LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ-ĐỀ TÀI "CÔNG NGHIỆP HÓA HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA THÁI LAN, KINH NGHIỆM VÀ KHẢ NĂNG VẬN DỤNG VÀO VIỆT NAM "

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

214
lượt xem 81
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận án tiến sĩ kinh tế-đề tài "công nghiệp hóa hướng về xuất khẩu của thái lan, kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào việt nam "', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ-ĐỀ TÀI "CÔNG NGHIỆP HÓA HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA THÁI LAN, KINH NGHIỆM VÀ KHẢ NĂNG VẬN DỤNG VÀO VIỆT NAM "

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ------------------------------- LÊ THANH BÌNH CÔNG NGHI P HÓA HƯ NG V XU T KH U C A THÁI LAN, KINH NGHI M VÀ KH NĂNG V N D NG VÀO VI T NAM : L ch s kinh t Chuyên ngành : 63 31 01 05 Mã ngành LU N ÁN TI N S KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. NGÔ XUÂN BÌNH 2. PGS. TS. LÊ NG C TÒNG HÀ N I - 2010
i L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các s li u nêu trong lu n án là trung th c. Nh ng k t lu n khoa h c c a lu n án chưa t ng ñư c công b trong b t kỳ công trình nào khác. Lê Thanh Bình
ii M CL C L I CAM ðOAN ....................................................................................................... i M C L C .................................................................................................................. ii DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T ................................................. v DANH M C CÁC B NG ...................................................................................... vii DANH M C HÌNH V ........................................................................................... ix PH N M ð U ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: CƠ S LÝ LU N VÀ KINH NGHI M TH C TI N V CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U.................... 6 1.1. CƠ S LÝ LU N C A CÔNG NGHI P HÓA VÀ MÔ HÌNH CÔNG NGHI P HÓA HƯ NG V XU T KH U ........................................................ 6 1.1.1. Khái ni m và n i dung c a công nghi p hoá............................................. 6 1.1.2. Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u ..................................................... 13 CÁC NƯ C ðANG PHÁT TRI N ...... 17 1.2. CÁC MÔ HÌNH CÔNG NGHI P HÓA 1.2.1. Công nghi p hóa thay th nh p kh u (ISI) .............................................. 17 1.2.2. Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u (EOI)........................................... 22 1.3. M T S CH S ðÁNH GIÁ CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U .. 34 1.3.1. Cơ c u t ng s n ph m n i ñ a (GDP) ...................................................... 34 1.3.2. Cơ c u lao ñ ng làm vi c trong n n kinh t ............................................ 36 1.3.3. Cơ c u hàng xu t kh u............................................................................. 37 1.3.4. Thành ph n c a s n lư ng ñ u ra c a ngành công nghi p ...................... 38 1.3.5. Trình ñ khoa h c và công ngh .............................................................. 39 1.3.6. Thu nh p bình quân ñ u ngư i và ch s phát tri n con ngư i ............... 39 1.4. KINH NGHI M CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U MT NƯ C.......................................................................................................... 41 S 1.4.1. Hàn Qu c ................................................................................................. 41 1.4.2. ðài Loan .................................................................................................. 54 1.4.3. M t s kinh nghi m t công nghi p hóa hư ng v xu t kh u Hàn Qu c và ðài Loan .............................................................................................. 60
iii CHƯƠNG 2: QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U C A THÁI LAN............................................................... 63 2.1. KHÁI QUÁT V ðI U KI N T NHIÊN, KINH T - XÃ H I C A THÁI LAN ... 63 2.1.1. ði u ki n t nhiên.................................................................................... 63 2.1.2. ði u ki n kinh t - chính tr - xã h i........................................................ 65 2.2. KHÁI QUÁT V QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HÓA THAY TH NH P KH U C A THÁI LAN GIAI ðO N (1959 - 1972) ........................................ 66 2.2.1. Chính sách công nghi p hoá thay th nh p kh u..................................... 67 2.2.2. K t qu và h n ch ................................................................................... 70 2.3. CÔNG NGHI P HÓA HƯ NG V XU T KH U C A THÁI LAN GIAI ðO N (NĂM 1972 ð N 2008) .................................................................................73 2.3.1. Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan giai ño n (1972 - 1997) .................................................................................................................. 73 2.3.2. Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan, giai ño n (1997 ñ n 2008) ......................................................................................................... 107 BÀI H C KINH NGHI M C A THÁI LAN ................................... 130 2.4. M T S 2.4.1. Bài h c kinh nghi m t s thành công c a Thái Lan ............................ 130 2.4.2. Bài h c kinh nghi m t s th t b i ........................................................ 135 CHƯƠNG 3: KINH NGHI M CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U C A THÁI LAN VÀ KH NĂNG V N D NG CHO VI T NAM ........................................................................ 139 VI T NAM .......... 139 3.1. KHÁI QUÁT V QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HOÁ 3.1.1. Công nghi p hoá th i kỳ 1961 - 1985 ................................................... 139 3.1.2. Công nghi p hoá, hi n ñ i hoá th i kỳ t 1986 ñ n nay ....................... 143 3.2. NH NG ðI M TƯƠNG ð NG VÀ KHÁC BI T GI A VI T NAM VÀ THÁI LAN TRONG CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U ...... 162 3.2.1. Nh ng ñi m tương ñ ng ........................................................................ 162 3.2.2. Nh ng ñi m khác bi t............................................................................ 167 3.3. KH NĂNG V N D NG M T S BÀI H C KINH NGHI M C A THÁI LAN V I VI T NAM ..................................................................................... 175
iv 3.3.1. V vai trò nhà nư c trong ti n trình công nghi p hoá hư ng v xu t kh u.................................................................................................................. 175 3.3.2. Chi n lư c công nghi p hóa và phát tri n vùng .................................... 178 3.3.3. Tăng cư ng thu hút ngu n v n tư nư c ngoài ñ ng th i v i huy ñ ng ngu n v n trong nư c...................................................................................... 179 3.3.4. Chú tr ng phát huy l i th so sánh trong quá trình CNH theo hư ng xu t kh u.......................................................................................................... 181 3.3.5. V xây d ng cơ c u kinh t năng ñ ng, hi u qu .................................. 183 3.3.6. Gi i quy t t t m i quan h gi a tăng trư ng nhanh và phát tri n b n v ng ................................................................................................................. 184 3.3.7. ða d ng hóa th trư ng, duy trì và nâng cao ch t lư ng s n ph m ................................................................................................................ 186 3.3.8. Chú tr ng nâng cao ch t lư ng ngu n nhân l c và thúc ñ y phát tri n khoa h c và công ngh ph c v quá trình CNH.............................................. 190 K T LU N VÀ KI N NGH .............................................................................. 193 DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ðÃ CÔNG B CÓ LIÊN QUAN ð N ð TÀI LU N ÁN .......................................................................... 196 TÀI LI U THAM KH O .................................................................................... 197 PH L C ............................................................................................................... 204
v DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T Vi t t t Ti ng Vi t Ti ng Anh ADB Ngân hàng Phát tri n Châu Á Asian Development Bank AFTA Khu v c m u d ch t do ASEAN ASEAN Free Trade Area APEC Di n ñàn hơp tác kinh t châu Á Thái Asia-Pacific Economic Cooperation Bình Dương ASEAN Hi p h i các qu c gia ðông Nam Á Association of South East Asian Naitons BOI y ban ñ u tư Board of Investment BOT Ngân hàng Qu c gia Thái Lan Bank of Thailand CIF Ti n hàng, b o hi m và cư c phí. Ngư i Cost, Insurance, Freight bán s mua b o hi m và tr cư c cho hàng t i c ng c a bên mua CNH Công nghi p hóa Industrialization Chaebols Các t p ñoàn l n c a Hàn Qu c EOI Công nghi p hoá hư ng v xu t kh u Export Oriented Industry EU Liên Minh Châu Âu European Union FDI ð u tư tr c ti p nư c ngoài Foreign Direct Investment GDP T ng s n ph m qu c n i Gross Domestic Product GNP T ng s n ph m qu c gia Gross National Product HðH Hi n ñ i hóa Modernization IMF Qu ti n t qu c t International Monetary Fund ICOR T s tăng v n trên s n lư ng Incremental Capital-Output Ratio ISI Ngành CN thay th nh p kh u Import Substitution Industry IPZs Khu Xúc ti n ð u tư Investment Promoting Zones KIST Vi n Khoa h c và Công ngh Hàn Qu c Korean Institute of Science and Technology
vi MNE Công ty ña qu c gia Multinations Enterprises NESDB y ban phát tri n kinh t xã h i Thái Lan National Economic and Social Development Board NIE Các n n kinh t công nghi p m i Newly Industrialized Economies Nxb Nhà xu t b n ODA Vi n tr phát tri n chính th c Official Development Assistance R&D Nghiên c u và tri n khai Research and Development SMEs Doanh nghi p v a và nh Small and Medium Enterprises SOE Doanh nghi p nhà nư c State Owned Enterprises TRIMs Bi n pháp ñ u tư liên quan ñ n thương Trade Related Investment Measures mi USD ðô-la M US Dollars VND ð ng Vi t Nam Vietnamese Dong WB Ngân Hàng Th gi i World Bank WTO T ch c Thương m i Th gi i World Trade Organization
vii DANH M C CÁC B NG B ng 1.1: Nh ng ch tiêu kinh t cơ b n năm 1996 c a các NIE châu Á ................. 33 B ng 1.2: Cơ c u ngành công nghi p - các nư c ñang phát tri n và các nư c phát tri n .................................................................................................. 39 B ng 1.3: T c ñ tăng trư ng GNP, giai ño n (1954 – 1960) ................................. 42 B ng 1.4: M t s chi tiêu kinh t c a Hàn Qu c vào nh ng năm 1960.................... 52 B ng 1.5: T c ñ tăng trư ng GNP th c, ð u tư và Xu t kh u trong các k ho ch 5 năm (FYP), giai ño n (1962-1986)............................................ 53 B ng 1.6: Các ch s kinh t vĩ mô c a ðài Loan, giai ño n (1952-1986) ............... 55 B ng 1.7: Ngo i thương c a ðài Loan, giai ño n (1950 – 1980) ............................. 60 B ng 2.1 : Cơ c u ngành c a ngành ch bi n, ch t o Thái Lan, giai ño n (1950-1976) ...................................................................................71 B ng 2.2: Cơ c u hàng xu t kh u c a Thái Lan, giai ño n (1980 – 1991) ............... 78 B ng 2.3: M t s hàng hóa xu t kh u c a Thái Lan, giai ño n (1981 – 1993)......... 79 B ng 2.4: M t s th trư ng xu t kh u c a Thái Lan, giai ño n 1980-1997 ............ 82 B ng 2.5: T su t b o h danh nghĩa và th c t c a Thái Lan, giai ño n (1964 – 1978).................................................................................83 B ng 2.6: T su t b o h danh nghĩa và th c t , giai ño n (1981-1985).................. 85 B ng 2.7: B o h thu nh p kh u m t s nư c...................................................... 87 B ng 2.8: FDI trong các ngành c a Thái Lan, giai ño n (1970-1995)...................... 94 B ng 2.9: T ng s d án và các ch s liên quan trong các doanh nghi p do BOI h tr , giai ño n (1989-1998).................................................................. 97 B ng 2.10: T ng d án do BOI h tr hư ng v xu t kh u, giai ño n (1989-1998).........98 B ng 2.11: T l l c lư ng lao ñ ng có trình ñ ti u h c m t s nư c châu Á .... 99 B ng 2.12: T l nh p h c c a m t s nư c Châu Á (1988) .................................. 100 B ng 2.13: Cơ c u GDP c a Thái Lan, giai ño n (1970 – 1995) ........................... 104 B ng 2.14: Lao ñ ng theo ngành............................................................................. 105 B ng 2.15: M c ñánh thu trung bình các nư c Châu Á, giai ño n (1985-2001)........113 B ng 2.16: Trình t th i gian thay ñ i thu Thái Lan (1970-2007)..................... 114 B ng 2.17: T su t b o h danh nghĩa và th c Thái Lan giai ño n (1980-2003).........116
viii B ng 2.18: T l FDI so v i GDP ........................................................................... 119 B ng 2.19: Tình tr ng l c lư ng lao ñ ng Thái Lan, giai ño n (1993 – 2002) ...... 125 B ng 2.20: Cơ c u lao ñ ng giai ño n (1993 – 2002) ............................................ 127 B ng 2.21: Cơ c u lao ñ ng theo ngành.................................................................. 128 B ng 2.22: S thay ñ i l c lư ng lao ñ ng trong các ngành .................................. 129 B ng 3.1: Cơ c u thu nh p qu c dân c a Vi t Nam, giai ño n (1976 – 1985) ....... 142 B ng 3.2: T c ñ tăng trư ng kinh t c a Vi t Nam, giai ño n (1986-2008).................. 150 B ng 3.3: Cơ c u ngành trong GDP, giai ño n (1986 – 2008)................................ 151 B ng 3.4: Cơ c u s n xu t ngành công nghi p........................................................ 152 B ng 3.5: Xu t kh u và GDP giai ño n 1986 - 2005 .............................................. 153 B ng 3.6: Phân lo i cơ c u hàng xu t kh u theo m c ñ ch bi n ......................... 153 B ng 3.7: Phân lo i c a WB v m c thu nh p theo GDP bình quân ...................... 154 B ng 3.8: Thu nh p bình qu n c a Vi t Nam và 1 s nư c khu v c...................... 155 B ng 3.9: Tăng trư ng GDP và ICOR m t s qu c gia ðông Á............................ 156 B ng 3.10: Lao ñ ng và t c ñ tăng trư ng GDP, giai ño n (1991 – 2005).......... 157 B ng 3.11: X p h ng năng l c c nh tranh c a Vi t Nam ....................................... 158 B ng 3.12: Ch s xã h i ......................................................................................... 163 B ng 3.13: Các ch s kinh t .................................................................................. 164 B ng 3.14: Cơ c u giá tr gia tăng, xu t, nh p kh u c a Thái Lan ......................... 171 B ng 3.15: Cơ c u giá tr gia tăng, xu t kh u và nh p kh u c a Vi t Nam............ 172
ix DANH M C HÌNH V Hình 2.1: Khái ni m tuy n tính c a ñ i m i ............................................................. 102 Hình 2.2: Tăng trư ng GDP (%) t năm 1988 ñ n năm 2005 .................................. 122 Hình 2.3: Thay ñ i cơ c u kinh trong n n kinh t Thái Lan 1950- 2001 (%) ................. 123 Hình 2.4: T l xu t kh u c a các ngành ch bi n, ch tác so v i t ng s n lư ng, giai ño n 1970-2000. (ðơn v : %) .......................................................... 124 Hình 2.5: T tr ng vi c làm c a ngành ch bi n, ch tác và c a ngành nông nghi p t 1970 - 2000 .............................................................................. 129 Hình 3.1: H s ICOR c a Vi t Nam qua các giai ño n ........................................... 156
1 PH N M ðU 1. Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u Công nghi p hóa là con ñư ng t t y u giúp các nư c nghèo nàn, l c h u có kh năng thoát kh i ñói nghèo và phát tri n. M y th p k qua, công nghi p hóa ñã di n ra nhi u nư c ñang phát tri n v i s ña d ng v mô hình, cùng v i nh ng thành công, h n ch khác nhau, th m chí có nư c ñã ph i tr giá do nh ng sai l m trong công nghi p hóa. T công nghi p hóa thay th nh p kh u chuy n sang công nghi p hóa hư ng v xu t kh u ñã ñánh d u bư c ngo t quan tr ng trong ti n trình công nghi p hóa m t s nư c. Thái Lan là m t trong nh ng nư c ñã ñ t ñư c nh ng thành công nh t ñ nh trong ti n trình công nghi p hóa và ñang vươn lên tr thành nư c công nghi p m i. Tuy nhiên, quá trình công nghi p hóa c a Thái Lan cũng b c l không ít h n ch . ð c bi t, sau cu c kh ng ho ng tài chính, ti n t châu Á năm 1997 Thái Lan bu c ph i có nh ng chính sách, gi i pháp ñi u ch nh tình tr ng quá nóng c a n n kinh t . Nh ng thành công và h n ch trong công nghi p hóa c a Thái Lan ñã ñ l i nhi u bài h c kinh nghi m cho các nư c ñang phát tri n trong ti n trình công nghi p hóa ñ t nư c. Vi t Nam chuy n t n n kinh t k ho ch hóa t p trung sang kinh t th trư ng và m c a h i nh p kinh t qu c t . Th c hi n công cu c công nghi p hóa, hi n ñ i hóa theo ñư ng l i ñ i m i c a ð ng ñã góp ph n tích c c làm thay ñ i bư c ñ u di n m o kinh t ñ t nư c. Năm 1986, Vi t Nam th c s bư c vào th i kỳ c i cách, m c a v i phương châm ña d ng hoá, ña phương hoá, mu n làm b n v i t t c các nư c …. Vi t Nam nh n th c rõ t m quan tr ng c a chi n lư c công nghi p hoá hư ng v xu t kh u, chi n lư c phát tri n mang l i thành công và th nh vư ng cho nhi u nư c vùng ðông Á và ðông Nam Á như Singapore, Malyasia và Thái Lan. Cho ñ n nay, sau hơn 20 năm ñ i m i, c i cách và m c a, hư ng v xu t kh u, n n kinh t Vi t Nam
2 ñã ñ t ñư c nhi u thành t u, song cũng không ít nh ng thách th c, khó khăn, ñòi h i ph i có cách ti p c n m i trên cơ s ch n l c nh ng bài h c kinh nghi m c a các nư c ñi trư c. Vi t Nam và Thái Lan khi bư c vào công nghi p hóa có m t s ñi m tương ñ ng v ñi u ki n kinh t , t nhiên, xã h i. Vì v y, nghiên c u ti n trình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan không ch có ý nghĩa lý lu n và th c ti n, mà còn có tính tham kh o kinh nghi m cho quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa Vi t Nam hi n nay. ðó là lý do nghiên c u sinh ch n ñ tài: “Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan, kinh nghi m và kh năng v n d ng ñ i v i Vi t Nam” làm n i dung nghiên c u. 2. T ng quan các công trình nghiên c u liên quan ñ n lu n án Công nghi p hóa hư ng v xu t kh u là m t ch ñ ñã có nhi u công trình nghiên c u trong và ngoài nư c có giá tr v m t lý lu n cũng như th c ti n liên quan ñ n vi c tìm ki m l i gi i ñáp cho các bài h c thành công cũng như th t b i c a nhi u nư c trên th gi i trong ñó có Thái Lan. Tuy nhiên, các công trình nghiên c u v bài h c công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan không nhi u, và n u có thì cũng r t ít công trình nghiên c u, phân tích, ñánh giá hay t ng k t l i nh ng bài h c ñư c và chưa ñư c c a chi n lư c công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan m t cách có h th ng, toàn di n, sâu s c và c p nh t. Các công trình nghiên c u chi n lư c công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan Vi t Nam cũng không nhi u. Ph n l n các công trình nghiên c u ch ñ này xu t hi n dư i d ng thông tin ng n ñăng trên các báo, t p chí nghiên c u ho c ch ñư c ñ c p trong chương sách. Các công trình ch t p trung ch y u vào khái quát sơ lư c v chính sách công nghi p hóa hư ng v xu t kh u và cũng chưa có m t công trình nào phân tích, ñánh giá m t cách sâu s c toàn di n v các chính sách, bi n pháp thúc ñ y công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan.
3 Nh ng công trình khoa h c tiêu bi u liên quan ñ n ch ñ ñó là: “Thailand’s GS.TS Medhi industrialization and its consequences” Krongkaew (1995) Nhà xu t B n (Nxb) Macmillan Press Ltd. N i dung c a cu n sách ñ c p tác ñ ng c a quá trình công nghi p hóa c a Thái Lan trong t t c các lĩnh v c t nông nghi p, tài chính, ñô th hóa, môi trư ng, giáo d c và s c kh e. Chương 3, tác gi có ñ c p công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan. Tuy nhiên, chuơng này tác gi cũng ch m i ñ c p ñ n m t s chính sách và k t qu , mà chưa ñi sâu phân tích tác ñ ng c a các chính sách ñó như th nào. Hơn n a, tác gi ch gi i h n quá trình công nghi p hóa ñ n ñ u nh ng năm 1990, do v y nh ng thông tin s li u m i v n chưa ñư c c p nh t. Ti p theo là cu n “Công nghi p hóa Vi t Nam trong th i ñ i châu Á - Thái Bình Dương” c a GS.TS. Tr n Văn Th , Nhà xu t b n (Nxb) Thành ph H Chí Minh, 1997. Cu n sách ñ c p ñ n v trí và vai trò c a Vi t Nam trong khu v c châu Á - Thái Bình Dương, năng l c xã h i và mô hình phát tri n kinh t Vi t Nam. Trong cu n sách, tác gi cũng ñ c p ñ n kinh nghi m phát tri n c a các nư c ðông Á và ðông Nam Á trong ho ch ñ nh chính sách, tăng cư ng tính c nh tranh, ñ y m nh xu t kh u, thu hút ñ u tư .v.v...và ñ xu t m t s bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. Tuy nhiên, công trình này chưa ñi sâu phân tích tác ñ ng c a t ng chính sách t i ti n trình phát tri n kinh t và các bài h c ñ xu t còn khiêm t n. Công trình “Bi n ñ ng kinh t t ðông Á và con ñư ng công nghi p hóa Vi t Nam” GS.TS Tr n Văn Th , Nxb Tr , 2005. Trong công trình, tác gi phân tích b i c nh n n kinh t c a Vi t Nam vào ñ u th k th XXI và so sánh nó v i các n n kinh t ðông Á và ðông Nam Á... và nêu lên m t s bài h c kinh nghi m và g i ý chính sách ñ i v i Vi t Nam. Bài nghiên c u c a Ari Kokko, (2002) “Export led growth in East Asia: Lessons learnt for the Europe’s transition economies” ñã ñ c p mô hình tăng trư ng hư ng theo xu t kh u c a các nư c Nh t B n, Hàn Qu c, ðài Loan, Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Trung Qu c. Tác gi ñã mô t và phân tích các chính sách phát tri n công nghi p hư ng v xu t kh u
4 c a t ng nư c và ñ xu t m t s bài h c cho các nư c chuy n ñ i Châu Âu. Tuy nhiên, bài nghiên c u này tác gi chưa phân tích m t cách t m các chính sách và bi n pháp c th c a t ng nư c, ñ c bi t là Thái Lan. Cu n “ði u Hàn Qu c, Malayxia và Thái Lan” c a TS. Hoàng Th ch nh cơ c u kinh t Thanh Nhàn, Nxb Chính tr qu c gia, năm 2003, trình bày khái quát b i c nh chung d n ñ n vi c chính ph các nư c này ti n hành ñi u ch nh cơ c u trong các khu v c kinh t ch ch t như tài chính, ngân hàng, công ty. Tác gi ñ c p ñ n vai trò c a thương m i và ñ u tư qu c t trong quá trình phát tri n kinh t , bi n pháp thúc ñ y thương m i và ñ u tư. Tuy nhiên, cu n sách này cũng ch d ng l i ph n tài chính ngân hàng, và công ty mà chưa ñ c p sâu ñ n ti n trình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan. 3. M c ñích nghiên c u c a lu n án M c ñích nghiên c u c a lu n án nh m làm rõ th c tr ng quá trình công nghi p hoá hư ng v xu t kh u Thái Lan. Qua ñó, rút ra m t s bài h c kinh nghi m và kh năng v n d ng vào ti n trình công nghi p hóa c a Vi t Nam hi n nay. 4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u - ð i tư ng nghiên c u: Lu n án l y công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan làm ñ i tư ng nghiên c u. - N i dung nghiên c u bao hàm các chính sách, bi n pháp trong ti n trình công nghi p hoá hư ng v xu t kh u c a Thái Lan. - Ph m vi nghiên c u, lu n án t p trung nghiên c u giai ño n công nghi p hoá hư ng v xu t kh u c a Thái Lan t 1972 ñ n 2008. 5. Phương pháp nghiên c u Lu n án ñi sâu nghiên c u quá trình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan có s d ng phương pháp ch y u sau: - Phương pháp l ch s , phương pháp lô gíc, phương pháp ñ i ch ng ñ so sánh và phân tích.
5 - Phương pháp phân tích th ng kê, t ng h p: thông qua vi c s d ng các s li u ñã ñư c chính th c công b qua sách, báo, t p chí, h i th o vv... t các t ch c liên quan Thái Lan, th gi i và Vi t Nam. - ð ng th i lu n án cũng s d ng phương pháp kinh t lư ng ñ ñánh giá tác ñ ng c a công nghi p hóa ñ i v i n n kinh t nh m làm sáng t hơn ưu th c a công nghi p hoá hư ng v xu t kh u. Ngoài ra, tác gi còn k th a và phát huy có ch n l c nh ng k t qu nghiên c u có liên quan c a các h c gi trong và ngoài nư c. 6. ðóng góp m i c a lu n án Trên cơ s phân tích ti n trình công nghi p hoá hư ng v xu t kh u c a Thái Lan t năm 1972, Lu n án ch ra r ng mô hình công nghi p hoá c a nư c này là xu t phát t m t nư c nông nghi p, ñ ti n t i m t nư c nông-công nghi p m i (NAIC), ch không ph i là nư c công nghi p m i (NICs) như các nư c ðông Á. Các nư c nông-công nghi p m i này l y nông nghi p làm xu t phát ñi m, là ch d a cho quá trình CNH, và nông nghi p, nông thôn, nông dân th t s luôn ñư c coi tr ng trong nh n th c, chi n lư c, chính sách và k ho ch phát tri n kinh t -xã h i c a các nư c này; có s phát tri n tương ñ i cân b ng gi a nông và công nghi p trong quá trình CNH; cùng v i công nghi p hoá trong công nghi p, nông nghi p cũng ñư c phát tri n theo hư ng hi n ñ i, chuyên canh, và hư ng vào xu t kh u; và Nhà Nư c luôn ñóng vai trò quan tr ng trong ñ nh hư ng th trư ng cho quá trình CNH nông nghi p. 7. K t c u c a lu n án Ngoài m c l c và danh m c tài li u tham kh o, l i m ñ u, k t lu n, n i dung chính c a lu n án bao g m 3 chương, như sau: Chương 1: Cơ s lý lu n và kinh nghi m th c ti n v công nghi p hóa hư ng v xu t kh u. Chương 2: Quá trình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan t năm 1972 ñ n 2008. Chương 3: Kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v công nghi p hóa hư ng v xu t kh u c a Thái Lan ñ i v i Vi t Nam.
6 CHƯƠNG 1 CƠ S LÝ LU N VÀ KINH NGHI M TH C TI N V CÔNG NGHI P HOÁ HƯ NG V XU T KH U 1.1. CƠ S LÝ LU N C A CÔNG NGHI P HÓA VÀ MÔ HÌNH CÔNG NGHI P HÓA HƯ NG V XU T KH U 1.1.1. Khái ni m và n i dung c a công nghi p hoá 1.1.1.1. Khái ni m Khái ni m v công nghi p hóa ñư c ñ c p r t nhi u trong các công trình khoa h c và cũng chưa có ñư c s nh t trí cao. Ngư i ta có th ñ nh nghĩa công nghi p hóa theo nhi u cách ti p c n khác nhau, t nhi u quan ñi m khác nhau. V i cách ti p c n khác nhau thì quan ni m v công nghi p hóa cũng khác nhau và t ñó d n ñ n nh ng chính sách khác nhau trong t ng giai ño n phát tri n c a nó. Chúng ta có th xem xét công nghi p hóa theo các các quan ñi m sau: Th nh t, công nghi p hóa là m t quá trình cách m ng căn b n trong phương th c s n xu t và k t c u kinh t , do ñó nó có m t n i hàm sâu s c và ngoài di n phong phú. Năm 1963, T ch c phát tri n công nghi p Liên h p qu c (UNIDO) năm ñã ñưa ra m t ñ nh nghĩa mang tính qui ư c v công nghi p hóa là: “Công nghi p hóa là m t quá trình phát tri n kinh t trong ñó m t b ph n ngu n l c qu c gia ngày càng l n ñư c huy ñ ng ñ xây d ng cơ c u kinh t nhi u ngành v i công ngh hi n ñ i ñ s n xu t ra các phương ti n s n xu t, hàng tiêu dùng, có kh năng ñ m b o m t nh p ñ tăng trư ng cao trong n n kinh t và ñ m b o s ti n b kinh t và xã h i”. Như v y, ñ nh nghĩa này có v như tho mãn ñư c các quan ñi m khác nhau và nh n m nh t i ph m trù phát tri n, nhưng v n không ph n ánh h t b n ch t kinh t c a công nghi p hóa là cu c cách m ng làm thay ñ i trong phương th c s n xu t,
7 trong k t c u c a n n kinh t xã h i. B i vì ti n trình công nghi p hóa luôn là ti n trình phát tri n kinh t , trong ñó di n ra s t p trung các ngu n l c cho thay ñ i cơ c u kinh t và thay ñ i trong công ngh , hơn n a nh n m nh t i v trí then ch t, ch ñ o c a công nghi p hóa trong c u trúc kinh t và công ngh trong phương th c s n xu t. Th hai, công nghi p hóa ñã di n trong hai th i ñ i khác nhau, th i ñ i phát tri n c ñi n và th i ñ i phát tri n hi n ñ i. Hai th i ñ i này khác nhau v ch t trong trình ñ phát tri n, do v y, chúng cũng khác nhau v trình ñ ñ t ñư c, v quá trình c a nó, v mô th c và s khác nhau v h th ng. Hai ñ c thù này xu t phát t hai ch nh th khác nhau do ñó ta khó có th có ñư c m t ñ nh nghĩa ng n g n v công nghi p hóa mà nó có th bao quát ñư c c hai th i ñ i v i hai ch nh th khác bi t quá l n. [11, tr16] Th ba, công nghi p hóa là m t ch nh th c a ti n trình phát tri n kinh t , ti n trình trong ñó công nghi p hóa là n i dung v t ch t c a m t s thay ñ i căn b n mang tính cách m ng trong phương th c s n xu t, trong k t c u kinh t , xác l p nên th i ñ i phát tri n kinh t . Quan ñi m này d a ch y u vào nh n th c c a s ti n tri n trong công nghi p, quy mô công nghi p hóa v s thay ñ i trong k t c u ngành s n xu t và trong k thu t, trong công ngh s n xu t. Cách nhìn này thi u ñi hình thái xã h i c a s n xu t, c a quá trình c i bi n v t ch t c a n n s n xu t, mà ch n ng n v l c lư ng s n xu t, và các ho t ñ ng c th trong vi c s n xu t ra c a c i hi n v t c a n n s n xu t. [11, tr16] Th tư, nhìn t khía c nh l ch s thì công nghi p hóa là m t khâu trong chu i ti n hóa c a n n kinh t , mà b n thân nó có m t quá trình l ch s di n ra r t dài v i hai c p ñ , c p ñ c ñi n và c p ñ hi n ñ i. Nhìn l i l ch s phát tri n, ta có th th y ñư c cách m ng công nghi p di n ra ñ u tiên Anh vào kho ng th k XVIII, cho ñ n này ñã g n ñư c 300 năm, sau ñó di n ra các nư c B c M , Tây Âu, B c Âu và Nh t b n. Nhưng sau g n 100 năm t
8 khi cu c cách m ng công nghi p Anh b t ñ u thì khái ni m công nghi p hóa m i ra ñ i, và ngư i ta ñã dùng chúng su t t ñó ñ n nay. Khái ni m công nghi p ra ñ i ñánh d u m t bư c ti n trong vi c gi i quy t v n ñ t nông nghi p sang công nghi p. m t ph m trù khác, khái ni m công nghi p hoá mang tính l ch s như là bư c chuy n kinh t t làn sóng nông nghi p sang làn sóng công nghi p. Các bư c ti n tri n t ti u th công nghi p sang ñ i công nghi p. Khi có s bi n ñ i v ch t trong k thu t hay trong k t c u công nghi p thì ngư i ta coi nó là cách m ng công nghi p l n th hai, l n th ba. Như v y có nhi u cu c cách m ng d n ñ n thành m t chu i các cu c cách m ng. V i cách hi u ñó khái ni m cách m ng công nghi p l i m t tính xác ñ nh l ch s trong bư c chuy n cách m ng t làn sóng nông nghi p sang làn sóng công nghi p trong ti n trình kinh t . Chính khái ni m công nghi p hóa l i mang tính xác ñ nh v tính l ch s c a bư c chuy n cách m ng gi a hai làn sóng, hai th i ñ i kinh t . Có th cho r ng, công nghi p hóa là m t ph m trù l ch s , khác h n v i khái ni m cách m ng công nghi p, tăng trư ng, phát tri n là nh ng ph m trù g n li n v i ti n trình phát tri n kinh t c a làn sóng công nghi p. [11,tr 17] V i nh ng quan ñi m nêu trên, ta th y ñ có m t ý ni m t ng quát v công nghi p hóa trong m t ñ nh nghĩa ng n g n, thì ch có th căn c vào nh ng ñ c trưng mang tính cơ b n c a công nghi p hóa như sau: - Công nghi p hóa ph i ñư c ñ t vào quá trình phát tri n ñ c thù v i tính cách là bư c ngo t l ch s chuy n kinh t t ch m phát tri n sang phát tri n. - Bư c chuy n l ch s t ch m phát tri n sang phát tri n có ñư c ñ c trưng b i quá trình chuy n t h th ng kinh t nông nghi p sang h th ng kinh t công nghi p. Khái ni m cách m ng công nghi p ch chuy n quá trình chuy n ti u th công nghi p thành ñ i công nghi p d n t i s rung chuy n toàn h th ng s n
9 xu t xã h i và khi n cho n n kinh t s chuy n t kinh t nông nghi p sang h kinh t công nghi p. Chính khái ni m công nghi p ñã ph n ánh ñư c ñ c trưng cơ b n c a quá trình kinh t t ch m phát tri n sang kinh t phát tri n. V y v công nghi p hóa ta có th phát bi u như sau: công nghi p hóa là khái ni m ch quá trình chuy n n n kinh t t nông nghi p ch m phát tri n sang kinh t công nghi p phát tri n, t c xác l p phương th c s n xu t ñ i công nghi p, là quá trình c u trúc l i n n kinh t theo di n m o c a ñ i công nghi p, bi n các ngành, các lĩnh v c kinh t khác nhau c a n n s n xu t xã h i thành nh ng ngành công nghi p ñ c thù, xác l p công nghi p thành n n t ng c a n n kinh t . [11, tr.16,17)]. Qua nghiên c u nhi u quan ñi m khác nhau, chúng ta có th th y quan ñi m c a ð ng ta v công nghi p hóa và hi n ñ i hóa là phù h p nh t trong th i kỳ phát tri n hi n nay c a ñ t nư c ta. Quan ñi m này ñư c ñưa ra t ð i h i gi a nhi m kỳ l n th VII ð ng c ng s n Vi t Nam tháng 1 năm 1994 sau ñó ñư c hoàn thi n t i Ngh quy t Trung ương 7 khóa VII tháng 7 năm 1994. Quan ñi m m i v công nghi p hóa là: quá trình chuy n ñ i căn b n toàn di n các ho t ñ ng s n xu t, kinh doanh, d ch v và qu n lý kinh t , xã h i t s d ng lao ñ ng th công là chính, sang s d ng ph bi n s c lao ñ ng cùng v i công ngh , phương ti n và phương pháp tiên ti n, hi n ñ i d a trên s phát tri n c a công nghi p và ti n b khoa h c và công ngh , t o ra năng su t lao ñ ng xã h i cao [5]. ðây là s ñ i m i trong tư duy v công nghi p hóa c a ð ng ta trong ñó (1) xác ñ nh công nghi p hóa là nhi m v tr ng tâm c a chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i v i quan ñi m ñưa nư c ta ra kh i tình tr ng kém phát tri n, nâng cao rõ r t ñ i s ng v t ch t và tinh th n c a nhân dân; (2) ghép khái ni m công nghi p hóa và hi n ñ i hóa, hai khái ni m có quan h m t thi t v i nhau trong ñó ti n hành công nghi p hóa ñ ñ t t i hi n ñ i hóa; (3) công nghi p hóa hư ng m nh t i xu t kh u, tranh th công ngh và th trư ng qu c t ñ ti n hành công nghi p hóa và hi n ñ i hóa.
10 1.1.1.2. N i dung c a công nghi p hóa (CNH) T khái ni m c a CNH nêu trên, ta có th ch ra nh ng n i dung chính c a nó như sau: Th nh t, NCH là quá trình công nghi p tách ra kh i nông nghi p bi n nó thành ñ i công nghi p, trong quá trình ñ i công nghi p, toàn b n n s n xu t ñư c cách m ng hóa thành nh ng ngành, nh ng lĩnh v c công nghi p, còn b n thân công nghi p thành ch nh th , thành n n t ng s n xu t xã h i. Cùng v i quá trình này, thì cu c ñ i phân công lao ñ ng xã h i cũng di n ra và xác ñ nh công nghi p thành n n s n xu t xã h i có nh ng ý nghĩa l ch s mang nh ng ñ c ñi m sau: - ðó là cu c các m ng trong lao ñ ng nh m chuyên môn hóa và xã h i hóa lao ñ ng, xác l p và phát tri n s c s n xu t xã h i lao ñ ng; - Xác l p lĩnh v c s n xu t máy móc, hay công nghi p máy móc, công nghi p n ng, hình thành cơ s v t ch t k thu t hi n ñ i công nghi p cho quá trình tái s n xu t c a n n s n xu t xã h i; - Tái c u trúc l i n n s n kinh t theo di n m o ñ i công nghi p, bi n các ngành, các lĩnh v c kinh t thành ngành ñ c thù, thành cơ c u chung, thành m t h th ng qu c gia; - ðó là m t quá trình d ch chuy n cơ c u kinh t . S d ch chuy n cơ c u ñư c thúc ñ y b i các quy lu t c a cơ ch th trư ng và do ñó, có c quy lu t gia tăng giá tr . Th hai, CNH làm thay ñ i t n g c n n t ng k thu t c a n n s n xu t xã h i. ð c thù c a làn sóng công nghi p là n n s n xu t ñư c ti n hành b i k thu t máy móc, và nói chung b ng k thu t ñ i công nghi p. Do v y, CNH làm thay ñ i cơ b n ch t lư ng lao ñ ng s n xu t xã h i và thay ñ i toàn b phương th c s n xu t th công c a n n s n xu t do ñó gi i phóng s c s n xu t c a lao ñ ng kh i nh ng gi i h n t nhiên.