chính luận báo chí, phong cách cá nhân của nhà báo, những yếu tố tác động, định hình phong cách cá nhân của nhà báo và nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Hoàng Tùng. Luận án làm rõ những giá trị thời đại trong phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng và rút ra những bài học kinh nghiệm từ việc nghiên cứu đề tài sẽ giúp ích cho các giảng viên, sinh viên báo chí và nhiều nhà báo đúc rút, học hỏi đƣợc những kỹ năng, kinh nghiệm trong cách viết, hình thành đƣợc phong cách viết chính luận, từ đó nâng cao đƣợc hiệu quả, chất lƣợng và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chuyên môn của mình. 7. Những đóng góp mới của đề tài Với những nội dung nhƣ trên, luận án có một số đóng góp đƣợc thể hiện rõ ở những khía cạnh nhƣ sau: - Một là, khẳng định rõ hơn về lý luận, thực tiễn, các quan điểm tiếp cận, khái niệm về phong cách chính luận báo chí và phong cách cá nhân của nhà báo chính luận, những thể hiện của phong cách chính luận báo chí, các yếu tố tác động đến việc định hình phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận. - Hai là, nhận diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Ba là, làm rõ những giá trị thời đại trong phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. - Bốn là, từ những nội dung trên, luận án rút ra những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Tổng quan tình hình nghiên, Kết luận, Danh mục các bảng biểu, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục; luận án gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về phong cách chính luận báo chí và phong cách cá nhân của nhà báo viết chính luận Chƣơng 2: Nhận diện phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng Chƣơng 3: Giá trị thời đại và những bài học kinh nghiệm cho các nhà báo từ việc nghiên cứu phong cách chính luận báo chí của nhà báo Hoàng Tùng 7
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1. Những nghiên cứu đề cập đến phong cách, chính luận báo chí và phong cách chính luận báo chí 1.1. Các công trình nghiên cứu về phong cách Trên thế giới, thuật ngữ phong cách đã đƣợc đề cập đến rất nhiều trong các công trình nghiên cứu thuộc các lĩnh vực khác nhau. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu sau: - Trong cuốn sách "Thuộc về phong cách: Số lượng và chất lượng", tác giả Chatman S. viết vào năm 1967 đã cho rằng, phong cách là sản phẩm của sự lựa chọn mang tính sáng tạo cá nhân trong một tập hợp các mô hình ngôn ngữ có thể lựa chọn, đó là khả năng viết rõ ràng, chính xác theo cách có thể thu hút đƣợc ngƣời đọc. - Trong cuốn sách “Phong cách ngôn ngữ”, năm 1973 tác giả Enkvist, E. N. viết: “Phong cách là việc tìm hiểu đặc trƣng của một kiểu loại văn bản, một cá nhân nào đó trên cơ sở khác biệt so với cách dùng thông thƣờng”. - Trong bài luận về ngôn ngữ và văn học “Thơ ca và phong cách”, đƣợc xuất bản tại Boston vào năm 1997, tác giả Hill, A. A đã nhận định rằng, phong cách là những điều chỉ thuộc về phƣơng tiện biểu đạt mà không đề cập đến nội dung vì một ý tƣởng có thể đƣợc biểu đạt theo nhiều cách khác nhau. - Bài viết “Chức năng của phong cách” trong Hội thảo quốc tế về ngôn ngữ học lần thứ 9, tại Hague, năm 1964 tác giả Riffaterre, M. đã đề cập đến phong cách nhƣ là nghệ thuật viết, nghệ thuật diễn đạt sao cho đạt đƣợc hiệu quả nhƣ mong muốn. - Trong giáo trình online “Ngôn ngữ và phong cách” của trƣờng Đại học Lancaster năm 2010 viết: “Phong cách gắn liền với tác giả. Nó là sự khác biệt của ngƣời này với ngƣời khác, của giai đoạn lịch sử này với giai đoạn lịch sử khác, v.v. thông qua một hệ thống các đặc điểm ngôn ngữ đặc trƣng nhƣ ngữ vực, thể loại, thời gian, v.v.” - Trong cuốn sách “Phong cách ngôn ngữ Pháp” xuất bản tại trƣờng Đại học Toronto Press, Canada, vào năm 1961, tác giả Bally, Ch. cho biết, phong cách đƣợc 8
các nhà ngôn ngữ học Châu Âu chú ý đến từ nửa đầu thế kỷ XX, và cho đến những năm 1960 thì việc nghiên cứu phong cách học nhận đƣợc sự quan tâm rộng rãi của các nhà ngôn ngữ học Anh và Mĩ. Tác giả cho rằng, phong cách học nghiên cứu tính biểu cảm của ngôn ngữ và sự phối hợp các sự kiện lời nói có khả năng tạo nên sự biểu cảm ấy của ngôn ngữ. - Trong cuốn sách “Lí thuyết về chỉnh thể nghệ thuật”, tác giả M.M. Girsman xuất bản năm 2007, khi bàn đến vấn đề phong cách, tác giả cho rằng, phong cách là sự hiện diện rõ rệt trực tiếp và sự biểu hiện chỉnh thể ấy trong từng yếu tố hợp thành của tác phẩm và trong tác phẩm hoàn chỉnh nhƣ một chỉnh thể. - Trong tác phẩm “Ngữ văn học và văn hóa học” xuất bản năm 1990, P.N. Sakulin viết: “Phong cách là sự độc đáo, là sự khác biệt của hình thức này với các hình thức khác tƣơng tự nhƣ nó”. Đầu thế kỉ XX, thuật ngữ phong cách đă đƣợc quan tâm sâu sắc. Ở Liên xô, viện sĩ M.B.Khrápchencô đã dành khá nhiều công sức nghiên cứu vấn đề này. Trong cuốn “Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát triển của văn học”, ông đã thống kê và đƣa ra đến gần 20 cách hiểu khác nhau về phong cách. Các nhà khoa học lại càng nhận ra sự đa dạng, phức tạp của nó. Theo tác giả “Phong cách là phƣơng pháp biểu đạt cách chiếm lĩnh đời sống bằng hình tƣợng, là phƣơng pháp thuyết phục và hấp dẫn ngƣời đọc”. Ở nƣớc ta, từ lâu đã có một số tác giả nghiên cứu về phong cách và phong cách học. Năm 1964, Giáo trình Việt ngữ (tập III- phần Tu từ học) của Ðinh Trọng Lạc ra đời. Có thể xem giáo trình này đánh dấu sự xuất hiện thực sự của khoa học về phong cách học ở Việt Nam. Năm 1979, Nhà xuất bản Tác phẩm mới đã xuất bản cuốn sách “Nhà văn, tƣ tƣởng và phong cách” của tác giả Nguyễn Đăng Mạnh. Trong cuốn sách, tác giả cho rằng, phong cách gắn liền với cá tính sáng tạo của nhà văn, bởi văn chƣơng là một hình thái ý thức xã hội có đặc trƣng riêng. Đây là lĩnh vực cần đến năng khiếu và tài nghệ, cần cá tính và phong cách. Nhƣng măi những năm 80 của thế kỉ XX, ở nƣớc ta, việc nghiên cứu về phong cách mới đƣợc chú ý đến. Năm 1982, nhà xuất bản Giáo dục đã xuất bản giáo trình “Phong cách học tiếng Việt” của nhóm tác giả Cù Đình Tú, Lê Anh Hiền, Võ Bình và Nguyễn Thái Hòa. Giáo trình bổ sung những vấn đề về phong cách 9