Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng được luận cứ khoa học về chính sách tiền lương của công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn mới; phân tích, đánh giá thực trạng chính sách tiền lương của công chức cấp xã Việt Nam và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện chính sách tiền lương cho công chức cấp xã trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA PHẠM THỊ THU THỦY CHÍNH SÁCH TIỀN LƯƠNG ĐỐI VỚI CÔNG CHỨC CẤP XÃ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Năm 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA PHẠM THỊ THU THỦY CHÍNH SÁCH TIỀN LƯƠNG ĐỐI VỚI CÔNG CHỨC CẤP XÃ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9 34 04 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. LÊ CHI MAI TS. NGUYỄN TIẾN DĨNH Năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi là Phạm Thị Thu Thủy xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Lê Chi Mai, TS Nguyễn Tiến Dĩnh 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam. 3. Các thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này. Hà Nội, tháng 10 năm 2021 Người viết cam đoan Phạm Thị Thu Thủy
LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc: Tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo sau đại học, các Thầy giáo, Cô giáo Học viện Hành chính Quốc gia đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Các đồng chí Thường trực Tỉnh ủy, Thường trực Hội đồng nhân dân, Lãnh đạo Ủy ban nhân dân Tỉnh Thái Nguyên; Thành phố Thái Nguyên, Sở Nội vụ các tỉnh Thái Nguyên, Sơn La, Lào Cai, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Sóc Trăng, Thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, công tác, thu thập số liệu để hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ, công chức Ban Dân vận Tỉnh ủy, Hội Liên hiệp Phụ nữ Tỉnh Thái Nguyên, Thành đoàn Thái Nguyên, Phòng Nội vụ Thành phố Thái Nguyên - nơi tôi làm việc đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, luôn sát cánh, giúp đỡ tôi trong quá trình công tác để tôi có thể vừa học tập nghiên cứu vừa hoàn thành nhiệm vụ được giao. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Lê Chi Mai, TS. Nguyễn Tiến Dĩnh - người cô, người thầy đã trực tiếp giảng dạy, tận tình hướng dẫn, góp ý, sửa chữa giúp tôi hoàn thành luận án. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá đã đóng góp ý kiến quý báu để luận án được hoàn thiện hơn. Xin cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận án. Với tình cảm thân thương nhất tôi xin gửi tới những người thân trong gia đình, nơi đã tạo điều kiện tốt nhất, là điểm tựa, nguồn động viên tinh thần giúp tôi thêm niềm tin và nghị lực trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Hà Nội, năm 2021
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 1. Lý do lựa chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ........................................................... 5 5. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................ 8 6. Kết cấu của luận án............................................................................................ 10 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................... 11 1.1. Tổng quan nghiên cứu .................................................................................... 11 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ......................................................... 11 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ......................................................... 17 1.1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án .......................... 24 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TIỀN LƯƠNG CÔNG CHỨC CẤP XÃ ................................................................................................... 26 2.1. Khái niệm công chức cấp xã và vai trò của công chức cấp xã ......................... 26 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................. 26 2.1.2. Phân loại công chức của Việt Nam .............................................................. 28 2.1.3. Đặc điểm và vai trò của đội ngũ công chức cấp xã ....................................... 30 2.2. Tiền lương và chính sách tiền lương công chức cấp xã ................................... 34 2.2.1. Tiền lương trong nền kinh tế thị trường ....................................................... 34 2.2.2. Chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã .......................................... 39 2.3. Các tiêu chí đánh giá chính sách tiền lương hiệu quả ...................................... 53 2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới chính sách tiền lương công chức cấp xã ................ 56 2.4.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về tiền lương trả cho công chức cấp xã .. 56 2.4.2. Quy định pháp lý đối với đội ngũ công chức cấp xã ..................................... 56 2.4.3. Khả năng tài chính ....................................................................................... 57 2.4.4. Cải cách hành chính .................................................................................... 58 2.4.5. Hệ thống đánh giá thực hiện công việc của công chức ................................. 59 2.4.6. Chính sách xã hội hóa các công việc phục vụ............................................... 60
2.5. Kinh nghiệm của một số nước về cải cách chính sách tiền lương cho công chức và khả năng áp dụng ở Việt Nam ........................................................................... 60 2.5.1. Chính sách tiền lương công chức Hàn Quốc................................................. 60 2.5.2. Chính sách tiền lương công chức Trung Quốc ............................................. 62 2.5.3. Chính sách tiền lương công chức Singgapore ............................................... 64 2.5.4. Bài học kinh nghiệm cho cải cách tiền lương công chức ở Việt Nam. .......... 65 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TIỀN LƯƠNG CÔNG CHỨC CẤP XÃ ............................................................................................................... 70 3.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam trong quá trình đổi mới chính sách tiền lương .............................................................................................................. 70 3.1.1. Bối cảnh kinh tế - xã hôi Việt Nam giai đoạn trước năm 1986 ..................... 70 3.1.2. Bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam giai đoạn từ năm 1986 – 1993 .............. 71 3.1.3. Bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam giai đoạn từ năm 1993 – 2004 .............. 72 3.1.4. Bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam giai đoạn 2005 đến nay ......................... 72 3.2. Thực trạng đội ngũ công chức cấp xã.............................................................. 73 3.2.1. Số lượng công chức cấp xã .......................................................................... 73 3.2.2. Chất lượng công chức cấp xã ....................................................................... 74 3.3. Thực trạng chính sách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã ............................ 75 3.3.1. Phân tích thực trạng chính sách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã qua các lần cải cách ............................................................................................................ 75 3.3.2. Đánh giá chính sách tiền lương và thu nhập của công chức cấp xã theo các tiêu chí .................................................................................................................. 85 3.4. Phân tích các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến chính sách tiền lương công chức cấp xã trong thời gian qua...................................................................................... 94 3.4.1. Quan điểm của Đảng và nhà nước về tiền lương .......................................... 94 3.4.2. Quy định pháp lý đối với đội ngũ công chức cấp xã ..................................... 94 3.4.3. Khả năng tài chính quốc gia ......................................................................... 98 3.4.4. Cải cách hành chính ..................................................................................... 99 3.4.5. Hệ thống đánh giá thực hiện công việc của công chức. .............................. 103 3.5. Đánh giá chung về thực trạng chính sách tiền lương công chức cấp xã ......... 104
3.5.1. Những kết quả đạt được ............................................................................. 104 3.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân ................................................................. 105 CHƯƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN HIỆN CHÍNH SÁCH TIỀN LƯƠNG CÔNG CHỨC CẤP XÃ .......................................................... 109 4.1. Các quan điểm hoàn thiện chính sách tiền lương của công chức cấp xã của Việt Nam .................................................................................................................... 109 4.2. Những giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương công chức cấp xã trong giai đoạn hiện nay ...................................................................................................... 113 4.2.1. Trả lương cho công chức cấp xã theo vị trí việc làm và hiệu quả làm việc ...... 114 4.2.2. Hoàn thiện hệ thống phụ cấp lương đối với công chức cấp xã .................... 126 4.2.3. Hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập của công chức cấp xã ......... 130 4.2.4. Thực hiện các biện pháp tạo nguồn để tăng quỹ lương trả lương cho công chức ....... 138 4.2.5. Thực hiện chế độ khen thưởng đối với những thành tích xuất sắc của công chức cấp xã qua đó kích thích tạo động lực cho công chức cấp xã ....................... 140 4.3. Các khuyến nghị đối với Nhà nước và các cơ quan liên quan. ....................... 142 4.3.1. Khuyến nghị đối với Nhà nước .................................................................. 142 4.3.2. Khuyến nghị đối với chính quyền địa phương ............................................ 145 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 148 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ PHỤ LỤC ........................................................................................................... 162
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng công chức cấp xã giai đoạn từ năm 2003 – 2018 ....... 73 Bảng 3.2. Bảng hệ số lương cán bộ chuyên trách cấp xã ................ 82 Bảng 3.3. Tiền lương bình quân tháng của công chức cấp xã qua các năm .... 85 Bảng 3.4. Tiền lương bình quân của công chức cấp xã chia theo chức danh ... 88 Bảng 3.5. Tiền lương bình quân của công chức cấp xã chia theo trình độ đào tạo .. 88 Bảng 3.6. Mức độ tăng trưởng của GDP và thu chi ngân sách ............ 98 Bảng 3.1: Bảng xác định hệ số Ki ............................. 123
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HỘP Biểu đồ 3.1. So sánh tiền lương bình quân của công chức cấp xã với tiền lương bình quân công chức các cấp. ......................................................................... 85 Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ % Công chức cấp xã cho rằng thu nhập từ tiền lương của bản thân hiện nay thấp và thấp hơn rất nhiều so với mức sống trung bình của xã hội chia theo trình độ đào tạo ............................................................. 90 Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ % công chức cấp xã cho rằng thu nhập từ tiền lương của bản thân hiện nay thấp và thấp hơn rất nhiều so với mức sống trung bình của xã hội chia theo chức danh công chức hiện tại ................................................... 90 Hộp 3.1. Trích quy định của Luật công chức đối với công chức cấp xã ................. 96 Hộp 3.2. Trích quy định số lượng cán bộ, công chức cấp xã của Nghị định 92/2009/NĐ-CP ngày 22 tháng 10 năm 2009 .......................................... 97
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Chính sách tiền lương luôn có một vị trí quan trọng trong hệ thống chính sách kinh tế xã hội của đất nước, là động lực trong việc phát triển kinh tế, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, sử dụng có hiệu quả nguồn lao động và khả năng làm việc của từng người. Tiền lương tối thiểu, thang bảng lương, hình thức trả lương, các chế độ phụ cấp và cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập của cán bộ, công chức là những nội dung quan trọng của chính sách tiền lương, là cơ sở để luật pháp hoá, bảo vệ quyền lợi của công chức nhà nước, đồng thời cũng phản ánh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội và mức sống chung đạt được của mỗi quốc gia. Vấn đề cải cách tiền lương công chức đã được Đảng và Nhà nước ta xác định từ Đại hội lần thứ VII (năm 1991) và được đưa ra bàn luận ở các kỳ Đại hội tiếp theo, nhất là Nghị quyết lần thứ 7 Khoá VIII (năm 1999) đã xác định những quan điểm và nguyên tắc giải quyết tiền lương, thu nhập của cán bộ, công chức và người lao động trong quá trình chuyển đổi: “trả lương đúng cho người lao động là đầu tư cho phát triển”. Theo chủ trương trong Chương trình tổng thể cải cách nền hành chính nhà nước (2001-2010), Chính phủ đã định hướng cải cách tiền lương theo quan điểm: Coi tiền lương là hình thức đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cán bộ, công chức và hoạt động công vụ. Đây thực sự là một mục tiêu quan trọng, góp phần nâng cao sức cạnh tranh về lao động giữa khu vực công với khu vực tư và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Đến ngày 08 tháng 11 năm 2011, chính phủ ban hành Nghị quyết: Ban hành chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 -2020. Theo đó, trọng tâm cái cách hành chính nhà nước trong giai đoạn 10 năm tới là “Cải cách thể chế, xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, chú trọng cải cách chính sách tiền lương nhằm tạo động lực thực sự để cán bộ, công chức, viên chức thực thi công vụ có chất lượng và hiệu quả cao, nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính và
2 chất lượng dịch vụ công. Đây là bước tiến mới trong quan điểm về cải cách hành chính nhà nước, hướng tới chính sách tiền lương có tác động tạo động lực mạnh mẽ đối với cán bộ, công chức, viên chức từ đó góp phần nâng cao chất lượng cán bộ, công chức, nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính và chất lượng dịch vụ công. Thực tiễn thời gian qua, Việt Nam đã tiến hành 3 cuộc cải cách tiền lương. Từ năm 1993 đến nay, trong hơn 20 năm đổi mới, Chính phủ đã tiến hành 16 đợt điều chỉnh tiền lương tối thiểu (từ 120.000 đồng/tháng lên 1.490.000 đồng/tháng, tăng 12,42 lần). Tuy nhiên, thực tế mức tiền lương và thu nhập của công chức vẫn ở mức thấp, không đảm bảo đời sống của người công chức, mức tiền lương chưa đủ sức cạnh tranh với khu vực tư và khu vực nước ngoài, do đó, phát sinh nhiều hệ luỵ trong xã hội. Hơn thế, chế độ chính sách về tiền lương đối với công chức cấp xã còn nhiều bất cập, hạn chế hơn. Một số các chế độ đãi ngộ của nhà nước chỉ dành cho đội ngũ công chức từ trung ương đến cấp huyện, riêng công chức cấp xã lại không được hưởng (phụ cấp công tác 55% đối với công chức ở các cơ quan Đảng, đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội, 25% đối với công chức cơ quan hành chính); Các công chức không chuyên trách như kế hoạch - giao thông - thủy lợi, nông - lâm - ngư nghiệp, lao động - thương binh - xã hội, dân số - gia đình và trẻ em và cấp phó của tổ chức mặt trận, đoàn thể... phải kiêm nhiệm rất nhiều việc thuộc lĩnh vực mình phụ trách nhưng lại chỉ được hưởng chế độ phụ cấp hàng tháng chứ không được hưởng lương theo ngạch bậc như công chức cấp xã. Mức thu nhập ít cộng với sự phân biệt về chế độ này đã tạo nên một khoảng cách lớn trong hoạt động của các công chức xã phường, không khuyến khích họ gắn bó với cộng đồng, trách nhiệm với công việc. Những bất cập trong chính sách như trên đã khiến cho không ít công chức xã, phường, thị trấn làm việc cầm chừng, giờ giấc không đảm bảo, không muốn phấn đấu và không muốn gắn bó công tác lâu dài, họ làm một thời gian rồi chuyển đi hoặc bỏ việc. Chế độ đãi ngộ như hiện nay cũng không khuyến khích được những sinh viên mới tốt nghiệp ra trường về công tác tại địa phương, không “chiêu mộ” được người tài, tình trạng “lão hóa” công chức phường, xã và thị trấn ở một số nơi đang là một thực tế không thể phủ nhận. Các tệ nạn quan liêu, sách nhiễu, tham nhũng trong khu vực công càng trở nên nghiêm trọng, khó kiểm soát và
3 trở thành vấn nạn của quốc gia. Cuộc đấu tranh chống tham nhũng cũng vì thế mà ngày càng quyết liệt nhưng hiệu quả mang lại chưa nhiều. Đây là vấn đề lớn, do nhiều nguyên nhân của quá trình chuyển đổi lâu dài, phức tạp, cần có các giải pháp đồng bộ, tích cực, kiên quyết, cộng với việc đòi hỏi một quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị. Trong hệ thống đội ngũ công chức nhà nước, công chức cấp xã chiếm một số lượng không nhỏ (khoảng trên 25% tổng số công chức). Bên cạnh những đặc điểm của công chức nói chung, công chức cấp xã có những đặc điểm riêng mang tính chất đặc thù. Cơ sở xã, phường, thị trấn là nơi tuyệt đại bộ phận nhân dân cư trú, sinh sống. Cán bộ, công chức cấp cơ sở (bao gồm cán bộ giữ chức vụ qua bầu cử (những cán bộ chủ chốt của cấp ủy Đảng, HĐND, UBND, UBMTTQ và các đoàn thể chính trị, xã hội); cán bộ chuyên môn được UBND tuyển chọn: trưởng công an xã, xã đội trưởng, cán bộ văn phòng, địa chính, tài chính - kế toán, tư pháp, văn hóa – xã hội) có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đường lối của Đảng, chủ trương chính sách pháp luật của Nhà nước, tăng cường đại đoàn kết dân tộc, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, huy động mọi khả năng phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức cuộc sống của cộng đồng dân cư... Vì vậy, vấn đề cải cách cơ bản tiền lương cán bộ, công chức nói chung, cán bộ, công chức cấp xã nói riêng hiện nay và thời kỳ tới đang đặt ra như một thách thức và yêu cầu cấp thiết cần được tiếp tục nghiên cứu, tìm các giải pháp mạnh mẽ, có tính bứt phá, song phải khả thi để các quan điểm, nguyên tắc theo tư duy mới với sự đồng thuận cao của chính đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước. Nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa cấp bách của vấn đề tiếp tục thực hiện cải cách cơ bản tiền lương vững chắc trong thời kỳ mới, học viên đã mạnh dạn lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã ở Việt Nam” làm luận án tiến sĩ. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Xây dựng được luận cứ khoa học về chính sách tiền lương của công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn mới; phân tích, đánh giá thực trạng chính sách tiền
4 lương của công chức cấp xã Việt Nam và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện chính sách tiền lương cho công chức cấp xã trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án sẽ tập trung vào việc nghiên cứu, giải quyết các vấn đề căn bản về lý luận và thực tiễn đặt ra đối với cải cách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã ở nước ta, bao gồm: (1) Lý luận về tiền lương, thu nhập trong kinh tế thị trường; cơ sở lý luận về chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn mới; (2) Tổng kết, đánh giá thực tiễn quá trình cải cách chính sách tiền lương công chức nói chung và chính sách tiền lương công chức cấp xã nói riêng từ sau khi thực hiện chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước (Từ năm 1986 đến nay). (3) Phân tích, đánh giá thực trạng tiền lương, thu nhập và thực trạng chính sách tiền lương của công chức cấp xã Việt Nam hiện nay; trong đó chỉ rõ những kết quả đã đạt được và những tồn tại, hạn chế, những vấn đề đặt ra cho việc cải cách chính sách tiền lương của công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn tới. (4) Tổng kết kinh nghiệm cải cách tiền lương công chức của một số nước trên thế giới và đúc rút bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. (5) Đề xuất các quan điểm và các giải pháp cải cách chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới (2020 – 2025) theo tư duy mới và có bước đi phù hợp cho từng giai đoạn phát triển. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Nội dung: Đánh giá chính sách tiền lương công chức cấp xã và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương công chức cấp xã. * Không gian: Nghiên cứu công chức cấp xã thuộc các xã, phường, thị trấn ở các tỉnh, thành phố của nước ta (Luận án tiến hành điều tra chọn mẫu 10 tỉnh: Thái
5 Nguyên, Sơn La, Lào Cai, Hòa Bình, Hà Nội, Thanh Hóa, Nghệ An, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Sóc trăng). * Thời gian: Nghiên cứu chính sách tiền lương qua lần cải cách tiền lương 1986, 1993, 2004 và số liệu tiền lương, thu nhập của công chức cấp xã, số liệu cán bộ, công chức cấp xã giai đoạn từ 2003 đến 2018. Trong đó, tập trung vào giai đoạn từ năm 2008 đến nay khi có Luật cán bộ, công chức và các Nghị định liên quan đến công cấp xã. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận để thực hiện luận án là chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; lý thuyết về kinh tế, Chính trị học, lý thuyết về hành chính và quản lý nhà nước, những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc thực hiện Chương trình cải cách tổng thể nền hành chính nhà nước Việt Nam và chương trình cải cách chính sách tiền lương cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức sự nghiệp trong cơ quan nhà nước. Nghiên cứu cơ sở lý luận về tiền lương, chính sách tiền lương công chức cấp xã và vận dùng vào phân tích, đánh giá thực trạng chính sách tiền lương công chức cấp xã. Từ đó, đề xuất các quan điểm và giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương cho cán bộ, công chức cấp xã trong thời gian tới. 4.2. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu * Câu hỏi nghiên cứu: - Chính sách tiền lương đối với công chưc cấp xã hiện nay đã phù hợp chưa? - Tiền lương, thu nhập (có tính chất lương) của công chức cấp xã có đảm bảo được đời sống cho công chức cấp xã yên tâm làm việc không? - Chính sách tiền lương đối với công chức cấp sẽ có tác dụng kích thích, tạo động lực làm việc cho công chức cấp xã không? - Cần hoàn thiện chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã theo hướng nào? * Giả thuyết nghiên cứu
6 Chính sách tiền lương công chức cấp xã hiện nay chưa hợp lý, chưa phản ánh đúng mức độ phức tạp của từng vị trí việc làm và hiệu quả làm việc của công chức cấp xã. Tiền lương, thu nhập của công chức cấp xã không đủ sống dẫn đến những hành vi tiêu cực trong thực thi công vụ. Tiền lương của công chức cấp xã chưa có tác dụng kích thích, tạo động lực lao động cho công chức cấp xã, thúc đẩy sự tận tâm và tâm huyết với công việc. Chính sách tiền lương đối với cán bộ công chức cấp xã cần hoàn thiện theo hướng: xác định rõ căn cứ trả lương, hoàn thiện thang bảng lương, phụ cấp lương, hình thức trả lương cho cán bộ, công chức cấp xã, hoàn thiện cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập đối với cán bộ, công chức cấp xã. Trong giai đoạn tới, cần xây dựng được hệ thống trả lương theo vị trí việc làm và hiệu quả làm việc của công chức cấp xã, cần tạo nguồn để trả lương cho công chức cấp xã đảm bảo cuộc sống, kích thích động lực làm việc cho công chức cấp xã. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Dựa trên mục tiêu và đối tượng nghiên cứu của Đề tài, Đề tài sẽ được thực hiện theo các phương pháp chính sau: Nghiên cứu tài liệu: sẽ được thực hiện bằng cách thu thập và rà soát toàn bộ các thông tin/dữ liệu thứ cấp về vấn đề nghiên cứu, các đặc điểm cơ bản về địa bàn khảo sát và đối tượng khảo sát. Các thông tin/dữ liệu thứ cấp sẽ bao gồm: - Các giáo trình, tài liệu, tạp chí nghiên cứu về các học về tiền lương nói chung và tiền lương của công chức nhà nước. - Các chính sách, văn bản, quy định/quy phạm pháp luật trực tiếp và có liên quan đến vấn đề công chức, tiền lương và thu nhập của cán bộ, công chức cấp xã Việt Nam. - Các chính sách, văn bản, quy định/quy phạm pháp luật trực tiếp và có liên quan đến vấn đề công chức nhà nước, tiền lương và thu nhập của công chức tại một số nước trên thế giới - Các báo cáo nghiên cứu, số liệu thống kê về vấn đề tiền lương và thu nhập của cán bộ, công chức cấp xã Việt Nam trong những năm gần đây.- Các báo cáo chuyên
7 đề, báo cáo ngành (lao động, nội vụ…) các bài viết đã được xuất bản về vấn đề cán bộ, công chức, tiền lương và thu nhập của công chức cấp xã Việt Nam trong những năm gần đây. - Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội của Việt Nam giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế; Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam đến năm 2020;… - Sơ lược tình hình kinh tế - xã hội của các địa bàn khảo sát. - Đặc điểm cơ bản của nhóm đối tượng khảo sát (giới tính, trình độ, nhóm tuổi, loại hình công việc,…). Nghiên cứu tại bàn được thực hiện dựa trên Đề cương nghiên cứu và phân tích tài liệu thứ cấp nhằm tổng hợp, phân loại và hệ thống hoá các thông tin, dữ liệu thu thập được. Kết quả nghiên cứu tại bàn/nghiên cứu tài liệu sẽ là cơ sở để xây dựng Đề cương khảo sát thực tế và xây dựng bộ công cụ khảo sát (Phiếu phỏng vấn, Hướng dẫn phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, nghiên cứu trường hợp, Bảng kiểm quan sát trực tiếp và phỏng vấn tự do…) và hỗ trợ quá trình tổng hợp và phân tích kết quả nghiên cứu. Khảo sát thực địa: Khảo sát thực địa sẽ được tiến hành bằng sự kết hợp của cả phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng với các kỹ thuật điều tra xã hội học nhằm thu thập các thông tin cần thiết về vấn đề nghiên cứu từ các đối tượng nghiên cứu đã được xác định. Xác định vấn đề nghiên cứu và đối tượng thu thập thông tin có những yếu tố nhạy cảm về thu nhập, cho nên Hoạt động khảo sát dự kiến tiếp cận từ nhiều cách khác nhau kết hợp nhiều kỹ thuật nghiên cứu và điều tra xã hội học nhằm tối đa hoá các thông tin cần thu thập và nâng cao chất lượng/độ tin cậy của các thông tin thu thập được. Các kỹ thuật nghiên cứu sau sẽ được sử dụng để thu thập thông tin: 1. Phiếu phỏng vấn (Phiếu phỏng vấn trực tiếp và Phiếu tự điền): Luận án tiến hành điều tra chọn mẫu 10 tỉnh: Thái Nguyên, Sơn La, Lào Cai, Hòa Bình, Hà Nội, Thanh Hóa, Nghệ An, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Sóc trăng với tổng số phiếu phát ra là 600 phiếu, số phiếu thu về hợp lệ là 500 phiếu. Trong đó, phân bổ mẫu như sau:
8 - Mỗi tỉnh sẽ chọn mẫu 4 quận hoặc huyện, mỗi huyện chọn mẫu 5 xã và mỗi xã chọn điều tra 3 công chức (1 phiếu dành cho cán bộ quản lý cấp xã, hỏi theo phiếu 01 và 2 phiếu dành cho công chức cấp xã, hỏi theo phiếu 02). Kết quả số phiếu điều tra của 1 tỉnh là: 4 Huyện x 5 Xã x 3 Người = 60 phiếu. Trong đó, số phiếu mẫu 1 là 20 phiếu và số phiếu mẫu 2 là 40 phiếu. Kết quả số phiếu phát ra và tiến hành điều tra ở 10 tỉnh được chọn mẫu là 60 phiếu x 10 = 600 phiếu. Số phiếu thu về, hợp lệ là 500 phiếu. 2. Phỏng vấn sâu/Phỏng vấn bán cấu trúc. Ngoài ra, các kỹ thuật Đánh giá nhanh có sự tham gia của cộng đồng (PRA) cũng sẽ được kết hợp trong quá trình khảo sát, cụ thể: 3. Phân tích/Đánh giá SWOT (Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội & thách thức). 4. Phân tích Nguyên nhân – Kết quả. 5. Phân tích tác động. 5. Những đóng góp mới của luận án 5.1. Về mặt lý luận - Luận án đã hệ thống hóa được những lý luận cơ bản về tiền lương, chính sách tiền lương, cải cách chính sách tiền lương công chức và cải cách tiền lương công chức cấp xã ở nước ta nói riêng, luận án đã chỉ rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách tiền lương công chức cấp xã đó là quan điểm của Đảng và Nhà nước về tiền lương trả cho công chức, Khả năng tài chính, Cải cách hành chính, Hệ thống đánh giá thực hiện công việc của công chức, Chính sách xã hội hóa các công việc phục vụ và các nhân tố khác như chính sách đãi ngộ, thu hút nhân tài, chính sách đào tạo và phát triển, an sinh xã hội. Luận án cũng đã xây dựng được hệ thống tiêu chí đánh giá chính sách tiền lương để vận dùng vào đánh giá chính sách tiền lương công chức cấp xã ở chương 3. 5.2. Về thực tiễn - Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về chính sách tiền lương công chức ở các nước đã phát triển, đang phát triển, các nước mới nổi và các nước trong khu vực; tổng kết, đánh giá chính sách tiền lương công chức ở các nước và rút ra bài học kinh nghiệm cho việc hoàn thiện chính sách tiền lương công chức cấp xã ở nước ta trong
9 giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong bối cảnh đẩy mạnh hội nhập quốc tế. - Phân tích, đánh giá thực trạng chính sách tiền lương công chức nói chung và chính sách tiền lương công chức cấp xã nói riêng, chỉ rõ những mặt tích cực và hạn chế của chính sách tiền lương công chức công chức cấp xã hiện hành làm cơ sở đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương công chức cấp xã trong thời gian tới. - Đánh giá thực trạng tiền lương cán bộ, công chức cấp xã trong những năm qua, so sánh tiền lương cán bộ, công chức cấp xã với tiền lương của cán bộ, công chức các cấp và tiền lương, thu nhập của người lao động ở đơn vị sự nghiệp và khu vực sản xuất kinh doanh. Chỉ rõ những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế, làm cơ sở đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương công chức cấp xã trong giai đoạn tới. - Đề xuất các quan điểm và các giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức cấp xã Việt Nam trong giai đoạn (2020 – 2030) đáp ứng yêu cầu phát triển KT-XH trong bối cảnh đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Cụ thể, đề tài đã nắm bắt định hướng của Đảng và Nhà nước về trả lương cho công chức trong giai đoạn tới theo Nghị quyết hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức (Nghị quyết số 27- NQ/TW) cũng như Luật cán bộ, công chức sửa đổi, Luật chính quyền địa phương sửa đổi để đề xuất giải pháp phù hợp với định hướng của Đảng, Nhà nước và bối cảnh mới. Theo đó, luận án đã đề xuất giải pháp xây dựng và thực hiện trả lương cho công chức theo vị trí việc làm và hiệu quả làm việc. Trong đó, luận án đã đề xuất việc xác định mức lương theo vị trí việc làm trên cơ sở đánh giá giá trị của từng vị trí việc làm bằng điểm. Bên cạnh đó, luận án cũng đã xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả làm việc của công chức và ứng dụng vào trả lương theo hiệu quả làm việc của công chức cấp xã. Đây là giải pháp mới theo định hướng của Nghị quyết số 27 – NQ/TW nhưng đưa ra cách làm cụ thể, xác định mức lương cụ thể cho từng vị trí việc làm và trả lương trên cơ sở đánh giá hiệu quả làm việc của công chức cấp xã. Bên cạnh đó, luận án cũng đề xuất và xây dựng cụ thể hệ thống
10 phụ cấp lương mới, phù hợp với công chức cấp xã trong giai đoạn hiện nay và thời gian tới; đề xuất cơ chế quản lý tiền lương, thu nhập của công chức cấp xã, cơ chế tạo nguồn để trả lương cho công chức cấp xã và đề xuất thực hiện chế độ khen thưởng đối với thành tích xuất sắc của công chức cấp xã. Những giải pháp này sẽ giúp cho những nhà quán lý, những nhà hoạch định chính sách xây dựng chính sách lương phù hợp cho công chức cấp xã trong thời gian tới. 5.3. Triển vọng ứng dụng kết quả nghiên cứu Trên cơ sở lý luận về chính sách tiền lương công chức nhà nước; tổng kết, đánh giá thực trạng, nhất là những tồn tại, hạn chế của hệ thống chính sách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã hiện hành; đồng thời tiếp thu bài học kinh nghiệm quốc tế; nhận thức rõ những cơ hội, thách thức, tính cấp thiết và yêu cầu cải cách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã trong giai đoạn phát triển mới, luận án đưa ra quan điểm định hướng, giải pháp phù hợp với nhu cầu, điều kiện thực hiện cải cách chính sách tiền lương cán bộ, công chức cấp xã trong thời gian tới ở nước ta. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng như tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, học tập và giảng dạy về tiền lương trong các trường đại học, các học viện, viện nghiên cứu… Đối với các nhà quản lý và hoạch định chính sách, kết quả nghiên cứu của luận án cũng có thể là những gợi ý có giá trị về mặt khoa học và thực tiễn cho việc thực hiện công cuộc cải cách tiền lương cán bộ, công chức nhà nước cũng như việc thực hiện chương trình cải cách tổng thể nền hành chính công. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án sẽ được chia thành 4 chương: Chương 1.Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Cơ sở lý luận về chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã Chương 3. Thực trạng chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã Việt Nam trong thời gian qua. Chương 4. Các quan điểm và giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương đối với công chức cấp xã ở Việt Nam
11 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1. 1. Tổng quan nghiên cứu 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu về tiền lương nói chung và tiền lương công chức nói chung cũng như tiền lương công chức cấp xã nói riêng, cụ thể có thể chia ra thành các nhóm chủ đề sau: * Các công trình cổ điển về tiền lương Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về tiền lương và thu nhập nói chung của các tác giả nổi tiếng như W.Petty, Adam Smith, David Ricardo, F.Quesnay, K.Mark, Alfred Marshall, Nurkse, Rosein – Stein – Rodan, S.Kuznets, Sostaw, Keynes, David Begg, Stanley Fisher và Rudiger Dorn busch…, hình thành nên những học thuyết rất cơ bản về tiền lương trong nền kinh tế các quốc gia nhất là trong các quốc gia có nền kinh tế thị trường. Các học thuyết về tiền lương đủ sống, về tổng quỹ tiền lương, về năng suất giới hạn, về tiền lương thoả thuận và học thuyết tiền lương như là tư bản ứng trước, đầu tư vào vốn con người, vốn nhân lực… Đáng chú ý là các công trình nghiên cứu về tiền lương đủ sống dựa trên sự co giãn cung - cầu lao động trước sự thay đổi của các mức lương của W.Petty. Luận điểm này trở thành tiền đề của lý thuyết tiền lương tối thiểu trong nền kinh tế thị trường sau này. Trong lý luận về tiền lương, W.Petty cho rằng tiền lương là khoản tư liệu sinh hoạt tối thiểu cần thiết cho lao động và không vượt quá mức này và ông là người đầu tiên đề cập đến “quy luật sắt về tiền lương”. Với lý luận này, ông cho rằng việc tăng lương trực tiếp gây thiệt hại cho xã hội. Do đó, ông phản đối việc trả lương cao, nếu lương cao người lao động không muốn làm việc mà chỉ thích uống rượu. Quan điểm này đã được F. Quesnay và D.Ricardo ủng hộ trong lý luận về tiền lương trong các học thuyết kinh tế của họ. Tuy nhiên, lý luận này chỉ phù hợp trong điều kiện của chủ nghĩa tư bản chưa phát triển, năng suất lao động còn thấp, chỉ có hạ thấp tiền lương của lao động xuống mức tối thiểu mới đảm bảo lợi nhuận cho nhà tư bản.