Luận án Tiến sĩ Luật học: Kỷ luật sa thải theo pháp luật lao động Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:159

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là nhằm nghiên cứu toàn diện, sâu sắc, có hệ thống một số vấn đề lý luận về kỷ luật sa thải theo pháp luật Việt Nam. Trên cơ sở quan điểm về lý luận được nghiên cứu, luận án tập trung phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về kỷ luật sa thải theo quy định của pháp luật lao động Việt Nam. Thông qua việc đánh giá những điểm bất cập của pháp luật hiện hành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Kỷ luật sa thải theo pháp luật lao động Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THÀNH VINH KỶ LUẬT SA THẢI THEO PHÁP LUẬT LAO ĐỘNG VIỆT NAM Ngành: Luật kinh tế Mã số: 9.38.01.07 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Hữu Chí Hà Nội, 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án NGUYỄN THÀNH VINH
MỤC LỤC MỞ ĐÀU .................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 11 1.1. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước ...................................................... 11 1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu .............................................................................. 28 CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KỶ LUẬT SA THẢI VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT LAO ĐỘNG ......................................... 36 2.1. Một số vấn đề lý luận về kỷ luật sa thải ........................................................... 36 2.2. Một số vấn đề lý luận về điều chỉnh pháp luật lao động đối với hình thức kỷ luật sa thải................................................................................................................ 45 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG HÌNH THỨC XỬ LÝ KỶ LUẬT SA THẢI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ........ 70 3.1. Thực trạng quy định và áp dụng nguyên tắc xử lý kỷ luật sa thải ................... 70 3.2. Thực trạng quy định và áp dụng căn cứ xử lý kỷ luật sa thải .......................... 89 3.3. Thực trạng quy định và áp dụng thẩm quyền xử lý kỷ luật sa thải .................. 98 3.4. Thực trạng quy định và áp dụng trình tự, thủ tục áp dụng xử lý kỷ luật sa thải ......................................................................................................................... 101 3.5. Thực trạng quy định và áp dụng thời hiệu xử lý kỷ luật sa thải .................... 103 3.6. Hậu quả pháp lý của kỷ luật sa thải................................................................ 107 3.7. Thực trạng quy định và áp dụng giải quyết tranh chấp xử lý kỷ luật sa thải . 119 3.8. Một số nhận xét, đánh giá về thực trạng quy định và áp dụng xử lý kỷ luật sa thải theo pháp luật Việt Nam hiện nay ............................................................. 123 CHƯƠNG 4. HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG HÌNH THỨC KỶ LUẬT SA THẢI Ở VIỆT NAM ...................... 128 4.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam về hình thức kỷ luật sa thải ......................................................................................................................... 128 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam về hình thức kỷ luật sa thải.............................................................................................................. 134 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 149
MỞ ĐÀU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người nhằm tạo ra các sản phẩm phục vụ cho các nhu cầu của đời sống xã hội. Quá trình này đòi hỏi phải có trật tự, nề nếp để hướng hoạt động của từng người vào việc thực hiện kế hoạch chung để đạt được mục tiêu đã đặt ra. Yếu tố tạo nên trật tự, nề nếp giữa một nhóm người hay một đơn vị trong quá trình lao động chính là kỷ luật lao động. Với ý nghĩa đó, kỷ luật lao động là một nhu cầu khách quan của các đơn vị sử dụng lao động. Đặc biệt, trong điều kiện sản xuất ngày càng phát triển, cùng với đó là trình độ phân công, tổ chức lao động trong xã hội ngày càng cao, thì vấn đề duy trì kỷ luật lao động càng trở nên quan trọng hơn. Trong đó, xử lý kỷ luật sa thải là hình thức xử lý kỷ luật lao động nghiêm khắc nhất bởi hệ quả pháp lý là làm chấm dứt quan hệ lao động, nên đã tác động trực tiếp đến ý thức chấp hành kỷ luật lao động của người lao động. Kỷ luật lao động được coi là một trong những nội dung quan trọng của quyền quản lý lao động, là vấn đề thiết yếu đối với mọi quá trình lao động. Để đảm bảo kỷ luật lao động được thực nghiêm túc trên thực tế và có thể trực tiếp tác động tới ý thức chấp hành kỷ luật của người lao động, pháp luật quy định về xử lý kỷ luật lao động khi người lao động có hành vi vi phạm kỷ luật lao động. Kỷ luật sa thải chính là hình thức xử lý kỷ luật lao động nghiêm khắc nhất đối với người lao động được ghi nhận trong Bộ luật Lao động nhằm bảo vệ sự tuân thủ kỷ luật lao động, góp phần bảo đảm trật tự, kỷ cương của doanh nghiệp, đồng thời, tạo cho người lao động tác phong làm việc công nghiệp, là yếu tố thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc người sử dụng lao động (NSDLĐ) áp dụng hình 1
thức xử lý kỷ luật sa thải. Đầu tiên là do ý thức chấp hành kỷ luật lao động của người lao động còn thấp, tác phong lao động công nghiệp chưa cao, dẫn đến số lượng hành vi vi phạm kỷ luật lao động không ngừng tăng lên ở những mức độ khác nhau. Bên cạnh những trường hợp sa thải được áp dụng pháp luật một cách khách quan, không ít trường hợp, người sử dụng lao động cố tình khai thác vào những quy định chưa chặt chẽ của pháp luật để thực hiện việc sa thải người lao động. Thực tế cũng cho thấy, một trong các vấn đề mà các bên tranh chấp quan tâm khi đưa các vụ án lao động về kỷ luật sa thải ra giải quyết tại cơ quan giải quyết tranh chấp là là việc giải quyết hậu quả pháp lý của xử lý kỷ luật sa thải. Mặc dù Bộ luật Lao động năm 2012 đã có một số nội dung tiến bộ, hiện đại liên quan đến kỷ luật sa thải, nhưng đến thời điểm hiện tại, Bộ luật này cũng đã bộc lộ những điểm không phù hợp, gây khó khăn trong việc thực thi pháp luật, làm ảnh hưởng không nhỏ đến quyền và lợi ích hợp pháp của cả người lao động và người sử dụng lao động. Điều này cũng đã gây khó khăn, lúng túng cho chủ thể có thẩm quyền trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động về xử lý kỷ luật sa thải một cách triệt để và có hiệu quả. Bên cạnh đó, Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và cũng đang hoàn tất đàm phán nhiều Hiệp định thương mại tư do thế hệ mới, vì vậy cũng đặt ra nhiều nghĩa vụ mới trong việc thực hiện các cam kết quốc tế về kinh tế, thương mại, trong đó có các cam kết ở lĩnh vực lao động. Việc chấp hành kỷ luật lao động không chỉ nhằm duy trì trật tự trong doanh nghiệp, tạo ra năng suất chất lượng làm việc hiệu quả cho quá trình lao động, mà đó còn là điều kiện để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, xuất khẩu lao động, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động và thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Từ những lý do trên, đòi hỏi chúng ta phải có một hệ thống pháp luật phù hợp, hiệu quả, đặc biệt là trong duy trì kỷ 2
luật lao động, làm thế nào để vừa đảm bảo quyền quản lý lao động của NSDLĐ, vừa bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động (NLĐ) trong quan hệ lao động. Ngày nay, rất nhiều vụ tranh chấp xảy ra đều trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan đến kỷ luật sa thải như các tranh chấp về kỷ luật sa thải trái pháp luật, những cuộc đình công xảy ra mà nguyên nhân xuất phát từ việc người lao động bị xử lý kỷ luật sa thải. Thực tiễn giải quyết tại Toà án hiện nay cũng cho thấy, số lượng các vụ án tranh chấp về kỷ luật sa thải chiếm một tỷ lệ khá cao và có xu hướng gia tăng. Đặc biệt, những tranh chấp này thường có diễn biến phức tạp và mâu thuẫn giữa các chủ thể thường rất gay gắt, bởi khi xảy ra kỷ luật sa thải, quan hệ lao động giữa các chủ thể đi đến chấm dứt. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, mà một trong những nguyên nhân phải kể đến chính là thể chế pháp luật về kỷ luật sa thải hiện nay còn nhiều bất cập, hạn chế chưa phù hợp với thực tế. Vì vậy, việc nghiên cứu, đánh giá những quy định của pháp luật hiện hành, tiếp thu có chọn lọc những tiến bộ trong pháp luật quốc tế và các nước trên thế giới để đưa ra định hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về vấn đề xử lý kỷ luật sa thải là hết sức cần thiết. Từ những lý do được phân tích ở trên, nên tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài “Kỷ luật sa thải theo pháp luật lao động Việt Nam” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận án là nhằm nghiên cứu toàn diện, sâu sắc, có hệ thống một số vấn đề lý luận về kỷ luật sa thải theo pháp luật Việt Nam. Trên cơ sở quan điểm về lý luận được nghiên cứu, luận án tập trung phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về kỷ luật sa thải theo quy định của pháp luật lao động Việt Nam. Thông qua việc đánh giá những điểm bất cập của pháp luật hiện 3
hành, luận án đưa ra các kiến nghị về định hướng và giải pháp sửa đổi, bổ sung một số quy định pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải ở Việt Nam theo hướng phù hợp với sự phát triển của thị trường lao động trong bối cảnh hội nhập sâu rộng với quốc tế và khu vực hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu ở trên, Luận án xác định các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: Một là, thực hiện tổng quan và đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu các vấn đề liên quan đến đề tài luận án, từ đó, chỉ ra các vấn đề, luận điểm cần tiếp tục triển khai làm rõ trong phạm vi và nội dung nghiên cứu của luận án; chỉ rõ cơ sở lý thuyết nghiên cứu, các lý thuyết nghiên cứu được áp dụng, đặt ra các câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu, làm rõ hướng tiếp cận nghiên cứu của luận án. Hai là, nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận như: Khái niệm, đặc điểm của kỷ luật sa thải, ý nghĩa và hậu quả pháp lý của việc xử lý kỷ luật sa thải đối với các bên trong quan hệ lao động; sự cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật và nội dung điều chỉnh pháp luật đối với kỷ luật sa thải, đánh giá tính hợp lý của pháp luật hiện hành về xử lý kỷ luật sa thải; Ba là, phân tích thực trạng pháp luật về kỷ luật sa thải và thực tiễn thi hành pháp luật ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra những điểm bất cập cũng như các tồn tại, chưa hợp lý của các quy định hiện hành về xử lý kỷ luật sa thải cần hoàn thiện. Bốn là, đề xuất những phương hướng và các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về kỷ luật sa thải ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, giai đoạn hội nhập quốc tế. 4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn cũng như đề xuất hoàn thiện pháp luật về kỷ luật sa thải. Về vấn đề lý luận, Luận án viện dẫn, nghiên cứu pháp luật quốc tế và pháp luật các nước trên thế giới (Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản…), so sánh, đối chiếu với các quy định của pháp luật lao động và pháp luật có liên quan, quy định của pháp luật lao động một số nước trên thế giới để đưa ra những lý luận chung nhất về kỷ luật sa thải. Về vấn đề thực trạng, luận án nghiên cứu hệ thống các quy định pháp luật Việt Nam về điều kiện, nguyên tắc và trình tự, thủ tục, hậu quả pháp lý của kỷ luật sa thải, thực trạng quy định của pháp luật, thực tiễn áp dụng ở các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và đối chiếu với những tình huống thực tế. Cụ thể, luận án nghiên cứu về hình thức xử lý kỷ luật sa thải của chủ thể NSDLĐ được thực hiện trong đơn vị sử dụng lao động, từ đó có những đánh giá về hiệu quả thi hành pháp luật đối với vấn đề này. Từ những phân tích về thực trạng pháp luật và thi tiễn thực hiện, luận án rút ra những đánh giá và đề xuất những phương án nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam. Để làm sâu sắc các vấn đề nghiên cứu, tùy từng nội dung và yêu cầu đặt ra, luận án tham khảo các nghiên cứu về những đối tượng khác có liên quan đến các nội dung nêu trên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, dưới góc độ pháp lý, luận án chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về kỷ luật sa thải theo pháp luật với tư cách là một nội dung của pháp luật lao động Việt Nam. Đồng thời, luận án đi sâu vào nghiên cứu những nội dung trực tiếp đến kỷ luật sa thải như nguyên tắc, căn cứ, thẩm quyền, trình tự thủ tục, thời hiệu, hậu quả pháp lý… 5
Còn một số vấn đề có liên quan như tranh chấp, khiếu nại, xử lý vi phạm trong lĩnh vực lao động liên quan đến kỷ luật sa thải, luận án xin đề cập ở mức độ nhất định, bởi những vấn đề đó hiện được giải quyết theo cơ chế giải quyết tranh chấp nói chung nên có thể tiếp thu ở các công trình nghiên cứu khác hoặc tiếp tục nghiên cứu ở các công trình khoa học sau này. Về không gian và thời gian, luận án tập trung nghiên cứu về nội dung điều chỉnh pháp luật về kỷ luật sa thải trong bối cảnh kinh tế - xã hội của Việt Nam, kể từ khi Bộ luật Lao động năm 2012 có hiệu lực từ ngày 01/05/2013 cho đến nay. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Công trình được thực hiện trên cơ sở áp dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về đường lối đổi mới đất nước, tinh thần cải cách tư pháp để có thể khai thác được bản chất của vấn đề xử lý kỷ luật sa thải một cách toàn diện và triệt để. Bên cạnh đó, Luận án cũng sử dụng đa dạng và kết hợp những phương pháp nghiên cứu truyền thống và có độ tin cậy cao như: Phân tích, tổng hợp, bình luận, thống kê, lịch sử và so sánh luật học… Cụ thể: Phương pháp lịch sử được sử dụng để tập hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài dựa trên các mốc thời gian, lĩnh vực pháp luật cũng như hệ thống pháp luật nhằm lựa chọn, tập hợp một cách đầy đủ nhất các tài liệu liên quan đến đề tài luận án ở các nguồn khác nhau. Phương pháp này được sử dụng ngay sau khi định hướng chọn đề tài và xây dựng kế hoạch nghiên cứu đề tài, đặc biệt được sử dụng để tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài và được kết hợp với các phương pháp khác trong quá trình tìm hiểu các vấn đề lý luận cũng như thực trạng pháp luật về kỷ luật sa thải. 6
Phương pháp phân tích được sử dụng ở tất cả các nội dung của luận án nhằm để phân tách và tìm hiểu các vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật cũng như thực tiễn thực hiện, các yêu cầu của việc hoàn thiện quy định của pháp luật cũng như những đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật về kỷ luật sa thải theo mục đích và nhiệm vụ mà luận án đã đặt ra. Phương pháp tổng hợp là phương pháp liên kết, sắp xếp các tài liệu, thông tin đã thu thập và đánh giá những tư liệu này để tạo ra một hệ thống lý thuyết đầy đủ, sâu sắc về chủ đề nghiên cứu. Phương pháp này được sử dụng xuyên suốt công trình. Tại Chương 2, phương pháp này được sử dụng để lý giải sự cần thiết phải ban hành các quy định pháp luật xử lý kỷ luật sa thải và phân tích mối quan hệ giữa vấn đề này với các vấn đề khác có liên quan. Tại Chương 3, phương pháp này được sử dụng khi phân tích các quy định về xử lý kỷ luật sa thải và đưa ra kết luận liên quan đến nội dung đó. Khi dùng phương pháp này, công trình tổng quát được những điểm cơ bản là nguyên nhân dẫn đến hạn chế của các quy định pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải cũng như những câu hỏi trọng tâm dẫn đến việc còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Tại Chương 4, các giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về xử kỷ luật sa thải mà công trình đề cập đến cũng được xây dựng dựa trên cơ sở tổng hợp các kinh nghiệm thực tiễn áp dụng pháp luật Việt Nam, pháp luật quốc tế và pháp luật các nước trên thế giới; và là sự tổng hợp các giải pháp từ việc hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam đến việc đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật lao động xử kỷ luật sa thải. Phương pháp chứng minh được sử dụng ở hầu hết các nội dung luận án, nhằm đưa ra các dẫn chứng (các quy định, tài liệu, số liệu, vụ việc thực tiễn...) làm rõ các luận điểm, luận cứ trong các nội dung về lý luận ở chương 1, chương 2, các nhận định trong các nội dung ở chương 3 và đặc biệt là các ý kiến, quan điểm về sửa đổi, bổ sung quy định của pháp luật về kỷ luật sa thải trong chương 4 của luận án. 7
Phương pháp so sánh luật học được tác giả sử dụng chủ yếu ở Chương 3 và Chương 4. Tác giả sử dụng phương pháp này để so sánh các quy định của Bộ luật Lao động năm 1994 với Bộ luật Lao động năm 2012, đánh giá những ưu – nhược điểm của pháp luật hiện hành để định hướng phát triển hành lang pháp lý về xử lý kỷ luật sa thải trong tương lai được vững chắc hơn. Bên cạnh đó, tác giả còn đặt các quy định của pháp luật Việt Nam trong mối liên hệ với pháp luật quốc tế và pháp luật các nước trên thế giới để kết quả nghiên cứu toàn diện và phù hợp hơn. Dựa trên nền tảng so sánh với pháp luật quốc tế và pháp luật các nước nêu trên, công trình sẽ rút ra kinh nghiệm và đưa ra những đề xuất phù hợp hơn với điều kiện cụ thể của Việt Nam. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Là công trình khoa học nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện về kỷ luật sa thải, luận án có những đóng góp mới chủ yếu sau đây: Thứ nhất, Luận án làm mới hơn và nhằm diễn giải một cách thống nhất về khái niệm kỷ luật sa thải. Đồng thời, Luận án cũng làm rõ đặc điểm và ý nghĩa của kỷ luật sa thải, từ đó thấy được sự cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này. Luận án góp phần xây dựng hệ thống lý luận về kỷ luật lao động nói chung, kỷ luật sa thải nói riêng và sự điều chỉnh của pháp luật khác, góp phần làm phong phú thêm về mặt học thuật của khoa học luật lao động. Thứ hai, Luận án đã khái quát các nội dung của pháp luật về kỷ luật sa thải và phân tích một cách có hệ thống các nội dung này trên cơ sở quy định của Tổ chúc Lao động Quốc tế (ILO) và pháp luật các nước trên thế giới. Qua đó, luận án đã lý giải khái niệm và vai trò của pháp luật về kỷ luật sa thải đối với cơ chế quản lý nhà nước trong lĩnh vực lao động của nền kinh tế thị trường, đối với quá trình sản xuất kinh doanh của NSDLĐ và việc làm, thu nhập của NLĐ. Thứ ba, Luận án đã phân tích, đánh giá một cách tương đối đầy đủ và toàn diện về thực trạng pháp luật về kỷ luật sa thải ở Việt Nam, bao gồm những nguyên tắc, căn cứ, thẩm quyền, trình tự, thủ tục xử lý kỷ luật sa thải và đánh giá những hệ quả pháp lý của kỷ luật sa thải đúng pháp luật và kỷ luật 8
sa thải trái pháp luật, trong đó Luận án có những nghiên cứu về kỷ luật sa thải có liên quan đến lĩnh vực dân sự và hành chính. Từ những đánh giá pháp luật, Luận án trình bày, phân tích tình hình thực hiện pháp luật và vi phạm pháp luật trong xử lý kỷ luật sa thải trong những năm gần đây, đặc biệt là những vụ việc thực tế về xử lý kỷ luật sa thải trái pháp luật và thực tiễn giải quyết tranh chấp xử lý kỷ luật sa thải của Toà án nhân dân; từ đó, xác định một số đặc trưng vi phạm pháp luật khác trong lĩnh vực này; nguyên nhân, điều kiện của những vi phạm đó và phương hướng giải quyết của các cơ quan có thẩm quyền để giải quyết những vi phạm và tranh chấp xảy ra liên quan đến kỷ luật sa thải. Thứ tư, Luận án đã luận giải về các yêu cầu hoàn thiện pháp luật về kỷ luật sa thải ở Việt Nam theo hướng bảo đảm hài hòa lợi ích các bên (Nhà nước, NSDLĐ, NLĐ) và phù hợp với pháp luật quốc tế cũng như điều kiện nền kinh tế thị trường trong bối cảnh hội nhập hiện nay ở Việt Nam. Luận án đã đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật Lao động năm 2012 về kỷ luật sa thải nhằm hoàn thiện các quy định của Bộ luật Lao động để nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về vấn đề này trong các đơn vị sử dụng lao động ở Việt Nam. Luận án đưa ra được những giải pháp cụ thể nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động và người sử dụng lao động khi chấm dứt quan hệ lao động, đảm bảo tính khả thi các quy định pháp luật về kỷ luật sa thải, đảm bảo tính thống nhất của các quy định pháp luật về kỷ luật sa thải trong mối liên hệ với các vấn đề có liên quan và đảm bảo tính tương thích của các quy định pháp luật Việt Nam về kỷ luật sa thải với pháp luật quốc tế và các tiêu chuẩn lao động quốc tế. Bên cạnh đó, qua phân tích các quy định pháp luật hiện hành và khảo sát việc thực thi pháp luật trên thực tế kỷ luật sa thải ở Việt Nam chưa được thực hiện tốt, do đó, cần bổ sung, sửa đổi những quy định về quyền kỷ luật sa thải của người sử dụng lao động, hậu quả pháp lý của xử lý kỷ luật sa thải và giải quyết tranh chấp xảy ra trong thực tế. 9
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Về phương diện lý luận, Luận án góp phần củng cố và hoàn thiện cơ sở lý luận và quy định pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải theo pháp luật Việt Nam để các nhà lập pháp, các cơ quan có thẩm quyền, các cán bộ nghiên cứu, người sử dụng lao động và người lao động tham khảo, vận dụng trong quá trình thực hiện, giải quyết tranh chấp hay xây dựng và hoàn thiện pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải Về phương diện thực tiễn, Luận án góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả thực hiện pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải của các bên trong quan hệ lao động, cũng như hiệu quả quản lý của cơ quan quản lý nhà nước về lao động. Đồng thời, kết quả nghiên cứu mà luận án đưa ra có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu và giảng dạy chuyên ngành luật lao động trong các trường đào tạo về luật hay sử dụng trong công tác thực tiễn của ngành Tòa án, ngành Lao động, Thương binh và Xã hội để giải quyết các vụ việc cụ thể liên quan tới kỷ luật sa thải tại Việt Nam. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận án được kết cấu 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về kỷ luật sa thải và sự điều chỉnh của pháp luật lao động Chương 3: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng hình thức xử lý kỷ luật sa thải ở Việt Nam hiện nay Chương 4: Hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng hình thức kỷ luật sa thải ở Việt Nam 10
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước Quản lý quan hệ lao động nói chung và kỷ luật sa thải nói riêng là vấn đề được đề cập trong khá nhiều khóa luận, luận văn, luận án, tài liệu, bài viết nghiên cứu ở những góc độ khác nhau về vấn đề liên quan. Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam vẫn chưa có nhiều đề tài, công trình nghiên cứu khoa học pháp lý chuyên sâu về nội dung này, đặc biệt là trong bối cảnh BLLĐ 2012 ra đời và đi vào thực tiễn quan hệ lao động. a. Sách, giáo trình Các vấn đề về quản lý quan hệ lao động nói chung và xử lý kỷ luật lao động nói riêng được đề cập một cách khá khiêm tốn ở một số sách và giáo trình như: - Phạm Công Bảy (2002) với cuốn sách “Tìm hiểu Bộ luật lao động Việt Nam” đăng tại Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Trong cuốn sách này, tác giả giới thiệu các nội dung cơ bản của BLLĐ đã được sửa đổi, bổ sung năm 2002, nhằm cung cấp những kiến thức về các quy định của Bộ luật làm cơ sở để vận dụng vào thực tế. Bên cạnh đó tác giả đã tìm hiểu tất cả các chế định của BLLĐ hiện hành. Đặc biệt người viết tập trung tìm hiểu sâu quá trình phân tích các chế định hợp đồng lao động, thỏa ước lao động tập thể và kỷ luật lao động, trách nhiệm vật chất trong quyển sách. Ngoài những mặt đạt được như trên thì tài liệu còn tồn tại một số mặt hạn chế như chưa đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện những tồn đọng trong Bộ Luật Lao động Việt Nam, chưa đào sâu các vấn đề có liên quan đến kỷ luật lao động. - Nguyễn Hữu Chí (2003) với quyển sách “Pháp luật hợp đồng lao động Việt Nam - Thực trạng và phát triển”, Nxb Lao động-Xã hội. Cuốn sách đề 11
cập đến đặc trưng quan trọng của hợp đồng lao động chính là yếu tố QLLĐ của người sử dụng lao động đối với NLĐ. Ngoài ra, tác giả đã phân tích và đánh giá những bất cập của một số quy định về quyền điều chuyển công việc đối với NLĐ, quyền thỏa thuận và đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử dụng lao động. Ví dụ, việc xác định quyền QLLĐ trong thời gian tạm hoãn hợp đồng lao động, trách nhiệm bố trí, sắp xếp công việc cho NLĐ khi doanh nghiệp sáp nhập, chia tách, hợp nhất, chuyển quyền sở hữu, quyền quản lý tài sản, chưa đề cập sâu đến các vấn đề xử lý kỷ luận và sa thải lao động trong pháp luật Việt Nam cũng như các yếu tố có liên quan. - Vụ pháp chế, Bộ Lao động, thương binh và xã hội (2011) đã ban hành “Tài liệu nghiên cứu cho thuê lại lao động”, Nxb Lao động-Xã hội. Trong cuốn sách này, Bộ đã tập hợp các tài liệu nghiên cứu của chuyên gia nước ngoài (Hàn Quốc, Nhật Bản…), các báo cáo về tình hình cho thuê lại lao động của Bộ Lao động, thương binh và xã hội, các địa phương (Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Cần Thơ, Đà Nẵng) và một số tài liệu đã phát hành của ILO trong quá trình soạn thảo BLLĐ (sửa đổi). Nhằm mục đích cung cấp các tài liệu liên quan đến hoạt động cho thuê lại lao động nhằm nghiên cứu để hoạch định và thực thi chính sách, pháp luật về hoạt động cho thuê lại lao động ở Việt Nam. Tuy nhiên vấn đề nổi bậc về những hạn chế trong vấn đề cho thuê lao động là xử lý kỷ luật các loai động cho thuê lại vẫn chưa được thể hiện rõ trong nghiên cứu này, đặc biệt trong tài liệu tác giả chưa đề xuất được những giải pháp hữu hiệu nhằm hoàn thiện pháp luật kỷ luật lao động trong hoạt động cho thuê lại lao động theo pháp luật Việt Nam hiện nay. b. Luận án, luận văn, đề tài khoa học Trong số các luận án, luận văn và đề tài khoa học đã công bố trong thời gian qua, một số công trình sau đây liên quan đến đề tài luận án như: 12
- Luận văn thạc sỹ luật học “Xử lý kỷ luật lao động theo pháp luật lao động Việt Nam hiện nay” của tác giả Vũ Thị Hương, Học viện khoa học xã hội, năm 2013; luận văn đã nghiên cứu hệ thống các quy định của pháp luật lao động Việt Nam hiện hành về kỷ luật lao động và trách nhiệm kỷ luật lao động trong mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động, được thiết lập trên cơ sở hợp đồng lao động. Cụ thể là các vấn đề như nội quy lao động, hình thức kỷ luật lao động, căn cứ xử lý kỷ luật, … Do kỷ luật sa thải chỉ là một trong những hình thức xử lý kỷ luật lao động nên luận văn chưa nghiên cứu sâu về vấn đề này. - Luận văn thạc sỹ luật học “Xử lý kỷ luật sa thải - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” của tác giả Đào Mai Anh, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 2015; Luận văn đã trình bày khái quát về xử lý kỷ luật sa thải, phân tích thực trạng ban hành và thực hiện các quy định về xử lý kỷ luật sa thải và đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về xử lý kỷ luật sa thải. Tuy nhiên, do khuôn khổ của thạc sỹ nên công trình chỉ tập trung vào việc xử lý lỷ luật sa thải của người sử dụng lao động mà chưa đi sâu vào các vấn đề lý luận của kỷ luật sa thải cũng như thực tiễn thực hiện pháp luật về kỷ luật sa thải tại các doanh nghiệp ở Việt Nam. - Luận văn thạc sỹ luật học “Các hình thức xử lý kỷ luật lao động trong pháp luật lao động Việt Nam hiện hành” của tác giả Phùng Văn Trường, Khoa Luật, ĐHQGHN, năm 2016. Luận văn gồm ba chương: Khái quát chung về xử lý kỷ luật lao động và sự điều chỉnh bằng pháp luật đối với các hình thức xử lý kỷ luật lao động; Thực trạng pháp luật lao động Việt Nam hiện hành về các hình thức xử lý kỷ luật lao động và một số giải pháp nâng cao hiệu quả các quy định pháp luật lao động Việt Nam về các hình thức xử lý kỷ luật lao động. Luận văn chỉ đề cập đến kỷ luật sa thải là một trong các hình thức xử lý 13
kỷ luật lao động, do tính chất của luận văn về mặt nội dung nên chưa thể đi sâu vào vấn đề này. - Luận văn thạc sỹ luật học “Kỷ luật sa thải người lao động trong pháp luật lao động Việt Nam” của tác giả Từ Ngọc Thúy, Khoa Luật, ĐHQGHN, năm 2018. Luận văn cung cấp cho người đọc cái nhìn tính khái quát chung về kỷ luật sa thải và thực tiễn áp dụng trong quan hệ lao động để đưa ra cách tiếp cận và có cách nhìn tổng quan nhất về hình thức kỷ luật sa thải theo quy định của pháp luật. Bên cạnh việc đưa ra khái niệm, vai trò, đặc trưng của kỷ luật sa thải người lao động, Luận văn còn phân tích thực trạng về sa thải người lao động ở Việt Nam hiện nay từ đó có phương hướng hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới. Luận văn đã chỉ ra được những điểm đã đạt được hay chưa đạt được, nguyên nhân và đưa ra những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật và bảo vệ người lao động cũng như người sử dụng lao động trong thời gian tới, tuy nhiên các vấn đề lý luận về kỷ luật sa thải chưa được luận văn khai thác sâu. - Luận văn thạc sỹ luật học “Hoàn thiện pháp luật về kỷ luật lao động sa thải từ thực tiễn thực hiện trên địa bàn thành phố Hà Nội” của tác giả Trần Thị Hà Phương, Khoa Luật, ĐHQGHN, năm 2018. Luận văn đi theo hướng nghiên cứu hoàn thiện pháp luật từ thực tiễn thực hiện do đó các vấn đề về lý luận và thực trạng quy định pháp luật còn chưa được nghiên cứu một cách toàn diện. - Nguyễn Việt Cường (2001) chủ nhiệm đề tài “Thực tiễn giải quyết các loại án kiện về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, về kỷ luật sa thải trong thời gian qua và những kiến nghị” của Tòa án nhân dân tối cao do. Đề tài này nghiên cứu thực tiễn giải quyết hai loại việc liên quan đến các quyền QLLĐ của người sử dụng lao động. Đó là quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và quyền xử lý kỷ luật sa thải đối với NLĐ. Trong nghiên cứu 14
này, tác giả chưa đề cập đến những ra những điểm bất cập cũng như các tồn tại, chưa hợp lý của các quy định hiện hành về xử lý kỷ luật lao động. - Trần Thị Thúy Lâm (2007) với đề tài nghiên cứu “Pháp luật về kỷ luật lao động ở Việt Nam - thực trạng và phương hướng hoàn thiện”. Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về kỷ luật lao động ở Việt Nam. Nghiên cứu những nội dung trực tiếp của kỷ luật lao động như nội quy lao động, trách nhiệm pháp lý áp dụng đối với hành vi vi phạm kỷ luật. Thực trạng pháp luật về kỷ luật lao động theo quy định của BLLĐ năm 1994 và được sửa đổi, bổ sung các năm 2002, 2006, 2007. Đề xuất những phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về kỷ luật lao động phù hợp với cơ chế quản lý lao động trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên trong nghiên cứu này tác giả còn chưa đề cập đến một số vấn đề như giải quyết tranh chấp, khiếu nại, xử lý vi phạm trong lĩnh vực kỷ luật lao động. - Phạm Thị Thúy Nga (2009) với đề tài “Hợp đồng lao động vô hiệu theo pháp luật lao động Việt Nam hiện nay”. Nghiên cứu và đánh giá một cách toàn diện thực trạng pháp luật hợp đồng lao động vô hiệu, qua đó chỉ ra những vấn đề mà pháp luật hiện hành chưa quy định hoặc quy định nhưng chưa đúng, chưa đầy đủ. Luận án nghiên cứu một cách chi tiết và toàn diện về các khía cạnh trong pháp luật về hợp đồng lao động. Tuy nhiên chưa đưa ra những giải pháp phù hợp với thực tiễn hiện nay. - Trần Thị Thúy Lâm (2010) chủ nhiệm đề tài “Nghiên cứu nhằm góp phần sửa đổi, bổ sung Bộ luật lao động trong giai đoạn hiện nay” của Trường Đại học Luật Hà Nội. Trong nội dung đề tài, có ba chuyên đề: đánh giá các quy định về hợp đồng lao động, đánh giá các quy định về thỏa ước lao động tập thể và đánh giá các quy định về kỷ luật lao động, trách nhiệm vật chất liên quan đến quyền QLLĐ của người sử dụng lao động. Tuy có nhiều điểm mới đặc biệt có đóng góp vào việc hoàn thiện pháp luật lao động nước ta, nhưng 15
tác giả chưa đề ra được những giải pháp hữu hiệu nhằm giải quyết các vấn đề về tranh chấp, kiếu nại trong quá trình xử lý kỷ luật lao động. Hoàng Thị Minh (2011) với luận án “Thỏa ước lao động tập thể - Nghiên cứu so sánh giữa pháp luật lao động Việt Nam và Thụy Điển”. Đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu về thỏa ước lao động tập thể. Trong các nội dung trình bày, luận án đã đề cập ở mức độ nhất định về vai trò của thỏa ước lao động tập thể đối với người sử dụng lao động khi thực hiện quyền QLLĐ trong đơn vị. - Nguyễn Thị Hoa Tâm (2013) với đề tài nghiên cứu “Pháp luật về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động - Những vấn đề lý luận và thực tiễn”. Đề tài tập trung nghiên cứu khía cạnh pháp lý của vấn đề đơn phương chấm dứt HĐLĐ - là một trong những trường hợp chấm dứt HĐLĐ, nhằm tìm hiểu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản của pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ. Luận án đánh giá thực trạng pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ ở Việt Nam, từ đó nêu những kiến nghị hoàn thiện pháp luật đối với đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong điều kiện của nước ta hiện nay. Tuy nhiên luận án chưa nghiên cứu việc điều chỉnh pháp luật đối với đơn phương chấm dứt HĐLĐ của các ngành luật khác mà chỉ tập trung nghiên cứu pháp luật đơn phương chấm dứt HĐLĐ với tư cách là một bộ phận của chế định HĐLĐ trong pháp luật lao động. - Hoàng Thị Anh Vân (2014) với đề tài “Kỷ luật lao động theo pháp luật Việt Nam hiện nay và hướng hoàn thiện”. Luận văn khái quát một cách hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản của kỷ luật lao động cũng như pháp luật về kỷ luật lao động ở Việt Nam để làm nổi bật lên cơ chế pháp lý điều chỉnh kỷ luật lao động ở nước ta. Nghiên cứu và đánh giá việc thực thi pháp luật về kỷ luật lao động tại Việt Nam. Trên cơ sở phân tích, đánh giá quy định hiện hành về kỷ luật lao động, luận văn khái quát được bức tranh toàn cảnh của pháp luật về kỷ luật lao động ở Việt Nam hiện nay. Đưa ra những nhận xét cụ thể 16
về ưu, nhược điểm của pháp luật Việt Nam về kỷ luật lao động. Trên cơ sở những bất cập, hạn chế, thiếu sót còn tồn tại, luận văn mạnh dạn đề xuất những giải pháp cụ thể để hoàn thiện hơn nữa pháp luật về kỷ luật lao động, cũng như giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kỷ luật lao động ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên luận văn chỉ nghiên cứu chủ yếu vớicác vấn đề về nội quy lao động, xử lý vi phạm và việc áp dụng quy định pháp luật về kỷ luật lao động trong các đơn vị sử dụng lao động mà chưa nghiên cứu sâu vấn đề tranh chấp, kiếu nại trong quá trình xử lý kỷ luật lao động theo pháp luật Việt Nam. - Mới nhất là nghiên cứu của Đỗ Thị Dung (2014) với đề tài “Pháp luật về quyền quản lý lao động của người sử dụng lao động ở Việt Nam”. Luận án nghiên cứu quyền QLLĐ của chủ thể người sử dụng lao động được thực hiện trong đơn vị sử dụng lao động theo quy định của BLLĐ năm 2012 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Theo đó, nội dung pháp luật về quyền QLLĐ của người sử dụng lao động trong các đơn vị sử dụng lao động bao gồm: (1) Quyền thiết lập công cụ QLLĐ; (2) Quyền tổ chức, thực hiện QLLĐ. Tương tự như một số nghiên cứu trước, luận án chưa làm rõ vấn đề quyền QLLĐ của các chủ thể khác như quyền QLLĐ của nhà nước, quyền QLLĐ của các tổ chức, đoàn thể trong đơn vị sử dụng lao động. Các quyền khác không phải quyền QLLĐ của người sử dụng lao động, như: quyền đối thoại tại nơi làm việc, quyền thương lượng tập thể, quyền tham gia tổ chức đại diện, quyền khiếu nại, tố cáo, quyền khởi kiện, quyền tham gia giải quyết tranh chấp lao động, quyền yêu cầu giải quyết đình công… Các vấn đề khác có liên quan như: xử phạt vi phạm, giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực quyền QLLĐ của người sử dụng lao động. Các vấn đề có liên quan đến tranh chấp, kiếu nại và xử lý kỷ luật lao động chưa được tác giả nghiên cứu sâu mà chỉ giới thiệu một cách khái quát, chung chung. 17