Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:243

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là về phát triển thương mại và thực tiễn phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng, luận án đề xuất các giải pháp phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng để giúp các cấp có thẩm quyền xây dựng định hướng và quy hoạch phát triển thương mại phù hợp với tình hình địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng

GI O Ụ V OT O TRƢỜN ỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI ẶNG HUY DU PHÁT TRIỂN T ƢƠN M I TRÊN ỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2021
GI O Ụ V OT O TRƢỜN ỌC KINH DOANH VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI ẶNG HUY DU PHÁT TRIỂN T ƢƠN M I TRÊN ỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Ngành : Quản trị kinh doanh Mã số : 9.34.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ K N TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. TS. ỗ Ngọc Tƣớc 2. TS. Ngô Xuân Bình Hà Nội, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN ề tài luận án tiến sĩ “Phát triển thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của riêng của tác giả. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực, rõ ràng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả xin cam đoan luận án đƣợc tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đi trƣớc đã đƣợc tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có trích dẫn nguồn rõ ràng. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án ặng Huy Du
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn Viện ào tạo Sau ại học - trƣờng ại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, các thầy cô giáo, các nhà khoa học đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Xin bày tỏ sự kính trọng, lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới thầy hƣớng dẫn TS. ỗ Ngọc Tƣớc và TS. Ngô Xuân ình đã luôn tâm huyết và nhiệt tình hƣớng dẫn, động viên khích lệ, dành nhiều thời gian hƣớng dẫn và chỉ bảo tác giả trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Những nhận xét và đánh giá của các thầy, đặc biệt là những gợi ý về hƣớng giải quyết vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu thực sự là những kiến thức và bài học vô cùng quý giá đổi với tác giả không chỉ trong quá trình thực hiện luận án mà cả trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn sau này. Xin chân thành cảm ơn trƣờng ao đẳng Công nghệ, Kinh tế và Thủy sản đã tạo điều kiện thuận lợi để tác giả có thể tham gia học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin chân thành cảm ơn U N thành phố Hải Phòng, Sở ông thƣơng, Sở Du lịch, Cảng Hải Phòng, Cục Thống kê, UBND các quận, huyện và các Sở, ban ngành, các cơ quan, đơn vị, các cá nhân và tập thể có liên quan đã tạo điều kiện và giúp đỡ tác giả tiến hành nghiên cứu. Xin gửi tấm lòng tri ân tới gia đình. Những ngƣời thân luôn là những nguồn động viên lớn lao, luôn dành sự quan tâm, giúp đỡ trên mọi phƣơng diện để tác giả yên tâm học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án ặng Huy Du
MỤC LỤC LỜ CAM OAN LỜ CẢM ƠN DAN MỤC TỪ V ẾT TẮT T ẾN V ỆT DAN MỤC V ẾT TẮT T ẾN AN DAN MỤC BẢN DAN MỤC ÌN MỞ ẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án ................................ 3 3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án........................................................................ 10 4. ối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 10 5. âu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 11 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 11 7. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp mới của luận án ...................................... 13 8. Kết cấu luận án .................................................................................................. 14 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ P ÁT TR ỂN T ƢƠN M TRON NỀN K N TẾ QUỐC DÂN ............................................................................................ 15 1.1. Một số vấn đề cơ bản về thƣơng mại và phát triển thƣơng mại ............................ 15 1.1.1. Thƣơng mại và vai trò của thƣơng mại trong nền kinh tế quốc dân .............. 15 1.1.2. Tác động của quy luật kinh tế thị trƣờng đến phát triển thƣơng mại ............. 22 1.1.3. Mối quan hệ giữa thƣơng mại với sản xuất và tiêu dùng .............................. 25 1.1.4. Một số học thuyết thƣơng mại, phát triển thƣơng mại và sự vận dụng vào phát triển thƣơng mại của thành phố Hải Phòng ............................................................ 26 1.1.5. Xu hƣớng phát triển thƣơng mại trong giai đoạn hiện nay ............................ 32 1.2. Nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển thƣơng mại tại địa phƣơng .................... 39 1.2.1. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá phát triển thƣơng mại tại địa phƣơng .................. 39 1.2.2. Nội dung phát triển thƣơng mại ................................................................... 46 1.3. Những nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển thƣơng mại .......................................... 53 1.3.1. Nhân tố bên ngoài ........................................................................................ 53 1.3.2. Nhân tố bên trong ........................................................................................ 55 1.4. Kinh nghiệm phát triển thƣơng mại trong nƣớc, quốc tế và bài học kinh nghiệm đối với phát triển thƣơng mại thành phố Hải Phòng ............................................... 59 1.4.1. Kinh nghiệm phát triển thƣơng mại trong nƣớc, quốc tế .............................. 59 1.4.2. Bài học kinh nghiệm đối với phát triển thương mại thành phố Hải Phòng ... 62 Tiểu kết chƣơng 1 ...................................................................................................... 64
Chƣơng 2: T ỰC TR N P ÁT TR ỂN T ƢƠN M TRÊN ỊA BÀN T ÀN P Ố Ả P ÕN ................................................................................... 65 2.1. ặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hƣởng đến phát triển thƣơng mại thành phố Hải Phòng ........................................................................................................... 65 2.1.1. ặc điểm tự nhiên ........................................................................................ 65 2.1.2. ặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................................. 67 2.1.3. Tăng trƣởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế .................................................. 71 2.2. Thực trạng phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ................... 76 2.2.1. Thực trạng vốn đầu tư phát triển ngành thương mại thành phố Hải Phòng.... 76 2.2.2. Thực trạng đóng góp của ngành thƣơng mại đối với tăng trƣởng kinh tế thành phố Hải Phòng ....................................................................................................... 77 2.2.3. Thực trạng kết cấu hạ tầng thương mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng.... 82 2.2.4. Thực trạng chuyên môn hóa, đa dạng hóa các hoạt động thƣơng mại và phát triển dịch vụ thƣơng mại ........................................................................................ 90 2.2.5. Thực trạng các loại hình doanh nghiệp thƣơng mại tại Hải Phòng ................ 95 2.2.6. Thực trạng nguồn nhân lực trong ngành thƣơng mại tại thành phố Hải Phòng .. 96 2.2.7. Thực trạng liên kết vùng trong phát triển thương mại thành phố Hải Phòng .. 98 2.2.8. Thực trạng xuất, nhập khẩu hàng hóa trên địa bàn thành phố Hải Phòng . 100 2.2.9. Thực trạng phát triển thƣơng mại điện tử tại thành phố Hải Phòng............. 105 2.3. ánh giá các nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ................................................................................................................ 107 2.3.1. Môi trƣờng thể chế, luật pháp, các chính sách phát triển thƣơng mại ......... 107 2.3.2. ơ sở hạ tầng thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ..................... 110 2.3.3. Thị trƣờng thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng .......................... 111 2.3.4. Nguồn nhân lực thƣơng mại thành phố Hải Phòng ..................................... 111 2.4. ánh giá về thực trạng phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ... 112 2.4.1. Phân tích mô hình SWOT cho phát triển thương mại thành phố Hải Phòng 112 2.4.2. ánh giá thực trạng phát triển thƣơng mại thành phố Hải Phòng giai đoạn 2012 - 2019 ......................................................................................................... 118 Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................... 134 Chƣơng 3: Ả P ÁP P ÁT TR ỂN T ƢƠN M TRÊN ỊA BÀN T ÀN P Ố Ả P ÕN ................................................................................. 135 3.1. Quan điểm, mục tiêu và định hƣớng phát triển .................................................. 135 3.1.1. Quan điểm phát triển .................................................................................. 135 3.1.2. Mục tiêu phát triển ..................................................................................... 136 3.1.3. ịnh hƣớng phát triển ................................................................................ 137 3.1.4. Phƣơng án quy hoạch phát triển thƣơng mại thành phố Hải Phòng ............ 147
3.1.5. Dự báo bối cảnh tác động đến phát triển thương mại thành phố Hải Phòng . 149 3.2. Giải pháp phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ................... 153 3.2.1. Giải pháp về vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................................................................................... 153 3.2.2. Giải pháp đa dạng hóa các hoạt động thƣơng mại và phát triển dịch vụ thƣơng mại thành phố Hải Phòng .................................................................................... 156 3.2.3. Giải pháp hỗ trợ phát triển các loại hình doanh nghiệp thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ..................................................................................... 158 3.2.4. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng............................................................................................................ 160 3.2.5. Giải pháp về liên kết vùng và hợp tác khu vực trong phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................................................................ 162 3.2.6. Giải pháp phát triển xuất, nhập khẩu hàng hóa trên địa bàn thành phố Hải Phòng .................................................................................................................. 165 3.2.7. Giải pháp phát triển thƣơng mại điện tử thành phố Hải Phòng ................... 168 3.2.8. Giải pháp phát triển dịch vụ logictics trên địa bàn thành phố Hải Phòng .... 170 3.3. iều kiện thực hiện giải pháp ............................................................................ 171 3.3.1. Công khai rộng rãi các quy hoạch có liên quan đến phát triển thương mại . 171 3.3.2. Phối hợp thực hiện ..................................................................................... 173 3.4. Kiến nghị .......................................................................................................... 175 3.4.1. Kiến nghị với các cơ quan Trung ƣơng ...................................................... 175 3.4.3. Kiến nghị với U N thành phố Hải Phòng ............................................... 176 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................... 177 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 178 DAN MỤC CÁC CÔN TRÌN K OA ỌC Ã CÔN BỐ TÀ L ỆU T AM K ẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BLHH án lẻ hàng hóa CHTC ửa hàng tự chọn CNH - H H ông nghiệp hóa - Hiện đại hóa CT hỉ thị DNNN oanh nghiệp nhà nƣớc DNTM oanh nghiệp thƣơng mại H N Hội đồng nhân dân HNQT Hội nhập quốc tế HTX Hợp tác xã KCN Khu công nghiệp KHCN Khoa học công nghệ L Lao động LHQ Liên hiệp quốc N Nghị định NK Nhập khẩu PTTM Phát triển thƣơng mại Q Quyết định QLNN Quản lý nhà nƣớc ST Siêu thị TMBL Tổng mức bán lẻ TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT Thông tƣ TTTM Trung tâm thƣơng mại TTTM Trung tâm thƣơng mại TU Thành ủy TW Trung ƣơng UBND Ủy ban nhân dân XK Xuất khẩu XNK Xuất nhập
DANH MỤC VIẾT TẮT TIẾNG ANH Từ viết tắt Tiếng Anh Nghĩa tiếng Việt AFTA Asean Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự do Asean Association of South East Asian Hiệp hội các Quốc gia ông Nam ASEAN Nations Á Comprehensive and Progressive Hiệp định ối tác Toàn diện và CPTPP Agreement for Trans-Pacific Tiến bộ xuyên Thái ình ƣơng Partnership EU European Union Liên minh châu Âu FDI Foreign Direct Investment ầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FTA Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự do M&A Mergers and Acquisitions Mua bán và sáp nhập ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức Organization for Economic Co Tổ chức Hợp tác và Phát triển OECD operation and Development Kinh tế WTO World Trade Organization Tổ chức thƣơng mại thế giới
DANH MỤC BẢNG ảng 2.1. ơn vị hành chính thành phố Hải Phòng phân theo quận, huyện ................ 66 ảng 2.2. iện tích và mật độ dân số các quận, huyện thành phố Hải Phòng ............. 67 ảng 2.3. Lao động lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc hàng năm trên địa bàn thành phố Hải Phòng phân theo loại hình kinh tế ....................................................... 68 ảng 2.4: Tăng trƣởng kinh tế theo GR P thành phố giai đoạn 2012 - 2019 ............. 72 ảng 2.5: Vốn đầu tƣ thực hiện phân theo ngành kinh tế ........................................... 77 ảng 2.6: óng góp của ngành thƣơng mại vào tăng trƣởng G P chung và G P dịch vụ giai đoạn 2012 – 2019 (giá thực tế) ...................................................................... 78 ảng 2.7: Mức đóng góp của ngành thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng và cả nƣớc giai đoạn 2012 – 2019 .................................................................................. 78 ảng 2.8: Tổng mức tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng thành phố Hải Phòng đến năm 2019 .................................................................................... 80 ảng 2.9: Thực trạng hệ thống chợ trên địa bàn thành phố Hải Phòng ....................... 84 ảng 2.10: Thực trạng mạng lƣới thƣơng mại trên địa bàn Hải Phòng ....................... 86 ảng 2.11: Số lƣợng chợ trên địa bàn thành phố Hải Phòng....................................... 93 ảng 2.12: Số lƣợng chợ phân theo hạng thành phố Hải Phòng từ năm 2012-2019 .... 93 ảng 2.13: Số lƣợng siêu thị, trung tâm thƣơng mại phân theo loại hình kinh tế và phân theo hạng........................................................................................................... 94 ảng 2.14: Mạng lƣới siêu thị, trung tâm thƣơng mại tại 15 quận huyện trên địa bàn thành phố Hải Phòng (tính đến năm 2019) ................................................................. 94 ảng 2.15: Số lao động bình quân trên một doanh nghiệp trên địa bàn giai đoạn 2012 - 2019 ........................................................................................................................ 97 ảng 2.16: Lao động trong ngành thƣơng mại thành phố Hải Phòng......................... 97 ảng 2.17: Thu nhập bình quân của ngƣời lao động trong các doanh nghiệp và doanh nghiệp thƣơng mại địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2012-2019 ...................... 98 ảng 2.18: Hàng hóa xuất khẩu thành phố Hải Phòng giai đoạn 2012 - 2018........... 101 ảng 2.19: Hàng hóa nhập khẩu thành phố Hải Phòng giai đoạn 2012 - 2018 .......... 103 ảng 2.20: Kim ngạch xuất, nhập khẩu TP. Hải Phòng ............................................ 104 ảng 2.21: ơ sở hạ tầng thƣơng mại và tỷ trọng GTTT của thƣơng mại................. 110 ảng 3.1: Phƣơng án quy hoạch mạng lƣới thƣơng mại thành phố Hải Phòng đến năm 2030......................................................................................................................... 148 ảng 3.2. ác dự án chợ, trung tâm thƣơng mại, trung tâm mua sắm đƣợc ƣu tiên đầu tƣ ............................................................................................................................. 154
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Xác định lợi thế cạnh tranh quốc gia: Mô hình kim cƣơng của M. Porter ... 31 Hình 2.1: ơ cấu tổng mức bán lẻ hàng hóa theo loại hình kinh tế ............................. 81 Hình 2.2. ơ cấu tổng mức bán lẻ phân theo nhóm hàng ........................................... 81
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hải Phòng - đô thị loại 1 cấp quốc gia là trung tâm thƣơng mại, dịch vụ, công nghiệp, cảng biển lớn nhất của vùng duyên hải Bắc Bộ, là thành phố có vị trí quan trọng về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng của vùng Bắc Bộ và cả nƣớc. Với lợi thế là thành phố có cảng nƣớc sâu, Hải Phòng còn là đầu mối giao thông đƣờng biển quan trọng của các tỉnh thành phía Bắc, đồng thời còn là một trong những động lực tăng trƣởng của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, là một cực tăng trƣởng của tam giác kinh tế trọng điểm phía Bắc gồm Hà Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh. Với vị trí chiến lƣợc đặc biệt quan trọng, thành phố Hải Phòng luôn đƣợc Bộ Chính trị và Chính Phủ quan tâm và đã có những Nghị quyết rất quan trọng về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng, đó là Nghị quyết số 45-NQ/TW, ngày 24/01/2019 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045; Nghị quyết số 108/NQ-CP, ngày 26/11/2019 của Chính phủ về ban hành chƣơng trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 45- NQ/TW ngày 24/01/2019 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045. Thực hiện các Nghị quyết của Trung ƣơng, Thành Ủy, Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng đã ban hành hƣơng trình hành động số 76- Tr/TU ngày 08/7/2019 của an Thƣờng vụ Thành ủy và ông văn số 5092/U N -TH ngày 21/8/2019 của U N thành phố về kế hoạch thực hiện cụ thể nghị quyết 45-NQ/TW và Nghị quyết 108/NQ-CP về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045. Ngoài ra, trƣớc đó Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng đã có những quyết định rất quan trọng để phát triển kinh tế xã hội thành phố theo hƣớng ƣu tiên phát triển thƣơng mại, dịch vụ, công nghiệp và cảng biển. Với chiến lƣợc đó, U N Thành phố Hải Phòng đã ban hành quyết định số 1272/Q -UBND, ngày 13 tháng 8 năm 2012 về việc ban hành chƣơng trình hành động thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TU ngày 26/3/2012 của an thƣờng vụ Thành Uỷ Hải Phòng về phát triển thƣơng mại Hải Phòng đến năm 2015, định hƣớng đến năm 2020 với mục tiêu là: Xây dựng Hải Phòng trở thành trung tâm thƣơng mại, trung tâm xuất nhập khẩu lớn của cả nƣớc, cửa ngõ giao thƣơng với nƣớc ngoài của khu vực phía Bắc. Thƣơng mại, dịch vụ Hải Phòng phát triển theo hƣớng văn minh, hiện đại, thân thiện với môi trƣờng, đóng góp tích cực vào tăng trƣởng, chuyển dịch cơ cấu và tái cấu trúc
2 nền kinh tế, tạo nguồn thu lớn cho ngân sách thành phố; đóng vai trò quan trọng vào quá trình điều tiết, đảm bảo cân đối cung cầu hàng hóa thiết yếu cho khu vực phía Bắc; là động lực cho kinh tế thành phố chủ động hội nhập sâu hơn vào kinh tế quốc tế. ây là một quyết định quan trọng của thành phố Hải Phòng, vì thƣơng mại hiện đang là 1 ngành kinh tế quan trọng trong chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội. Hoạt động thƣơng mại của thành phố những năm gần đây đã có những chuyển biến tích cực và có những đóng góp đáng kể vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Hải Phòng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận thì hoạt động thƣơng mại của Hải Phòng nhìn chung vẫn còn những tồn tại: ơ sở hạ tầng phục vụ hoạt động thƣơng mại, mạng lƣới phân phối hàng hóa chƣa đa dạng, phong phú, chƣa thuận tiện cho ngƣời tiêu dùng, hệ thống siêu thị tiện ích còn mỏng, cơ cấu và số lƣợng hàng hóa chƣa đƣợc đa dạng về chủng loại và hạn chế về số lƣợng, chất lƣợng; năng lực cạnh tranh, tính chuyên nghiệp trong quá trình phục vụ của các nhà phân phối còn yếu. Các hoạt động dịch vụ, tƣ vấn, hỗ trợ cho hoạt động vận tải, xuất nhập khẩu mặc dù có nhiều chuyển biến nhƣng vẫn chƣa đáp ứng đƣợc yêu cẩu của một trung tâm đô thị cấp Quốc Gia: trở thành trung tâm thƣơng mại, trung tâm xuất nhập khẩu lớn của cả nƣớc, cửa ngõ giao thƣơng với nƣớc ngoài của khu vực phía Bắc. Việt Nam đang trong quá trình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ, từ đó cũng đặt ra những cơ hội cũng nhƣ nhiều thách thức cho sự phát triển kinh tế xã hội nói chung và ngành thƣơng mại nói riêng, vì vậy trong quá trình phát triển nó đòi hỏi thành phố Hải Phòng phải có chiến lƣợc và định hƣớng phát triển kinh tế xã hội một cách rõ ràng, trong đó có ngành thƣơng mại, một mặt phải tập trung khai thác những lợi thế sẵn có, mặt khác phải khắc phục đƣợc những nhƣợc điểm, giảm thiểu đƣợc các rào cản, các khó khăn, vƣợt qua những thách thức… ể phát huy vai trò, tiềm năng và thế mạnh của ngành thƣơng mại trong việc tạo ra giá trị thặng dƣ, đóng góp vào tăng trƣởng kinh tế của thành phố; tạo thêm nhiều việc làm mới; nâng cao chất lƣợng cuộc sống của nhân dân; hình thành, mở rộng thị trƣờng trong nƣớc và xuất khẩu. ặc biệt là hỗ trợ các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thƣơng mại trong và ngoài thành phố phát triển ổn định và bền vững, đủ sức cạnh tranh trên thị trƣờng quốc tế... thì cần phải xây dựng chiến lƣợc phát triển thƣơng mại thành phố Hải Phòng trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh, thích ứng với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và phù hợp với các mục tiêu, định hƣớng phát triển kinh
3 tế - xã hội của thành phố, của vùng Duyên hải Bắc Bộ và của ngành thƣơng mại cả nƣớc. Vì vậy tác giả đã chọn đề tài "Phát triển thương mại trên địa bàn Thành phố Hải Phòng” để làm luận án tiến sỹ chuyên ngành Quản trị kinh doanh. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án 2.1. Công trình nghiên cứu về phát triển thƣơng mại trong và ngoài nƣớc Nghiên cứu tổng quan các công trình có liên quan đến luận án có ý nghĩa quan trọng trong việc định hƣớng cũng nhƣ xác định phạm vi và mục đích nghiên cứu của luận án. Thông qua nghiên cứu tổng quan các công trình khoa học đã công bố ở nƣớc ngoài và các công trình công bố trong nƣớc liên quan đến phát triển thƣơng mại, giúp tác giả có những kiến thức, đánh giá kết quả nghiên cứu nhằm tìm ra các nội dung mang tính kế thừa, những nội dung mới cũng nhƣ xác định khoảng trống nghiên cứu và những vấn đề cần tập trung nghiên cứu của luận án. ho đến nay, có rất nhiều các công trình nghiên cứu về thƣơng mại với nhiều cách tiếp cận và mục tiêu khác nhau, có thể kể đến một số công trình nghiên cứu sau: - herunilam.F. (2006), “International Economics, McGraw - Hill”: Nghiên cứu đã phân tích, đánh giá đƣợc tác động của hiệp định thƣơng mại, chính sách công đến tăng trƣởng kinh tế. Sự ảnh hƣởng của chính sách công đến các chính sách khác. Tuy nhiên, công trình chƣa đƣa ra đƣợc các tiêu chí cụ thể để đánh giá chính sách công [90] - arbaugh.R. (2010), “International Economics, South – Western College Publishing”: Nghiên cứu đã phân tích cụ thể những ảnh hƣởng của các chính sách, hiệp định thƣơng mại đối với phát triển kinh tế - xã hội. Xu hƣớng thay đổi và điều chỉnh các chính sách, hiệp định thƣơng mại trong từng thời kỳ, từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nghiên cứu chƣa phân tích đƣợc xu hƣớng thay đổi và điều chỉnh chính sách, hiệp định thƣơng mại đó phụ thuộc vào yếu tố gì? Tại sao phải thay đổi và nếu thay đổi thì thay đổi nhƣ thế nào [91] - ặng ình ào, Hoàng ức Thân, giáo trình kinh tế “Kinh tế thương mại”, NX ại học Kinh tế Quốc dân tái bản năm 2019. Giáo trình đã đề cập toàn diện đến các vấn đề về kinh tế và quản lý thƣơng mại trong nền kinh tế quốc dân ở cả tầm vĩ mô và vi mô. ây là cơ sở lý luận, nền tảng quan trọng để nghiên cứu các vấn đề kinh doanh thƣơng mại trong nền kinh tế thị trƣờng nhất là đối với các dịch vụ tài chính, ngân hàng và bảo hiểm [21]
4 - Nguyễn Minh Tâm (2015), “Phát triển thương mại Hà Nội theo hướng văn minh, hiện đại đến năm 2020, tầm nhìn 2030” - Luận án tiến sỹ kinh tế - Viện nghiên cứu thƣơng mại. Luận án đã tập trung hệ thống hóa, làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển thƣơng mại theo hƣớng văn minh hiện đại. Xây dựng tiêu chí (định tính và định lƣợng) đánh giá phát triển thƣơng mại và xác định nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển thƣơng mại theo hƣớng văn minh, hiện đại. Tác giả cũng phân tích thực trạng phát triển thƣơng mại Hà Nội theo 3 nội dung lớn về: Tổ chức mạng lƣới, trình độ công nghệ thƣơng mại bán lẻ; cơ cấu các tổ chức, nhân lực cho quản trị hệ thống thƣơng mại bán lẻ; và quản lý nhà nƣớc. Từ đó, tác giả đã đánh giá những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân trong quá trình phát triển thƣơng mại Hà Nội, trên cơ sở đó tác giả đề xuất quan điểm, mục tiêu, phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển thƣơng mại Hà Nội theo hƣớng văn minh, hiện đại [62] - Hà Văn Hội (2018) chủ biên “Phát triển và quản lý thương mại biên giới vùng Tây Bắc: Lý luận và Thực tiễn” - công trình nghiên cứu mang tính chuyên sâu. Trong đó nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mặc dù hoạt động thƣơng mại biên giới của Việt Nam những năm gần đây đạt đƣợc thành tựu quan trọng, song hoạt động thƣơng mại biên giới Việt Nam nói chung và thƣơng mại biên giới Việt Nam – Trung Quốc, Việt Nam – Lào nói riêng còn mang tính tự phát, chƣa có chiến lƣợc, quy hoạch rõ ràng, cơ sở hạ tầng các cửa khẩu, lối mở còn hạn chế. Các khu kinh tế cửa khẩu hoạt động chƣa hiệu quả, v.v. điều này ảnh hƣởng mạnh mẽ tới sự phát triển ổn định của hoạt động thƣơng mại biên giới của Việt Nam [36] - Nguyễn Văn Hội (2018), “Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong xuất khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới Việt – Trung” - luận án Tiến sĩ. Trong luận án của mình tác giả đã chỉ ra rằng, so với xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc qua các cảng biển, xuất khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới Việt - Trung có lợi thế cạnh tranh về chi phí thấp, đó là cửa ngõ trực tiếp vào thị trƣờng Trung Quốc; là cầu nối tuyến đƣờng ngắn nhất đến các vùng phía Tây và Tây Nam của Trung Quốc; đồng thời chi phí thấp hơn về thuế, phí và lệ phí. Bên cạnh đó, xuất khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới Việt - Trung có lợi thế cạnh tranh về sự khác biệt [63] - Vũ Thị Lộc (2018), “Xây dựng chiến lược phát triển thương mại vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ đến năm 2030” - luận án tiến sỹ kinh tế - ại học Thƣơng mại. Trong nghiên cứu của mình tác giả đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về chiến
5 lƣợc và xây dựng chiến lƣợc phát triển thƣơng mại vùng kinh tế trọng điểm; đánh giá và làm rõ những căn cứ thực tiễn xây dựng chiến lƣợc phát triển thƣơng mại vùng kinh tế trọng điểm, vận dụng trong trƣờng hợp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; đề xuất nội dung chủ yếu của chiến lƣợc phát triển thƣơng mại vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ đến năm 2030 và kiến nghị giải pháp thực hiện [78] - Lê Thanh Tuấn (2019), “Phát triển kinh tế biên giới Việt - Trung (tỉnh Quảng Ninh): Vấn đề và giải pháp” - luận án tiến sỹ kinh tế - Học viện Khoa học Xã hội. Trong nghiên cứu của mình tác giả đã phân tích, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn có liên quan đến phát triển kinh tế biên giới nhằm chỉ ra vấn đề đang còn tồn tại trong chính sách phát triển kinh tế biên giới Việt Nam - Trung Quốc khu vực tỉnh Quảng Ninh hiện nay (nghiên cứu biên giới trên đất liền) và giải pháp nhằm phát triển kinh tế biên giới khu vực này trong thời gian tới (2030). Ngoài ra tác giả còn phân tích thực trạng các loại hình cụ thể của kinh tế biên giới tỉnh Quảng Ninh nhằm tìm ra các vấn đề đang gặp phải và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển tế biên giới Việt - Trung tỉnh Quảng Ninh [48] 2.2. Công trình nghiên cứu về phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố ải Phòng Hải Phòng là một trong những thành phố lớn của Việt Nam với những điều kiện thuận lợi cho phát triển các hoạt động thƣơng mại, dịch vụ cảng biển, dịch vụ du lịch... UBND thành phố Hải Phòng đã ban hành quyết định số 1272/Q -UBND, ngày 13/8/2012 về việc ban hành chƣơng trình hành động thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TU ngày 26/3/2012 của an thƣờng vụ Thành Uỷ về phát triển thƣơng mại Hải Phòng đến năm 2015, định hƣớng đến năm 2020 với mục tiêu là: Xây dựng Hải Phòng trở thành trung tâm thƣơng mại, trung tâm xuất nhập khẩu lớn của cả nƣớc, cửa ngõ giao thƣơng với nƣớc ngoài của khu vực phía Bắc và hai hành lang, một vành đai hợp tác kinh tế Việt Nam - Trung Quốc. Tuy nhiên, hiện nay có rất ít các nghiên cứu đề cập đến phát triển thƣơng mại ở Hải Phòng, có một số các công trình nghiên cứu nhƣ: - Quách Thị Hà (2013), “Phát triển kinh tế biển ở Hải Phòng” tác phẩm chỉ ra kinh tế biển với nhiều ngành dịch vụ liên quan có vai trò đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế Hải Phòng. Vì vậy, chính quyền cấp thành phố cần thiết phải quan tâm và phát triển kinh tế biển. Tuy nhiên, nội dung nghiên cứu của luận án chƣa phân tích và đƣa
6 ra các giải pháp về phát triển thƣơng mại trong phạm vi nghiên cứu phát triển kinh tế biển cho thành phố Hải Phòng [69] - Nguyễn Quốc Tuấn (2015) với “Quản lý nhà nước đối với dịch vụ Logistics ở cảng Hải Phòng” - luận án tiến sỹ kinh tế - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ƣơng. Trong luận án của mình tác giả tập trung phân tích các hoạt động quản lý nhà nƣớc đối với một ngành dịch vụ cụ thể ở Hải Phòng là Logistics. ây là ngành dịch vụ mũi nhọn và phát triển nhất ở thành phố trong thời gian gần đây. Mặc dù luận án đã thể hiện đầy đủ vai trò quản lý nhà nƣớc trong phát triển ngành dịch vụ này nhƣng nội dung nghiên cứu khá đặc thù, chƣa khái quát đƣợc hoạt động thƣơng mại của Hải Phòng [64] - Nguyễn Thị Hải Hà (2018), “Vai trò nhà nước trong phát triển khu vực dịch vụ ở Hải Phòng” - luận án Tiến sỹ Kinh tế Chính trị - ại học Kinh tế, ại học Quốc Gia Hà Nội. Trong nghiên cứu của mình tác giả đã phân tích, làm rõ cơ sở khoa học về vai trò nhà nƣớc trong phát triển hoạt động dịch vụ cấp tỉnh và chỉ rõ những hạn chế, bất cập và nguyên nhân trong thực hiện vai trò nhà nƣớc trong phát triển hoạt động dịch vụ ở Hải Phòng, luận án đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn vai trò nhà nƣớc trong phát triển khu vực này [65] - Nguyễn Văn Lịch (2005), “Phát triển thương mại trên hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai – Hà Nội - Hải Phòng” - đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Thƣơng mại 2005). Trong công trình nghiên cứu tác giả cùng các thành viên trong nhóm nghiên cứu đã phân tích và làm rõ những luận cứ khoa học của việc xây dựng hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, đánh giá thực trạng phát triển thƣơng mại trên hành lang, đồng thời phân 16 tích tác động của hành lang kinh tế đối với việc hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc. Tác giả cũng đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển thƣơng mại khu vực hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng [66] - Nguyễn Xuân Quang (2006), “Phát triển thương mại trong hành lang kinh tế Nam Ninh – Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng” - đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (Bộ Thƣơng mại 2006). Trong công trình nghiên cứu tác giả cùng các thành viên trong nhóm nghiên cứu đã phân tích và làm rõ xu hƣớng pahst triển quan hệ kinh tế thƣơng mại Việt Nam - Trung Quốc - ASEAN và những yêu cần phát triển các hành lang kinh tế. Ngoài ra nhóm tác giả còn phân tích các yếu tố địa lý - kinh tế - xã hội - chính trị: điều kiện hình thành và phát triển hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội -
7 Hải Phòng và vai trò của hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng trong phát triển thƣơng mại Việt Nam - Trung Quốc - ASEAN bao gồm: Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng và cơ hội phát triển thƣơng mại của Việt Nam; hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng và các cơ hội thúc đẩy phát triển quan hệ thƣơng mại giữa Trung Quốc và ASEAN. Tác giả cũng đề xuất các giải pháp phát triển thƣơng mại trong hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng [67] - ỗ Minh Thụy (2017), “Phát triển mạng lưới thương mại tại Thành phố Hải Phòng trong thời kỳ hội nhập quốc tế đến năm 2020” - bài viết đăng trên Tạp chí Công thƣơng. Trong bài viết này tác giả đã phân tích mạng lƣới thƣơng mại trong hệ thống các chuỗi giá trị tiêu thụ sản phẩm của một hay nhiều hãng khác nhau trên phạm vi một lãnh thổ nhất định. Sự phát triển của mạng lƣới thƣơng mại phụ thuộc vào các yếu tố nhƣ: Tốc độ lƣu chuyển hàng hóa; mức lƣu chuyển hàng hóa; phát triển mạng lƣới phân phối hàng hóa; đa dạng hóa các loại hình kinh doanh thƣơng mại; phát triển lao động trong mạng lƣới thƣơng mại; phát triển cơ sở vật chất cho mạng lƣới thƣơng mại... [34] - Nguyễn Hoài Nam (2017), “Thực trạng và giải pháp mạng lưới phân phối hàng hóa tại thành phố Hải Phòng” - bài viết đăng trên Tạp chí ông thƣơng. Trong bài viết này tác giả đã đề cập một số lý luận liên quan tới mạng lƣới phân phối hàng hóa, thực trạng mạng lƣới phân phối hàng hóa tại Hải Phòng và đƣa ra một số giải pháp phát triển mạng lƣới phân phối hàng hóa tại Hải Phòng trong thời gian tới [68] - an ức Hiệp (2021), “Kinh tế Hải Phòng (1955 - 2055) chặng đường, định hướng và tầm nhìn”. Trong tác phẩm của mình tác giả đã phân tích bức tranh kinh tế Hải Phòng từ năm 1955 đến nay có đƣa ra định hƣớng, tầm nhìn đến năm 2055. Tác giả khẳng định Hải Phòng là thành phố cảng biển, cửa chính ra biển của các tỉnh phía Bắc, cực tăng trƣởng vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, đầu mối giao thông quan trọng về đƣờng bộ, đƣờng sắt, đƣờng hàng không và đƣờng biển quan trọng của cả nƣớc và quốc tế, gắn kết Hải Phòng với các tỉnh, thành phố trong cả nƣớc và quốc tế. Lợi thế so sánh đã tạo cho Hải Phòng phát triển kinh tế đặc biệt là phát triển kinh tế biển [29]
8 2.3. Nội dung mà các nghiên cứu đã đề cập và các khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu 2.3.1. Nội dung mà các nghiên cứu đã đề cập 2.3.1.1. Về lý luận Thứ nhất, các tài liệu nghiên cứu đã giúp nghiên cứu sinh xác định đƣợc hệ thống một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển thƣơng mại trong nền kinh tế thị trƣờng, tính tất yếu của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế với tỷ trọng hoạt động thƣơng mại ngày càng tăng. ối với những nƣớc đang phát triển, tập trung phát triển thƣơng mại, dịch vụ chính là thúc đẩy nền kinh tế nhanh chóng đạt tới mục tiêu tăng trƣởng đã đặt ra bởi phát triển thƣơng mại, dịch vụ là lĩnh vực có sự đa dạng trong các ngành nghề và cũng là lĩnh vực hỗ trợ, thúc đẩy các khu vực kinh tế khác phát triển. Thứ hai, các công trình nghiên cứu của các nhà kinh tế học đã chỉ rõ vai trò của thƣơng mại trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển từng lĩnh vực kinh tế cụ thể nói riêng. Ở cấp tỉnh trong một quốc gia, vai trò của hoạt động thƣơng mại trong phát triển kinh tế địa phƣơng lại càng trở nên cần thiết. Bởi nền kinh tế cấp tỉnh phải phát triển trong mối quan hệ với các vùng, lãnh thổ khác theo chiến lƣợc và chính sách chung của quốc gia nhƣng phải dựa trên lợi thế so sánh của khu vực địa lý. Thứ ba, các tài liệu nghiên cứu đã tiếp cận ở nhiều khía cạnh khác nhau để chỉ ra những hoạt động cần thiết để phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển kinh tế thƣơng mại nói riêng. Phân tích những đặc thù của hoạt động phát triển thƣơng mại làm tài liệu tham khảo cho việc hình thành khung lý luận để nghiên cứu phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Thứ tư, các nghiên cứu đã chỉ rõ quan điểm: địa phƣơng muốn phát triển thƣơng mại trong cơ chế thị trƣờng đều luôn phải đối mặt với cơ hội và thách thức. Vì thế các giải pháp, các chính sách, chiến lƣợc phát triển hoạt động thƣơng mại là chìa khóa để giải quyết các vấn đề. Tuy nhiên, những giải pháp này phải đƣợc xây dựng và thực hiện dựa trên mối quan hệ của thành phố với các vùng xung quanh, trong cả nƣớc và hội nhập kinh tế quốc tế. Chính quyền địa phƣơng cần có các hoạt động là cầu nối để giải quyết các quan hệ đó hƣớng tới hiệu quả kinh tế. 2.3.1.2. Về thực tiễn Những nghiên cứu đã cung cấp cho nghiên cứu sinh bức tranh toàn cảnh về phát triển thƣơng mại với mục tiêu đa dạng và phát triển các ngành thƣơng mại làm nền
9 tảng hỗ trợ, thúc đẩy các ngành kinh tế khác tăng trƣởng. Các nghiên cứu đƣợc công bố đã mang lại giá trị thực tiễn cho luận án nhƣ sau: Thứ nhất, khắc họa một phần về thực trạng thƣơng mại ở thành phố Hải Phòng và các nỗ lực của chính quyền trong việc phát triển hoạt động thƣơng mại trong nền kinh tế thị trƣờng. Thứ hai, chiến lƣợc phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng dựa trên định hƣớng, quy hoạch phát triển thƣơng mại quốc gia, thành phố Hải Phòng xây dựng các chính sách riêng để kiểm soát và phát triển hoạt động thƣơng mại cụ thể, đặc biệt là những ngành mũi nhọn, có nhiều lợi thế so sánh. Thứ ba, các nghiên cứu đã đƣa ra nhiều khuyến nghị khả thi để các nhà quản lý nhà nƣớc nói chung, chính quyền cấp thành phố nói riêng đƣa ra chiến lƣợc, chính sách nhằm phát triển hoạt động thƣơng mại, đồng thời hƣớng tới mục tiêu phát triển chung của toàn nền kinh tế. 2.3.2. Các khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu Thứ nhất, chƣa có nghiên cứu tập trung vào phát triển hoạt động thƣơng mại ở thành phố Hải Phòng với đầy đủ các đánh giá về hoạt động thƣơng mại cũng nhƣ mức độ phát triển của hoạt động này, tác động của nó tới nền kinh tế, an sinh xã hội của thành phố. Thứ hai, chƣa có nghiên cứu về phát triển hoạt động thƣơng mại ở Hải Phòng và đƣa ra một cái nhìn tổng thể về sự phát triển hoạt động thƣơng mại ở Hải Phòng với những đặc thù cũng nhƣ đánh giá đầy đủ các mặt trong mối tƣơng quan với sự phát triển hoạt động thƣơng mại quốc gia và các vùng lân cận. Thứ ba, chƣa có những nghiên cứu đầy đủ về phát triển hoạt động thƣơng mại ở Hải Phòng cũng nhƣ các giải pháp để chính quyền thành phố thực hiện nhằm thúc đẩy hoạt động thƣơng mại của Hải Phòng phát triển một cách đồng bộ, thống nhất, phù hợp với điều kiện đặc thù, lợi thế so sánh của thành phố. Trong đó có các chính sách, quy hoạch để thúc đẩy những hoạt động thƣơng mại phát triển tƣơng xứng với tiềm năng và lợi thế của thành phố. Tóm lại, sau khi tổng hợp tất cả những nghiên cứu có liên quan đƣợc thực hiện trong thời gian qua, tác giả nhận thấy vẫn còn khía cạnh chƣa đƣợc khai thác và đã lựa chọn đề tài “Phát triển thƣơng mại trên địa bàn thành phố Hải Phòng” để có đƣợc sự nghiên cứu một cách sâu rộng về hoạt động phát triển thƣơng mại với mục đích có